Кіріспе .................................................................................................................... 3-4
1. Қарыз
теориялық негізі...............................................................................................5 1.1. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудың маңызы
мен қажеттілігі ...........................................................................................5 1.2. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау
2. Коммерциялық банктерде қарыз алушы
талдау тәжірбиесі («Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның мәліметтеріне
сүйене отырып)................................................................................................16
2.1. Клиенттерге несие беру процесін ұйымдастыру..................................... 16
2.2. Қарыз алушы жеке тұлғаның несиелік қабілетін талдаудың
әдістемесі......................................................................................................22
2.3. Қарыз алушы заңды тұлғаның несиелік қабілетін талдау.......................35
3. Қарыз алушы клиенттің несиелік қабілетін бағалауды
жолдары..............................................................................................................53
3.1. Клиенттің несиелік қабілетін бағалаудың шетелдік тәжірбиелері..........53
3.2. Несиелік бюро – қарыз алушының несиелік қабілетін талдаудың
жетілдіру құралы ретінде............................................................................60
3.3. Қазақстан Республикасында несиелік бюроның банк клиенттерінің
несиелік қабілітін бағалаудағы ролі...........................................................66
Қорытынды..............................................................................................................76
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі........................................................................78
Кіріспе
“Қазақстан бүгінгі таңда әлемнің бәсекеге барынша қабілетті әрі серпінді
Бүгінгі таңда Коммерциялық банктер несиелеу процесінде, нарық қатынасытарының қалыптасуына,
Банк несиелерді қайтарымдылық, жеделділік, тиімділік қағидаларын қатаң сақтай отырып,
Несиелік тәуекел – қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша
Қарыз алушының несие қабілеті – қарыз алушының алған несиесі
Қарыз алушының несиелік қабілетіне талдау жасау барысында мынандай факторлар
Несиеге қатысты қабілеттілігі. Қарыз алушыға несиені бере отырып, қарыз
Қарыз алушының іскерлік беделі. Несиелік мәмілеге тиісті беделі деп
Табыс алу қабілеті. Банк қарыз алушының несиені қайтаруға жеткілікті
Қарыз алушының табыс алу қабілетін анықтау барысында сату көлеміне
Жоғарыда айтылғандардан кейін, берілген тақырыптың актуальдылығы болып банктердің негізгі
Берілген тақырыпты зерттеу мақсаты болып қарыз алушының несие қабілетін
Қойылған мақсатқа байланысты мәселелерді келесі кезендермен шешу қажет:
қарыз алушының несие қабілетін бағалаудың қажетті және маңызды сұрақтарды
қарыз алушының қаржылық жағдайын талдаудың әдістерін зерттеу;
Қазақстан Республикасында және шетелдерде пайдаланылатын қарыз алушының несие қабілітін
қарыз алушының несие қабілетін бағалау бойынша жобаларды қарастыру;
шетелдердегі несие бюроларын құру әдістерін зерттеу және оның
Қарыз алушының несие қаблетін талдау бойынша зерттеу объектісі
Диплом жұмысын жазудың методологиялық негізі болып Қазақстан Республикасының заңдары,
Диплом жұмысының құрылымы кіріспені, үш тарауды, қорытындыны, қолданылған әдебиеттердің
1. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудың теориялық негіздері
Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудың мазмұны мен қажеттілігі
Қазіргі несиелеу жүйесі қарыз алушының несиелік қабілетін анықтау
Несиелеу процесі белгіленген мерзімде сауданың қайтарылмай қалуына себепкер болатын
Қарыз алушының несиелік қабілеті – бұл қарыз алушының өзінің
Қарыз алушының несиелік қабілетінің оның төлем қабілеттілігінен бір айырмашылығы
Клиенттің несиелік қабілетінің деңгейі банктің нақты қарыз алушыға беретін
Қарыз алушының қаржылық тұрақтылығын объективті бағалау және несиелік операцияларға
Әлемдік және отандық тәжірибеде қарыз алушының несиелік қабілетінің мынандай
- қарыз алушының мінездемесі;
- қаражаттықарызға алу қабілеті;
- ағымдағы қызметі барысында қарызды өтеу үшін қажетті қаратты
- капиталы;
- несиенің қамтамасыз етілуі;
- несиелік мәміле жасалатын жағдай;
- бақалау(қарыз алушы қызметінің заңдылық негізі, банк стандарты
Қарыз алушының мінездемесі деп оның заңды тұлға ретіндегі беделі
Қарыз алушының заңды тұлға ретіндегі беделі оның сол аяда
Қаражатты қарызға алу қабілеті қарыз алушының несиеге өтініш беруге,
Қарыз алушының несиелік қабілетінің ең негізгі критерийлерінің бірі –
Қарыз алушының капиталы оның несиелік қабілетінің біршама маңызды критерийі
оның жеткіліктілігі, яғни Орталық банк тарапынан жарғылық қордың (акционерлік
несиеленетін опрацияларға меншікті капиталды жұмсау дәрежесі, яғни ол банк
Несиенің қамтамасыз етілуі – қарыз алушының активтерінің құны мен
Несиелік операциялардың жасалу жағдайына елдегі, аймақтағы, салалардағы ағымдық немесе
Соңғы критерий – бақылау, бұл мынандай сұрақтарды ескереді: қарыз
1.2. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалалаудың
Қарыз алушының несиелік қабілетін банктік талдау шектеулі және кең
Банк клиенттерінің несиелік қабілетін бағалау критерийлері несиелік қабіліттіліктібағалау тәсілдерінің
- қаржылық коэффициенттерді бағалау;
- ақша ағынын талдау;
- іскерлік тәуекелді бағалау;
- менеджментті бағалау;
- қарыз алушының қаржылық тұрақтылығын бағалау;
- қарыз алушы туралы ақпараттар жинау;
- орналасқан жеріне бару арқылы қарыз алушының жұмысын қадағалап
Қаржылық коэффициенттерді бағалау арқылы орта бизнес субъектілерінің, ақша ағынын
Халықаралық және Қазақстандық банктік тәжірибеде заңды тұлға ретіндегі клиенттің
өтімділік коэфициенті;
тиімділік немесе айналымдылық коэфициенті;
қаржы левередж коэфициенті;
пайдалылық коэфициенті;
борышты өтеуге қызмет көрсету коэфициенті.
Өтімділік деп кәсіпорынның барлық төлемдері бойынша өз міндеттемелерін орындай
Баланс активтерінің баптары олардың өтімділік дәрежесіне қарай үш топқа
ақшалай қаражаттар (есеп айырылысу шоттарындағы және банктегі басқа да
өтімді (төлейтін мерзімі жетпеген, жөнелтілген тауарлар мен тапсырылған жұмыстар;
Берешектермен есеп айырысу құрамына үш айға дейінгі қарыздар есепке
өтімді тауарлы-материалдық құндылықтар (арзан бағалы тез тозатын заттарды шегеріп
Қарыз алушының салалық ерекшеліктеріне байланысты өтімділік коэффициентінің біршама оңтайлы
Өтімділік көэффициенттің талдау барысында мынандай факторларды есепке алу қажет:
қызметтің көлемі (қаншалықты өндіріс және өнімді сату
өнеркәсіп және өндіріс саласы (өнімге сұраныс және оны сатудан
өндіріс циклының ұзақтығы (аяқталмаған өндіріс көлемі);
материалдар қорын жаңарту үшін қажетті уақыт (өтімді қаражаттардың айналысы);
жұмыстың маусымдылығы.
Өтімді қаражаттардың артық болғаны қажет емес. Егер де ол
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (Ка.ө.)ағымдағы активтердің (баланс активтерінің бөлімі) ағымдағы
Ағымдық активтердің қанша есе ағымдағы міндеттемелерді өтейтіндігін анықтауға мүмкіндік
Өтімді активтер
Ка.ө. =
Ағымдағы міндеттемелер
Тез (оперативті) өтімділік коэффициенті (Кш.ө.) - өтімді активтер ағымдығы
Ағымдағы активтер
Кш.ө. =
Ағымдағы міндеттемелер
Тез өтімді коэффициентін тағайындау – бұл несие алушы қабілетін
Тиімділік (айналымдылық) коэффициенттер тобын, яғни өтімділік көрсеткіштерді толықтырады және
Босалқы қордың айналымдылылығы:
а) кезең ішіндегі босалқы қордың орташа қалдықтары / бір
б) кезең ішіндегі өткізуден түскен түсім / кезең
Күндік дебиторлық қарыздың айналымдылығы:
кезең ішіндегі қарыздың орташа қалдықтары / бір күндік өткізуден
Негізгі капиталдың айналымдылығы (нақты активтер):
өткізуден түскен түсім / кезең ішіндегі негізгі қордың орташа
Активтердің айналымдылығы:
өткізуден түскен түсім / кезең ішіндегі активтердің орташа
Тиімділік коэффициенті динамика негізінде талданып, бәсекелесуші фирманың коэффициенттері мен
Қаржы левередж көрсеткіштері қарыз алушының меншікті капиталмен қамтамасыз етілу
Пайдалылық коэффициенті барлық капиталды, снымен қатар оның тартылған бөлігін
Пайдалылық нормасының коэффициенті:
пайызбен салықты төлегенге дейінгі жалпы пайда / өткізуден
таза операциондық пайда (пайызды төлегеннен кейінгі,бірақ салыққа дейінгі пайда)
пайызбен салықты төлегеннен кейінгі таза пайда / өткізуден
Рентабельділік коэффициенті:
пайызбен салықты төлегенге дейінгі пайда / активтер немесе меншікті
пайызды төлегеннен кейінгі,бірақ салыққа дейінгі пайда / активтер немесе
таза пайда (пайызбен салықты төлегеннен кейінгі пайда) /
Үш түрлі рентабельділік коэффициенттерін салыстыру арқылы салық пен пайыздың
Акция пайдасының нормалық коэффициенті:
акция табысы * жай акциялар бойынша дивидендтер / жай
дивидендтік табыс (%) * бір акцияның жылдық дивидендті *
Борышты өтеуге қызмет көрсету коэфициенті (нарықтық коэффициент) пайданың қай
пайызды өтеу коэффициенті * кезең аралық пайда / кезең
пайыздық төлемдерді өтеу коэффициенті * кезең аралық пайда /
Несиелік тәуекулді бағалаудың статистикалық әдістері. Соңғы он жылдықтарда
Банкроттықтың ықшамдығын бағалаудың ең жиі қолданылатын әдісі белгілі американ
Осы модельдердің ішіндегі ең қарапайымы екі факторлы модель
Э.Альтманның көп факторлы үлгіні кеңнен қолданылады. 1968 жылы ол
Z=1,2+К1+1,4*К2+3,3*К3+0,6*К4+0,1*К5
Мұндағы:К1 – К5 келесі түрде есептеледі:
К1= меншікті айналым қаражаты / барлық активтер
К2= Бөлінбеген табыс / барлық активтер
К3= Пайыз бен салық төлегенге дейінгі табыс / барлық
активтер
К4= Меншікті (акционерлік) капиталдың нарықтық бағасы (жай және артықшылықты
К5 = Өткізуден түскен табыс / барлық активтер
Э.Альтманның есептеуінше Z индексінің оңтайлы мәні - 2,675 болды.Осы
1-кесте.
