Мазмұны
Кіріспе....................................................................................................................2
І. Халықаралық экономикалық қатынастар жүйесіндегі халықаралық сауда
1.1 Халықаралық сауданың экономикалық мәні мен маңызы...............3
1.2 Халықаралық сауданың қазіргі кездегі құрылымы мен саясаты.....9
ІІ. Әлемдік сауда:жалпы тенденциялар және Қазақстанның қатысуы.
2.1. Дүниежүзілік сауда ұйымның құрылуы………………………..…15
2.2. Қазақстан экономикасының глобализациясы.................................17
2.3. Қазақстанның ДСҰ-ға кіру болшағы..............................................19
Қорытынды........................................................................................................26
Қолданылған әдебиеттер тізімі.......................................................................27
Кіріспе
Мемлекет басшысы Н.Ә. Назарбаевтың талаптарына сәйкес, біздің мемлекеттің
Қазақстанда қайта құру басы деп аталған ашық
Бұл курстық жұмыстың барысында негізгі көздеген мақсатым, Қазақстанның
І Халықаралық экономикалық қатынастар жүйесіндегі халықаралық сауда
Халықаралық сауданың экономикалық мәні мен маңызы.
Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстурлі және ең кең дамыған
Халықаралық сауда - еңбек бөлінісі негізінде әр түрлі
Ғылыми техникалық прогрестің ықпалымен экономикада жүріп жатқан құрылымдық
Халықаралық сауданың жедел өсуіне мынадай факторлар әсер етті:
1. халықаралық еңбек бөлінісі мен өндірісті интернационалдандырудын дамуы;
2. экономикада жана салалардың пайда болуына және негізгі
3. дүниежүзілік рыноктағы трансұлттық корпорациялардың белсенді қызметі;
4. тарифтер сауда туралы Бас келісімнің шаралары арқылы
5. Көптеген елдердің импортына кедергілердің жойылып кеден бажының
6. Сауда экономикалық интеграция процестері дамып
7. Сыртқы рынокка бейімделген экономикасы бар жаңа индустриялды
Халықаралық сауда- дүние жузі елдері арасындағы төлемді жиынтық
Халықаралық сауда - халықаралық тауар ақша қатынастарының сферасы,
Халықаралық сауданың мәнін ашу үшін оның формаларын қарастыру
1 Аукциондар және аукциондық сауда;
2 Биржалық сауда;
3 Халықаралық көрмелер мен жәрменкелер;
4 Машиналар мен құрал- жабдықтар арендасы;
5 Қарама- қарсы сауда;
6 Шекаралық сауда;
Аукциондық сауда - нарықтық сауданың түрі, мұнда сатушы
Аукциондық сауда айналым шығындарын қысқарта отырып, әлемдік бағаларға
Тауар өндірісінің дамуы халықаралық айырбасқа көптеген тауар массаларын
Сауда процесінің жетілдірілуі бұл нарықтарды халықаралық биржаларға айналдырды,
Өндіріс пен нарықтың монополизациялануына байланысты еркін бәсеке кезінде
Сонымен, биржалық сауда - биржалардың қатысуымен тауарлар мен
Негізінен биржалар коммерциялық делдалдар болып табылады, олар келісімдерге
Биржалардың бірнеше турі бар:
1 тауар биржасы;
2 қор биржасы;
3 еңбек биржасы;
4 валюта биржасы.
Тауар биржасы- сапасы жағынан стандартқа толықтай сай келетін
Мұнда сатуға келісілген тауарлар биржаға әкелінбейді. Бұл тауарлардың
Қор биржасы- таза іскерлік принципінде жұмыс істейді.
Валюта биржасы- бұл валюта нарығы.
