Жоспар
1 Валюта, валюта бағамы, валюта қатынастарының экономикалық мәні
1.1. Валюта қатынастарының мәні мен ерекшеліктері 1
1.2 Валюта бағамы, оның экономикаға әсері 5
2 Халықаралық және аймақтық валюта–несие, қаржы ұйымдарына талдау
2.1 Халықаралық валюта жуйесінің даму кезеңдері 8
2.3 Еуропалық валюта жүйесіне талдау 12
2.4 Халықаралық валюта және қаржы несие-рыноктарына талдау 14
3 Қазақстан Республикасында валюта жүйесінің қалыптасуы және дамуы
Қорытынды 22
Қолданылған әдебиеттер тізімі 25
1 Валюта, валюта бағамы, валюта қатынастарының экономикалық мәні
1.1. Валюта қатынастарының мәні мен ерекшеліктері
Валюта (итальян сөзі, сөзбе–сөз – құн) – елдің
Шаруашылық жағдайларын интернационалдандыру және әлемдік еңбек бөлінісін интенсивтендіру
Халықаралық экономикалық қатынастарда өндіріс пен капиталды интернационалдандыру ішкі
Әлемдік шаруашылық байланыстағы өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің өзара қарым–
Елдердің әлемдік шаруашылыққа интеграцилануы (экономикалық одаққа кіруі) ақша
Валюталық катынастар дегеніміз – дәстүрлі ақша қызметінің дүниежүзілік
Валюта катынастарының кейбір элементтері көне дәуірде (ежелгі
Валюта катынастарының туындауы ұдайы өндіріске байланысты болғанымен
Сыртқы экономикалық байланыстардың дамуына қарай валюта жүйесі пайда
Тарихи үш түрлі: ұлттық, дүниежүзілік және мемлекетаралық немесе
Валюталық қатынастар ұлттық және халықаралық деңгейде жүзеге асады.
ұлттық және ұжымдық валюта бірліктерінің қоры;
халықаралық өтімді (ликвидный) активтердің құрамы мен құрылымы
валюталық паритеттер мен курстардың (валюта құнының) механизмі;
валюталардың өзара айырбасталу жағдайы;
халықаралық есептеулердің нысандары;
халықаралық валюта рыноктары мен дүниежүзілік алтын рыногындағы орныққан
халықаралық валюта – қаржы қозғалысын реттеуші ұйымдар
Халықаралық валюта жүйесінің негізгі міндеттеріне тұрақты
Халықаралық валюта жүйесі халықаралық экономикалық қатынастарды кеңейтуге,
Халықаралық валюта жүйесінің негізгі белгілеріне мыналар жатады:
ұлттық валюта бірлігі;
ресми алтын – валюта қордың құрылымы;
ұлттық валютаның паритеті мен валюта курсын қалыптасатыратын механизмі;
валютаның айырбасталу мүмкіндігі (обратимость, конвертируемость валюты)
валюталық шектеуелердің деңгейі;
мемлекеттің сыртқы экономикалық есептеулерді жүзеге асыру тәртібі
Ұлттық валюта жүйесін байланыстыратын буынға валютаның курсы (құны)
Валюта курсы дегеніміз – жекелеген елдердің валюталарының ара
«Паритет» – валюталардың алтын мөлшеріне сәйкес ара қатысы.
Халықаралық валюта жүйесі дүниежүзілік шаруашылық шеңберіндегі валюталық қатынастарды
Әлемдік шаруашылық қатынастарының дамуына байланысты әр елдің ұлттық
Дүниежүзі валюта жүйесі деген халықаралық валюта қатынастарының
Валюта жүйесі әлемдік шаруашылық байланыстарда дербес роль атқарады.