Z – есептің мәні Банкроттық ықтималдылық
1,81 және одан төмен
1,81-ден 2,70 дейін
2,71-ден 2,90 дейін
3,0 және одан жоғары өте жоғары 90 %
жғары 70%
сәйкес мүмкіндігі 40%
өте төмен 20%
Ескерту – автормен құрастырылған: Альмагамбетова Г.А. Роль-Z прогнозных моделей
Америка экономисі Чессердің коммерциялық несиелерді бағалау моделінің 6
Х1 – кассадағы қолма қол ақшалар мен нарықтық бағалы
Х2 – таза сату сомасының кассадағы қалма қол ақшаға
Х3 – табыстың салықты және пайызды төлегенге дейінгі активтер
Х4 – жалпы қарыздың активтер сомасына қатынасы;
Х5 – негізгі капиталдың акционерлік капиталға қатынасы;
Х6 – айналым капиталының таза сату сомасына қатынасы.
Чессер қатар банктердің мәліметтерін, яғни 37 «қанағаттандырылған» және 37
Батыс банктерінде ең көп пайдаланылатын әдістердің бірі – несиелік
әлеуметтік-демографиялық мінездемелер;
соттық шешімдер (соттың талап етуімен байланысты несие бойынша қарыздық
банкроттық туралы ақпараттар;
жеке қарыз алушы туралы мәліметтерін несиелік ұйымдарынан «сен-маған, мен-саған»қағидасымен
Екінші бір қарыз алушылардың несиелік қабілетін анықтаудың кең тараған
Сонымен қатар, скоринг әдісінің тағы да бір құрылуының ерекшелігі
1. Ақпарат. Егер клиенттің несие- сұрау бюросында қолайсыз ақпараттары
2. Қарызды өтеу қабілеттілігі: 60%-ке дейін - 0
3. Қамтамасыз етудің болуы: 0- ден 25%-ке дейін
4. Мүліктің болуы. Қолма қол мүліктің не қозғалмайтын, не
5. Банктен бұрын алған несиелер. Егер клиент берілген несиелерді
6. Біліктілігі: біліктілігі жоқ – 0 балл, көмекші қызметкерлер
7. Соңғы жалдаушының еңбек қызметі: бір жылға дейін –
8.Жұмыспен қамтылу саласы: мемлекеттік қызмет – 10 балл, басқа
9.Өтініш берушінің жасы: жиырма жасқа дейін – 0
10.Отбасылық жағдайы:үйленбеген – 8балл, үйленген -14, үйленген,бірақ бөлек тұрады
11.Тұрғын үйді жалдау тәсілі.Үйі жоқ – 0 балл, үйді
12. Асыраудағы жандар саны: жоқтар – 0 балл, біреу
Несиелеу мүмкіндігі туралы соңғы технологияның шешімі мынада: үміткер 81
Басқа да жеке тұлғалардың несие қабілетін бағалау сапасының скорингтік
несиенің мақсаты (ақшалай қарызды беруде 0 балдан көлік сатып
мәмілені қаржыландыруда кленттің қатысуы ( қолма қол ақшамен 10%
отбасылық жағдайы (ажырасқан жұбайлар үшін 0 балдан, балаларының саны
жасы (25 жастан төмендерге 0 балдан, 65 жастан жоғарыларға
мамандығы (студенттер үшін 0 балдан,мемлекеттік қызметкерлер үшін 100 балға
-жұмыспен қамтылғандар (бір жылға дейінгілер 0 балдан, ал төрт
таза жылдық табыс (9 000 евроға дейін 0 балдан,
қозғалмайтын мүлікті иелену (үйді жалдап тұру – 0 балл,
несие мерзімі (бір жылдан төмен 140 балдан жоғары, екі
банк шатындағы сомасы (800 евродан төмен қалдық үшін 0
Егер потенциалды қарыз алушы 510 балдан жоғары жинаса, онда
2. Коммерциялық банктерде қарыз алушының несиелік қабілетін талдау
2.1. Клиенттерге несие беру процесін ұйымдастыру
«Қазақстан халық банкінде» жеке тұлғаларды несиелендіру кезеңдері:
1-кезең – кеңес беру және алдын ала біліктілігін көтеру
өтініш беруші келген кезде несиелік маман:
қарызда қандай бағытта және мақсатта пайдалануды жоспарлап отырғандығын, қарыздың
өтініш беруші ұсынған мәліметтер негізінде бағдарламаны анықтайды. «Қазақстан халық
«Халық» бағдарламасы
«Банк салымының кепілдігімен» деген бағдарлама
«Кезек күттірмейтін мұқтаждықтар үшін - lights» бағдарлама
«Іске қосылуға дайын тұрған жылжымайтын мүлікті сатып алу үшін»
«Салынып жатқан жылжымайтын мүлікті сатып алу үшін» деген бағдарламасы;
«Авто lights деген бағдарламасы;
«Тұрғын үй жағдайын жақсарту» үшін деген бағдарлама;
«Жеке құрылыс салу және тұрғын үйді жөндеу үшін»
«Дербес құрылыс және тұрғын үйді жөндеу» бағдарламасы;
«Білім алуға ақы төлеу үшін берілетін қарыз» деген бағдарлама;
«Заңды тұлға кепілдемесімен» деген бағдарлама;
«Банктің жалақы жобасына қатыспайтын жеке тұлғаның кепілдемесімен» деген
«Ипотека lights» бағдарламасы;
«Кезек күттірмейтін мұқтаждықтар үшін» деген бағдарлама.
қарызды ұсыну тәртіптері мен шарттарын таныстарады және банктің қарыз
табыс өтініш беруші, кепілгер міндеттемелері, оның статусы, Банктің жалақы
2-кезең - құжаттарды қабылдау, яғни өтініш берішінің алдын ала
2-кесте. Несиелік маман өтініш берушіден қабылдайтын стандартты құжаттар
тізімі
№ Жалақы жобасына қатысушы Жалақы жобасына қатысушы емес
1. Өтініш беруші ұсынатын құжаттар
1.1.Өтініш - анкета
1.2.Жеке бас куәлігінің көшірмесі және оны салысрыру үшін түпнұсқа
1.3. Өтініш берушінің РНН
1.4.Қамтамасыз ету ретінде ұсынылатын мүліктік құжаттардың көшірмесі мен түпнұсқасы
1.5
Қосымшасы бар мөр мен қол арқылы расталған соңғы 6
қол және мөрмен расталған өтініш беруші ИПС-тен көшірілім;
МЗТО зейнетақы туралы ақпарат алғаны үшін коммисиялық ақы төлегендігін
6. Негізгі немесе қосымша қамтамасыз ету ретінде ұсынылған ақша
7. Белгіленген тәртіп бойынша несиелік бюродан қарыз алушы туралы
1.8.Берілген тәртіпте несиелік есеп беруге қарыз алушының келісімі.
2. Егер қарыз алушының (кепілгердің) табысын құжаттық растау қажет
2.1. Соңғы 6 айға картшот немесе ағымдағы шоттан
Ескерту – автормен құрастырылған: 13.01.2006ж. №384 «Қазақстан Халық Банкі»
Өтініш берушіден барлық құжаттарды алғаннан кейін несиелік маман:
1. Қабылданған құжаттардың толық және дұрыс толтырылғандығын тексереді:
Өтініш беруші анкетасының толық бейнеленгендігі;
Анкетада берілеген мәліметтер нақты тіркелген және өмір сүріп жатқан
Өтініш беруші, кепілгер, кепіл берушінің құқықтық статусын тексеру жүргізіледі:
Жеке бас куәлігінің нақтылығын(құжаттың түпнұсқасында су белгілерінің және мемлекеттік
Қарыз алушы мен кепілгердің Ереженің жалпы баптарына жасының сәйкес
Біреуі өтініш берушіге берілетін одан қабылданған құжаттар тізімдемесін екі
Несиелік өтініш есеп журналына несиелік өтінішті тіркейді. Өтініш тіркеу
Тізімде өтініш берушілердің мәліметтерінің барылығы мен тексеріс нәтижесі жоба
Мәліметтер базасы боған жағдайда несиелік тарихтың бар екендігіне алдын
Егер өтініш беруші немесе кепілгер жалақы жобасына қатысушысы болып
Өтініш беруші немее кепілгердің Банкпен ерекше қатынаста байланысы бар
Орындаушы қол таңбасын қоя отырып, анкетаның келесі жағына бақылаушы
3-кезең - өтініш берушінің андеррайтингі, яғни несиелік өтініш тіркелгеннен
Андеррайтинг нәтижесінде несиелік маман қарыз ұсыну мүмкіндіктері туралы резюме
4-кезең – шешім қабылдау, яғни несиелік маман несиелік пакет
қарызды ұсыну (қарыздың сомасын өшіру мерзімін және сыйақы мөлшерлемесіннің
қарызды ұсынудан бас тарту;
банк немесе оның филиалының уәкілетті органына қарастыуға беру.
Банк, не банк филиалдары уәкілетті органның жоба бойынша шешімін
Банк, не онын филиалының уәкілетті органы қарыз ұсынудан бас
- өтініш берушінің талабы бойынша өтініш
- несиелік өтініш журналында сәйкес келетін
- өтініш берушінің несиелік өтінішін қоспағанда, оның несие
Өтініш беруші банктен жоба бойынша оң шешім қабылдағаннан кейін,
Алғашқы төлем тікелей мүлік сатушыға қолма-қол немесе қолма-қолсыз нысанда
5-кезең – қарыз келісімін рәсімдеу, яғни банк, не оның
банктік екі немесе үш жақты келісімшарттының екі немесе үш
қарызды өшіру кестесінде қарастырылған көлемде шоттан ақша қаражатын аударуға
жеке немесе заңды тұлғаның кепілділігінің екі данасын немесе ұсынылған
Несие алу үшін қарыз алушы банкке несиенің мақсаты, бағыты,
Несие алу үшін қарыз алушы оны пайдалану мерзіміне тәуелсіз
несиеленетін шаралардың жоспарланған шығындары,несие өтелетін айналым активтерінің және күтілген
қарыз алушының қаржылық жағдайың, несие өтелетін айналым аквитерінің және
банк тәжірибесінде қабылданған нысандар бойынша несиені өз уақытында қайтаруды
Қажет болған жағдайда банк сол орында алдын ала тексеру
Қарыз алушының несиелік қабіліті туралы ақпарат көздері болып келесілер
қарыз алушымен келіссөз жүргізу;
орындағы инспекция;
қарыз алушының анкетасын және қаржы есебін талдау;
жабдықтаушылар мен сатып алушылар жөніндегі банктің
ҚР-сы ҰБ-нің несиелік тіркеліміндегі ақпаратты қоса есептегенде басқа
Несиелік келісімшарт жасауға дейін қарыз алушыдан арыз және қажет
Несиелік қабілетті талдаудың мақсаты – банкпен несиелеу мүмкіндігі және
Кәсіпорынның қызметіне талдау жүргізбестен бұрын банк төмендегідей жұмыстарды жүргізуі
нақты бір кәсіпорынның қызметін зерттеу кезеңін белгілеу, материалды іріктеп
жұмыстың екінші кезеңіндегі сыртқы талдау сатысындағы әр түрлі алдын
Үшінші кезеңде нағыз талдау жүргізіледі. Сандық өлшемдерді пайдалана отырып
Кәсіпорынның несиелік қабілетін талдаудың негізгі міндеттері:
кәсіпорынның қаржылық жағдайын анықтау;
қарыз алушының шаруашалық қызметінің тиімсіздігісалдарынан несие ресурстарын жоғалтудан алдын
қарыз алушы кәсіпорынды оның тиімділігін көрсету бағытында қызметін ынталандыру;
несиелердің тиімділігін көтеру.
