Ауаның ластануы

Жоспар
Кіріспе
I-Тарау Қазақстандағы қоршаған ортаның ластануын бақылау жүйесі.
Аймақтың табиғат райы және әлеуметтік – экономикалық ерекшеліктері
II-Тарау.Тіршілік аясы және оның ластануын алдын алу.
2.1 Табиғат қорларын пайдалану.
2.2 Ауаның ластануы.
2.3 Судың ластануы
2.4 Су көздері. 1-кесте
2.5 Жердің ластануы
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе
Барлық тірі табиғат соның ішінде жүгірген аң, жорғалаған
Биосфера – түрлі тірі организмдер мекен ететін жердің
Табиғи орта миллиардтаған жылдарғы даму барысында қалыптасқан өте
Тірі табиғат пен тірі емес табиғат өзара тығыз
Адам табиғаттың сан-алуан кен байлықтарын пайдалана, өңдей отырып,
Ал осның бәрі адамның ішіп - жеуге
Қоршаған ортаның ластануы.
Соңғы елу жылдағы ғылыми-техникалық төңкеріс ықпалымен өндіріс технологиялардың
Қоршаған ортадағы улы заттар үлесінің тынымсыз артып отыруы
Өзендер мен көлдерге мұнай және оның түрлі өкілдері
Табиғатты сақтаудың экологиялық тұрғысы адамның жер үстінде, қазір
I-Тарау Қазақстандағы қоршаған ортаның ластануын бақылау жүйесі.
Аймақтың табиғат райы және әлеуметтік – экономикалық ерекшеліктері
Алматы облысы 1932 жылы құрылған.
Облыс орталығы – Талдықорған қаласы.
Аумағы 224 мың шаршы км.
Елді мекендер саны 836
Халқы 1558,2 мың адам
Ауылдық, кенттік және қалалық округтер саны
274 Тығыздығы 7 адам/шаршы км.
Астана қаласына дейінгі қашықтық 1480 км
ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
Облыс республиканың оңтүстік-шығысында орналасқан, шығысында – Қытаймен, онтүстігінде
Облыста 16 аудан, облыстық бағыныстағы 3 кала бар.
Облыс аймағының аумағы 224,0 мың шаршы км яғни
Алматы облысының табиғат жағдайы әртүрлі. Таулы-дала аймақтарында дәндік,
Фауна жануарлар мен құстардың биологиялық түрлерінің көптігімен ерекшеленеді:
Іле Алатауының орталық бөлігінде 1935 жылы құрылған Алматы
Облыста санаторийлер, демалыс үйлері мен аймақтардың кең жүйесі
Облыс өзендері - Іле ( ұзындығы 811 км
Табиғатының шекарасы. Алматы облысының аумағы сотүстігінде Балқаш қаласы
Жетісудың кең аумағы және тауларының биіктігі әр түрлі
Топырағы мен өсімдік дүниесі. Облыстық топырақ және өсімдік
Жануарлар дүниесі. Жазық жерінде қара құйрық, бөкен, елік,
Облыста 2 мемлекеттік қорық (Алматы, Алакөл)
Облыстың табиғи бақтары мен қорықтары жануарлар мен
Ұлтық бақтардағы маралдар саны-45,9%, Елік-29,4%, таутеке-54,4%, жайран-16-9%, құлан-45,9%,
Қорықтар мен ұлттық бақтар құстарға өте бай. Алакөл
Облыстағы аң аулайтын аумақ 30 млн. гектарды құрайды,
Облыс аймағында табиғаттың сыйыда аз емес, сондай
Экономикасы. Жалпы өңірлік өнім 2005 жылы 290,5 млрд.
Бәсекеге қабілетті экономика құруға және тұрғындар өмірінің сапасын
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ
Ауыл шаруашылығына қомақты мемлекеттік қолдау көрсетудің арқасында ауылшаруашылығы
Агроөнеркәсіп кешенін қалыпты дамытудың 2006-2010ж.ж. арналған Бағдарламасын жүзеге
Ауыл шаруашылығы жалпы өнімі өндірісінің өсімі 4,8 млрд.