Еңбек биржасы- жұмыс күшін жалдау кезінде кәсіпкер мен
Халықаралық көрмелер мен жәрменкелер - тауар үлгілерін көрсету
Жәрменке- бір орында, белгілі бір мерзімде оқтын- оқтын
Машиналар мен жабдықтардың арендасы
Аренда - бұл жалгерлік шаруашылықты жүргізудің формасы. Мұнда
Жалгерлікке халық шаруашылығының барлық саласында рухсат беріледі және
Жалға берушілер- меншік иелері атынан мүлікті жалға беруге
Жалгер - заңды құқықтық мекемелер және кәсіпорындар, шетелдік
Халықаралық саудада аренданың үш түрі қолданылады:
1 лизинг- ұзақ мерзімдік аренда (1 жылдан көп
2 Хайринг- орта мерзімдік аренда (бірнеше айдан 1
3 рейтинг- қысқа мерзімдік аренда (бірнеше күннен бірнеше
Қарама -қарсы сауда- экспортталған тауардың жартылай немесе толық
Қарама -қарсы сауданың бірнеше түрлері бар:
1 Бартерлік келісімдер
2 Қарама- қарсы сатып алу келісімдері
3 Клирингтік келісімдер
4 Лицензиялық келісімдер
5 Компенсациялық келісімдер
Шекаралық сауда - сауда, төлем және жыл сайынғы
Дүниежүзілік шаруашылық байланыстардың күрделі жүйесінде халықаралық сауда ерекше
Осы уақытқа дейін тауарларды шетке шығару халықаралық экономикалық
Осыған қарамастан халықаралық сауда өзінің масштабы мен функциялары
Халықаралық сауда - әртүрлі елдердегі тауар өндірушілер арасындағы
Ғылыми-техникалық революцияның, өнеркәсіптік өндіріс специализациясы мен корпорациясы әсерінен
Ұлттық экономикадағы ұлттық нарықтардың жиынтығы дүниежүзілік нарықты құрайды.
Дүниежүзілік нарық әлемдегі тауар - ақшаа қатынастарының даму
Жалпы алғанда дүниежүзілік нарық күрделі түсінік болып табылады.
Бұл түсінікті терең зерттеу үшін оны екі аспектіде
- біріншіден, дүниежүзілік нарық абстрактылық түсінік болып табылады,
- Екіншіден, дүниежүзілік нарық заттық
Сыртқы сауда дегеніміз- белгілі бір елдің баска елдермен
1 Экспорттық операциялар - шетке шығару
2 Импорттық операциялар - шеттен әкелу
3 Реэкспорттық операциялар -
4 Реимпорттық операциялар -
Сыртқы сауданың дамуын анықтайтын факторлар:
1 Тенгенің тұрақтылығы
2 Инфляцияның денгейінің томендеуі
3 Өндірістін құлдырауының тежелуі, макроэкономикалық ахуалдың барынша
4 Экспорт өнімдерінің тұрақты түрде ұлғаюы.
Сыртқы саудада негізгі операцияларды бірнеше субьекттер қамтамасыз етеді.
Брокер - сауда делдалы, ол сату-сатып алу келісімдеріне
Брокер бір реттік тапсырма негізінде және өз клиенттерінің
Брокердің негізгі артықшылығы - келіссөз жүргізу барысында брокер
Брокер делдалдыкпен қатар баска қосымша қызметтерді де көрсетеді,
Дилер- өз атынан және өз есебінен тауарларды кайта
Дилердің пайдасы тауарларды саткан және сатып алған багалардың
Коммивояжер - бұл сауда окілеттілігін жүзеге асыратын сауда
Коммивояжер касіпорынмен жедел немесе жедел емес еңбек квлісімдері
Комиссинер - сауда келісіміндегі делдал; белгілі мөлшердегі сыйлық
Тауар нарығында тауарды сату кезінде комиссионер оның меншік
Бонус - бұл көрсетілген комиссиялық қызметтер үшін төленетін
алынған ) тауарлардың құнына
• Тауарлардың күйіне қатысты;
• Оған деген сұранысқа;
• Сату каналдарына ( дүкен
• Комиссиялық келісімдерге деген сұраныс пен
• Комиссионерлер арасындағы бәсеке денгейіне.
