М А З М Ұ Н Ы
Кіріспе......................................................................................................................4
І бөлім. Қаржылық есеп берудің экономикалық маңызы
1.1. Қаржылық есеп берудің, экономикалық мазмұны.................................7
1.2. Қаржылық есеп берудің жетілдіру мақсатында ғалымдар
тәжірибешілердің еңбектеріне шолу............................................................11
1.3. Қаржылық есеп берудің алдындағы міндеттері..........................................13
ІІ бөлім. «Индергаз» ЖШС - ң экономикалық
қаржы жағдайына сипаттама
2.1 Кәсіпорынның қаржы – экономикалық жағдайын
2.2. Кәсіпорынның есеп - ұйымдастырушылық жағдайы..............................23
ІІІ бөлім. «Индергаз» ЖШС – ғы қаржылық есеп
және жасалу тәртібі
3.1. ХҚЕС – ға көшудегі қаржылық есеп берудің
3.2. Қаржылық есеп берудің №1 формасы
құрастыру ерекшелігі ....................................................................................
3.3.Қаржылық есеп берудің №2 форма табыстар мен шығындарды
құрастыру ......................................................................................................
3.4. Қаржылық есеп берудің қателерін түзету.................................................32
3.5. Қаржылық есеп беруді компьтерлендіру ..................................................
Қорытынды мен ұсыныстар.................................................................................58
Қолданылған әдебиеттер......................................................................................61
Қосымшалар
Кіріспе
Қаржылық есептің негізгі атқаратын қызметінің функцияларының бірі пайдаланушыларға
Қаржылық есеп беру мәні – оның атауына негізделеді.
Қаржылық есеп беру көбіне ақпараттық формаға жатқызылады. Қаржылық есеп
талданып отырған кәсіпорын туралы көп көлемде ақпарат алынады;
кәсіпорынның жеке айналым құралдарымен қамтамасыз етілуін анықталады;
айналым құралдарының өзгеріс мөлшерін анықтауға болады;
аналитикалық көрсеткіштерді есептеуінсіз кәсіпорынның жалпы қаржылық жағдайы бағаланады;
жыл ішінде кәсіпорынның қаржылық жағдайында қандай өзгерістер болғаны анық
Сондай – ақ, Қаржылық есеп беру коммуникацияның
Сонымен, Қаржылық есеп беру кәсіпорынның мүлкін ақшалай бағамен, белгілі
Жұмысымның мақсаты – нақты кәсіпорынның материалдары бойынша
кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау барысында бухгалтерлік баланстың мәнін анықтау;
Қаржылық есеп берудің экономикалық маңызын талдап, ғалымдар мен тәжірибешілердің
дипломдық жұмысымның объектісіне алынып отырған «Индергаз» ЖШС-ң экономикалық-ұйымдастырушылық жағдайына
қазіргі кездегі балансты есептеудегі ақпарат жүйелеріне сипаттама беру;
ХҚЕС – на көшудегі Қаржылық есеп беруді қайта
Дипломдық жұмысым кіріспе, үш бөлімнен, қорытынды мен ұсыныстан, қолданылған
Бұл жұмысымның нақтылығы - «Индергаз»ЖШС-ң 2004-2006 жылдар бойынша мәліметтерін
1- Бөлім . Қаржылық есеп берудің экономикалық мазмұны
Нарықтық экономика жағдайында қаржылық есеп шаруашылық субъектілерінің қызметі жөнінде
Бухгалтерлік есеп – субъектілердің активтері, меншікті капиталы, міндеттемелері, табыстары
Қаржылық есеп беруді жасамас бұрын оның деректерінің шынайылығын қамтамасыз
Қаржылық есеп берудің элементтері:
Активтер субъектінің құнмен бағаланатын мүлкі, мүліктік және жеке мүліктік
Активтер пайдалану мерзіміне байланысты екі топқа бөлінеді: ұзақ мерзімді
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің активтері белгілі бір көздерден құралады. Субект
Меншікті капитал- субъект қызметінің бүкіл кезеңіне арналып бекітіледі, оның
Міндеттемелер- бұл белгілі тұлғаның ( борышкердің) басқа бір тұлғаның,
Табыстар- бұл активтердің көбеюі және міндеттемелердің азаюы.
Шығыстар- бұл активтердің азаюы және мндеттемелердің көбеюі.
Есептік кезеңдегі тугендеу санын, оның жүргізілетін күнін, оның әрбіреуін
~ жылдық бухгалтерлік есеп беруді
- субъект мүлікті жалға, сатуға,
- материалды-жауапты тұлға ауысқанда (істі
- талан-тараж және қаскүнемдік фактілерін белгілегенде, сондай-ақ
- төтенше жағдайдан болатын өрт немесе стихиялық (дүлей) апат
- тарату (бөліністік) балансы жасалмастан бұрын субъектіні таратуда
- негізгі құралды және тауарлы-материалдық қорларын қайта бағалауда -субъектінің
1.2. Бухгалтерлік балансты жетілдіру мақсатында ғалымдар мен
тәжірибешілердің еңбектеріне шолу
Бухгалтерлік баланс - еліміздің тәжірибесінде шетелдік тәжірибеге қарағанда, қаржылық
Жоғары оқу орындарында экономикалық мамандық алатын студенттерге « Бизнес
Ағылшын ғалымдары шығарған «Қаржылық есеп беру » деген оқу
Француз авторлары Э.Лоэте мен А.Гильбо бухгалтерлік балансты «жабылмаған шоттар
Әлемлік банк өңдеп шығарған «Қаржылық есеп, аудит, есеп беру
«Қаржылық есеп беру мақсаты- бухгалтерлік есепті» №2 «Бухгалтерлік
Қазақстандық сертификатталған бухгалтер - тәжірибеші А.Абдиманапов «Терминология және қаржылық
«АТФ Банк» бас маманы Р.Капасов: «Қаржылық есеп беру –
Қазақстан Республикасының аудиторы Т.Витулева « Бухгалтерлік баланс» деген мақаласында:
Cертификацияланған бухгалтер- тәжірибеші Ә.Нурсеитов өз мақаласында(30) : «Бастапқы баланс
1.3. Қаржылық есеп берудің алдындағы міндеттері
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы негізгі құралдардың орналасуы мен пайдалануы және
Меншік иелері мен менеджерлерді шаруашылық субъектінің мүліктік жағдайымен
Баланс бойынша кәсіпорын жақын арада үшінші тұлғаның алдында өзіне
Актив пен пассив баптырының мазмұны, ішкі саясаты, сыртқы пайдаланушыларға
Қаржылық есеп берудің басты формасы ретінде, есептік кезеңге кәсіпорын
Кәсіпорынның нақты аналитикалық мүмкіндіктерін бағалау үшін берілген баланстағы ақпараттарды
Негізгі Қаржылық есеп беру мазмұнының жалпы көрсеткіштері оны пайдаланушыларға
Қысқа мерзімді перспективаға қаржылық жағдайдың анализі баланс құрылымының қанағаттанарлық
Ұзақ мерзімді перспективаға қаржылық жағдайдың анализі құралдардың пайда болу
Ұйымның іскерлік активтілігінің анализі;
Сондай –ақ, Қаржылық есеп беруді құрған кезде келесідей
Ағымдағы активтер мен ағымдағы міндеттемелер өзара есепке алынуына рұқсат
Сонымен Қаржылық есеп берудегі ағымдық активтер мен міндеттемелерді
Сондай – ақ, ұзақ және ағымдағы активтер, меншік капиталы,
Бухгалтерлік балансты құру кезінде алдына қойылған міндеттер келесідей принциптерге
Ақшалай өлшем – бухгалтерлік бақылауға алынған объектілер бір ақпаратты
Ерекшеленген кәсіпорын- бухгалтерлік баланс оған байланысты тұлғаларға ( дебитор,
Қызмет етуші кәсіпорын – кәсіпорын қызмет атқаратын мерзімі анықталмаған,
Өзіндік құны бойынша есеп – бухгалтерлік баланста актив ағымдағы
Екі жақты жазу – бұл концепция келесідей фактіден көрінеді:
2 бөлім. «Индергаз» ЖШС - ң қаржы
жағдайына сипаттама
2.1 Кәсіпорынның қаржы – экономикалық жағдайын талдау
Дипломдық жұмысымның объектісіне алынып отырған «Индергаз»жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (ЖШС)
«Индергаз» ЖШС ҚР «Жауапкершілігі шектеулі серіктестік» заңына және Азаматтық
Меншік формасы - жеке кәсіпорын.