Егіс алаңдарының оңтайлы құрылымдары қалыптасып, 885,2 мың гектарды
Бюджеттік мүмкіндіктердің кеңеюіне қарай ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдау
Ауыл шаруашылығы дақылдарының көптеген түрлері бойынша облыстың үлес
Мал мен құстың барлық түрінен бас саны 3-тен
Бройлерлік құс шаруашылығын ынталандыру мақсатында құрама жем құнын
Облысқа 2007 жылы республикалық бюджеттен 2,2 млрд.теңге сомасында
Ауыл тұрғындарына шағын несиелер беру бағдарламасы жақсы нәтижелер
2007 жылы ауыл шаруашылығында жеміс-көкөкністің және сүт өнімдерінің
Өсімдік шаруашылығында ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін арттыру және
Ол үшін ауылшаруашылығы тауарларын өндірушілерге элиталық тұқымның, минералдық
Мал шаруашылығында саланың сапалық көрсеткіштері бірінші кезекке қойылады.
Бұрынғыдай селекциялық асыл тұқымдандыру жұмысын одан ары жетілдіруге,
Ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау, өңдеу, сату және сақтау
Облыс орталығында, Алматы және Қапшағай қалаларында ауыл шаруашылығы
Облыс орталығында ауыл шаруашылығы өнімдерінің мамандандырылған коммуналдық базары
ӨНЕРКӘСІП
Өнеркәсіпте, Алматы облысының индустриялық-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру
Өнімнің облыстық көлемінің 3,9% және 82,4% көлеміндегі үлесі
Ұлттық экономикада Алматы облысы жүзім шараптарын, қант, солод,
Азық-түлік өнімдерін, тұрмыстық химия товарларын, құрылыс материалдарын, медициналық
Өнеркәсіпті дамытуға 2006 жылы 22,1 млрд.теңге немесе облыс
Өңдеу өнеркәсібіне 16,9 млрд.теңге салынған. Бұл 2005 жылғы
2006 жылы жалпы құны 4,3 млрд.теңгелік 4 ірі
«Қазақстан дамыту банкі» АҚ-ы «Шарын өзеніндегі Мойнақ ГЭС-і
Табиғи шырындар және минералды сусындар шығару жөніндегі «Голд
Өнеркәсіпте 72 жаңа объектіні іске қосу есебінен 2869
«Құрылыс материалдары» кластерін дамытудың мастер-жоспары әзірленіп, бекітілді.
Салада құрылыс индустриясының жалпы саны 6000-нан астам адам
Облыстың 60 кәсіпорны ИСО 9000, 14000, OHSAS 18000
2007 жылы өнеркәсіпті дамытудағы басымды бағыттар болып табылатындар:
Отандық және шетелдік инвестициялар легінің өңдеу өнеркәсібіне, соның
Іле, Жамбыл аудандары мен Қапшағай және Талдықорған қалаларында
2006 жылға қарағанда 2007 жылы өнеркәсіп өндірісінің өсуін
Энергетика кешенінде су және жел электр станциялары (Іле
ИСО сериясындағы сапа менеджменті жүйесін облыстың тағы 52
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ
2006 жылы қайта бағалауды ескере отырып негізгі капиталға
Негізгі капиталға тартылған инвестициялар динамикасы
(млрд. тенге)
Инвестициялардың негізгі көлемі – 60,3 млрд. тенгесі немесе
Инвестицияның салалық құрылымдарында құрылыс пен жылжымайтын мүлікке байланысты
Экономика салалары бойынша негізгі капиталға тартылған инвестициялардың үлес
Шетелдік инвестициялар есебінен Атасу-Алашанькоу қазақстан-қытай құбыры Ақтоғай-Достық учаскесінің
«Контакт-тур» ЖШС-ң «Шыбынсай» тау шаңғысы курорты мен «Казмунайгаз»
Панфилов ауданына кіретін шекаралық аумақта халықаралық маңызы бар
ШАҒЫН КӘСІПКЕРЛІК
2007 жылдың 1 қаңтарына жұмыс істеп тұрған шағын
127,4 млрд. теңгенің өнімі өндіріліп, қызметі көрсетілді (2005
7165 сауда, 1224 қоғамдық тамақтандыру, 2611 қызметк көрсету
Бөлшек сауда айналымының көлемі 2006 жылы 30,8 млрд.теңгені