Несиелеу шарттарын талдау мыналарды білуді талап етеді:
бұрын алған несиелерін өзуақытында өтеу, берілген есептердің сапалылығы, басшылақтың
қарыз алушының бәсеке қабілеті өнімді өндіру және табыс алу,сонымен
ірі ресурстарды пайдалану мақсаттарын;
несие сомасын;
несиені өтеуді. Бұл зерттеу материалдарды,құндылықтарды өткізу, берілген кепілдемелер мен
несиенің қамтамасыз етілуін, яғни банктің берген несиеге, кепілге қарыз
активтерді иеленуін (егер кәсіпорынның несиені қайтару үшін қажетті активтері
экомикалық конъюктура жағдайлары мен даму болашағы (ссуда беру барысында
Талдау қарыз алушының бухгалтерлік және статистикалық есептерінен жинақталған мәліметтер
Кейбір кәсіпорындарда олардың серіктестерімен, әсіресе, банктермен арнайы іс жүргізеді.
Кәсіпорынның несиеге қабілетін бағалаудың басты әдісі - оның
заңды тұлғаның төлем қабілеттілігін және өтімділігін;
айналым қаражаттарын және алынған несиенің пайдалану тиімділігін;
барлық қарыздық міндеттемелерді, несиенің сұралған сомасынқоса есептегенде, өтімді қаражаттармен
заңды тұлғаның табыстылығын (рентабельділігін).
2.2. Қарыз алушы жеке тұлғаның несиелік несиелік қабілетін
Несиелік өтініш тіркелгеннен кейін, несиелік маман потенциалды өтініш біруші
Несиелік қабілеті анықтау
Өтініш берушінің несиелік қабілеті маныларды қамтиды:
қарыз бойынша ұсынылған қамтамасыз ету түрлерін бағалау;
банк және оның бөлімшелері қызметкерлердің қарастырған бағдарламаларымен жоба экспертизасы;
өтініш беруші немесе гаранттың несиелік тарихын талдау.
Қамтамасыз ету түрлерін бағалау және жоба экспертизасын банк және
3-кесте.
№ Сараптама түрлері Қорытынды ұсыну үшін мерзімі
1 Қамтамасыз ету түлерін бағалау Қажетті құжаттар пакетін алған
2 Заң экспертизасы Қажетті құжаттар пакетін алған күннен бастап,
3 Тәуекел-менеджері Қажетті құжаттар пакетін алған күннен бастап, 2
4 Қауіпсіздік қызметі Қажетті құжаттар пакетін алған күннен бастап,
Ескерту – автормен құрастырылған: 13.01.2006ж. №384 «Қазақстан Халық Банкі»
Несиелік тарихты талдау несиелік мамандар оның атына бағытталған өтініш
- несиелік администратор Банк бөлімшесі несиелік бюроның мәліметтер базасындағы
- тізімде өтініш беруші мен кепілгер барлығын тексеру нәтижесі
- бөлімшенің карточка администраторының карточка базасындағы өтініш беруші мен
4-кесте. Несиелік маман жобаның экспертизасын жүзеге асыру үшін
№ Жобаның экспертизасы Экпертизаға бағытталған құжаттар пакеті Экспертиза
1 Қамтамасыз ету түрлерін бағалау Ұсынылатын қамтамасыз ету түрлері
2 Жобаның заңды экспертизасы Қамтамасыз ету түрлері бойынша құқық
3 Қызметтік қауіпсіздік жобасының экспертизасы 1)қарыз алушы, кепілгер жеке
2)анкета Қарыз алушы, кепіл беруші тұрақтылығын тексеру. Кепіл берушінің
4 Тәуекел-менеджері жобасының экспертизасы 1)өтініш беруші немесе кепілгердің табысын
2)несиелік маман резюмесі;
3)бағдарламада қарастырылған филиалдар қызметтінің қорытындысы Несиелік саясат пен тәуекелді
Ескерту – автормен құрастырылған: 13.01.2006ж. №384 «Қазақстан Халық Банкі»
Несиелік маман өтініш беруші мен кепілгер туралы ұсынылған ақпараттар
несиелік тарихтың жоқтығы;
оң несиелік тарих;
қанағаттанарлық несиелік тарих;
теріс несиелік тарих.
Несиелік қабілетті жүргізілген талдау нәтижесі оң болған кезде, несиелік
Төлем қабілетін талдау
Несиелік маман төлем қабілетін талдау өтініш беруші және кепілгердің
жалақы түріндегі табыс;
егер бағдарламада өзгеше көзделмесе, қосымша табыс ретінде басқа табыстар.
Өтініш беруші мен кепілгердің орташа айлық табысы жалақы және
Орташа айлық табысын есептеу мыналар негізінде жүзеге асырылады:
өтініш берушінің ИПС-нан соңғы 6 (алты) айға қол және
Банк бөлімшесі соңғы 6 (алты) айдағы өтініш берушінің карточкалық
банк нысаны бойынша жалақы туралы анықтама.
5-кесте. Өтініш беруші немесе кепілгердің басқа табыстары
Табыс түрі Растайтын құжаттар
1 Жылжымайтын мүлік үшін жалақы түріндегі табыс Жалгерлік ақы
2 Зейнетақы түріндегі табыс Зейнетақы аударатын ағымдағы/карт шоттан
Ескерту – автормен құрастырылған: 13.01.2006ж. №384 «Қазақстан Халық Банкі»
Қазіргі кезде екінші деңгейлі банктердің жеке тұлғаларға беретін несиелеріне
Тұтынушы несиесінің мынадай түрлері қолданылуда:
автокөлік несиесі;
ұзақ мерзімді пайдаланылатын тауарлар сатып алу несиесі;
тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына берілетін несие;
кейінге қалдарылмайтын қажеттілікке (оқу, емдеу, демалу және т.с.с.) берілетін
Ұзақ мерзімді пайдаланылатын тауарларға мыналар жатады:
жиһаз;
сантехника;
аудио-видио және тұрмыстық техникалар;
компьютер және оргтехника;
басқа да тұтыну тауарлары.
Тұрғын үйді жөндеу жұмыстарына: үйдің ішіне және сыртында құрылыс
Мысалға, Қазақстан Республикасында жетекші банк – «Қазақстан Халық Банкі»
(мың теңге)
1-сурет. Жеке тұлғаларға берілген несиелердің мөлшері 01.04.2006ж.
4-кесте. Қазақстан Халық Банкісінің» тұтыну несиесінің түрлерімен шарттары
Тұтыну несиесінің түрлері
Автомобиль несиесі
№ Несиелеу шарттары Жаңа Ескі (пайдаланылған) Ұзақ мерзімді тауарлар
1 Несие мөлшері Автомобиль құнының 80%-на дейін Автомобильді бағалау
500 000 АҚШ доллорына дейін (егер қамтамасыз ету заты
2 Бастапқы жарна Автомобиль құнынан 20% 3
3 жылдан 5 жылға дейін жүргізілген шетел көлігін сатып
5 жылдан 10 жылға дейін жүргізілген шетел көлігін сатып
3 Несие иерзімі Шетелдік автокөлік үшін 5 жылға дейін;
ТМД елдерінің автокөлігі үшін 3 жылға дейін 3
4 Несие валютасы АҚШ доллары немесе
5 Несие үшін төлем Айына: 1,5%(АҚШ доларымен және
6 Қамтамасыз ету түрлері Сатып алынған автокөлік Егер
Ескерту – автормен құрастырылған: 13.01.2006ж. №384 «Қазақстан Халық Банкі»
Қазақстан Халық Банкінің несиелік портфелі 2006 жылдың 1сәуір айында
2-сурет. Заңды тұлғаларға берілген несиелердің мөлшері 01.04.2006 жыл (мың
Сонымен қатар жоғарыдағы банктен тұтыну несиесін алуға қажетті құжаттар
Қарыз алушының анкетасы.
Жеке куәлігі (көшірмесі).
СТТН (көшірмесі).
Соңғы 12 айға бөлініп көрсетілген жалақы және басқа табыстары
Жұмыс стажы туралы жұмыс орнынан анықтама.
Отбасы туралы анықтама.
Некеге тұрғандығын растайтын (неке туралы куәлік, жұбайлардың жеке куәлігі).
Кепілге қоятын мүліктің құжаттары.
Келесі бір дамып отырған несиеге - ипотекалық несиені жатқызуға
Несие мөлшері:
85% -на дейін.
Бастапқы жарна:
15% -на дейін.
Несие үшін төлем:
Несие валютасы:
жылдан аспаса).
Несие мерзімі:
Қамтамасыз ету түрі:
тұрғын үй
Жеке тұлғаның төлем қабілітін анықтау техникасы әр банкте әр
Қарыз алушы клиенттің төлем қабілетін анықтау үшін мынандай көрсеткіштер
5-кесте. Қарыз алушы жеке тұлғаның төлем қабілетін бағалау
№ Көрсеткіштер атауы Есептеу алгоритмі
1 Негізгі қарыз төлемінің айлық мөлшері (НҚАТ) Несие мөлшері
2 Сыйақы мөлшерлемесі бойынша төлемнің айлық мөлшері (СМАТ) Несие
3 Негізгі қарыз және сыйақы мөлшерлемесі бойынша төлемнің
4 Таза табыс (ТТ) Жалпы табыс – салық
5 Нақты несиелік қабілеті НҚАТ / ТТ (мәні
Ескерту – автормен құрастырылған: 13.01.2006ж. №384 «Қазақстан Халық Банкі»
Мысалы; Е.З.Жұмағазиев деген азамат 360 000 теңге сомасында тұтыну
Жоғарыдағы кестедегі көрсеткіштер көмегімен қарыз алушы Е.З.Жұмағазиевтың төлем қабілетін
360 000
НҚАТ = =
36
360 000* 0,18
СМАТ = =
12
НҚСАТ = 10 000 +5 400
15 400
ННҚ = = 0,85 немесе 85%
18 000
Сонымен, қарыз алушының төлем қабілетті, яғни несие беруге болады.
Банк тарапынан бақылаушы мамандар көмегімен осы пәтердің кепіл құны
1. Пәтердің тозу коэффициенті – Пәтердің нарықтық құны құны
2. Алдағы уақытта пәтердің құнының төмендеу тәуекелі - Пәтердің
3. Пәтерді бағалау құны - Пәтердің нарықтық құны құны
4. Пәтердің кепіл құны - Пәтерді бағалау құны х
Жеке тұлғының несиелік қабілетін бағалау сұралатын сомамен оның жеке
Қазіргі таңда несиенің ең көп тараған түрі ипотекалық несие.
Ипотекалық несиені мақсатқа және шартқа сай анықтап беру бағдарламасы
- несие бойынша ақпарат;
- клиент бойынша ақпарат;
- клиенттің қаржылық жағдайы.
Бірінші бөлімде, несие беретін банк қызметерінің мәліметтері, клиент құжаттарының
Бағдарламаның екінші бөлімінде, клиенттің мамандығы, оның жылдық таза табысы,
Үшінші бөлімде, яғни клиенттің қаржылық жағдайы – ағымдық және
Несие беруші тізіліп айтылған ақпараттарды енгізу арқылы несие беру
Әдетте, банк ипотекалық несиені қозғалмайтын мүлікті сатып алу мен
Қазақстанның экономикалық жағдайының қазіргі шарттарына байланысты ипотекалық несиелер банктер
Кепілдік ретінде банк, әдетте, жұбайлардың ортақ жауапкершілігін,сонмен қатар сатып
Халықаралық тәжірибеде бөлшек сауда клиенттерін несиелендірудең құқықтық қағидаларының ресми
Ипотекалық несиенің реттемесін рәсімдеу өтініштің келіп түсүіненбасталады. Несиені алудағы
- қарыз алушының несие қабілетін жане төлем қабілетін тексеру;
- несиелік шарттың қорытындысы;
- несиені қамтамасыз ету туралы шарттың қорытындысы.