«Индергаз» ЖШС Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік туралы»заңына және жеке
Жарғылық капиталы - 6 385 200 мың теңге.
Негізгі қызмет түрлері:
тұрба құбырлары бойынша газ отындарын бөлу;
Атырау облысының халқын табиғи және сұйытылған (сжиженный) газбен қамтамасыз
«Индергаз» ЖШС – ң қаржы – шаруашылық жағдайын талдай
Кесте 1
2004-2006 жылдарға « Индергаз» ЖШС-ң
өндіріс көлемі
Көрсеткіштер
Жылдар Өсу қарқыны %
2004 2005 2006
Тауарлы өнім көлемі, мың.тг 108080379 144958583 108079895 100
Негізгі құралдар, мың.тг 17781991 22521428 27651274 156
Жұмысшылар саны,адам 38 47 53 139
Таза табыс (зиян),мың.тг 4851342 3954745 5229880 108
Кестеден көріп отырғанымыздай, тауарлы өнім көлемі 2006 жылы
Кәсіпорынның өндірілген өнім көлемін бөлек баптар бойынша талдап өтсек,оны
Кесте 2
2004- 2006 жылдарға «Индергаз» ЖШС-ң
тауарлы өнім көлемі, (мың. тг)
Көрсеткіштер Жылдар Өсу қарқыны %
2004 2005 2006
Мың,тг Мың,тг Мың,тг
Табиғи газды сату 56 977 858 48 634
Табиғи газ тасымалы 26 847 519 40 543 604
Сұйытылған газ сату 24 255 002 55 780
Барлығы 108 080 379 144 958 583 108 079
2004 жылы басқа жылдармен салыстырғанда табиғи газды сату көлемі
Кесте 3
2006 жылы «Индергаз» ЖШС –ң негізгі құрал құрамы,
құрылымы және жылдамдығы,мың тг.
Негізгі құралдар тобы Жылдар
2004 2005 2006 Өсу қарқыны %
Сомасы Үлес салмағы % Сомасы Үлес салмағы% Сомасы Үлес
1.Жер - - - - - - -
2.Ғимараттар мен үйлер 5638247 31,7 5638247 25
3.Машиналар мен жабдықтар 741026 4,2 4438648 19,7
4.Басқа да негізгі құралдар 16460540
5.Жинақталған тозу 5057822 28,4 6974359 30,9 9382955 33,9
Барлығы 17781991 100 22521428 100 27651274 100 156
Кестеден көріп отырғанымыздай «Индергаз»ЖШС-ң негізгі құралдар құрамының өсуі
Кестедегі көрсеткіштерді талдай келе кәсіпорынның негізгі құралдармен қамтамасыз етілу
Кәсіпорының басқа да көрсеткіштері сияқты, «Индергаз» ЖШС – ң
Кесте 4
«Индергаз» ЖШС-ң жұмысшылардың саны, (адам)
Көрсеткіштер Жылдар Өсу қарқыны , %
2004 2005 2006
Кәсіпорын жұмысшылары 30 37 42 140
Әкімшілік басқару персоналдары 3 4 4 133
Маман кадрлар 5 6 7 140
Барлығы 38 47 53 139
2006 жылы кәсіпорынның әкімшілік басқару персоналдарының құрамында бір адамға
Жалпы жоғарыдағы кестелерді талдай келіп, кәсіпорынның қаржылық нәтижесіне тоқталатын
Кесте 5
2004-2006 ж.ж. «Индергаз»ЖШС –ң қаржылық нәтижесі,мың тг.
№ Атауы Жылдар Өсу қарқыны%
2004 2005 2006
1 Тауараларды (қызмет,жұмыс) сатудан түскен табыс 108 080 379
2 Сатылған тауардың өзіндік құны 93684203 125206790 84985786 91
3 Жалпы табыс 14396176 19751793 23094109 160
4 Кезеңдік шығындар,
соның ішінде:
-жалпы және әкімшілік шығындар;
-пайызды төлеуге шығындар; 7689749
7689749 13352832
13352832 15514671
15128825
385846 2,02
5 Негізгі қызметтен табыс (шығыс) 6706427 6398961 7579438 113
6 Салық салуға дейін қарапайым қызметтен табыс (шығыс) 6706427
7 Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыс 1855085 2444216 2349558
8 Салық салынғаннан кейін қарапайым қызметтен табыс (шығыс) 4851342
9 Таза табыс 4851342 3954745 5229880 108
Қаржылық есеп беру деп- есептік кезең үшін субъектінің қаржы-шаруашылық
2.2. Кәсіпорынның есеп - ұйымдастырушылық жағдайы
“Индергаз” ЖШС - ң Есеп саясаты ҚР - ң
Есептік саясат келесі жағлайларда өзгертілуі мүмкін.
мемлекетік басқару органының қатаң тапсырысы бойынша ;
ҚР- ң бухгалтерлік есеп заңындағы өзгерістерге сәйкес;
Егер мұндай өзгерістер қаржылық ақпараттармен сәйкес болса;
Заңды тұлғаның қайта құрылуы және меншік иелерінің ауыстырылуына сәйкес;
Есептік саясат өзгерістердің нәтижесінде пайда болған өзгерген сома:
Бөлінбеген табыстың бастапқы сальдоны өзгерту жолымен қорытынды есепте бейнеленеді;
Таза табысты немесе есептік период шығындарын анықтаған кезде ескеріледі;
Есептік саясаттағы өзгерістер қаржылық есепке нақты кесел келтірсе, онда
Өзгеріс себебін;
Есептік және болашақтағы өзгеріс сомасын;
Таза табысты және есептік период шығындарын анықтағандағы ескерілген өзгеріс
Қаржылық есеп беру ҚР-ң валютасы негізінде құрылады және оған
Кәсіпорын қызметін реттейтін негізгі құжат - оның Жарғысы
Кәсіпорын зиян шеккен жағдайда резервтік капиталдың қаражаттары есебінен
Серіктестік қатысушаларымен жасалған келісім-шарт негізінде директор өзінің қызметтерін атқарады.Кәсіпорын
Серіктестік қазіргі заң шеңберінде өз қызметінің кадрлық қамтамасыз етілуінің
Есеп саясатына сәйкес жылдық қаржылық есеп беру үшін есептік
Кәсіпорындағы бухгатерлік есептің міндеті – оперативті басқару және инвесторлар
2006 жылда жүргізілген аудит бойынша кәсіпорынның есеп саясаты кішкене
Табыс шоттары 701,709,725,727 субшоттармен қоса шоттардан құралады.
Шығыс шоттары 801,808,811,821,831,842,845 субшоттарымен қоса шоттардан құралады.