Шағын кәсіпкерлікке көрсетілетін қаржылай көмек арта түсті. 2006
Облыста, қазіргі кезде түрлі бағыттар бойынша тұрғындарға белсенді
Шағын кәсіпкерлік субъектілерін қалыптастыру және экономикалық өсіру мақсатында
Жыл басынан бері шағын кәсіпкерлік субъектілеріне 2,9 мыңға
4 объекті сенімді басқаруға, 762-і жалға, 14 –
ТУРИЗМ
Туристік сала бұл күндері экономиканың аса қызу және
Облыс аумағында «Алтын-Емел», «Іле-Алатау» және «Шарын» мемлекеттік табиғи
Қабылдау объектілерінің саны 33-ке көбейіп, 349 объектіні құрады.
2006 жылдың қорытындысы бойынша қабылдау объектілері 248,4 мың
Облыс Берлин (Германия), Утрехт (Нидерланды), Мадрид (Испания), Москва
Жыл сайын облыста туризмді дамытуға бағытталған туристік шаралар,
Орталық Азияда теңдесі жоқ, экологиялық туризм жөніндегі Іле-Балқаш
Орта Азия Университетімен, облыстың спорт туризмі Федерациясымен, «Туран»
Туристік қызметтің бәсекеге қабілетті рыногын қалыптастыру үшін Алматы
СЫРТҚЫ - ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ
Облыста, сыртқы рынокқа экспорттық қарымы бар отандық өндірушілердің
Қытаймен және Қырғызстанмен өзара тиімді ынтымақтастық туралы қабылданған
Өткен жылмен салыстырғанда облыстың 2006 жылғы қаңтар-қараша айларындағы
Темекі шикізаты экспортының көлемі – 5,3%-ға, балықтың жон
САЛЫҚ-БЮДЖЕТ САЯСАТЫ
2006 жылғы мемлекет бюджетінің жоспары 109,7%-ға орындалған, болжаммен
Республикалық бюджеттің жоспары 111,9%-ға орындалды, өткен жылғыға қарағанда
Жергілікті бюджет бойынша жоспар 106,7%-ға орындалған, өткен жылғыға
Бірнеше жыл қатарынан облыстық бюджетке кірістің түсуі жыл
2006 жылы бюджеттің Шығыс бойынша орындалуы 99,4%-ды құрады,
АВТОКӨЛІК ЖӘНЕ АВТОКӨЛІК ЖОЛДАРЫ
Алматы облысында жалпы пайдаланымдағы автомобиль жолдарының ұзындығы 9617
2007 жылғы 1 қаңтардағы жағдайға қарағанда жалпы сомасы
республикалық маңызы бар жолдар – 3767,4 млн. теңгеге,
жергілікті маңызы бар жолдар – 2823,7 млн. теңгеге,
2006 жылы автомобиль көлігімен, көлігі жоқ ұйымдар мен
Жолаушы автомобилі көлігімен – 373,3 млн. адам тасымалданған,
2007 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша түрлі маркадағы
Алматы облысының 794 елді-мекенінің 738-і немесе 92,9%-ы өзара
2006 жылдың қаңтар-желтоқсан айларында жолаушылардың жүріс составы 194
СУМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
«Ауыз су» салалық бағдарламасының шеңберінде 2006 жылы қаржыландыру
Аймақтың табиғатын ластанудан сақтау. Қазіргі таңда облыста ауа,
Айлық өткізу кезеңінде 2006 жылдың өзінде-ақ 3871 жасырын
«Жасыл Ел» өңірлік бағдарламасын жүзеге асыру шеңберінде 2006
Осы бағдарлама бойынша облыстық бюджеттен 2006 жылы 12190
«Жасыл Ел» жастар еңбек жасақтарының жауынгерлері жұмыстың 2
Алакөл мемлекеттік қорығы Тентек өзені атырабындағы жануарлар мен
Қорықтың алғашқы көлемі 12520 гектар болатын,
Мұнда 2000 жылы ақжал қарқылдақтың, ал 2004 жылы
Қоры территориясында ботаниктер 57 тұқымдасқа жататын 193 туыстың
Алакөл балық фаунасы 15 түрден тұрады. Оның ішінде
Алматы мемлекеттік қорығының
Тек 1961 жылы 31 шілдеде Қазақ СРО Миристрлер
Қорықтың негізгі мақсаты – Іле Алатауының орталық
Іле Алатау жотасы – қорықтың орналасқан жері, ол
Қорық жануарлар әлеміне өте бай. Омыртқасыз жануарлар түр
Омыртқалылар фаунасына 225 түр жатады, олардың ішінде: 3
II-Тарау.Тіршілік аясы және оның ластануын алдын алу.