Бонустың нақтыы мөлшері мен есептеу жолдары комиссиялық келісімдерде
Консорциум - бірнеше банк немесе өнеркәсіп касіпорындарының арасындағы
XIX ғасырдың аяғында - XX ғасырдың басында қосымша
Консорциум ұйымы қатысушылар арасындағы келіссөз арқылы ашылады.
Консорциумға кіретін қатысушылар өзінің зандылық және шаруашылық еркіндігін
Консорциум лидері басқа мүшелердің оған берген өкілеттілігі шегінде
Консорциум тапсырыс беруші адам алдында бірлескен жауапкершілікте болады.
Консорциумга қатысушы көп жағдайда өзінің тапсырыстағы 10% үлесі
Сауда үйі- күрделі құбылыс болып табылады. Сондықтан оның
• Тауар өндірісі сферасына белсенді түрде
• Өндіріс кооперациясын ұйымдастыру;
• Несие - қаржы операцияларына қатысуы.
Дүние жузінде қызмет ететін сауда уйлерінің негізгі мақсаттарына
• Делдалдык операцияларды концентрациялау есебінен сыртқы
• Дүниежүзілік тауар нарықтарының өзгермелі конъюктурасына
• Өндірісті ұйымдастыру және бәсекелестік кабілеті
• Ұсақ және орташа фирмаларды біріктіру
• Айналым шығындарын,
Сауда үйлері акционерлік қоғам және жауапкершілігі шектеулі серіктестік
Сауда үйлері және басқа шаруашылық субьектілері арасындағы байланысатын
Сауда үйлері өз қызметін белгілі бір тауар тобы
2. Брокерлік фирма, ол өз есебінен немесе белгілі
Көптеген сауда үйлері сонымен бірге саудагерлерден тапсырма алады
Бас жабдықтаушы - өнеркәсіптік, инфрақұрылымдық және басқа да
Субжабдықтаушылардың тапсырмаларды орындаған - орындамағанына қарамастан, тапсырыс беруші
Халықаралық сауда әр ел экономикасы үшін маңызды бір
Халықаралық сауданың қазіргі кездегі құрылымы мен саясаты
Халықаралық сауда - мемлекеттер және ұлттық шаруашылықтар арасындағы
Дүниежүзілік сауданың динамикасы мен құрылымы өндіргіш күштердің дамуына,
Қазіргі уақытта халықаралық айырбас өрісіне ғылыми - техникалық
Халықаралық сауда обьектілерінің қатарына қазіргі уақытта жобалау жұмыстары,
Халықаралық саудада «жаңа индустриалды елдер» ( Гонконг, Оңтүстік
Әр түрлі елдерде жалпы әлемдік экономикада жалпы және
1 Халықаралық сауда саясаты;
2 Сыртқы сауда саясаты.
Халықаралық сауда саясаты - халықаралық сауда саласында жалпылама
Дүниежүзілік сауда ұйымы жүргізеді және ол әлем елдері
Сыртқы сауда саясаты атауымен мемлекеттің басқа елдерімен сауда
- осы елдің халықаралық
- экспорт пен импорт көлемдерін
- елді қажетті ресурстармен қамтамасыз
- экспорт пен импорт бағаларының
Сыртқы сауда саясатының негізгі екі бағыты бар:
1 Еркін сауда саясаты
2 Протекционизм
Еркін сауданы ең алғаш А.Смит өзінің "Салыстырмалы артықшылықтар
Еркін сауда саясаты таза күйінде мемлекеттін сыртқы саудаға
Еркін сауда саясатының жүргізілуі экономикасы дамыған елдерге халықаралық
Протекционизм отандық
Протекционизм елде белгілі бір салалардың дамуына комектеседі. Аграрлы
Өзінің төтенше формасында протекционизм экономикалық автаркия түрінде болады,
Протекционизм дамушы елдерде ғана емес, өндірісі дамыған елдерде