Кейбір бухгалтерлік алғашқы құжаттар қолмен жасалады,сонан соң арнайы бухгалтерлік
Толықтай алып қарасақ,есеп пен есеп берулер орташа жағдайда деп
Кәсіпорында бухгалтерлік есеп жеке құрылымдық бірлік болып табылатын,бас бухгалтермен
Сызба 1
«Индергаз» ЖШС- ң бухгалтерия құрылымы
Бухгалтерия
Бас бухгалтер
Негізгі құралдар мен МЕА
бойынша бухгалтер
Кассир
ІІІ бөлім. «Индергаз» ЖШС – ғы қаржылық есеп
және жасалу тәртібі
3.1. ХҚЕС – ға көшудегі қаржылық есеп берудің
Аяқталмаған құрылысты түгендеу барысында оның бар-жоқтығын (его наличие) және
Аяқталмаған күрделі жөндеулерді түгендеу нақты өндірістің заттай жұмысын, оның
Кассадағы ақша қаражатын кассадағы қолда бар ақшаны белгілеу жолымен
Кассалық операциялардың есебін кассир кассалық кітапта жүргізеді, ол беттері
Кассаны түгендеу шаруашылық жүргізуші субъектінің басшылығымен әзірленген және бекітілген
Түгендеу барысында мыналарды тексеру аса қажет: кассирмен толық материалдық
Мысалы. Кассаны түгендеу барысында 150 теңге артық шықты. Мұндай
727 «Негізгі емес қызметтен алынған басқадай табыс» шот кредиті
Егер кассаны түгендеу кезінде 5 000 теңге кем шыықса,
анықталған кем сомаға кассалық шығыс ордері жазылады:
334 «Бүлінген кұндылық шығыны, кем шығу» шот дебеті
451 «Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшалар» шот кредиті
кассирдің мойнына ақша салу
333 «Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу» шот
334 «Бүлінген кұндылық шығыны, кем шығу» шот кредиті
кассирмен кем шығуды жабу (кассалық кіріс ордері жазылады):
451 «Кассадағы үлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшалар» шот дебеті
333 «Материалдык зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу» шот
Банктегі шот, несие бойынша, салық бойынша банкпен есеп айырысу,
бюджетпен, қызметксрлермен еңбекақы бойынша, жабдықтаушылармен, мердігерлермен және басқадай кредит
Баланстан берешектің есептеп шығаруын тексеріп, 3 жылдың ішінде өндіріп
Егер айырысуларды түгендеу дебиторлық және кредиторлық берешектер сомасын негіздсу
• есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу -
• кредиттерді алу және өтеу бойынша банкпен есеп
Заемды белгілі орны бар банктер коммерциялық келісімшарт негізінде несиелік
Банк заемы – банк белгілі мерзімге сыйақысын төлеу
Банктік емес мекемелердің заемдары – бір жақ – «заем
Банк заемдарының түрлері:
қысқа мерзімді- 1 жылға дейінгі,бірақ 2 жылдан кем емес;
орта мерзімді- 1 жылдан 3жылға дейінгі;
ұзақ мерзімді-3 жылдан жоғары.
Орта және ұзақ мерзімді заемдар кәсіпорынның өндірістік және әлеуметтік
Несиелендіру түрлері:
аванстық - өнім дайындаушы кәсіпорындарға бөлінеді;
бланкілік(сенімхат) –қаржылық тұрақты субъектілерге,сенімді төлеушілерге сенімді түрде беріледі;
консорциалық несие- үлкен мақсатты жобаларды несиелеу үшін заем алушы
ипотекалық- мүлікті кепілдікке алып берілетін ұзақ мерзімді ссудалар;
овердрафт- банк клиенттерінің шоттарынан қорларды шығару арқылы жүзеге асырылатын
кредиттік сызық – минималды төлемдер шегінде несиелер немесе «заем
тұтынушы мақсаттарына арналған несие: несиеге алынған тауарларға; жеке құрылыстарға;
Стэнд – бай – халықаралық валюталық қор елдерінен берілген
Банк заемы есебі 60 «Заемдар» шотында қарастырады.
сатып алушылар және тапсырыс берушілермен, жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп
еңбекақы бойынша субьектінің қызметкерге берешегі - комиссия істелінген және
күшіндегі заң актілерінің баптарында қаралған жалақы төлеудің есебінің жүргізу
бастапқы құжаттарының тұпнұсқасын ( нғыздылығын ) олардың жалақы есептеу
мерзімдік және кесімді тарифтік қойылымдар бойынша еңбек ақы есептеудің
шаруашылықтың қолданысындағы сыйақы есептеу жүйесі бойынша жұмыс көлеміне және
уақытша жұмысқа қабілетсіздігі бойынша жәрдем ақы және әр түрлі
жалақыдан ұстаған ұсталымдардың дұрыстығын тексеру;
депонеттегі жалақыны тексеру;
еңбек ақы төлеу және есептеу бойынша, жасалған шоттарының корреспонденцияларының
шарыашылықтың жұмыскерлерімен еңбек ақы төлеу бойынша есеп айырысудың есебін
Шаруашылық жүргізушінің шаруашылықтың еңбек ақы төлеу бойынша қарыздары туралы
• есептеудің дұрыстығы, мөлшерлеме көлемі және салық төлеу мерзімдері
алдагы кезең шығындары - құжат бойынша шотта көрініс табатын
• жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу - жолдағы
Кәсіпорын өз өндірісінің тиімді және ырғақты жұмысын қамтамасыз ету
Демек, кәсіпорын жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу үшін 671«Жабдықтаушылар
Өнім жеткізушілермен есеп айырысулар есебі арнайы насандағы журналда, машинограммада
Бірінші кезеңде журналға акцептелген шот-фактура және басқа да есеп
Екінші кезеңде журналға қоймадан бухгалтерияға келіп түскен кіріс құжаттары,
Кіріс құжаттары мұқият тексерілуі және төлем тапсырмаларындағы материалдық құндылықтар
Сондай-ақ журналда жұмыстар мен қызметтер берушілермен есеп айырысулар есебі
Үшінші кезеңде журналда шот-фактурасының төленгені көрсетіледі. Төлем туралы белгілер
Айдың аяғында журналдың жиынтығы есептелінеді және төленбеген шоттар бойынша
Журналдың қорытындысы төрт қатар бойынша шығарылады; ай ішіндегі жиынтығы,айдың
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысулар есебі бойынша шоттардың корреспонденциясын
- Тауарлық-материалдық құндылықтарды алғаны үшін акцептелген шот-фактураларына: 201-208,222-223 шоттары
-Жабдықтаушылардың төленген шот-фактурасына: 671-шот дебеттеліп,441,431,432 шоттар кредиттеледі.