2.1 Табиғат қорларын пайдалану.
Біз тіршілік аяларын ластаушы зиянды, улы деп бағалап
Тіршілік мәдениеттің тұтыныстарын қанағаттандыру мақсатында қоғамның табиғат қорларын
Табиғат қорлары дегеніміз – адамның өмір сүріп, тіршілігін
- тікелей тұтыну нәрселері (ауыз су, ауадағы оттек,
- Қауымдық шаруашылыққа қажет еңбек құралдары (
- Барлық бұйымдар мен өнімдер жасалатын қаражаттар (тұздар,
- Қуат көздері (су қуаты, жел қуаты, отын
Табиғат қорлары қолданысына қарай - өндіргіштік, денсаулықтық, әсемдік,
Қайтіп қалпына келетін қорлар: жануарлар дүниесі, өсімдіктер дүниесі,
Қайтіп қалпына келмейтін қорлар: жайылу кеңістігі, өзендер қуаты,
Мұндағы қалпына келмейді деп отырғанымыз тіпті қалпына келмейтін
Топырақ пен орман салыстырмалы түрде өз бетінше қалпына
Халық санының артуы мен адамдардың бір жерге, яғни
Табиғатты пайдалану, негізінен, жер қойнауындағы қатты, сұйық және
Мысалы Алматы облысында қазіргі кезде 2340 табиғат
Ал Алматы қаласының «су арнасы» су пайдаланушы басты
2.2 Ауаның ластануы.
Ауа. Әуелде жер ғаламшарының газ қабығы, яғни
Жердің ауа қабығының салмағы астрономиялық санмен есептелінеді және
Ауа қабаты бес қабаттан тұрады. Олар тропосфера, стратосфера,
Ауа химиялық қосылыс емес, өзін құраушы газдардың жай
Ауа үнемі қозғалыс үстінде болады және бұл оның
Табиғатта оттек пен азот тоқтаусыз айналымда болады және
Ауадағы оттек мөлшерінің өзгерісі аса көп те емес,
Қалыпты жағдайда қалыпты жағдайда ауада әрқашан мөлшері 0,4-1,0%
Ауа ластайтын заттар. Ауа құрамындағы қатты ермелерді
Ауаның адам әрекеті негізінде былғау көздеріне қатты, сұйық
Айталық Алматы облысында 2005 жылы ауаны былғауға қатысушы
Соңғы жылдары жүргізілген әлемдегі шаң шығарушы басты салалар
Ауадағы газ құрамының ұйдымдық өзгеруі оның қандай да
Адам әрекеті былғауыштар қоюлығы мен ғана емес, құрамының
Ау құраушылар – азоттық оттектің және көміртектің
Алайда адам ауа әрекетімен пайда болатын шаң тозаңдар
Ауа тазалығын сақтау – Ауаның зиянды өнеркәсіп ұшындыларымен
Жалпы тау кен кәсіпорындарынан шығатын зиянды ұшындылар салдарын
Олардың қоршаған ортаға тікелей тигізітін зиянды әсерлерін
Ол жерден туатын экономикалық зиянды
Қоршаған ортаны жақсартуға, қалпына кететіруге кететін шығын мөлшерін
Қалдықтарды ұтымды пайдалану, іске жарату технологияларын жасауға кететін
Яғни бұл ретте болатын шығындар, ластанған ауа ортасының
Өнеркәсіп ұшындыларын азайту үшін төмендегідей шараларды жүзеге асыру
Кәсіпорындарды электр және ұшындылары мен пайдаланатын жанғыш заттарды