Протекционизм саясаты негізінде әрбір дамушы және дамыған ел
Протекционизм саясатын жүзеге асыру барысында белгілі бір көлемде
Мамандардың болжауы бойынша, 21 ғасырдың алғашкы жылдарында бәсекеге
Дамушы елдердің өз экспортын диверсификациялауға ұмтылыстары өнеркәсібі дамыған
Сыртқы сауда саясатының классикалық және негізгі құралы болып
Кедендік тариф - бұл баж салықтары қойылымының жүйеленген
Тарифтердің бағаларға әсер етуі ішкі сұраныс пен әлемдік
Әлемдік бағаға әсер ете алатын үлкен мемлекет жағдайында
Дүниежүзілік сауданың ен қарқынды және өскелен дамып келе
Халықаралық саудада жедел дамып келе жатқан саланың бірі
Дүниежүзілік азық - түлік саудасының оған деген сұраныстың
Дүниежүзілік сауданың 90-жылдардың орта шеніңде жедел өсуі АҚША-тың
Егер сауда саласындағы кедергілер біртіндеп жойыла берсе, онда
Жекелеген елдердің дүниежүзілік саудадағы ролін қарастырсақ, онда дүние
Дүниежүзілік саудада жүріп жатқан процестерді талдасақ оның басты
Ең ірі тоғыз халықаралық аймақтын сауда одактарының құрамы
1. Еуропалық Одак - Австрия, Алмания, Ұлыбритания,
2. Еуропалық еркін сауда ассоциациясы - Исландия,
3. Еркін сауда туралы Солтүстік Америкалық келісім-
4. Азия - Тынық мұхит экономикалық ынтымақтастығы
5. "Меркосур"- Бразилия, Аргентина, Парагвай, Уругвай.
6. Онтүстік Африкалық даму комитеті - Ангола,
7. Батыс Африкалық экономикалық және валюталық одак
8. Онтүстік Азиялық
9. Анд пакті - Венесуэла, Колумбия, Эквадор,
Аталған одактастықтарды құрудың негізінде саяси, экономикалық, тарихи мәні
Біртұтас, әлемдік рыноктар жүйесінде әлі де болса көптеген
Халықаралық сауда - экономикалық қатынастарды реттеу үшін халықаралық
ГАТТ - тарифтер мен сауда туралы басты келісім.
ЕАСТ - Еуропалық еркін сауда ассоциациясы 1960 жылдан
ЮНКТАД - БУУ - ның сауда және даму
Осы көрсетілген халықаралық ұйымдар арқылы барлық елдер бір
ІІ. Әлемдік сауда: жалпы тенденциялар және Қазақстанның қатысуы.
2.1. Дүниежүзілік сауда ұйымның құрылуы
Дүние жүзілік сауда ұйымы - әлемдік нарықтағы ойын
Өзінің әсеріне қарамастан, ТСБК бастапқы құрылу сатысының өзінде-ақ
ДСҰ-ң құрылымының негізгі мақсаты, сәтсіз жүйесінің жаңа, ТСБК
ДСҰ жүйесі келесі қызметтерді орындауы жүктелді:
- саудада қатысатын
комплекс ережелері негізінде реттеу болып табылады. Негізінде, бұл
және олардың сатушы субъектілерінің әлемдік рыноктағы мінезінің ережесі;
- ол сауданы либерализациялау және оған ұлттық
- ДСҰ мемлекет - мүшелерінің
халықаралық сот қызметін аткарады,
ДСҰ кұрыларға дейін ТСБК жүйесіне 125 мемлекет кіретін,
ДС¥ құрылымы.
Тұрғылықты жері: Женева, Швейцария
Негізделді: 1995 ж 1 қаңтар.
Құрылды: Уругвайлық раунд (1986-94) келіссөздер нәтижесінде
Мүшелік: 144 мемлекет (2002 ж қаңтар бойынша)
Бюджет: 80 млн АҚШ доллары бойынша
Секретариат штаты: 500 қызметкер
Бастығы: бас директор
ДСҰ-ның жоғарғы басқару органы министрлер Конференциясы болып табылады.