Ұзақ тарихи дамудың нәтижесінде дүниежүзілік валюта жүйесінің негізгі
әлемдік ақшаның міндетті формасы (алтын, резервтік валюта,
валюталардың айырбасталу шарттарын белгілеу;
валюталық паритет пен валюта бағамы тәртібін үйлестіру;
валюталық шектеу көлемін тәртіптеу;
халықаралық валюта өтімділігінің құрамдас бөліктерін белгілеу ( Мысалы,
халықаралық несиелік айналым құралдарын қолдану тәртібін үйлестіру;
әлемдік валюта нарығы мен алтын нарыңының ережесі;
мемлекет аралық реттеу институтының статусы–1944 жылдан Халықаралық валюта
Аймақтық валюта жүйесі (ЕВЖ) – Дүниежүзілік валюта
Дуниежузілік валюта жүйесінің ерекшеліктері мен тұрақтылығы оның құрылымдық
1.2 Валюта бағамы, оның экономикаға әсері
Халықаралық экономикалық операцияларды жүргізу үшін ұлттық валютаны халықаралық
Валюта бағамы халықаралық валюталық, есеп айырысу, несие-қаржылық операцияларды
Валюта бағамы қайта есептеу коэффициентті емес, ол шетел
Валюта бағамының қалыптасуы - көп факторлы процесс. Валюта
инфляция қарқыны;
процент мөлшерінің деңгейі;
бағалы қағаздардың табыстылық деңгейі;
төлем балансының жағдайы.
Бұл факторлар елдің экономикалық жағдайын білдіретін факторлар. Мысалы,
Мемлекеттің активтік төлем балансында оның валютасына шетел
Егер басқа мемлекеттерге қарағанда елде процент мөлшері жоғары
Сонымен қатар валюта бағамына әртүрлі саяси, саудагерлік, психологиялық
Әрбір мемлекет валюта бағамын реттеу әдістерінің әр түрін
валютаоық интервенция (орталық банктің ұлттық валютаға шетел валютасын
орталық банктің ашық нарықтағы операциялары (бағалы қағаздарды сатып
орталық банктің проценттік мөлшер деңгейін және \ немесе
Валюта бағамын белгілеу, яғни валюталарды айырбастау пропорциясын (қатынасын)
Банкаралық валюта нарығының операцияларында ұлттық валюталарды АҚШ долларына
1,6790 ГФР маркасы = 1 АҚШ доллар
1,4940 швейц.фр. = 1 АҚШ доллар, онда
1 ГФР маркасы = 1,4940 : 1,6790 =
Банктер сатушы және сатып алушы бағамдарын белгілейді. Сатушы
Сондай-ақ ресми, банкаралық, биржалық валюта котировкалары болады. Ресми
Валюта нарығына басқа қатысушылар банкаралық бағамға бейімделеді. Ол
Жалпы валюта бағамының өзгеруі ел экономикасына екі жақты
Бұл тұста импортшылар ұтылады, себебі валютаны келісім-шарт бағасымен
Шетел ақша өлшемдерімен салыстырғандағы ұлттық валютаның бағамының өсуі,
2 Халықаралық және аймақтық валюта–несие, қаржы ұйымдарына талдау
2.1 Халықаралық валюта жуйесінің даму кезеңдері
Халықаралық валюта жүйесі – динамикалык, дамушы жүйе. Бұл
Халықаралық валюта жүйесінің бірінші түрін алтын стандарт жүйесі
Алтын стандарт жүйесінің негізгі белгілеріне мыналар жатады:
әрбір валюта бірлігінде белгілі алтын мөлшерінің болуы;
валютаның алтынға айырбасталу мумкіндігінің ел ішінде де, мемлекет
алтын кұймалардың монетаға айырбасталуы, алтынның еркін экспортталуы мен
алтынның ұлттық қоры мен ел ішіндегі ақша ұсынысы
Алтын стандартқа негізделген халықаралық есептеулердің механизмі катаң курс
Капиталистік шаруашылықты жүргізудің бірте-бірте күрделенуі, дүниежузілік шаруашылық байланыстарының
Екінші жүйе – алтын девизді стандарт жүйесі 1922
Алтын – валюталық стандарт жүйесі XX ғасырдың 30-жылдарында
елдер арасындағы түпкілікті ақшалай есеп айырысу қызметін алтын
әр түрлі елдердің валюталары кұнының өлшемі ретінде
басқа елдердің орталық банктері мен үкімет мекемелері АҚШ-тың
Унция – ағылшын өлшем жүйесіндегі масса бірлігі.