Жеке тұлға түріндегі қарыз алушының несие қабілетін талдау-бұл оның
Қарыз алушының беделі, денсаулығы, білімі, жұмыс тәжірибесі, ұйымдастырушылық мүмкіндіктері.
Қарыз алушының жеке белгілері:жасы, отбасылық жағдайы, отбасының мән- жайы,
Білімі: жоғарғы білімі туралы куәліктің көшірмесі, біліктілігі, тәукелділікпен (құмар
Арнайы білімі: кәсіптік (қызметтік) мақсаты, кәсіптік тәжірибесі, жұмысқа мамандануы;
Денсаулық жағдайы: спортпен шұғылдануы;
Жеке мүлігі жылжымайтын мүлікті иемденуі, басқа да табыс көздері,
Қарыз алушының несие қабілетін негізгі екі әдіспен : сараптық
Сарапшылардың бағалауы негізінде қолданалатын әдіс банктер қарыз алушының төлем
Балдық жүйенің пайдалану – бұл сапартық бағалауды қолданғаннан гөрі,
Соған байланысты қарыз алушының несие қабілеті бұл заңды және
Несие қабілетін анықтауда біріншіден, банктің тәуекелдерін төмендету және жұмысының
Демек, несие қабілеті – бұл қарыз алушының несиені алуы
Қарыз алушының несие қабілтін талдау мақсаты оның өткен, қазіргі
Қарыз алушының төлем қабілетінің талдалуы бұл оның күнделікті шығындар
Банк ипотекалық несие сомасы туралы сұрақтарды қарастырған кезде, клиенттің
Қарыз алушының ипотекалық несие алу үшін өтініші өз алдына
А. Айлық табыс
Салық төлегеннен кейінгі қалдық жалақы
Балаларға арналған пособия
Зейнетақы бағалы қағаздар және салымдар бойынша сыйақы
Басқада табыстар
Барлығы:
Б. Айлық шығыстар
Ағымдық шығындар
Сақтандыру бойынша жарналар
Ерте берілген несиеге қызмет көрсету
Пәтерақы
Басқа да шығындар
Қолда бар табыс = А –
Қарыз алушының қолда бар табысы мен айлық сомасы бойынша
Тұтыну несиесі бойынша несиелік тәуекелдің баламалық жабу мөлшерін құру
М –банк маржасы, жылдық %;
К – ипотекалық несие сомасы;
R – несие беру, қызмет көрсету және өтеу (әдетте,
Қарыз алушыдан жазбаша өтініш алғанда, банк өз мойнына алатын
Несие қарыз алушы ұсынған шарттармен және кепіл мүлікті пайдаланғаны
Кепілділік беру тәртібі қазіргі Қазақстан Республикасының Азаматтық қодексіне және
Кепілдік жазбаша түрде беріледі. Кепіл беруші борышқор сияқты несие
Кепіл болушылық жеке тұлғаның банк алдындығы міндеттемесі ретінде қолданылады
Банк несиені беру кезінде Кепілгердің және Кепілдік берушінің мүлкінің
Несиені өтегені үшін қарыз алушынын жаупкершілігін сақтандыру ҚР –ның
Ипотекалық несиелендіру әрқашан жылжымайтын мүлік ипотекасы кепілімен қамтамасы етілген.
Ипотеканың дамуы меншік иесінің кепіл қүралынсыз жүзеге асуы мүмкін
Мүлік (жылжыматын және жылжыйтын) кепілі өз алдына иынаны білдіреді,
Мәміленің заңды рәсімделуі ипотекалық несиелендіру үшін үлкен мағына береді,
Кепіл шарттың тіркелді деп есептеледі, егер:
- оған кепіл тізілімінің ортақ № (коды) берілсе;
-тиісті рәсімделген көшірмелер ортақ кепіл тізімін ұстаушы кепіл туралы
Кепіл туралы шарттың субъектілері болып табылады:
- кепіл туралы шарттың заңды және жеке тұлғалары;
- тіркеуші орган.
Ипотекамен қамтамасыз етілген шарт жазбаша және нотариалды түрде расталуы
салынған мүлікті иеліктен шығарудан міндеттеме бойынша қарызды сатып алуға
мүлікті жалға беруге тапсыру;
мүлік ауыртпалығын жаңа қарыздар және т.б.
Екі түрлі кепіл түрлерін ажыратады:
- кепіл кепіл берушіде
- кепіл құралы кепіл
Кепілдің бірінші түрі ең көп тараған. Кепіл кезінде кепіл
- кепіл құралының тағайындалуына сәйкес оны пайдалану және
- кепіл құралды иеліктен шығарып, оны кепілмен қамтамасыз етілген
Сол уақытта кепіл ұстаушы құралының толық құнын өз қаражаттары
Кепілдің екінші түрі – бұл кепіл ұстаушыға кепіл құралын
Табиғи жағдайда шарттың аяқталуы – бұл кепілмен қамтамасыз етілген
2.3. Қарыз алушы заңды тұлғаның несиелік несиелік қабілетін талдау
«Қазақстан Халық Банкі» АҚ –нан қарыз алушы «ХХХ» ЖШС
Берілген Қарыз алушы-клиентке 1998 жылдан бері банкке қызмет көрсетіліп
Берілген банкке клиенттің берік несиелік тарихы бар. Қазіргі таңда
6-кесте. Қазіргі міндеттемелер
Компания атауы Банктің атауы Несие сомасы Несие мақсаты
ХХХ ЖШС ҚХБ АҚ 7 000 000 теңге
ХХХ ЖШС ҚХБ АҚ 132 000 АҚШ долл. Кепілдік
Ескерту – автормен құрастырылған «ХХХ» «Қазақстан Халық Банкінде» жинақталған
1. Қазіргі қаржыландыру бойынша кепіл ретінде қамсыздандыруға кіретіндер:
- автокөлік құралының кепілі (екі камаз), кепіл құны 8
- жер часкесі бар тұрғын үй кепілі. Мекен-жайы:
- шеберхана кепілі. Мекен-жайы: Әуезов көшесі, 175 үй, кепіл
2. Кепілділікті ұсыну туралы келісімінде алдын ала ескерту
- айналым капиталын толтыру үшін несие сомасы 8 500
- айналым капиталын толықтыру үшін 30 000 АҚШ долл.
3. Қазіргі таңда несиелендіру лимиті бойынша барлық 7 000
4. Несиелендіру лимитін қызмет ету кезеңі кезінде 751 462,93
5. Сыйақыны кешіктіру шоттары арқылы өтеуге рұқсат етіледі: 1-2
Жалпы несиелік қарыз 19 610 000 теңгені құрайды, қарыз
Қарыз алушының қаржылық жағдайы тұрақты деп айта аламыз. Баланстың
Клиент кепілдік бойынша лимитті ашу үшін өтініш береді.Берілген лимит
Айналым қаражаттарын толтыру үшін несиелендіру лимитін ашу, тапшылық келесі
- күйдіргіш соданы және хлорлы аммонийді сатып алу кезінде;
- техникалық йодты сатып алу кезінде;
- қызылмия экстратын сатып алу кезінде;
- агроюкспен жасалған шарт бойынша генераторларға техникалық қызмет көрсету.
Клиент сондай-ақ, несие желісін ашу өтініш берген. Қарыз
балалар спорттық мектеп интернатын және екі тұрғын үй кешенінінің
бірінші тұрғын үй кешенін өңдеуге және пайдалануға өткізу;
екінші тұрғын үй кешенін өңдеуге және пайдалануға өткізу.
Несиелік комитет шешімімен «ХХХ» ЖШС-нің үш түрлі қызметті несиелендіру
Қарыз алушының несие қабілетінің талдауын несие офицері сараптық қорытынды
«ХХХ» ЖШС жобасы бойынша сараптау қорытындысы.
Берілген несиелер бойынша қамтамасыздандыру ретінде келесілер кіреді:
1.Жер учаскісі бар тұрғын үй: Алматы қаласы, Абай көшесі,
2.Үнемі жер пайдалану құқығы бар шеберхана: мекен-жайы - Әуезов
3.Жер асты тұрғын үй: мекен-жайы - Әуезов көшесі, 175
7-кесте. Жобаның негізгі көрсеткіштері
Қарыз алушы клиент «ХХХ» ЖШС
1 Қаржыландыру құралы Несиелік лимиті Кепілдік бойынша лимиті Несиелік
2 Жобаның мақсаты Айналым қаражаттарын толықтыру Төлем кепілділігін алу
3 Лимит сомасы 10 000 АҚШ долл. 75 000
4 Лимит мерзімі 24 ай 24 ай 36 айға,
5 Қамтамасыз ету түрлері Жер учаскісі тұрғын үй, Алматы
Ескерту – автормен құрастырылған «ХХХ» «Қазақстан Халық Банкінде» жинақталған
Мына қорытындыны дайындау кезінде алынған ақпарат көздері: қарыз алушының
Бөлім 1. Қарыз алушының компаниясы туралы ақпарат.
1. Құрылу тарихы:
Орналасқан жері мен тіркеу күні: 03.12.1991 жылы алғаш тіркелді,
Заңды мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Абай көшесі, 60
Қарыз алушының ұйымдық-құқықтық мәртебесі: жауапкершілігі шектеулі серіктестік
Жарғылық қордың (жарияланған,төленген) мөлшері 5 400 000 (бес миллион
Банк есеп айырысу шоты «Қазақстан ХалықБанкі» АҚ-да 19.03.1998 жылы
Үш ай ішінде орташа айлық қалдықтар: 1 963 796,
Банктің операциондық табысы:
2004 жылы – 1 724 651, 22 теңге шотта
01.01.06 – 20.04.05 ж. – 232 877,22 теңге.
2. Компания басшылары туралы мәліметтер: Тамендаров Е.Т. – директор,
3. Қарыз алушының меншігінің құрлымы
Тандендаров Е.Т.
Қарыз алушының сөзіне сенсек, сонымен бірге компанияның тең құрылтайшысы
4. Компания қызмет бағыттарының түрлері: тауарларды өткізу – 92
8-кесте. Қарыз алушының және үлестес компанияның несиелік тарихы
(өтелмеген міндеттемелер, несиелер, кепілдіктер, аккредитивтер)
Компанияның атауы Банктің атауы Несие сомасы Несиенің мақсаты %-тік
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банкі
51 600 АҚШ долл. Төлем кепілдігі 7% жылдық 20.06.
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банкі
50 400 АҚШ долл. Төлем кепілдігі 7% жылдық 14.12.
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банк 50 400 АҚШ долл.
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банкі 25 200 АҚШ долл.
8-кестенің жалғасы
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банкі
38 160 АҚШ долл. Төлем кепілдігі 7%жылдық 04.07. 2003
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банкі
50 840 АҚШ долл. Төлем кепілдігі 6%жылдық 12.09. 2003
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банкі
73 800 АҚШ долл. Төлем кепілдігі 7%жылдық 22.10. 2003
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банкі
7 750 000АҚШ долл. Айналым капиталын толықтыру 25%жылдық 14.01.
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банкі
20 000 АҚШ долл. Айналым капиталын толықтыру 25%жылдық 21.03.
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банкі
73 800 АҚШ долл. Төлем кепілдігі 7%жылдық 08.05.2004 31.07.2004
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банкі
3 500 000АҚШ долл. Айналым капиталын толықтыру 23%жылдық 12.06.
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банкі
3 500 000АҚШ долл. Айналым капиталын толықтыру 23%жылдық 14.06.
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банкі
3 800 000АҚШ долл. Айналым капиталын толықтыру 20%жылдық 18.08.