- Төленген шот-фактура бойынша қосылған құнға салынған салықтың сомасы
- Жабдықтаушылардың орындалған жұмыстар мен қызметтері үшін акцептелген шот-фактурасына
жазулар мына төмендегі шоттардың дебеті бойынша көрініс табады:
126 «Аяқталмаған құрылыс» шоты өздерінің күрделі құрылыстары үшін жабдықтаушылар
301 «Алынуы тиісті қарыздар» шоты сатып алушы тікелей жеткізген
334 «Дебиторлық басқа да қарыздар» шоты жабдықтаушыларға және мердігерлерге
351 «Тауарлы-материалдық құндылықтармен жабдықтау үшін берілген аванстар» шоты, 352
811 « Тауарларды сату бойынша шығындары»; 821-«Жалпы және әкімшілік
Мына төмендегі шоттардың кредитінен 671-шоттың дебетіне жазылған жазулар 301
Жабдықтаушылармен есеп айырысулар есебі жөніндегі журналда ай аяғында 671-шоты
Инвестицияиы түгендеуде құнды қағаздарға жұмсалған шығынды растайтын құжаттар, олардың
Инвестициялар деп өнеркәсіптің,құрылыстың, ауыл шаруашылығының және экономиканың басқада салаларының
Инвестицияның көзі болып жаңадан қалыптасқан құн немесе таза табыстың
Қаржылық инвестиция өзінің пайдалану мерзіміне қарай, қысқа және ұзақ
Нақты инвестициялар – бұл кәсіпорынның негізгі капиталын және материялдық-өндірістік
Қаржылық инвестициялар-бұл субъектінің табыс алу мақсатында пайдаланатын активі, инвестицияланған
Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай қарыздарды алғандағыдай
Бағалы қағаздар құқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін куәландыру
-бағалы қағазды ұсынушыға – құқықтарын орындау үшін, бірақ
-атаулы бағалы қағаздар – белгілі бір адамның атына жазылады.Бағалы
-ордерлік бағалы қағаз- ол ең алғашында иемденушінің атына немесе
Материалдық емес активтерді түгендеуде олардың есепте дұрыс әрі уақтылы
Материалдық емес активтерді қабылдау-тапсыру Актілерінің қолда бар болуы (бар-жоғы)
Қазіргі уақытта материалдық емес активтердің есебі жөнінде жаңадан қабылданған
Материалдық емес активтердің түсуі мен оның қозғалысының синтетикалық есебін
Материалдық емес активтердің негізгі түсу жолдар төмендегідей:
заңды немесе жеке тұлғалардан сатып алу арқылы
жарғылық қорға жарна ретінде түскенде
заңды немесе жеке тұлғалардан тегін түскенде
материалдық емес активтер өз күшімізбен немесе шартта отыру арқылы
Материалдық емес активтердің түсуіне төмендегідей проводкалар беріледі:
жарғылық қорға жарна ретінде:
Дт 101-106
сатып алғанда:
Дт 101-106
заңды және жеке тұлғалардан тегін алғанда:
Дт 101-106
өзіміз жасағанда:
Дт 101-106
Материалдық емес активтерді сатып алғанда кәсіпорын белглеген құн бойынша
Қосымша құн салығын төлеу материалдық емес активтердің әрі қарай
пайдалануға жарамсыз болуына байланысты
сатуға байланысты
басқа кәсіпорындарға тегін берілуі
жарғылық қорға жарна ретінде берілуі
Берілетін проводкалар:
Пайдалануына жарамсыз болуына байланысты:
Дт 111-116 Кт 101-106
Сатуға байланысты:
Дт 301
Сатылған материалдық емес активтердің қалдық құнына немесе шығуына байланысты
Дт 841
Алынған қорытынды табысқа:
Дт 701
Зиянға:
Дт 571Кт 841
Егер материалдық емес активтерді тегін басқа біреуге бергенде олардың
Фирманың құнына берілетін проводка:
Дт 105
Фирманың бағасына амортизацитя ай сайын есептелгенде:
Дт 934
Фирманың бағасы түгел жойылғаннан кейін:
Дт 115
Мысалы. Түгендеу нәтижесінде артық шыққан материалдык емес активтер табыс
727 «Негізгі емес қызметтен алынатын басқадай табыс» шот кредиті
Мысалы. Тугендеу қорытындысы бойынша кем шыкқан кұндылық анықталъып, ол
а) кем шыққан кұндылықтың баланстық құньша:
334 «Бүлінген құндылық шығыны, кем шығу» шот дебеті
101-106 «Материалдық емес активтер» шот кредиті
ә) кем шыққан құндылық материалдық-жауапты тұлғаның мойнына қойылды:
333 «Материалдык зиянды етеу бойынша есеп айырысу» шот дебеті
334 «Бүлінген құндылық шығыны, кем шығу» шот кредиті
Материалдық жауапты тұлға болмаған жағдайда кем шыққан құндылық кезең
821 «Жалпы және әкімшілік шығындар» шот дебеті
334 «Бүлінген кұндылық шығыннан жетіспеушілік» шот кредитІ.
Тауарлы - материалды қорларды пайдалану және сақтау аудитінің
Қорларды сатып алу заңға сәйкестілігін, олардың орынды пайдалануын
Өндірісітк процестерге қолданылатын өндіріс заттарының дұрыс сақталуын, орынды жұмсалуын
тауарлық-материалды қолардың дұрыс пайдаланылмауы, кем шығуы, ұрлық факторын анықтап,
Осы міндетті ойдағыдай шешу үшін аудит мына жүйеде жүргізіледі:
Алдымен кәсіпорынның қойма шаруашылығын ұйымдастырып, қорлардың сақталу жағдайын тексереді,
Өндірісітк запастарды тексергенде аудитор баланстағы ағымдағы активтер бөлімінің мәліметтері
Дайын өнім бухгалтерлік есебі бойынша операциялардың аудиті кезінде өндірістен
Әрбір шаруашылықта есеп қызметкері тарапынан өндірістік запастар мен дайын
Инвентаризация дегеніміз - әрбір сақталу орындағы материалдық заттардың тағы
жоспарлы инвентаризация
жоспарсыз кездейсоқ инвентаризация
Жоспарлы инвентаризация әдетте жылдық есеп-отчетты жасаудың алдында ағымдағы жылдың
Қамту көлемдеріне қарай инвентаризацияларды екі түрге бөледі:
толық инвентаризация
ішін-ара инвентаризация
Толық инвентаризациялар ағымдағы жылдың соңғы тоқсанындағы өткізілетін жоспарлы инвентаризациямен
Ішін-ара инвентаризация шаруашылық қаражаттарын белгілі бір жеке түрлерінің қалдықтарының
Мекеме басшысының арнайы бұйрығымен инвентаризация жасалынатын обьектілер, оны жасайтын
Инвентаризацияны бастаудың алдында материалдық жауапкершіліктегі адамдар материалдық заттардың сол
Материалдық жауапкершіліктегі адамдар соңғы есеп – отчетқа кірмей қалған
Комиссия мүшелерінің толық қатысуымен материалдық заттардың қалдықтары түгел саналады
Өлшеу, санау қорытындылары әр заттың атауымен бірге инвентаризациялық тізімдерге
Инвентаризация нәтижесінде артық шыққан қаражаттар тиісті топтарға кірістелуі тиіс.
Оған берілетін бухгалтерлік проводкілер:
Егер ТМҚ-ң жетіспеушілігі анықталса, оның баланстық құнына: Дт
Табиғи азаюдың шегінен аспайтын құнды заттардың жетіспеушілігін есетеп шығарғанда:
Табиғи әсерлерден болған жетіспеушілікті материалдық заттарды пайдаланған шоттарға және
Табиғи кемудің нормаларынан артық анықталған жетіспеушіліктер материалдық жауапкершіліктегі адамдардың
Материалдық жауапкершіліктегі адамдардан жетіспейтін материалдық заттардың құны нарықтық
Егер кінәлі адамнан жетіспеген материалдық құнды заттардың орнын толтырса,
Егер кінәлі адамнане жетіспеген материалдық құнын қосымша құнға салынатын
Табиғи кемудің нормаларынан артық анықталған жетіспеушіліктер белгілі айыпты адамдар
Стихиялық апаттардың зардабынан болған жетіспеушіліктерді қамсыздандыру мекемелерінің шарты бойынша:
Егер қамсыздандыру мекемелері қамсыздандыру шарты бойынша орнын толтырса:
Құнды заттардың ұрлануы, жетіспеуі және бұзылуынан болған зияндардың
Ведомостің жеке бағаналарында № 334 шоттың кредитіпен айыпты адамдардың
№1 форма бухгалтерлік баланс түсінігі,экономикалық мазмұны
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда негізгі ақпарат көзі қызметін бухгалтерлік
Ұйымның қорлану көздері меншікті капитал және тартылған капитал деп
Актив=Меншікті капитал + Міндеттеме
Бұл теңдеу келесідей түсіндіріледі: кәсіпорынның активіне салынған әрбір теңге
Бұл теңдікті кейбір шетелдерде келесі түрде көрсетеді:
Актив -Міндеттеме = Меншікті капитал
Әдетте, кәсіпорынның бухгалтерлік балансы есеп беру уақытына қарай негізделіп,
Сонымен, бухгалтерлік баланс- бухгалтерлік есептің орталық формасы болып табылады.