валюталарды өзара салыстыру және оларды айырбастау алтын мен
әрбір ел өз валютасы курсының тұрақтылығын басқа бір
Валюталардың рыноктық курсы белгіленген алтын немесе доллар паритеттерінен
мемлекетаралық валюталық қатынастарды реттеу Бреттон-Вудс конференциясында құрылған халықаралық
Бреттон-Вудс келісімі халықаралық валюта жүйесінің дамуындағы маңызды кезең
60-жылдардың соңына қарай Бреттон-Вудс жүйесі күшейе түскен дүниежүзілік
Бреттон-Вудс жүйесінің долларды алтынға айырбастау жөніндегі талаптары АҚШ
70-жылдарлың басында Бреттон-Вудс жүйесі іс жүзінде күйреді. АҚШ
Халықаралық резервтегі валюта бірліктері
1976 жылы Халықаралық валюта қорының (МВФ) Кингстондағы (Ямайка)
Алтынның құн өлшемі ретіндегі және валюта курстарын анықтаушы
ла береді. Қажет болған жағдайда алтын сатылады және
СДР (special drawing right - SDR) - қарыз
Әр елге ұлттық валюта курсының өздері таңдаған тәртібін
90-жылдардың бас кезінде қалықтау курсы факторын жүзеге асыруға
Ол үшін, біріншіден, жекелеген ұлттық валюталар өз курстарын
Ямайка келісімдеріне сәйкес «қарыз алудың арнайы құқығы» ұжымдық
Валюталық корзина дегеніміз – бір валютаның орташа курсын
Көптеген экономистердің айтуы бойынша СДР-ді резервтегі валюта емес,
Тағы бір ұжымдық резервтегі валюта бірлігі болып, валюта
1 ЭКЮ шамамен 1,3 американдық долларға тең.
ЭКЮ-дің эмиссия (шығару) көлемі СДР-дың шығару көлемінен артық.
Еуропалық валюта жүйесіндегі әрбір Еуропалық Одақ елінің валютасының
ЭКЮ-ді жасаудыңнегізгі мақсаты Еуропалық Одаққа мүше жекелеген елдердің
ЭКЮ-ді жасау Еуропалық Валюта жүйесін доллардың шайқалуларынан және
ЭКЮ-дің СДР»ға қарағанда қолдану өрісі кеңірек, ол тек
Еуропалық экономикалық Одақтастық құрыларда біртұтас Еуропалық валюта жасау
2.3 Еуропалық валюта жүйесіне талдау
Еуропадық Одақ шеңберінде өткен күрделі келіссөдердің нәтижесінде 1979
Еуропалық валюта жүйесі – ұлттық валюталардың экономикалық интеграция
Еуропалық валюта жүйесі үш элементтен тұрады:
ЭКЮ – Еуропалық Валюта жүйесінің негізі;
Валюта курстары мен интервенцияларының механизмі;
Валюта курсын тұрақтандыру үшін қолданылатын кредиттеу (несиелеу) механизмі.
Еуропалық валюта жүйесінің алдына мынадай міндеттер қойылады:
Еуропалық Одақ елдері ішінде сенімді валюталық тұрақтылықты орнату;
тұрақты түрде даму стратегиясының негізгі элементі болу;
экономикалық даму процестерінің байланысын нығайтып, еуропалық ынтымақтастыққа жаңа
халықаралық экономикалық және валюталық қатынастарға тұрақтандырушы фактор ретінде
Еуропалық валюта жүйесінің атқарушы механизмі ЭКЮ-ді қалыптастыру және
Еуропалық валюта жүйесі валюталық резервтердің Одаққа мүше елдердің
Еуропалық Одақтың көрнекті қайраткері Ж. Делор Еуропа валюталарынбіріктіру
Еуропалық Одақтың жекелеген елдері арасында үйлестірілген экономикалық және
Еуропалық Одақтың орталық банкісін құру;
ұлттық валюталарды Еуропалық Одақтың ортақ валютасына ауыстыру.