«ХХХ» ЖШС Қазақстан Халық банкі
3 500 000теңге Айналым капиталын толықтыру 20%жылдық 22.09.2005 03.10.2005
Ескерту – автормен құрастырылған «ХХХ» «Қазақстан Халық Банкінде» жинақталған
*Мына несиелер кепілдік ұсыну лимитін орнату туралы келісіммен беріледі.
Қазіргі міндеттемелері: несие сомасы – 7 000 000 теңге,
2. Бөлім. Қарыз алушының қызметін қаржылық талдау
9-кесте. Қарыз алушының жағдайын қаржылық бағалау
Көрсеткіш 01.01.05 01.01.06 %-тік өзгертулер 01.04.06 %-тік өзгер
тулер
Түзетіл
меген мәлімет
тер
Актив
Бөлім1. Негізгі құралдар және басқа да айналымнан тыс активтер
Негізгі құралдар және күрделі қаржылар 7 764,0 7 072,0
Ұзақ мерзімді қаржы жұмсау
0,0
0,0
0,00
Басқа да айналымнан тыс активтер
6 223,0
5 489,0
0,00
Барлығы: 7 764,0 13 305 71% 21 708,0 63%
Бөлім2. Ағымдағы активтер
Ақшалай қаражаттар 1 596,0 11 126
Дебиторлармен есеп айырысу 16 045,0 12 940,0 -19%
Босалқы қор және шығындар 8 707,0 4 947,0
Басқа да активтер
744,0 0% 744,0 0% 744,00
Барлығы: 26 348,0 29 757,0 13% 10 395,00 -25%
Баланс 34 112,0 43 062,0 26% 32 103,0 -25%
ПАССИВ
9-кестенің жалғасы
БӨЛІМ1. Меншікті капитал
Меншікті қаражаттар 5 400,0 5 400,0 0% 5
Бөлінбеген пайда 2 911,0 4 111,0 41% 5 418,0
Басқа да меншікті қаражат көздері 507,0 507,0
507,0
507,0
Құрылтайшылық капиталы
5 825,0
468,0
80 158,00
Барлығы: 8 818,0 15 843,0 80% 11 793,0 -26%
БӨЛІМ2. Тартылған қаражат
Ағымдағы (қысқа мерзімді) міндеттемелер 25 291,0 27 219,0 8%
соның ішінде
банк несиелері
9 143,0
11 000,0 20% 11 000,0
кредиторлық қарыз 25 294,0 18 075,0 -29% 9
Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Барлығы: 25 297.0 27 219.0 8% 20 310.0 -25%
БАЛАНС: 34 112,0 43 062,0 26% 32 103,0 -25%
Ескерту – автормен құрастырылған «ХХХ» «Қазақстан Халық Банкінде» жинақталған
Түсініктеме:
Валюта балансы 01.04. 2006 жылы 111 793 мың теңгені
Төмендегі 10-кестенің түсініктемесі:
2005 жылдың негізгі қызметінен алынған табыс 125 194 мың
ГРД-ні қайта құру. Фискалдық шығындар 16 447 мың теңге
10-кесте. Пайда және залал туралы есеп
Көрсеткіштер атауы Кіріс (+), шығын
(-) 01.01.05ж. Кіріс (+),
шы
ғын (-) 2005ж өз
гер
ту
лер
% Түзетілген мәліметтер Кіріс (+), шығыc (-) 3 ай
гер
ту
лер
%
Құралдарды өткізуден түскен табыс (жұмыс) 134 851 125 194
Техникалық йод
470
470 1 379 1 379
ГРД-ні қайта құру
15 517
15 517
Күйдірілген сода
51 558
51 558 0 0
Хлорлық амоний
2 328
2 328
Шлиппе тұзы
27 708
27 708
Қызылмия экстраты
9 942
9 942 552 552
Бөлшектерді өзгерту
911
911
ГРД-ны техникалық қызмет көрсету
16 760
16 760
Қосалқы жалгерлік
186
186 1 665 1 665
Жөндеу-құрылыс жұмыстары
1 907 1 907
Өткізілген өнімнің өзіндік құны (қызмет көрсету,
жұмыс) 129 472 116 600 -10 106 388
Техникалық йод
459
459 790 790
10-кестенің жалғасы
ГРД-ні қайта құру
16 447
8 802 0 0
Күйдірілген сода
47 942 47 942
Хлорлық амоний
2 229
2 229
Шлиппе тұзы
24 719
24 719
Қызылмия экстраты
9 022
9 022 512 512
Бөлшектерді өзгерту
911
911
ГРД-ны техникалық қызмет көрсету
15 999
15 999
Қосалқы жалгерлік
1 907 1 907 1 907
Жөндеу-құрылыс жұмыстары
Жалгерлік
372
0
Жалпы табыс 5 379 8 594 60 18 809
Кезең шығындары –барлығы: 3 387 6 973 106 6
соның ішінде:
Жалпы және әкімшілік шығындар 2 450 6 973 185
957 957 -86
өткізу бойынша шығындар 937 0 -100
0
-100
Пайыз бойынша шығындар 0 0 -100
0
-100
Негізгі қызметтен алынған табыс 1 992 1621 -19 16
Негізгі емес қызметтен алынған табыс 0 0 0 4
Салық салғанға дейін негізгі қызметтен алынған табыс 1
10-кестенің жалғасы
Табыс салығы бойынша шығындар 1597 1 200 -14 15
Салық салғаннан кейінгі негізгі қызметтен алынған табыс 1 395
Төтенше жағдайдан зиян
0
0
Ескерту – автормен құрастырылған «ХХХ» «Қазақстан Халық Банкінде» жинақталған
Қарыз алушының нақты сөзінен, қайта құру 8 802 мың
ГНД-ні техникалық қызмет көрсету. Қарыз алушының сөзінен фискалдық шығындар
Қосалқы жалгерліктен алынған табыс – ғимаратты жалға беруден түскен
Ресми ғимарат жалға беру келісім шартты бойынша «ХХХ» ЖШС
Негізгі емес қызметтен алынған табыс түзетілген мәліметтерде тұрғын үйді
Сонымен, таза пайда 2005 жылы түзілген мәліметтерде 15 912
Ғимараттың өзіндік құнының жиынтығы 275 000 АҚШ долл., (50
10-кесте.
Көрсеткіштер 2005 ж. 2005 ж
1-тоқсан өзгерту-лер
1.Операциондық қызметтегі ақшалай қаражаттардың қозғалысы
1.1 Ақшалай қаражаттың келіп түсуі 117 340,3 17 825,0
Өнімді өткізуден (жұмыс, қызмет көрсету) алынған табыс (түсім) 117
Алынған аванстар
4 201,0 0
Пайыздар
Дивидендтер
Басқа да түсімдер 0,0 0,0 0,0
1.2Ақшалай қаражаттардың шығуы 122 778,3 16 034,5 -87
Жеткізуші және мердігерлермен есеп айырысу 116 151,6 14 402,0
Жалақы бойынша есеп айырысу 1 592,6 232,5 -85
Әлеуметтік сақтандыру және зейнетақымен қамтамасыз ету қорына аударылатын
Салық бойынша төлемдер 1 375,9 449,5 -67
Несие бойынша төлемдер 799,0 296,0 -67
Берілген аванстар
Басқа да төлемдер 2 408,0 573,0 -76
Операциондық қызметтің нәтижесінде таза ақшалай қаражаттардың көбеюі (+) ,
2.Инвестициялық қызметтегі ақшалай қаражаттардың қозғалысы
0
2.1Ақшалай қаражаттадың түсуі: 0,0 0,0 0
Негізгі құралдарды өткізуден
0,0
Материалдық активтерді өткізуден
Қаржылық инвестицияларды өткізуден
2.1 Ақшалай қаражаттардың шығуы
Негізгі құралдарды сатып алу 0,0 9 147,0
Материалдық емес активтерді сатып алу 0,0 9 147,0
Қаржылық инвестицияларды сатып алу
Басқа да төлемдер 0,0
Инвестициялық қызметтен (+,-) алынған таза ақшалай қаражаттардың сомасы 0,0
11-кестенің жалғасы
3. қаржылық әректтегі ақшалай қаражаттардың қозғалысы
3.1 Ақшалай қаражаттардың түсуі 48 375,0 6 000,0
Акцияларды және басқа да қаражаттарды шығару
Банк несиелерін алу 42 550,0 6 000,0
Басқа да түсімдер 5 825,0
3.2 Ақшалай қаражаттардың шығуы 33 407,0 9 500,0
Банк несиелерін өтеу 33 407,0 4 143,0
Меншік акцияларын сатып алу
Дивидендтер алу
Басқа да төлемдер
Қаржылық қызметтен (+,-) алынған таза ақшалай қаражаттар 14 968,0
Есептік кезеңнің басындағы ақшалай қаражаттар 1 596,0 11 126,0
Есептік кезеңнің соңындағы ақшалай қаражаттар 11 126,0 269,0 -98
Ескерту – автормен құрастырылған «ХХХ» «Қазақстан Халық Банкінде» жинақталған
3.Бөлім. Жобаның қысқаша мінездемесі
1. Жобаның маңызы мен мақсаты:
1.1 75 000 АҚШ доллары сомасында кепілдеме лимитін ұсыну
Қазіргі таңда 19.08.2006 жыл мерзімге дейін 123 000 Ақш
Қарыз алушы қазіргі лимит сомасын 75 000 АҚШ долларына
Қазіргі кезде қарыз алушымен XINJIANG TIANYE FOREIGN TRADE (Қытай)
Шарт бойынша төлем талабы банктік төлем кепілдемесіне қарсы 90
Қарыз алушы бір мезгілде күйдіргіш соданы 360 тонна бойынша
1.2. 100 000 АҚШ долл. сомасында несиелендіру лимиті
Қазіргі таңда 19.08.2006 жыл мерзімге дейін 7 000 000
Қарыз алушы қазіргі лимит сомасын 100 000 АҚШ долларына
Несиелендіру лимиті айналым қаражаттарын толықтыру үшін қажет, онын тапшылығы
XINJIANG TIANYE FOREIGN TRADE Со LTD (Қытай) жасаған
360 тонна күйдіргіш соданы жіберіп отыру үшін 3 060
90 тонна хлорлық аммонийді жіберу үшін 1 170 мың
Қытайдан Қазцинкке (Өскемен) дейін тауарды жеткізу 10 күнге созылған.
Қытайдан Кадамжай зауытына дейін тауарды жеткізу 20 күнді алады.