ҚР – да қызмет ететін бухгалтерлік есеп және есеп
Кәсіпорынның есеп берулері қаржылық есепті процедуралардың логикалық жалғасы болып
Баланс Қазақстан Республикасының валютасында құрылады; өлшем бірлігі - мың
Бухгалтерлік баланс спецификалық методологиясымен айырықша көзделген мақсаттар мен берілген
Балансты оқымас бұрын, оның оқуға дайын екендігіне көз жеткізу
1 бөлім. Бұл бөлімде ұзақ мерзімді активтер көрсетіледі.
Материалдық емес активтер- бұл бап бойынша ұзақ мерзімді кезең
Негізгі құралдар- бұл материалдық салада, сондай- ақ, өндірістен тыс
а) жер;
ә) үйлер мен ғимараттар;
б) машиналар мен жабдықтар;
в) жіктемесіне сәйкес негізгі құралдардың басқа түрлері;
г) жинақталған тозу;
д) аяқталмаған күрделі құрылыс;
Бұған қоса түсіндірме жазуларда ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі
Инвестициялар – кәсіпорынның табысты активтеріне «бағалы қағаздар, акция, облигация),
а) еншілес серіктестіктерге берілген инветициялар;
ә) тәуелді заңды ұйымдарға берілетін инвестициялар;
б) ағымдағы құнды көрсететін өзге де инвестициялар, бұл олардың
2 бөлім. Ағымдағы активтер.
Өңдеу және сату мерзімдеріне қарамастан тауарлы – материалдық қорлар
Алдағы кезең шығындары- есепті күннен бастап,бір жыл ішінде есептен
Ақша қаражаттары. Пайдалануына шек қойылған ақша қаражаттарынан шектеулер бір
Қысқа мерзімді қаржы инвестициялары- мерзімі бір жылға дейін;
Дебиторлық бережақ- есепті күннен бастап бір жыл ішінде алынуы
аванстық төлемдер;
алуға арналған шоттар мен вексельдер;
еншілес серіктестіктердің дебиторлық бережағы;
лауазымды тұлғалардың дебиторлық бережағы ;
өзге де дебиторлық бережақ;
Сомасы 1 жыл ішінде алынбаса, дебиторлық бережақ ағымдағы активтерге
3 бөлім. Меншікті капитал мен резервтер.
Баланстың пассивінің меншікті капиталының бірінші бөлімінде меншікті капитал туралы
Жарғылық капитал- кәсіпорынның құрылтай құжаттарына сәйкес оның меншік иелерінің
Өзге меншікті капитал:
номинал құнынан артық төленген капитал;
негізгі құралдар мен қаржы инвестициясын қайта бағалау сомасы;
Резервтік капитал. Бұл бап бойынша кәсіпорында қалыптасқан резервтік капиталдың
Бөлінбеген кіріс. (жабылмаған зиян)
4 бөлім.Шығарылған капитал;
5 бөлім. Ұзақ мерзімді міндеттемелер; Ұзақ мерзімді міндеттемелерді ашып
а)қамтамасыз етілген несиелер;
ә)қамтамасыз етілмеген несиелер;
б)еншілес серіктестіктер ұсынған несиелер;
в)төлемі кейінге қалдырылған несиелер;
Түсіндірме жазбада проценттік ставканы, несиені өтеудің мезгілін өтеудің тәртібін
6 бөлім. Ағымдағы міндеттемелер.
Ағымдағы міндеттемелерді ашып көрсеткен кезде кредиторлардың талабы бойынша төленуге
- қысқа мерзімді несиелер немесе овердрафт;
- салықтар бойынша бережақ;
- төлеуге арналған дивидендтер;
- еншілес серіктестіктерге бережақ;
- акционерлік қоғамның лауазымды тұлғаларына бережақ;
- өзге кредиторлоқ бережақ;
Төлеуге есептелген шығындар- болжанбаған жағдайлар бойынша есептелген төлемдер.
Алдағы кезеңдердің табыстары- бұл бапта есепті жылы алынған (жалдық
Егер заңды тұлға міндеттемені ұзақ мерзімді негізде қайта қаржыландыруға
Осылайша бухгалтерлік есепте баланс құрылып, соған сәйкес толтырылып отырады.
Кесте 8
Актив ∑,тг Пассив ∑,тг
I.Ұзақ мерзімді активтер
Материалдық емес активтер
Негізгі құралдар:
Жер
Құрылғы және ғмараттар
Көлік және құралдар
Басқа да негізгі құралдар
Жинақталған тозу
Қалдық сома
Аяқталмаған өндіріс
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар
II.Ағымдағы активтер
ТМҚ
Материалдар
Аяқталамаған құрылыс
Дайын өнім, тауарлар
Дебиторлық бережақ
Болашақ кезең шығындары
Ақшалай қаражаттар
Басқалай ағымдық активтер
Барлығы:
I.Меншікті капитал
Жағылық капитал
Өзге меншікті капитал
Резервтік капитал
Бөлінбеген кіріс(жабылмаған зиян)
II.Ағымдық міндеттемелер
Қысқа мерзімді несиелер
Салық бойынша несиелер
Есептелген шығындар
Алдағы кезең шығындары
Барлығы:
Бухгалтерлік баланс мәліметтер негізінде кәсіпорынның қаржы жағдайының талдау жұмыстары
Кез- келген кәсіпорында күнделікті жұмыс істеліп, қызмет атқарылып отыратындығы
3.3. Қаржылық есеп берудің №2 формасы
Кірістер мен шығыстар туралы есеп беру Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік
№ 5- кестеде ,,KEGOC’’ ААҚ-ның 2003 жылғы жартыжылдық кіріс
Кіріс пен шығыс туралы есеп беруде мынадай баптар ашылып
негізгі қызметтен (өнімдерді, жұмыстарды, қызметтерді сатудан) алынған табыс;
сатылған өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құны;
жалпы кіріс;
кезең шығындары. Оған енетіндер: жалпы және әкімшілік шығындары, проценттерді
негізгі қызметтен алынған кіріс немесе зиян;
салық салуға дейіңгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс немесе зиян;
табыс салығы;
салық салудан кейіңгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс немесе
төтенше жағдайлардан алынған кіріс немесе зиян;
таза кіріс немесе зиян;
Кіріс және шығыс жайлы есеп
Көрсеткіштер атауы Коды Алдыңғы мерзім Есепті мерзім
Дайын өнімді сатудан түскен кіріс (жұмыс тауарларды) 010
Сатылған дайын өнімнің өзіндік құны (жұмыс, қызмет, тауарларды)
Жалпы кіріс 030 1197629 3009294
Барлық мерзім шығыны, оның ішінде: 040 1039991 906295
Сатуға байланысты шығындар 041 22331 13782
жалпы және административтік шығындар 042 1017660 892512
Сыйақы шығындары 043 0 1
Негізгі қызметтен түскен кіріс (зиян) 050 157638 2103000
Негізгі емес қызметтен түскен кіріс (зиян) 060 133727 408444
Негізгі емес қызметтен түскен кіріс (зиян) 070 291365 2511444
Корпоративті табыс салығы шығыны 080 0 706965
Салық салығынан кейін негізгі қызметтен түскен кіріс 090
Төтенше жағдайлардан түскен кіріс (зиян) 100 0 0
Таза кіріс (зиян) 110 291365 1804479
Осы баптардың барлығының соммасының өзгерісі түсіндірме жазба ашылып
Стандарт т-тенше жа5дай деп аталып жүргендерге түсінік береді.Бұл кәсіпорынның
Стандарт сондай – ақ тоқтатылған операцияға анықтама береді.