1990 жылы Еуропалық валюта жүйесіне қатысушы елдер қатарына
Батыс Еуропа елдері валюталары курсының тербелуін реттеу мақсатында
Маастрихт келісімдеріне сәйкес Еуропалық Одақ мемлекеттерінің ұлттық валюталары
Бірінші кезең 1998 жылы басталады. Бұл уақытта валюталық
Екінші кезеңде (1999-2001 ж. ж.) Еуропалық Орталық банк,
Үшінші кезеңде Еуропалық валюталық экономикалық одақ кеңістігіндегі банктік
ЕУРО-ның пайда болуы құнды қағаздармен байланысты келісім-шарттардың көлемін
ЕУРО-ны енгізу аталған валюта рыногын бір сәтте дүниежүзіндегі
Жаңа ақша бірлігі бір валютаны екінші валютаға аударуға
ЕУРО-ны енгізудің тағы бір пайдасы биржалық маклерлер еуропалық
2.4 Халықаралық валюта және қаржы несие-рыноктарына талдау
Халықаралық валюта және қаржы-несие рыноктары дүниежүзілік шаруашылықтың, халықаралық
ХХ ғасырдың соңғы 15-20 жылы қаржы рыноктарының қарқынды
Қаржы рыногының дамуының негізінде айналымының объективті заңдылықтары жатыр.
Халықаралық экономиикалық қатынастар, соның ішінде дүниежүзілік сауда, қызмет
Дүниежүзілік валюта, несие, құнды қағаздар рыноктар қалыптасуының алғы
капиталдың өндіріс пен банктерде шоғырлануы;
шаруашылық байланыстардың интернационалдануы;
банкіаралық телекоммуникациялардың дамуы.
Валюта рыноктары дегеніміз – сұраныс пен ұсыныс негізінде
Ұлттық валюта рыноктары дамыған рыноктық экономикасы бар елдердің
Дүниежүзілік қаржы орталықтары дегеніміз – банктердің маманданған несие-қаржы
90-жылдардың басында халықаралық валюта келісімдерінің 50%-ке жуығы дүниежүзілік
Қазіргі валюта рыноктарына мынадай ерекшеліктер тән:
дүниежүзілік шаруашылық байланыстарының интернационалдануы негізінде валюталық рыноктардың да
валюталық операцияларды орталықсыздандыру және олардың компьютерлерді қолдану арқылы
валюта операцияларын үйлестірудің (унификация) мәнінің артуы;
алыпсатарлық келісімдер көлемінің ұлғаюы;
валюта курстарының тұрақсыздануы.
Валюта рыноктары халықаралық есептеулерді жедел жүзеге асыруды, дүниежүзілік
Сонымен қатар валюталық рыноктар механизмі экономиканы мемлекеттік реттеуге,
Халықаралық несие-қаржы қатынастары дүниежүзілік несие және қаржы рыноктарындағы
Халықаралық несие рыногында ақша капиталының елдер арасындағы қозғалысы
Дүниежүзілік несие рыногы қарыз капиталы рыногының бір бөлігі,
Дүниежүзілік қаржы рыногы да қарыз капиталы рыногының бір
Қарыз капиталдарының дүниежүзілік рыногы соңғы онжылдықтарда қарқынды, жедел
Халықаралық несие-қаржы рыногының дамуы ХХ ғасырдың 50-жылдарынан бастап
Еурорынок – бұл еуровалюта негізінде несиелер мен займдар
Еуровалюта – бұл шығарушы елді қоса есептегенде, барлық
Еурорыноктың үкіметтік немесе мемлекеттік статусы жоқ. Олардың пайда
Еурорыноктың пайда болу себептеріне мыналар жатады:
АҚШ долларын шетелдерге шығару мүмкіндіктерінің пайда болуы;
долларға Еуропадағы сұраныстың ұлғаюы;
АҚШ-тың өзінде жасалатын валюталық операциялардан гөрі еркін рыноктағы
Еуропалық банктердің халықаралық валюта операцияларын қаржыландыру құралын жедел
Еуровалюта рыногында ең әуелі еуродоллар үстемдік етті.