2. «Агролюкс» ЖШС-нің келісімшарты бойынша шығындар
Қарыз алушының келісімшарты бойынша «Агролюкс» ЖШС- пен генератордың 14
3. Сондай-ақ, қазіргі таңда техникалық йодты сатып алу мен
Келісім шарт бойынша Guneykaya B.V. фирмасы (түрікменстан) техникалық йодты
4. Қызылмия экстратын өткізу
Пайдаланылған келісім шарт бойынша ( қазіргі кезде оны ұзарту
Қарыз алушының айтуынша, шын мәнінде қарыз алушы қызылмия экстратын
13 220 000 АҚШ долл. сомасында 36 айға негізгі
Мақсаты: спортық балалар интернатын мектебін және екі тұрғын корпустарын
2006 жылдың ақпан айында қарыз алушы жер пайдалану жоспары
Құрылыс жұмыстары үш кезеңге бөлінеді:
1-кезең: 2005 жылдың сәуірінен 2006 жылдың наурызына дейін. Спорттық
Берілген кезең келесілерді қамтиды:
12- кесте. Құрылыс жұмыстары және оған кететін шығындар
(АҚШ доллары)
МАҚҚ-тің рұқсаты, техникалық шарттарды алу, жобалау 20 000
Учаскенің периметрі бойынша кірпіштен дуал құрылысы 10 000
Темір бетон фундаментінің құрылғысы 40 000
Қабырғаларды салу, тақталарды монтаждау, қайта жабу 80 000
Шатырларды жабу 30 000
Мектеп ғимараты бойынша санитарлық жұмыстар 10 000
Мектеп ғимараты бойынша электромонтаждық жұмыстар 10 000
Спорттық балалар мектеп ғимаратының қабырғаларын су эмульсиясымен бояу және
Баспалдақтарды тұрғызу 20 000
Терезе көтермелерін және есік ойықтарын құру 15 000
Мектеп ғимарат фасадын алюкобондтпен қаптау 15 000
Басқа да шығындар 10 000
Барлығы: 280 000
Ескерту – автормен құрастырылған: «ХХХ» ЖШС-нің «Қазақстан Халық Банкіне»
Қарыз алушы қазіргі кезде жалпы сомасы 10 000 мың
2-кезең. 2005 жылдың сәуірінен 2005 жылдың желтоқсанына дейін жалпы
Берілген кезең өзіне келесілерді қосып алады:
14-кесте. Құрылыс жұмыстары және оған кететін шығындар
(АҚШ доллары)
Қабырғаларды суэмульсиясымен бояу (қаралау) және 30 000
Терезе көрмелерін және есік ойықтарын кұру 20 000
Ғимараттың фасадың қаптау (гранит,фасадтық бояу) 20 000
Үй шатырын финдық черепицамен төсеу 10 000
Сантехникалық,электромонтаждық жұмыстар 20 000
Басқа да шығындар 10 000
Барлығы: 110 000
Ескерту – автормен құрастырылған: «ХХХ» ЖШС-нің «Қазақстан Халық Банкіне»
3-кезең. 2007 ж. қаңтар – 2007 ж. желтоқсан. Жалпы
Бөлім 4. Жобаның қаржылық бағасы
14- кесте. Өзіндік құн калькуляциясын
Техникалық йод 1 тонна %-пен
Сатып алу бағасы 1 393,8 89
Көліктік және кедендік шығындар 172,3 11
Барлық өзіндік құн 1 566,1 100
Жалпы табыс 1 192,5
Өткізу бағасы 2 758,6
Күйдіргіш сода 1 тонна
Сатып алу бағасы 26,9 76
Көліктік және кедендік шығындар 8,5 24
Барлық өзіндік құн 35,4
Жалпы табыс 5,0
Өткізу бағасы 40,0
Хлорлық аммоний 1 тонна
14-кестенің жалғасы
Сатып алу бағасы 22,1 63
Көліктік және кедендік шығындар 13,0 37
Барлық өзіндік құн 35,1 100
Жалпы табыс 3,8
Өткізу бағасы 38,8
Қызылмия экстраты 1 тонна
Сатып алу бағасы 225 81
Көліктік және кедендік шығындар 52,78 19
Барлық өзіндік құн 277,78 100
Жалпы табыс 67,22
Өткізу бағасы 345,00
Ескерту – автормен құрастырылған: «ХХХ» ЖШС-нің «Қазақстан Халық Банкіне»
ГРД-ға қызмет көрсету кезінде өзіндік құн 57% алады.
Бөлім 5. Қаражаттардың қайтарымдылығын қамсыздандару
1. Қамсыздандыру түрі: жер учаскісі тұрғын үй, Алматы қаласы,
Тұрғын үй жеті бөлмеден тұрады, жалпы көлемі 335,6 кв.м.,
Салынған жылы 1982 ж. «ВСС» ЖШС бағалау құнының нарықтық
Қазіргі уақытта үй жалға беріліп отыр. Қарыз алушының айтуынша
2. Қамсыздандыру түрі: үнемі жер пайдалану құқығы бар шеберхана,
Сипаттамасы: үш қабатты ғимарат, орналасқан жері – Алматы қаласы,
Қамсыздандыру түрі : жер асты тұрғын үй, қамсыздандырудың нарықтық
Сипаттамасы: жер асты тұрғын үйдің орналасқан жері – Алматы
Қазіргі уақатта заң қортындысына сүйенсек, берілген объектіні қамсыздандыру ретінде
Бөлім 6. Түсініктеме
Жағымды жақтары:
берілген бизнестегі жұмыс тәжірибесі. Қарыз алушы нарықта 1991
қарыз алушы 1998 жылдан бері Банк клиенті және жағымды
қарыз алушы Банк табысы операциондық қызметпен қатар, кепілдіктер мен
мәліметтердің түзетулерін есептей отырып, қарыз алушы бизнеске 82% өзінің
қызметтің дұрыс үлгісі, тауарларды жеткізушілер және сатушылармен жасалған келісімшарттардың
қаржыландырылатын жобаның 56% қарыз алушының өзінің қаражаттары есебінен төленеді;
қамсыздандыру кепілі жеткілікті және өтімді.
Жағымсыз жақтары:
төлемнің тәртіпсіздігі;
қазіргі қаржыландыруды өтеу мүмкіндігінің жоқ болуы;
төмен есеп саясаты;
қаржыландыруға ұсынылған бизнес бастапқы болып табылады.
Негізгі шешімдер:
Болашақ ынтымақтастықты және қамсыздандыру кепілінің жеткіліктілігін есепке ала отырып,
1. «ХХХ» ЖШС-ке сомасы 220 000 АҚШ долларын 37
Қамсыздандыру ретінде қабылдау: Жер учаскісі бар тұрғын үй: Алматы
ай сайын негізгі қарызды өтеу, 12айға төлемді кейінге қалдыру,
жобаны қарастырған үшін 40 000 теңге сомасы көлемінде комиссиялық
Әділет министрлігінен анықтама қағазды 10 мамыр 2006 жыл мерзіміне
«ХХХ» ЖШС-не сомасы 75 000 АҚШ долл. 24 жылдық
Қамсыздандыру ретінде қабылдау: Жер учаскісі бар тұрғын үй: Алматы
несиелендіру лимитімен кепілдікті ұсыну лимитін алдын ала жабу;
жобаны қарастырған үшін 24 000 теңге сомасы көлемінде комиссиялық
заң ескертулерін жою.
«ХХХ» ЖШС-не сомасы 75 000 АҚШ долл. 24 жылдық
Қамсыздандыру ретінде қабылдау: Жер учаскісі бар тұрғын үй: Алматы
несиелендіру лимитімен кепілдікті ұсыну лимитін алдын ала жабу;
жобаны қарастырғаны үшін комиссиялық ақы алынбайды;
заң ескертулерін жою.
3. Қарыз алушының несиелік қабілетін
жолдары
Клиенттердің несиелік қабілетін бағалалаудың шетелдік
тәжірбиесі
Шетелде клиеттердің несиелік қабілеті туралы ақпараттар жинауға маманданған және
Несие бойынша банктердің зиянға ұшырауының өсуі біршама әсер ететін
29-кесте. Несиелеу барысындаңы банктердің зиян шегуіне әсер ететін
факторлар
Ішкі факторлар 67 Сыртқы факторлар 33
Қамтамасыз етудің жауапкершілігі 22% Компанияның банкроттығы 12%
Несиеге деген өтінішті оқып үйрену барысында ақпаратты дұрыс бағалауы
Алдын ала ескерту белгісіне кеш көңіл бөлуі және операциялық
Қамтамасыз етілудің сапасының нашарлығы 5% Ұрлық / Алдау 4%
Ескерту - автормен құрастырылған: Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары.
Несие бойынша банктердің зиян шегуіне себеп болатын сыртқы факторлар
несиелерді қамтамасыз ету құнына, барлық несиелік құжаттардың дұрыстығына байланысты
ең төменгі тәуекелі бар несиелер (жіктеуге жатпайтын несиелер);
ең жоғарғы тәуекелі бар несиелер;
шектеулі тәуекелі бар несиелер;
ережеден шығу барысында берілген тәуекелдер (стандартты емес несиелер).
Әр тәуекелдер сыныбына өтелмеген тәуекелдер үшін өтелмеген несиелердің үлесі
Несиелік тәуекелді төмендетудің ең басты тәсіліне – потенциалды қарыз
Шетелдік банктердің тәжірибесінде қарыз алушының несиелік қабілетін жете бағалау
Қарыз ашушыға үміткерді бағалау жүйесінде ағылшынның клирингтік банктерінде кеңінен
PARSER:
P – Person- потенциалды қарыз алушы туралы ақпарат,оның беделі;
A – Amount – сұрайтын несие сомасының мінездемесі;
R – Repayment – несиені қайтару мүмкіндігі;
S – Security – қамтамасыз ету құралы;
E – Expediency – несиенің мақсаттылығы;
R – Remuneration – несиені беру тәуекелі үшін банктің
CAMPARI:
C – Character – қарыз алушының беделі;
A – Abiliti – қарыз алушының бизнесін бағалау;
M - Means – несиеге деген қажеттілігін талдау;
P – Purpous – несиенің мақсаты;
A – Amount – несие сомасының негізлелуі;
R – Insurance –несиелік тәуекелден сақтану әдісі.
Америакандық банктерде тәжірибесінде потенциалдықарыз алушыларды дұрыс таңдап алуда
- сharacter (қарыз алушының сипаты)
- сaraciny (қаржылық мүмкіндігі);
- сash (ақшалай қаражаты);
- сollateral (қамтамасыз етуі);
- сonditions (жалпы экономикалық жағдай)
- сontrol (бақылау)
Қарыз алушының сипаты бұл оның беделін, жауапкершілік дәрежесін, қарызды
Қарыз алушының қаржылық жағдайы оның несиені қайтару қабілетін сипаттайды.
Ақшалай қаражаты. Жалпы қарыз алушының алған несиені қайтаруының үш
Нақты ақшалар тасқаны;
Активтерді сату.
Қажыларды тарту.
Көрсетілген көздердің кез келгені несиені қайтаруға арналған қаражаттың қалдық
Нақты ақшалардың жетіспеуі қарыз алушының қаржылық жағдайының нашарлығын сипаттайтын
Нақтыақшалар ағыны мына түрде анықталады:
Нақты ақшалар = таза пайда + Амортизация тасқыны +
Бұл формуланың артықшылығы – оның көмегімен қызметкерлер қарыз
Қамтамасыз етуі. Сондай-ақ банк қарыздың қамтамасыз етілуі,яғни жеткіліктілігіне, сапасына
Экономикалық жағдай. Несиеге деген өтінішті қарау барасында банк жалпы
Бақылау. Қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудағы соңғы факторға бақылау
Әлемдік банктік тәжірибеде несиелік тәуекелді бағалауда мынандай көрсеткіштер қолданылады:
Активтер сапасындағы коэффициенттер:
К = несие бойынша зияндар / несие бойынша қарыздың
К = несие бойынша зияндар / несиелердің жалпы сомасы.
Екі коэффициент те (К1 және К2) банктердегі активтердің сапасын
Тәуекелге
шағылған =
маржа(RAM)
Тәуекелге шағылған маржа (RAM – risk adjusted marjin), -
Таза пайыздық табыс (NII)
Таза пайыздық маржа =
Активтер (NIM)
Жалпы
пайыздық =
маржа (GIM)
2. Проблемелық несиелер / Несиелердің жалпы сомасы
3. Бір қарыз алушыға келетін несие / Банктің меншікті
Халықаралық банктік тәжірибеде банктердің бір қарыз алушыға келетін несиенің
4.Банкпен тағыз байланысты қарыз алушыларға берілетін
Баніктің меншікті капиталы.