Өндірісті булық, шаңдық әуе ұшындыларын азайтушы немесе бейтараптандырушы
Көліктер мен технологиялық аспаптарды қозғалтқыштары мен тазалаушы құрылғыларын
Ауа тазалығын сақтаудың бұл келтірілген шараларына қоса, айналаны
Алайда әуе шектен тыс былғану жағдайында бұл шараларда
Зиянды заттарды бөліп алу әдістері. өндіріс ұшындылары құрамындағы
2.3 Судың ластануы.
Су. Су біздің ғаламшарымыздың үстінде 3-3,5 млрд жыл
Су түссіз, иіссіз, дәмсіз сұйықтық, табиғи зат. Сондай-ақ
Су ең жақсы еріткіш болып табылатынымен өзінің жай
Күн қуатының әсерінен табиғатта тоқтаусыз ылғал айналымы, яғни
Табиғаттың қай жерінде кездеспесін су ортасы қашан да
Өсімдіктер мен жан-жануарлардың 50 және 76 %-ы теңізде,
Сондай-ақ су өмір ортасы, яғни барлық ағзатектілер тіршілік
Сондай-ақ су өмір ортасы, яғни барлық ағзатектілер тіршілік
Су шарасының жалпы көлемінің 94 %-ға жуығы мұхиттар
Жер қойнауындағы судың 90 %-ы жер қыртысын құраушы
Ал құрлыққа түсетін жауын-шашындар одан ұшып шығатын су
Мұхиттар мен теңіз сулары тұзды, жер асты суларының
Тұщы судың негізгі қорлары үйектік мұздар мен қарларда,
2.4 Су көздері.
1-кесте.
Су көздері Көлемі (млн. км^3) Жаңару мерзімі
Мұхиттар мен теңіздер 1370 37 мың жыл
Жер қыртысының қалыңдығы 16 км болатын үстіңгі, яғни
Соның ішінде адам қолы жететін 5 км қабатта
Қалыңдығы 1 км болатын белсенді суалмасу қабатында
Мұздықтар мен үйектік қорлар 27 15 мың жыл
Көлдер 0,75 10 және оданда көп жыл
Су қоймалары 0,003 әр түрлі
Өзендер 0,0012 12 тәуілік
Әуедегі булар 0,014 9 тәуілік
Су қолданысы. Есеп бойынша табиғи сулардың жиындық тұтынысы
Бұлардың ішінде ең көп су жұмсалатын сала –
Тұрмыстық шаруашылыққа су ішуге, жуынуға, тұрмыстық қызмет мекемелері
Тау кен өңдеуші өндіріс орындарыныңтікелей өзқажеттіліктеріне тпайдаланылатын су
Тау кен және кен байыту кәсіпорындары пайдаланатын су
Су ластануының алдын – алу: Шаруашылық және ауыз
Өндірістік мақсатта пайдаланылатын судың өзі жұмыс істеушілерге зиянсыз,
Су қоймалары да әр түрлі мақсатта қолданылатындықтан, оларды
Соңғы жайт бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымының нұсқауында
Су сапасына қатысты жасалған «Тазалық ережесі және жерүсті
Төгін су мөлшері, соның ішінде құрамында зиянды органикалық
Сондықтан оларды тазартуға қоса басқа кешенді шаралар жүйесін
Суы аз немесе қалдықсыз, оқшауланған суайналымдық және аралық
Бұрынғы кеңес одағындағы барлық өндірістік кәсіпорындарды сумен
қалдық көлемін азайтып, сусызданған қалдықты немесе былғауыштардың қойырланған
Өндіріс және тұрмыс қалдықтармен былғанған сулардытазалау әдістерін жетілдіру.