Бұны тоқтатылған операциялар бойынша кәсіпорын: филиалының сатылуымен немесе таратылуымен
Түсіндірме жазуда мыналар ашылуға тиіс: тоқтатылған операцияның мәні, тоқтатылған
Стандарт бағалауды өзгертудің әдістерін және олардың кіріске немесе зиянға
- есепті кезеңге, егер өзгеріс осы кезеңге ғана әсер
- өзгеріс болған есепті кезенге және келесі есепті кезеңге,
Кірістер мен зиянға әсер ететін есептік бағалаудағы өзгерістердің мәні
бөлінбеген кірістің бастапқы сальдосынөзгерту жолымен;
есепті кезеннің таза кірісіне немесе зиянға енгізу жолымен, бұл
елеулі қателіктің сипаты, есепті кезең және әрбір бұрыңғы кезең
Қателіктің бұрыңғы жылдардың кірісіне немесе зиянына қалай әсер еткенін
Есеп саясаты Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жөніндегі депортаментінің талабы
«Өнімдерді (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін табыс» бабы бойынша бухгалтерлік
Таза түсім көрсеткіші мыналарға тең болуы мүмкш:
• мәміле келісімшартымен анықталған сомаға;
■ шоттарды ұсыну күннен әрекет ететін
Жазуларды тексеру және ақпаратты алу процесінде түзетуге жататын мына
1. Субъект тауарды үстеме бағамен сатудан алған, түсім ретінде
Түзетілетін жазулар:
■ есептік кезең операциясы бойьшша тауарларды сатудан
301 «Алу шоты» шот дебеті
701 «Дайын өнімдерді (тауарларды, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын табыс»
■ қосымша кұнға салынатын
301 «Алу шоты» шот дебеті
633 «Қосымша құнға салық» шот кредиті;
■ алынған
332 «Есептелген сыйақы» шот дебеті
724 «Сыйақы түріндегі табыс» шот кредиті.
2. Есептік кезең операциясы бойынша түсімнің шоттық қатесінің нәтижесіндег
■ кемітілген
301 «Алу шоты» шот дебеті
701 «Дайын өнімдерді (тауарларды, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын табыс»
■ Түсімдегі ҚҚС сомасына:
301 «Алу шоты» шот дебеті
633 «Қосымша құнға салық» шот кредиті;
■ өткен жыл операциясы бойынша
441 «Ағымдық шоттағы ақша» шот дебеті
727 «Негізгі емес қызметтен алынатын басқадай табыс» шот кредиті.
3. Мәміле аяқталған
■
701 «Дайын өнімдерді (тауарларды, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын табыс»
■ шетелдік валютаға
301 «Алу шоты» шот дебеті
701 «Дайын өнімдерді (тауарлар, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын табыс»
■ айырмашылық сомасындағы ҚҚС «қызыл
301 «Алу шоты» шот дебеті
633 «ҚҚС» шот кредиті;
■ жағымды бағамдық айырмашылық
301 «Алу шоты» шот дебеті
725 «Бағам айырмашылығынан түсетін табыс» шот кредиті.
4. Сауда субъектісінде тауарларды комиссия аппартымен сатудан түскен тусім
■ сату шығындарының сомасы «қызыл түзетпе» әдісімен түзетіледі:
301 «Алу шоты» шот дебеті
701 «Дайын өнімдерді (тауарларды, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын табыс»
■ сату шығындары «қызыл түзетпе» әдісімен
811 «Тауарларды (жұмыс, қызмет) өткізу шығындары» шот дебеті
441 «Ағымдық шоттағы ақша», 301 «Алу шоты» шоттар кредиті;
я көрсетілген шығындардағы ҚҚС «қызыл түзетпе» әдісімен түзетіледі:
301 «Алу шоты» шот дебеті
633 «ҚҚС» шот кредиті.
5. Сатушы-субъектілерге сатып алушыларға қойылатын шарттарды сақтамау туралы мәміле
■ жеңілдіктер сомасымен түсім қайта
301 «Алу шоты» шот дебеті
701 «Дайын өнімдерді (тауарларды, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын табыс»
■ осы сомадағы ҚҚС сомасына:
301 «Алу шоты» шот дебеті
633 «ҚҚС» шот кредиті;
я көрсетілген сома талапхат (претензия) бойынша есеп айырысу көрсетіледі:
334 «Талапхат бойынша есеп айырысу» шот дебеті
301 «Алу шоты» шот кредиті.
«Сатылған өнімдердің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны» бабы бойынша БЕС
Бұл көрсеткіш мына көлемдерде өнімдердің өзіндік құнға бағалау ідісіне
■ тікелей шығын;
■ толық нақты өзіндік
■ мөлшерлі (жоспарлы) өндірістік
■ шикізат, материалдар жіне
Коммерциялык қызметтен (сауда, делдалдық және т.б.) айналысатын субъект осы
жолдар бойынша осы есептік кезеңде сатылған тауарларды сатып алудың
Материалдық өндіріспен шұғылданатып субъектінің есептік кезеңнің соңында өнімді өткізу
811 «Тауарларды (жұмыс, қызмет) сату шығындары» шот кредиті.
Бабы «Жалпы табыс» («жалпы маржа»).
«Жалпы табыс» бабы бойышпа өнімдерді (жұмыс, қызмет) өткізуден түсетін
Бап «Кезең шығындары».
«Кезең шығындары» бабы бойынша тауарлы-материалдық қорының өзіндік құнына кірмеген,
Кезең шығындарына 811 «Тауарды сату шығындары», 821 «Жалпы және
Бухгалтерлік жазуларды тексеру және ақпаратты алу процесінде түзетуге жататын
Шаруашылық жүргізуші субъект көліктік-дайындау шығындарын өнімді өткізу шығыны ретінде
■ көрсетілген шығындар шеттетіледі (сторнируются):
811 «Тауарларды (жұмыс, қызмет) өткізу шығындары» шот дебеті
671 «Төлем шоты» шот кредиті;
■ мына өткізбелерді (проводка) жасау керек:
201 «Шикізат және материал» шот дебеті
671 «Төлем шоты», 681 «Еқбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу»,
Кезең шығындары жалпы табыстан шегеріледі, нәтижесінде «Негізгі қызметтен табыс
«Негізгі емес қызметтен табыс (залал)» бабы бойынша процент, дивидент,
«Әдеттегі кызметтен табыс (залал)» (маржиналдық табыс) бабы бойьшша негізгі
«Корпоративтік табыс салымы» бабы бойынша БЕС 11 «Табыс салығы
«Салық салудан кейінгі әдеттегі қызметтен түсетін табыс (залал)» былай
3.4. Қаржылық есеп берудегі қателіктерді тұзету
Түгендеумен қатар қаржылық есеп беруді жасау үшін шындыққа жанасымды
Есептік кезең үшін қаржылық есеп беруді жасау өткен кезеңдегі
Қаржылық есеп беруді жасау кезіндегі барлық қателерді елеулі және
Егер қате пайдаланушының экономикалық шешіміне әсерін тигізсе, онда ол
31 «Таза табыс немесе кезеңдегі залал, елеулі қателер және
8 «Таза табыс немесе кезеңдегі залал, негізгі қателер және
■ математикалық есептеулерде;
■ есептік саясатты дұрыс қолданбаудан;
■ ақпараттарды, алдауды немесе ынта қоймауды
Бұл қателерді түзету таза табысты немесе есептік кезендегі залалды
3 «Қаржылык-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру» бухгалтерлік есеп
• бөлінбеген табыстың алғашқы сальдосын өзгерту
• таза
Мысалы. «ААА» ААҚ 2003 жылдың қаржылық есеп беруін әзірлеу
2003 жылы өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден тұскен табыс 193
«ААА» ААК 2002 жылы үшін қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы
Өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден тұскен табыс
Салынған өнімнің өзіндік кұны
Әдеттегі қызметтен түскен табыс
Табыс салығы
Тазаттабыс
1. Ағымдағы есептік кезендегі елеулі қателерге тузету жүргізейік:
2003 ж. 2002 ж.