Банікпен тағыз байланысты қарыз алушыларға баніктің құрылтайшыларды, директорлары, акционерлері
Несиелерді сапасына қарай топтау және талдаудың маңызы бар. Несиенің
Несиелік тәуекелдді басқару және реттеудің негізгі әдістеріне мыналар жатады:
несиелік тәуекелді диверсификациялау;
қарыз алушының төлем қабілетін алдын ала талдау;
несиелік тәуекелді жабуға арналған резерв құру;
несиелік портфельді оңтайлы (банк үшін) құрылымын талдау және қолдау;
несиелердің қамтамасыз етілуін және олардың мақсатты пайдаланылуын талап ету.
Несиелердің қайтарылмауынан зиян шегу - кез келген банктің
Американдық банктік тәжірибеде несиелік процестердегі проблемалық несиелерді анықтауда 25
Карыз алушының тарихына байланысты белгілер:
таяу арады қарыз алушының қаржылық тұрақсыздығы;
қарыз алушы туралы ақпараттағы алшақтықтар мен қарама-қайшылықтар.
Қарыз алушының жетекшілері мен басқармасына қатысты «белгілері»:
қарыз алушының серіктестеріның тұрақсыздығы;
басшыларының моральдық сапасының төмендігі;
серіктестер арасында, компания иеленушілер, отбасы мүшелері арасындағы билік үшін
басшылардың жиі ауысуы;
басшылардың салмақсыздық мінезі;
қарыз алушының басшысының несиелік процесті жеделдетуге банк қызметкерлеріне қысым
Қарыз алушының өндірістік қызметін көрсететін «белгілері»:
қарыз алушының жабдықтаушылар мен сатып алушылар ортасының өзгеріссіз болуы;
қарыз алушының өз алашақтарына жасайтын бақылауының әлсіз болуы;
қарыз алушының саласының сол уақыттарда мәселелік салаға жатуы;
балансты жүргізудің қысқаруы, яғни актив пен пассив баптарының толық
Несиелеуге қатысты «белгілер»:
қарыз алушының несие сұраудағы нақты мақсатының болуы;
қарыз алушының несиені қайтаруында нақты бағдарламаның болуы;
несиені өтеудеуі резервтік көздердің болмауы;
несие берілетін мақсатына қарыз алушы тарапынан материалдық қамтамасыз етілиеуі;
қарыз алушының несиелік өтінішінің негізсіздігі;
-қарыз алушының несиені акционерлік капиталды кепілге бере отырып сұрауы;
несиенің ең бастысы өндіріске емес, айналыс аймағына бағытталуы;
несиенің қайтарылу мерзімі жеткілікті негізделмеуі.
Белгіленген нормалардың ауытқу «белгілері»:
қарыз алушының шаруашылық қызмет туралы есеп беру мәліметінің мерзімінің
банк шоттарын жүргізу тәртібінің нормаларының ауытқуы;
несиелеу шарттарының қайта қаралуы: несиені қайтару сызбасындағы өзгерістер, несиенің
қарыз алушының шаруашылық-қаржылық көрсеткінтерінің жоспардағыдан немесе күтілетін көрсеткіштерден ауытқуы;
қарыз алушының есеп және бақылау жүйесіндегі ауытқулар.
Бұл аталған «белгілер» банкті сақтандыра отырып, мерзімі өткен несиелердің
Жаңа шарт несиені қайтарукестесіне бағытталып, банк пен қарыз алушы
Бірінші кезеңде банк пен қарыз алушы нағыз серіктес ретінде
Егер қосымша жасалған келісім нәтиже бермесе, яғни қарыз алушының
Бұл жерде оны бағалау нарықтық перспективаларды есепке ала отырып
Сот шешімінің орындалуын банк әр түрлі формада таңдап жүзеге
борышқордың мүліктік тәлкілеу туралы сот шешімін орындау жолында қарызды
тіркелген мүлікті баспасөз беттеріндегі аукциондар арқылы сату.
борышқордың үшінші бір тұлғадағы қаражаттарына тыйым салу.
банкке тұрақсыз борышқордың мүлкін басқарушы тұлға ретінде мәртебе беріледі.
Мерзімі өткен несиелермен жасалатын банк жұмысының нәтижесі борышқордың банкроттығы
Францияда клиенттердің неселік қабілеттілікті бағалау әдістемесі үш бөлімнен тұрады:
Бірінші бөлім кәсіпорын қызметінің сипаты, оның қызмет ету ұзақтығы,
әрқайсысы А-дан К-ге дейінгі әріптік белгілеуді иеленген баланс активтері
кәсіпорын іскерлік байланыс жасайтын басқарушылар, капиталдары біріккен кәсіпорын ұстаушыларының
«7», «8» және «9» шартбелгілері бар кәсіпорынның төлем қабілеті
вексельдері мен бағалы қағаздары Франция Банкінде қайта есептелетін және
Францияда қарыз алушы клиенттердің несиелік қабілеттін бағалау әдістемесі салалық
Несилік бюро – қарыз алушының несиелік қабілетін талдаудың
жетілдіру құралы ретінде
Банктік дағдарыстар жүйесінің болуы және пайда дамуы көтеген макроэкономикалық,
Дж. Акерлоф бірінші болып нарықтардың талдауын жасау арқылы бірде
Бұл теорияның басты өкілі Дж.Стиглиц мәселені аз ақпараттармен қамтылған
Соңғы жылдары қаржы нарықтарында ақпараттық үйлесімсіздік және белгісіздік елеулі
Ақпараттық үйлесімсіздік мәселелерін шешу экономикалық агенттердің, экономика салаларының жағдайын,
Халықаралық тәжірибеде, қарыз алушы мен несие беруші арасында ақпараттармен
Біріншіден, несиелік бюро қарыз алушы туралы банктердің мағлұматтар деңгейін
Екіншіден, несиелік бюро ақпараты іздеу кезінде банктер өз клиенттерінен
Үшіншіден, несиелік бюро қарыз алушы үшін өз алдына тәртіптілік
Несиелік бюро несие берушілердің өздерінің құрамындағы немесе өздерінің мекемелеріндегі
Несиелік бюро несие берушіге қажетті ұсынылатын несиенің түрінен нақтылану
Көптеген дамыған мемлекеттерде несиелік бюролардың тарихы бір он жылдықты
Несиелік бюро барлық жерде жеке ұйым негізінде жұмыс істейді.
Несиелік бюроның жұмыс істеуінің негізгі мемлекеттер бойынша қатты түрленіп
Басқа елдерде несиелік бюро қарыз алушының өз міндеттемелерінің орындауы
Осындай қызмет көрсету аймағындағы елдер бойынша капиталдың шоғырлануы қатты
90 жылдарда несиелік бюролардың қызметінде ғаламдану тенденциясы көрініс тапты.
Әлемде несиелік бюроларды ұйымдастыру нысандары әр түрлі және әрбір
Көптеген елдерде жеке несиелік бюролардан басқа несиелерді мемлекеттік тіркеу
Несиелік бюро жаппай ақпаратық үйлесімсіздік мәселелерін шешуде өзінің тиімділігін
Мысалы, АҚШ-та несиелік қабілеттілікті ең анық бағалау туралы заңға
Германиядағы банктер жеке тұлғалар туралы ақпараттарды SCHUFA-ға жіберудің алдында
Көптеген елдерде жеке тұлғалардың саяси көзқарасы, олардың нәсілдік, діни
Ірі несиелік бюролар есеп беру стандартымен қатар, мысалы, «Дан
Несиелік бюролармен қатар, кептеген елдерде өзінің қызметін орталық банк
Деректерді толық құпиялылығын сақтау негізінде тек қана монетарлық билік
Несиелерді мемлекеттік тіркеу туралы институттары 20 ғасырда экономикалық өмірді
Несиелерді мемлекеттік тіркеу бойынша бірінші орган Германияда 1934 жылы
Біршама елдерде мысалы, Боливияда, Бразилияда, Чилиде банктер барлық несиелік
Мұндай стандарттар кейбір елдерде несиенің сапалылығына байланысты түрленеді. Мысалы,
Көптеген елдерде мемлекеттік тіркеу институтына жіберілетін банк есептемелері несиелік
Сонымен бірге, мысалы, Австия мен Германияда банк есеп берулері
Несиелерді мемлекеттік тіркеу институтындағы жиналған ақпараттардың көлемінің әсер етуші
Несиелік бюро және несиелерді мемлекеттік тіркеу институттары дамыған елдерде
Сөйтіп, стасистикалық зерттеулер дәләлдеп отыр: несиелік портфельдің сапасы мен
Қазақстан Республикасында несиелік бюроның банк
клиенттерінің несиелік қабілетін бағалалаудағы ролі
Дамушы және экономикасы өтпелі мемлекеттер үшін ақпараттық асимметрия мәселелері
Экономикасы өтпелі елдердегі ақпараттық асмиттерия мәселелерін шешу, ең алдымен
Қарыз алушылар туралы әр түрлі ақпараттарды шоғырландыратын және ерікті
Ақпараттық асимметрия мәселерімен бірге әр түолі саладағы немесе тұтас
Ұлттық рейтингтік агенттіктер құру құру мәселелері өте қажеттіліктен туындап
Халықаралық тәжірибеде көрсетіп отырғандай, банктік сектордың мөлдірлігінің жоғарлау ролін
Дегенмен, коммерциялық банктердің өздеріде ақпараттық асимметрия мәселелерін шешуде шетте
Ақпараттық асимметрия мәселелерін шешу үшін институционалдық қоры – экономикасы
Қазақстан басқа көптеген нарығы дамып келе жатқан елдердегідей қаржы
Қазіргі уақыта несиелік бюроның ұйымдық-құқықтық формасының екі негізгі бағыты
- несиелік бюро не Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі жанында,
- несиелік бюро өзалдына коммерциялық немесе коммерциялық емес түрде
Бірінші түрінің пайдасы үшін негізгі дәлелдерін Ұлттық Банк қадағалап
- барлық несиелік ұйымдардың қызметін бақылауды қамтамасыз ететін орталық
- кең спекторлы сұрақтар бойынша несиелік ұйымдардың қызметі туралы
- республиканың барлық аймақтарын біріктіретін және электрондық түрдегі ақпараттарды
Бірінші кезеңде несиелік бюроның қызметін қамтамасыз ету үшін Ұлттық
Сонымен бірге, Ұлттық банктің жанында несиелік бюроны ашудың өзіндік
Осыған байланысты көп еңбекті және ұзақ мерзімді, бірақ өте
Қазіргі уақытта Қазақстанда несиелік ұйымды ұйымдастыру арман емес, ақиқат
ЮСАИД Қазақстанның несиелік бюро мекемесі бойынша жұмысын қаржыландырады. Бірнеше
«Несиелік бюро және несиелік тарихы қалыптастыру туралы» заң жобасын
Несиелік бюро туралы заң жобасы бойынша Қазақстан қаржыгарлер ассоциациясы,
Қазақстанда ашылған «Бірінші несиелік бюро» ЖШС-нің құрылтайшылары ретінде 7
Бүгінгі таңда несиелік бюроның жарғалық капиталы 28 350 000
Өзінің қарыз алушылары (клиенттері) туралы ақпаратты несиелік бюроға ұсынуға
Қарыз алушы несиелік тарихын қызықтырған тұлғаларды салыстырмалы түрде болса
Несиелік бюроның негізгі қызметі ақпарат жинау мен тарату болғандықтан,
Несиелік бюроның қызметі, ең алдымен, банктер және несие ұсынатын
Техникалық қамтамасыз етуді таңдау кезінде қолданылатын негізгі критериилер: қауіпсіздік,
Ақпараттық ашықтық пен қаржылық делдалдық тиімділігі арасындағы тікелей байланыс
Қазақстан Республикасының заңы
Қазақстан Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру туралы
Осы заң Қазақстан Республикасындағы несиелік тарихты қалыптастырудың құққықтық, экономикалық
1-тарау. Жалпы ережелер
1-бап. Осы заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар
Осы заңда мынандай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) несиелік тарихтың деректер базасы – Қазақстан Республикасының заңдарында
2) ақпарат берушінің несиелік тарихтың деректер базасын жасауға және
3) ақпарат беру және несиелік есептерді алу туралы шарт