Ағымдағы қызметті басқару және келісімдердің қызметін бақылау және
Бас кеңес бағынушы органдарының қызметін бақылайды:
- Тауар сату кеңесі, олар тауарды сату туралы
бақылайды;
- Қызметтерді сату кеңесі, олар қызметті
орындалуын бақылайды;
- Интеллектуалды меншік кеңесі, олар сауда туралы интеллектуалды
меншік құқығын мәселелер келісімінің орындалуын бақылайды.
Жоғарыда айтылған органдармен қатар, ДСҰ құрамында эксперттік топтар
сауда келісімдерінің қызметі, қоршаған ортаны қорғау, сауда аспектілері
ДСҰ күрделі және жан-жақты механизм құрайды, онда жүздеген
Қорытындылай келе ДСҰ халықаралық экономикалык қатынастар жүйесінде басты
2.2. Қазақстан экономикасының глобализациясы
Сауда еркіндігі үшін күрес- өткен ғасырдың екінші жартысындағы
90-шы жылдары әлемдік тауар жыл сайын орта есеппен
Глобализацмя Қазақстанды шетте қалдырмады. 1996 жылдың қаңтарынан республика
Енді, агрессивті сытқы сауда саясатын ұстанатын мемлекеттерге
Бұрынғы одақ көлеміндегі мемлекеттер ДСҰ-на кірудің қажеттілігін түсінді.
Оның ең айқын мысалы-біздің ең жақын көршіміз, Қырғызстан,
ДСҰ-ға кіргеннен кейінгі Қырғызстанның экономикалық өсу динамикасы
Көрсеткіш 1998ж. 1999ж. 2000ж. 2001ж. 2002ж. 2003ж
ЖІӨ, % 102.1 103.7 105.4 105.3 100.0 106.7
Сыртқы сауда көлемі, млн.долл. 1355.1 1053.6 1058.6 943.4
Экспорт өсімі, % -15 -11 11 -5.5 33
Импорт өсімі, % 18.6 -28 -7.5 -15.7 49.2
Төлем балансының сальдосы, млн.долл. -327.9 -145.9 -49.6 9
Тікелей шетел инвестициялары, млн.долл.
44 -2 5 5 25
Ауылшаруашылық өнеркәсібі 103.0 108.0 103.0 107.0 103.0 104.0
Источник: WTO; UNCTAD, World Investment Report 2005
Осындай белсенділіктің арқасында, Қырғызстан кедендік баж салығын төмендетуге,
Ақыр соңында, ДСҰ-ға кірер алдында бәсекеге жарамсыз отандық
Ресейдің де ДСҰ- ға кіруі алыс емес. Ол
Қырғызстанға қарағанда Ресейдің қорғайтыны мол, сондықтан келіссөздер өте
Ресей заңдылықтары әлі ДСҰ нормаларымен сәйкес келмейді. Рсесйге
Бірақ та Ресецдің позициясы белгілі, ол: кіру. Тек
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі асығыс қимыл емес пе, деген
Қазақстан ДСҰ кіру жөніндегі сұраққа қатаң позиция ұстанады.
Бұл бір жағынан дұрыс, мұнда практикалық жағы: рыноктағы
2.3. Қазақстанның ДСҰ-ға кіру болшағы
ДСҰ кіру процедурасының өзі бірнеше жалпы жағдайлардан тұрады:
1. Арыз бас директордың атына түскеннен кейін, Кеңес
2. ДСҰ қатысушысы болғысы келетін мемлекет Үкіметі, мемлекет-қатысушылары
3. Жұмыс тобы, барлық сұрақтарды зерттеп, кеңеске мемлекет-арызданушылық
4. ДСҰ мемлекет-мүшелері баяндаманы немесе протокол жобаны кезекті
Қазақстан 16 мүше емес мемлекет және 28 бақылаушы
1996жылы ведомство аралық комиссия (МВК) ДСҰ секратариатына
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруіндегі сұрақтарда ерекше орын алатын
Басқа сұрақтар ҚР-ң ТМД елдерімен қатынасына, Қазақстанның
ҚР ІІМ ақпараттары бойынша, келіссөздер бойынша контрсеріктестер
Ақпаратта айтылғандай “Келіссөздер Қазақстандық тауар және қызмет
Женевадағы Қазақстанның делегациясының жұмысының қорытындысы бойынша, “негізгі серіктестерімен
ДСҰ-ға кіру проблемалары.