Өнімді (жұмыс, қызмет) сатудан түскен табыс
Сатылған өнімнің өзіндік кұны
Әдеттегі қызметтсн түскен табыс
Корпоративтік табыс салығы
Таза табыс 193 000
160 000
33 000
9 900
23 100 140 000
112 000
28 000
8 400
19 600
2. Бөлінбеген табыстын алғашқы сальдосын өзгерту жолымен елеулі қателерге
2003 ж. 2002 ж.
Есептік кезең басына - бөлінбеген табыс
Елеулі қателерді түзсту (корпоративтік табыс салығын
шегеру үшін)
(27000x30% =8100)
(27000-8100)
Қайта саналған. бөлінбеген табыс
Таза табыс
Есептік кезеңнің соңына - бөлінбеген табыс 47 500
(18 900)
28 600
23 100
51700 29 000
29 000
19 600
48 600
Есеп саясатындағы фундаменталдық қателерді түзету (№8 ҚЕХС)
Бұл стандарттың мақсаты сыртқы қолданушыларға қызмет түры бойынша табыстар
Табыстар мен шығындар туралы есеп (кірістер мен шығыстар есебі)
Табыстар мен шығындар есебінде қарапайым қызметтен кірістер мен шығыстар,
Стандартта, сонымен қатар, Есеп саясатының өзгерісі кезінде қаржы есебіне
Қарапайым қызмет – бұл кәсіпорынның оның негізгі қызметінің құрамдас
Төтенше жағдайлар нәтижесі – бұл кәсіпорынның қарапайым қызметінен ерекшеленетін
Есеп саясаты – бұл қаржылық есепті даярлау мен жасау
Фундаменталды қателіктер – бұл ағымдық есептік кезеңде өткен кезең
Есептік кезеңде танылған табыстар мен шығындардың баптары таза тұсім
Кезең ішіндегі таза пайда мен шығыс кәсіпорынның қарапайым қызметі
Стандарт кәсіпорынның қызметінің нәтижелері туралы бөлек ақпарат беруді талап
Қарапайым қызметтен табыс (таза пайда) немесе шығын;
Төтенше жағдайлар нәтижесі.
Стандарт табыстар мен шығындар (пайда және шығыс) туралы ақпаратты
Егер қарапайым қызметтен табыстар мен шығыстардың кейбір баптары сыртқы
Бұдан шығатыны, табыстар мен шығыстар есебіндегі (пайда мен шығындар
Әрине, толықтылық және анықтылық принциптері орындылық пен мәнділік принциптеріне
Төтенше жағдайлар мен операциялардың мысалдары болып мыналар табылады: активтерді
Бухгалтерлік бағалаудағы өзгерістер. Қаржылық есептің көптеген баптары барлық есепті
Сондықтан қаржылық есеп берудің халықаралық стандартында есепті кезеңде жасалған
Солай, сатып алушыларға тауар жіберген кезде дебиторлық бережақ шотының
Алдын-алушылық пен консерватизм принциптеріне сәйкес табыстар мен активтер жоғарыламау,
Алдын-алушылық пен консерватизм принциптерін жүзеге асыру мақсатында бұл жағдай
Күмәнді бережақтар бойынша резерв көлемін бағалау үшін берілген есепті
Кәсіби талдау негізіндегі бухгалтерлік бағалау жолымен. Қаржылық есепте ақпаратты
Негізгі құралдардың объектілері бойынша пайдалы қызмет ету мерзімі қайта
Бухгалтерлік бағалауды қайта қарау нәтижесінде өзгерген алдыңғы және ағымдық
Бухгалтерлік бағалаудағы өзгерістер.
Бухгалтерлік бағалаудағы өзгерістер нәтижесі төмендегі екі альтернатива бойынша таза
өзгеріс болған есепті кезеңде, егер ол берілген есепті кезеңдегі
қаржылық нәтижеге әсерін тигізсе;
өзгеріс болған есепті кезеңде және болашақ кезеңде, егер ол
ағымды есепті кезеңнің және болашақтағы есепті кезеңнің қаржылық нәтижелеріне
Ағымды есепті кезеңдегі қаржылық есепті әзірлеген кезде өткен кезеңдердің
негізгі әдіс, ол бойынша алдыңғы есептік кезеңге жататын
фундаменталды қателікті өзгерту сомасы бөлінбеген табыстың (жабылмаған шығынның) алғашқы
мүмкін альтернативтік әдіс, бұл бойынша фундаменталдық
қателікті түзету сомасы ағымды есептік кезеңдегі таза табыс немесе
Есеп саясатындағы өзгертулер.
Кезектілік принципінің талаптарына сәйкес қаржылық ақпаратты сәйкестендіру мақсатында кәсіпорын
Әрине, есеп саясасындағы өзгерістер сәйкесінше қаржылық есеп берудің көрсеткіштеріне
Стандарт жағдайларына байланысты есеп саясаты өзгерту енгізу тек заңнамаға,
Есеп саясатындағы өзгерістер
ретроспективті немесе
перспективті қолдану мүмкін.
Ретроспективті әдіс жағдайлар мен операцияларға, бұл үнемі қолдынылып жүргендей
Халықаралық стандарттарға көшу есеп саясатының ретроспективті немесе перспективті әдісінің
Кез келген стандартта ақпаратты ашу талаптары келтірілген, бұл сыртқы
Фундаменталды қателіктер.
Сонымен кәсіпорын мыналар бойынша түсініктемелер беру қажет: фундаменталды қателіктердің
Есеп саясатындағы өзгертулер.
Егер есеп саясаты ағымдық немесе бұрынғы есеп кезеңіндегі қаржылық
3.3. қаржылық есеп берудің компьютеризациясы
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынасқа көшуі шындығында технологиялық ақпараттық нарықты
Кез келген кәсіпорында бухгалтерлік (балансты) есепті автоматтандыру онда
Автоматтандырылған бухгалтерлік есеп жүргізуге бағытталған мынадай ақпаратық жүйелерді атап
Мысалы, “1С:Бухгалтерия 7.7” жүйесі қарапайым да күрделі есептің әмбебап
Сол сияқты “Галактика”жүйесі жоспарлау, жедел басқару,бухгалтерлік есеп,бақылау және қаржылық
Ал қазіргі таңда елімізде қаржылық есеп берулер ХҚЕС –
Жалпы бұл жүйелерді бухгалтерлік балансты есептеуде қолдану біршама тиімді
3.4. Бухгалтерлік баланс аудиті
Бухгалтерлік баланс элементерінің дұрыстығына аудит жүргізу келесі кезектілік
Қаржылық есеп берудің аудиттік тексерісі белгілі бір тәртіппен құрылады.