4) ақпарат – несиелік тарихты қалыптастыру және оны пайдалану
5) несиелік тарих – несиелік тарих субъектілері тураы ақапраттар
6) несиелік бюро – несиелік тарихты қалыптастыруды, несиелік есептер
7) несиелік есеп – несиелік тарихтағы ақпаратты толық немесе
8) несиелік есепті алушы – несиелік есепті алуғы құқығы
9) ақпарат беруші – несиелік ұйымға ақпарат беруші жеке
10) несиелік есепті беру – несиелік бюроның тарихындағы ақпаратты
11) жазбаша ұйғарым – анықталған кемшіліктерді анықталған мерзімде жоюға
12) несиелік тарих субъектілерінің келісімі – Қазақстан Республикасы заңында
13) несиелік тарих субъектілері - өздеріне қатысты несиелік тарих
14) уәкілетті орган – қаржылық нарығы және қаржылық ұйымдарын
15) шартты және ықтимал міндеттемелер – орны жабылмаған аккедитивтер,
16) несиелік тарихты қалыптастыру және оны пайдалану жүйесіне қатысушылар
17) несиелік тарихты қалыптастыру – несиелік бюро осы Заңға
2-бап. Қазақстан Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру
Қазақстан Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру туралы
Осы Заң несиелік тарихты қалыптастыру және несиелік есеп беру,
Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта осы Заңдардан өзге ережелер
3-бап. Несиелік тарихты қалыптастыру және ақпаратты пайдалану қағидалары
Несиелік тарихты қалыптастыру және ақпаратты пайдалану мына қағидаларыды ескере
1) несиелік тарих субъектісі келісімінің болуы;
2) барлық несиелік тарих субъектілерінің теңдігі;
3) ақпараты, несиелік тарихтың деректер базасын және ақпараттық жүйені
4) ақпараттың құпиялылығы;
5) несиелік тарихтың деректер базасын және тиісті ақпараттық жүйелерді
6) азаматтардың жеке өміріне қол сұғылмауы, азаматтардың және ұйымдардың
2-тарау. Несиелік бюролардың қызметі және несиелік тарихты қалыптастыру саласындағы
4-бап Несиелік бюролардың қызметін мемлекеттік реттеуді, бақылау мен қадағалауды,
Несиелік бюролардың қызметін және несиелік тарихты қалыптастыруды мемлекеттік реттеу
Уәкілетті органның құзіретіне:
1) осы Заңға сәйкес несиелік бюролардың қызметі мәселелері бойынша
2) несиелік бюро қызметін жүзеге асыру құқығына лицензиялар беру;
3) Қазақстан Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру
4) Қазақстан Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру
5) несиелік бюроларға (және олардың лауазымды адамдарына) санкциялар қолдану;
6) несиелік бюро қызметіне, соның ішінде несиелік тарихты қалыптастыруға
Ақпараттандыру саласында мемлекеттік саясатты іске асыру және мемлекеттік тіркеуді
3-тарау. Несиелік бюроларды құру, олардың қызметін жүзеге асыру және
6-бап. Несиелік бюролар және олардың құрылтайшылары
Несиелік бюролар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құрылатын және жұмыс
Қазақстан Республикасында жеке және заңды тұлғалар бойынша несиелік бюролар
Несиелік бюро қызметін жүзеге асыру құқығына лицензияны уәкілетті орган
7-бап. Несиелік бюролар жүзеге асыратын қызмет түрлері
Несиелік бюро қызметінің негізгі түрлері несиелік тарихты қалыптастыру және
Несиелік бюро қызметінің қосымша түрлеріне:
1) несиелік тарихты қалыптастыру және оны пайдалану жүйесіне қатысушылардың
2) несиелік бюро қызметіне қатысты арнайы әдебиетті және өзге
3) несиелік тарихты қалыптастыру және оны пайдалану жүйесіне қатысушыларды
4) несиелік тарих субъектілерінің несиелік қабілетін олар әзірлеген әдістеме
5) маркетингтік және статистикалық зерттеулер жатады.
Несиелік бюроның осы бабында көзделмеген кәсіпкерлік қызмет түрлерін жүзеге
9-бап. Лицензия алуға қажетті құжаттар және оларды қарау мерзімдері
Лицензиат несиелік бюро қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия алу
1) лицензия беру туралы өтініш;
2) заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің нотариат куәландырған
3) берілген тәртіппен мемлекеттік тіркеуден өткен құрылтай құжаттарының нотариат
4) уәкілетті орган несиелік бюроның қызметін қамтамасыз етуге қоятын
5) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген лицензиялық алымның төленгенін растайтын
Несиелік бюро қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия беру туралы
10-бап. Несиелік бюро қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия беруден
Несиелік бюроның қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия беруден:
1) қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес субъектілердің осы санаты
2) осы Заңның 9-бабыында көзделген талаптар сақталмаған;
3) өтініш беруге қатысты оның қызметінің осы түрімен шұғылдануына
13-бап. Несиелік бюроның лицензиясын қайтарып алу
Уәкілетті орган мынандай негіздемелердің бірі бойынша:
1) лицензиардың лицензияның қолдануын тоқтата тұруына негіз болған себеп
2) лицензияның қолдануы соңғы он екі ай ішінде бірнеше
3) лицензиаттың жүзеге асыру лицензиясы бар қызмет түрімен айналысуына
4) лицензиаттың кәсіпкерлік қызметі тоқталса;
5) лицензиат лицензия алу кезінде жалған ақпарат берсе, несиелік
4-тарау. Несиелік тарихты қалыптастыру және пайдалану жүйесіне қатысушылардың құқықтары
16-бап. Несиелік бюро құқықтары
Несиелік бюро:
1) ақпарат берушілермен ақпарат беру және несиелік есептерді алу
2) ақпарат берушілерден несиелік тарих субъектісінің өзі туралы мәліметтерді
3) Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалған тәртіппен филиалдар мен өкілділіктер
4) Қазақстан Республикасының заң актілерінде және осы Заңдарға сәйкес
17-бап. Несиелік бюроның міндеттері
Несиелік бюро:
1) несиелік тарихты қалыптастыруды жүзеге асыру;
2) несиелік тарих субъектілерісінің келісімін алғаны туралы растау болған
3) осы Заңдарда көзделген жағдайларды қоспағанда, несиелік тарихтағы ақпаратты
4) егер алушыға берілген несиелік есепте, несиелік бюро қызметкерлерінің
5) несиелік тарих субъектісінің өтініші бойынша оған несиелік тарих
6) несиелік есепті беру туралы сауал Қазақстан Республикасының заңдарында
7) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өз қызметі туралы есеп
8) тиісті негіздемелер болған кезде, қайта рәсімдеуге немесе нақтылануға
9) ақпараттық ресурстар мен ақпараттық жүйелерді Қазақстан Республикасының заңдарына
10) ақпарат беру және несиелік есептерді алу туралы шартта
11) Қазақстан Республикасының заңдарында және ақпарат беру және несиелік
Қорытынды
Бүгінгі таңда нарықтық қатынастардың дамуына орай, аса көлің бөлетін
Несиелендіру процесі несие және оған есептелген проценттерді әкелетін көптеген
Отандық және шетелдік банктік тәжірибеде қарыз алушы клиенттің несиелік
Ұзақ мерзімде кез келген банк үшін қарыз алушы клиенттің
Банк несиелік келісімшарттың орындалуына, қарыз алушының алған несиені пайдалануына
Көптеген елдерде несие берушілер – банктер, несиелік ұйымдар тұрақты
Біріншіден, несиелік бюро потенциалды қарыз алушылар туралы банктердің мәліметтер
Екіншіден, несиелік бюро банктер өз клиенттерінен өндіріп алатын ақпаратты
Үшіншіден, несиелік бюрлар қарыз алушылар үшін тәртіптік механизмін құрастырады.
Сонымен, коммерциялық банктер қарыз алушы – клиенттің несиелік қабілетін
ПайдаланЫЛған әдебиеттер тізімі
1. «Салық және басқа да бюжетке төленетін міндетті төлемдер
2. Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және
3. «Акционерлік қоғамдар туралы» ҚР-сы заңы № 281-1 10.06.98
4. «Жеке кәсіпкерлік туралы» ҚР-сының заңы. №276
5. «Несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру туралы» ҚР-сының
6. «Банкротық туралы» ҚР-сының заңы №427-2 03.06.2003ж.
7. «Ұлттық банк туралы» ҚР-сы Президентінің Заң күші бар
8. «Банктер және банктік қызмет туралы» ҚР-сы Президентінің Заң
9. «Екінші деңгейдегі банктерге арналған пруденциалдық нормативтер туралы»№ 213
10. «Екінші деңгейдегі банктерде тәуекелді басқару және ішкі басқару
11. Правила предоставления займов физическим лицам в АО «Народный
12. Банковсое дело / Под ред. Белоглазовой Г.Н., Кроливецкой
13. Банковсое дело / Под ред. Колесникова В.И. –
14. Банковсое дело / Под ред. Коробовой Г.Г. –
15. Банковсое дело / Под ред. Лаврушин О.И. –
16. Банковсое дело / Под ред. Сейткасымова Г.С. –
17. Давлетов М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстана. Алматы:
18. Давлетов М.Ш:, Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық
29. Калиев Г.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстана. Алматы:
20. Көшенова Б.А. Ақша, Несие, Банктер, Валюталық қатынастар. –
21. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. – Алматы: ИздатМаркет,
22. Панова Г.С. Кредитная политика коммерческого банка. – М.:
23. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік. – Алматы:
24. Воронин Д.В. Устойчивость банковской систем, роль кредитных бюро.
25. Куштуев А.А. Использование показателей финансовой устойчивости при анализе
26. Кредитное бюро – мост между кредиторами и заемщиками,
27. Напольских М.А. Скоринговый метод оценки кредитоспособности частных лиц.
28. Рамазанов С. Скоринговое кредитование в Казахстане. // Банки
29. Кредитная политика АО «Народный Банк Казахстана»
30. www.halykbank.kz .
Қосымша 1
Өтімділікті талдау
Атауы 01.01.06ж. түзетілген 01.04.06ж. түзетілген
1.Өтімділік коэффициенті: 109%
51%
өтеу коэффициенті 91%
31%
тез өтімді коэффициенті
2. Қаржы левередж коэффициенті
Барлық борышқорлық міндеттемелер мен (қысқа және ұзақ мерзімді) активтердің
Барлық борышқорлық міндеттемелер мен меншікті капиталдың арақатынасы 0,63%
1,72%
0,63%
1,72% 0,18%
0,22%
3.Іскерлік коэффициенті:
Дебиторлық айналымдық коэффициенті, күн
Кредиторлық айналымдық коэффициенті, күн
ТМҚ айналымдылық коэффициенті, күн 42,3%
76,6%
21,4%
23,4% 149,4%
390,8%
127,6%
4. Пайдалылылық коэффициенті:
Жалпы пайда маржасы
Таза пайда маржасы 6,86%
1% 15,02%
12,71% 41,41%
23,91%
44,3%
Ескерту – автормен құрастырылған «ХХХ» «Қазақстан Халық Банкінде» жинақталған
79