ДСҰ-ға кіру көптеген елдердің мұқтажы және әлемдік глобализация
Бұл жерде Қытайдың көрсеткіштерін мысал ретінде көрсетсек болады,
Cонымен қатар, әлемдік экспорт құрылымының анализі көрсеткіштері бойынша
2001 жылдың жартысында сыртқы сауда көлемінің 19,5% өсуі,
Көптеген эксперттердің пікірінше, глобализация (ал ДСҰ олардың біден-бір
Бұл бағытта отандық кәсіпорындардың трансұлттық технологиялар тізбегіне орналасу
Біріншіден, технологиялық деңгейі ТҰК-дың талаптарына сәйкес келетін кәсіпорындар,
Жоғарыды айтылғандай, ДСҰ-ға кіру көп уақыт дайындықты қажет
Сонымен қатар, ДСҰ-ға кіргеннен кейін өмірлік қажеттігі бар
Тағы да туындап тұрған проблемалардың бірі регионалдық интеграция.
Регионалдық протекционизмді күшейту жағдайында ДСҰ тәртіптерін және оның
Осылайша, бірауыздан қорытынды шығарамыз: бізге ДСҰ-ға кіруге асығудың
ДСҰ-ға кіруінің оң және теріс жақтары.
Теріс жақтары
ДСҰ кірудің қандай теріс жақтары бар? Біздің еліміз
Біз ДСҰ кіру халық шаруашылығының кейбір салаларын толық
ДСҰ қарсыластарының пікірінше-бұл ұйым жәй халықтың күйі емес,
Оң жақтары
Ең басты оң фактор- әлем рыногына кірудегі жаңа
ДСҰ мүшелігі мемлекеттің инвестициялық қызығушылығын көтеретіні құпия емес,
Регионалдық блок арасындағы ұшқыр бәсеке “банандық соғысқа”
ДСҰ-ға кірмеу, Қазақстанды әртүрлі экономикалық дискриминацияларға еріксіз соғады.
Санкциялар, квоталар, Джексон- Веник түзетулері және т.б, Қазақстан
Отандық өндіріске зиян тимейді деген пікір бар. Қазақстан
Қазақстан үшін ең маңыздысы қатысушылары арасында сауда қатынастарын
Қорытынды
Біздің қалауымызға қарамастан, біздің республикамыз глобализациялау процесіне қосыолы,
Осылайша, сыртқы сауда саясатының сыртқы реформадағы прогресс, макроэкономикалық
Қайта құру қорытындысы бойынша экономика және сауда режимін
Қазақстан ДСҰ-ға кіруге үміткерлердің ішіндегі маңызды мемлекеттердің
Тек интеграциялау, ортақ күштерді біріктіру арқылы ғана глобалды
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Смаилова Г.А. "Мировая торговля:общие тенденции и участие Казахстана",Институт
Р.Е. Елемесов "Халықаралық экономикалық қатынастар", Алматы "Казақ университеті",
Н.Қ. Мамыров, Д.М. Мадиярова, А.Е. Қолдыбаева "Халықаралық экономикалық
Чернышев С.В. “Механизм регулирования международной торговли: нормы и
Васильев Ю.А. “Роль ГАТТ в международно-экономической интеграции”, Экономика
Дюмулен И. “Торгово-политическая система ГАТТ: принципы, правовые нормы
Қолданылған сайттар:
www.kisi.kz – Сайт Казахстанского института стратегических исследований
www.khabar.kz – ЗАО“Хабар”
http://news.central.kz - Интернет-служба “Центральный Казахстан”
1
3