Аудит есептік форманың жалпы жиынтығынан тұрады, яғни, нәтижесінде реквизиттің
Содан соң, форма бойынша есептің дұрыс толтырылуын тексеріп, шотық
Ерекше мәнді келесі негізгі кезеңдерге негізделген бухгалтерлік баланстың дұрыс
есептік кезең басындағы бухгалтерлік баланстың берілген мәліметтері болашақ кезең
есептік кезең аяғындағы бухгалтерлік баланстың берілген баптары инвентаризация нәтижесіне
қаржылық, салықтық органдардың, банктік бөлімдердің есептемесі бойынша бухгалтерлік баланс
қорытынды бухгалтерлік баланстың берілген мәліметтері айналым және Бас кітап
есепті кезең басына және аяғына баланстың берілген мәліметтері салыстырылуы
Бухгалтерлік баланс өте күрделі бухгалтерлік есеп әдісі. Ол кәсіпорын
Бухгалтерлік баланс көрсеткішіне сәйкес, кәсіпорынның құрылымын, өндірістік деңгейін,
Стандартта бухгалтерлік баланстың мақсаты, ол – біріншіден, қаржы есебі
Аудит тұрғысынан бухгалтерлік балансты тексеру өте күрделі. Аудиттің
Кәсіпорынның бухгалтерлік баланс аудитін талдау үшін оның жеке
«Индергаз» ЖШС –гі негізгі құралдар аудитінде
«Индергаз» ЖШС –гі негізгі құралдарының қозғалысы
Кәсіпорынның негізгі құралдар есебінің аудитінің
негізгі құралдардың бар болуын сипаттайтын бухгалтерлік баланс баптарының Бас
негізгі құралдардың қолда бары мен сақталуы;
мүлікті негізгі құралдарға жатқызудың, оларды жіктеу бойынша топтастырудың, өндірістік
негізгі құралдардың түсуі мен істен шығуы жөніндегі операциялардың есебінде
негізгі құралдардың тозуы мен жөндеуін есептеу мен көрсетудің мақсатқа
бухгалтерлік есеп пен есептілік регистрлерінде негізгі құралдардың бар болуы
негізгі құралдарды пайдаланудың оңтайлы ісі мен тиімділігі т.б.
Негізгі құралдарды пайдаланудың тиімділігін анықтау тексерудің маңызды процедураларының бірі
Бухгалтерлік балансты тексеру, оның бухгалтерлік есеп көрсеткіштерімен анықталады. “Бас
Қорытынды
Жоғарыда келтірілген барлық материалдар негізінде келесідей қорытындыға келуге болады,
Жұмысымның бірінші бөлімде кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда негізгі ақпарат
Екінші бөлім дипломдық жұмысымның объектісі етіп алынған «Индергаз» ЖШС-
Үшінші бөлімде бухгалтерлік баланс түрлері, оның құрылу тәртібі ашылып
ХҚЕС –на сәйкес барлық активтер мен міндеттемелер мойындалады;
ХҚЕС – да рұқсат етілмейтін активтер мен міндеттемелерді
ХҚЕС – на сәйкес активтер мен міндеттемелер классификациясы
ХҚЕС – на сәйкес активтер мен міндеттемелерді бағалау
Сондай – ақ, ХҚЕС бойынша бухгалтерлік баланстың актив бөлімінде
Ал бухгалтерлік балансты компютеризациялау жетістіктеріне жаңа бағдарлама «1: Бухгалтерия
Жоғарыда айтылғандарды түйіндей келе мынадай ұсыныстар жасалады:
кәсіпорынның жағдайын жақсарту үшін активтің мобильді құрылымын қалыптастыру қажет,
есептік жылы көбейген таза табыс үлесінен кәсіпорынның азайып
кәсіпорын өз міндеттемелерін, бережақтарын өтеу үшін құралдар мен
резервтер қолданып ,өз қаржы ресурстарын шығындауда қатаң
экономияны сақтап,есептік жылы жоғары көрсеткішті көрсетіп отырған
кәсіпорынның негізгі құралдарын кепілдікке бере отырып, банктен
несие алып,ағымдағы активтер құрамын көбейтуге болады.
Кәсіпорын басшылары өндіріс және қаржы басқармасының дұрыс әдістері мен
Қолданылған әдебиеттер
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру» туралы Қазақстан Республикасының
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру» туралы Қазақстан Республикасының
Бухгалтерлік есеп стандарттары - Алматы : ЛЕМ, 2004
Қазақстан Республикасының Салықтық Кодексі – Алматы: LEM, 2005
Қазақстан Республикасының Салықтық Кодексі ( өзгертулер мен толықтырулар) –
Артеменко В.Г. Беллендир М.В. «Финансовый анализ». –М.,1997г.
Астахов В.П. «Теория бухгалтерского учета». –М., 1997г.
Баймұханова С.Б «Бухгалтерлік есеп», Алматы.Издательство/ Маркет,2005
Богатая И.Н,Хахонова Н.Н «Бухгалтерский учет», Ростов на Дону: Феникс,2003
Дүйсенбаев К.Ш. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Оқу құралы, Алматы:
Жарылғасов Б.Т «Анализ бухгалтерской финансовой отчетности» Москва:Экономист,2004
Каморджанова Н.А,Картамов И.В «Бухгалтерский и финансовый учет» СПб:Питер,2003
Камышев П.И,Камышанов А.П «Бухгалтерская (финансовая) отчетность:составление и анализ» ,
Кеулімжаев К. «Бухгалтерлік есеп принциптері» Алматы:Экономист,2003
Казюбинский А.О,Грашев С.В «Ехсеl для бухгалтера в примерах Москва:Главбух,2003
Қасымтаева Ж «Қаржы есебі», Журнал “Бухгалтер”,Астана:Әлем,2.99, 60 бет/
Ларионов «Бухгалтерский учет». Москва, 1999г.
Миржакыпова С.Т «Бухгалтерский учет в РК» Алматы:Экономика,2002
Назарова В.В «Шаруашылық жүргізуші субъектілеріндегі бухгалтерлік есеп» Алматы:Экономика,2005
Сакмурзаев «Бухгалтерский учет на современном предприятии»
Төлегенов С.Т «Бухгалтерлік ақпарат жүйелері» Алматы: Экономика, 2001
Хахонова Н.Н «Основы бухгалтерского учета и аудита» Ростов на
Абдиманапов А. « Терминология и признание элементов финансовой отчетности»
Айрих Н. «Формирование бухгалтерского баланса на дату перехода МСФО»
Айрих Н. « О бухгалтерском учете и финансовой отчетности»
Ахметова Б. « Бухгалтерский баланс» Бух.учет на практике, 2006,№2
Витулева Т. « Бухгалтерский баланс. Форма 100.38» Бух.учет на
Капасов Р. «Финансовая отчетность как база для проведения финансового
Нургазина Ж.К «Составление баланса», Бухгалтер, Астана: Әлем, №3, 2000,48
Нурсеитов Ә. « МСФО: принципы перехода и преминения», Бух.учет
ТарасоваЛ.И «Как организовать бухгалтерский учеттна компьютере?», Бухгалтер, Астана:Әлем,4.99,59 бет
Шеверницкая Т. « Приложение № 38 и № 38/1
Шеверницкая Т. « Приложение № 38 Бухгалтерский баланс», Бюллетень
Шербинина Е. « Переходим на 1С: Бухгалтерия 8. для
83