Өсімдіктерді аурудан және түрлі зиянкестерден, егістіктерді арам шөптерден
Су тазалау тәсілдері. Өндіріс және тұрмыс қалдықтарымен
төгін суларды тазалаудың механикалық, химиялық, физика-химиялық, биохимиялық тәсілдері
Механикалық тазалау ерімеген заттарды тұндыру, сүзгілеу, сүзу және
Физика-химиялық әдістер кезінде төгін судағы еріген және кілегейлік
Биохимиялық тазалау минералдық және ерімеген органикалық заттардан тазаланған
Облыстық су беру және су ағызу кәсіпорындарының
әдетте көптеген кәсіпорындардың төгін суларын су қоймаларына, өзендерге
Лас былғаныш сулардың ешқандай тазалау-ақ тікелей өзендер мен
Сүзгілеу – төгін суларды тазалаудың бірінші сатысы, ол
Төгін суларды органикалық заттарды 800-1000 градус жоғарыда және
Дегенмен төгін сулардағы тотығушы органикалық қосылыстарды толық аластау
Сондықтан төгін суларды қайта пайдалану су қолдана жүргізілетін
2.5 Жердің ластануы.
Жердің ластануы. Жер күнді айналып жүрген 9 ғаламшардың
Жер бетінің өзгеруі. Техника жетілген сайын адам неғұрлым
Яғни кен қазу салдарынан егіс-егіп, мал бағу үшін
Қатты тастандыларға темір, ағаш, икемзат, түрлі ұнтақтар мен
Бүгінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы басты мәселелердің бірі
Ал ауыл шаруашылықтың жерінің құнарлығы, оның топырағына байланысты.
Топырақта тірі және өлі табиғатқа тән бінеше сипаты
Тіршілік үшін аса қажет минералдық заттар мен тірі
Яғни топырақ құнарлық қасиеті бар және жер қыртысының
Нәтижесінде адамзат өзінің басты ырыстарының бірі, күн көрісін
Айтакету керек өндіріс тастандылары оның ұшынды және төгінді
Әдетте өндіріс тастандылары деп қандайда өнім алу барысында
Бұл қалдықтар мен тастандылар негізінен тікелей өңдеуге жарамсыз
Дегенмен, кен және өндіріс қалдықтарын көмудің де бүгінде
Мөлшері ірі кәсіпорындар тастандылары мен жылу мен қамтамасыз
Ол оларды арнайы ережелер бойынша көму болып табылады.
Қорытынды
Бұл келтірілгендерден төмендегідей төр тұжырым шығады.
Бәрі бір-бірімен байланысты. Яғни экожүйеде бір жердегі аз
Бәріде қайта болмасын, әйтеуір көзден таса болуы, бір
Табиғат бәрінде жақсы біледі. Табиғаттың миллиондаған жылдар бойы
Жәндік жойғыштарда, шөп жоғыштарда өмірге осылай келді. Бұдан
Ешнәрсе тегін келмейді, ақысыз берілмейді. Экономикадағы сияқты экотануда
Пайдаланылған әдебиеттер.
Сагимбаев Г.К. экология и экономика – Алматы мектеп
Фурсов В.И. экологические проблемы окружающей среды – Алматы
Охрана окружающей среды / Под редакцией С.В. Белова
«Закон республики Казакстан» об охране окружающей среды. Алматы
Белов С В и др. Охрана окружающей среды
Бордский А К Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу
Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: экология
Қалыбеков Т Экология және ашық кен. Алматы
Қоженбаев С. Махмудов С. Табиғатты қорғау – Алматы:
- 3 -