Еуродоллар – бұл Батыс Еуропалық банктердің вклад (ақша
Еурорыноктың қазіргі операцияларының 70%-тен астамы еуродоллар арқылы, 20%
Еурорыноктың 60-70 жылдардағы қарқынды дамуы, кейінірек оның өз
Форвардтық келісім – тауарларды көрсетілген уақытта сату мен
Опцион дегеніміз – мерзімдік келісім бойынша валютаны сатушы
Еурорыноктың дамуы дүниежүзі аумағында қаржы ресурстарына сұраныс пен
Еурорыноктың дамуы жаңа халықаралық қржы орталықтарының (Сингапур, Гонконг,
Еурорыноктың дамуы және халықаралық қаржы рыноктарының интернационалдануы халықаралық
3 Қазақстан Республикасында валюта жүйесінің қалыптасуы және дамуы
Нарыққа өту кезінде Қазақстан Республикасы егеменді ел ретінде
Қазақстан 1992 жылдың шілдесінде ХВҚ-ға мүше болып кіргеннен
Қазақстан Республиикаксының шетелдермен жүргізілетін валюталық қатынастарының негізгі элеметтері
Қазақстан заңдары бойынша валюталық реттеудің объектісі болып шетел
Қазақстан Республикасында тұратын жеке кәсіпкерлер, оның ішінде уақытша
Қазақстан Республикасының заңдары бойынша құрылған заңды тұлғалар, сондай-ақ
Қазақстан Республикасынан тыс жерлердегі дипломатиялық, сауда және басқа
Қазақстан Республикасындағы «резидент еместерге» жоғарыда республикада «резиденттері» түсінігінде
Қазақстан заңдарына сәйкес шетел валютасын сатып алу және
Қазақстан Республикасында негізгі валюталық реттеу органы болып Ұлттық
шетел валютасының және шетел валютасындағы бағалы қағаздар айналысының
резиденттер мен резидент еместердің республикада шетел валютасымен және
резиденттердің шетел банктерінде шот ашу шарттарын анықтайды; беру,
ұлттық валютаның – теңгенің шетел валютасына шаққандағы бағамын,
алтын валюта активтерін құрап, солармен операциялар жүргізеді;
халықаралық есеп айырысуды ұйымдастырып, шете,лдермен қаржы-валюталық және несие-есеп
қабылданған мемлекеттік шарттарға сәйкес шетелдік және халықаралық ұйымдармен
Қазақстанда валюталық бақылауды валюталық бақылау органдары және олардың
Валюталық бақылау негізінен мына бағытта жүргізіледі:
жүргізілетін валюталық операциялардың заңға сәйкестігін анықтау және оған
резиденттердің мемлекет алдындағы шетел валютасымен міндеттемелерін орындауын тексеру;
Сөйтіп, валюта қатынастары халықаралық экономикалық, саяси және мәдени
Қазақстанның дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялануға ұмтылысы оның халықаралық валюта-қаржы
Қазақстан қазірдің өзінде теңгенің ел ішінде еркін ауысуына
90-жылдардың ортасына қарай теңгенің ішкі ауысуының тұрақсыздығы экономиканың,
Қазақстанның дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялануға ұмтылыстары қарыз капиталының дүниежүзілік
Қазақстанның валюта саясатының маңызды бағыттарының бірі ТМД елдерімен
Қазақстан Халықаралық Валюта Қоры (МВФ) сияқты халықаралық қаржы
1997 жылдан бастап Қазақстан үкіметі өз жұмысының басты
Шетелдік инвестициялар рыногындағы ахуал оларға деген Шығыс Еуропа
Қазақстанға шетелдік инвестицияларды тарту бағдарламасын әзірлеу қажет, ол
1. Біздің елімізге шетелдік биззнесмендердің келуіне байланысты
Күллі іскер әлем қарым-қатынас жасасын ағылшын тіліне қазақстандықтарды
Біздің авиажелілеріміздің, әуежайларымыздың, ондағы қызмет көрсетудің қолайлығына, жоғары
Инвестцияларға немесе кредиттерге салық үзілістерін, жеңілдікті ставкаларды, салық
Тым жан-жаққа шашырай берудің қажеті жоқ, қарапайымнан күрделіге
Импортты алмастыру және бәрінен бұрын халық тұтынатын тауарларды,
Ақыр соңында, аймақтық басымдықтарды әрі ең алдымен халықты
Жер мен жылжымайтын мүлікке берілетін құқық түріндегі гранттар,
Үкіметтің капиталды сыртқа шығаруға, әр түрлі қызметтер мен
Үйлестірілген және оралымды жұмыс жүргізу үшін тікелей шетелдік
Шетелдік инвестицияларды тарту бағдарламасымен қазірдің өзінде мамандар жұмыс
Қорытынды
Валюта (итальян сөзі, сөзбе-сөз - құн) – елдің
Шаруашылық жағдайларын интернационалдандыру және әлемдік еңбек бөлінісін интенсивтендіру
Халықаралық экономикалық қатынастарда өндіріс пен капиталды интернационалдандыру ішкі
Әлемдік шаруашылық байланыстағы өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің өзара қарым–
Елдердің әлемдік шаруашылыққа интеграцилануы (экономикалық одаққа кіруі) ақша
Валюта қатынастары – әлемдік шаруашылықта валюта айналымынан қалыптасатын
Валюталық катынастар дегеніміз – дәстүрлі ақша қызметінің дүниежүзілік
Дүниежүзілік ақша сыртқы сауда мен қызмет көрсетулерді, капиталдар
Сыртқы экономикалық байланыстардың дамуына қарай валюта жүйесі пайда
Тарихи үш түрлі: ұлттық, дүниежүзілік және мемлекетаралық немесе
Ұлттық валюта жүйесі деген қоғамдық ұдайы өндірісті қалыптастыруға
Аймақтық валюта жүйесі (ЕВЖ) – Дүниежүзілік валюта
Валюта бағамы халықаралық валюталық, есеп айырысу, несие-қаржылық операцияларды
Валюта бағамы қайта есептеу коэффициентті емес, ол шетел
Халықаралық валюта жуйесі – динамикалык, дамушы жүйе. Бұл
Алтын стандарт жүйесі;
Алтын девизді стандарт жүйесі;
Алтын – валюталық стандарт жүйесі;
Еуропалық валюта жүйесі.
Еуропалық валюта жүйесі – ұлттық валюталардың экономикалық интеграция
Еуропалық валюта жүйесі үш элементтен тұрады:
ЭКЮ – Еуропалық Валюта жүйесінің негізі;
Валюта курстары мен интервенцияларының механизмі;
Валюта курсын тұрақтандыру үшін қолданылатын кредиттеу (несиелеу) механизмі.
Халықаралық валюта және қаржы-несие рыноктары дүниежүзілік шаруашылықтың, халықаралық
ХХ ғасырдың соңғы 15-20 жылы қаржы рыноктарының қарқынды
Халықаралық несие-қаржы рыногының дамуы ХХ ғасырдың 50-жылдарынан бастап
Еурорынок – бұл еуровалюта негізінде несиелер мен займдар
Еуровалюта – бұл шығарушы елді қоса есептегенде, барлық
Қазақстанда валюталық бақылауды валюталық бақылау органдары және олардың
Қазақстанның дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялануға ұмтылысы оның халықаралық валюта-қаржы
Қазақстанның валюта саясатының маңызды бағыттарының бірі ТМД елдерімен
Импортты алмастыру және бәрінен бұрын халық тұтынатын тауарларды,
Шетелдік инвестицияларды тарту бағдарламасымен қазірдің өзінде мамандар жұмыс
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Әубакіров Я.А., Есқалиев М. Экономикалық теория негіздері
Әубакіров Я.А., Есқалиев М. Экономикалық теория негіздері
Байгісиев М. Халықаралық экономикалық қатынастар Алматы, 2001 ж.
Мәуленова С.С., Бекмолдин С.Қ., Құдайбергенов Е.Қ. Экономикалық теория
Шеденов Ө.К. Жалпы экономикалық теория Ақтөбе, 2001 ж.