ЖОСПАР
Кіріспе 3
1837-1847 жылдардағы ұлт-азаттық көтеріліс, оның таптық
Қазақ мемлекеттігін қалпына келтіру 8
Көтерілістің жеңілу себептері 10
Қазақтың ең соңғы ұлы ханы 12
Қорытынды 14
Қолданылған әдебиеттер: 15
«Арқада Бурабайдан жер болмайды,
Алашта Кенекемдей ер болмайды.»
Мағжан Жұмабаев.
«Қазақ халқының мүддесі Кенесары хан төңірегінде»
Л. Мейер.
«Кенесарыны ХІХ ғасырдың 80-ші жылдардағы Алжир
Адольф Янушкевич.
«Кенесары біздің эрамызға дейінгі ІІ ғасырда
П. Семенов-Тянь-Шанский.
«Жеңімпаз хан, Қырғыздардың Шәмілі.»
В. Потто.
Кіріспе
Абылайдың қалмақ Хоша ханымнан Қасым сұлтан
Сонымен Кенесары Орта жүздің саяси өмірінде
Бибі тоқтасқан соң өзінің сіңлісі –
Қасым төренің төртінші әйелі – арғын
Кенесары атқа мінуді және садақ тартуды
Ғұбайдолла сұлтан да, атақты ағасы Саржан
Қасымның бүкіл өмірі әкесі Абылайдың ісін
Қасым сұлтанның отбасы қазақ хандығының тәуелсіздігіне
Ханның сырт келбеті, түр-сипаты туралы архивтік
Кенесарының некелеп алған үш әйелі болған.
Кенесарыны зерттеуші М.И. Стеблин-Каминская “Ағасы Саржан
1837-1847 жылдардағы ұлт-азаттық көтеріліс, оның таптық
Патша үкіметінің отарлық саясатына қарсы бағытталған
ХІХ ғасырдың бірінші жартысында патша үкіметінің
Қасым сұлтан мен оның балаларының қаза
Кенесары тарихи аренаға Қазақстанның 1822, 1824
“Айлакер, ерекше сипатты саясатшы” ретінде Кенесары
Ақылды саясатшы Кенесары сұлтан Ресейге қарсы
Кенесары үш жүздің дәстүрлі топтарын, рулық
Көтерілістің ең басынан-ақ қазақ шонжарлары қарама-қарсы
Қазақтар көтерілісі әуел бастан-ақ бұқаралық сипат
Көтерілістің қозғаушы күші қазақ шаруалары болды.
Қатысушылар құрамы түрлі ұлт өкілдерінен: қазақтар,
1837 жылы қараша айында Кенесары Қасымұлы
Көтерілістің қарқындылығы сондай, тіпті патша үкіметіне
Император Николайға жолдаған хатында: “бұрынғы бүкіл
Жазалаушы топтардың қорқытып, үркіткеніне қарамастан, Кенесары
Көтерілісті қолдап қана қоймай, Кенесарымен бірге
Отаршыл әкімшіліктің қазаққа қарсы жасалған барлық
Қазақ мемлекеттігін қалпына келтіру
1841 жылдың қыркүйегінде қазақтың үш жүзінің
1841-1842 жылдарда Кенесары шоғырлары Қоқан хандығына
Ал, 1843 жыл Кенесары хан үшін
Қорыта айтқанда, патша ұлықтары ұлан-ғайыр аймақтың
1844 жылы Орынбор мен Батыс Сібір
Басы бәйгеге түскен Кенесары, әрине, бұл
Бірақ 1844 жылы 21 маусымда Кенесарының
1845 жылы Николай І патша Кенесары
Империяның отаршылдық билігі едәуір берік орныққан
Салық жинау: малшылардын зекет, диқандардан ұшыр
Кенесарының мемлекеті қазақтардың егіншілікке көшуін көтермеледі.
Бұрынғы мемлекеттік құрылыс едәуір қайта ұйымдастырылды.
Хан кеңесі шешімдерінің, үндеулерінің ауылдарда таралуын,
Кенесары жекелеген жасақтарына әскери кеңестің мүшелері,
Хандық басына келген соң Кенесары қазақ
Көтерілістің жеңілу себептері
Ақыры, патша үкіметі Кенесарының көнбейтінін көріп,
Өзінің жақтастары арқылы Ресей үкіметі мен
Патша отаршылдарымен он жыл бойы шайқасып,
Көптеген тарихшылар Кенесары мен қырғыз манаптарының
Кенесарыға қарсы Ресей патшалығы мен қырғыз
Әлихан Бөкейханов 1923 жылы Ташкентте жарыққа
Кенесары тек Қытайға қарай бұзып өтуге
Енді үкімет Арал-Сырдария алабы өңірінде бірнеше
Жетісуда жүрген және азық-түлікпен қамтамасыз етілу
Бірақ айлакер патша өкіметінің өкілдері қырғыздар
Осындай жағдайда 1847 жылы қазіргі Бішкекке
"Патшадан шапағат күтеміз. Омбы облысының басқарушыларына:
Шағымымыз мына тұрғыда, Үйсін жұрты өзіңізге
Дулаттар бізге жауығып алды. Бірақ олардың
Кенесарының кегін алғысы келген дулаттар халықтың
Өзіңізге шын берілетін Жантай, Жанқараш және
Егер князь бен генерал бізге хат
Сонымен 1847 жылы “Кенесары-Наурызбай көтерілісі” атанған
Ерекше еске алатын жағдай Сырым батырдың,
Отаршылдыққа қарсы қозғалыстың трагедиясын түсіну, көтерілістің
Қазақтың ең соңғы ұлы ханы
Кенесары ғана емес, Наурызбай баһадүр сұлтан,
Кенесары ханның, оның ең соңғы жауынгер
Бұдан жүз елу бес жыл бұрын…
“Төңірегім толған жау..” – деп еді
Қазақтың ең соңғы ұлы ханы! Сайыпқыран
Шындыққа жақынырақ келетін деректерді келтіретін болсақ,
Кенесары сұлтанның өмірі осылай аяқталған. Бірақ
Қорытынды
Ұлы Абылай заманындағы мемлекеттілікті қалпына келтіруді
Кенесары Қасымұлының көтерілісінің біршама қайшылықтары, анықталмаған
Кенесары ханның өз басы, оның саясатшы,
Көп жылдар бойы, Кенесары өз айналасындағы,
Бірақ Алланың есебі анық, тағдардың сызығы
Міне, Кенесарымен бірге құлаған Тәуелсіздік туы
Қолданылған әдебиеттер
Қазақстан тарихы. Бес томдық.
“Атамұра”, 2002 жыл
Бекмаханов Е. Жұлдыз, 1991 ж,
Бектұров Ж. Жұлдыз, 1990 ж,
Данияр Т. Жас Алаш,
Каренов Р. “Орталық Қазақстан” газеті,
2002ж, 12 бет.
Қойгелдиев М. Егемен Қазақстан, 20 қыркүйек
«...Біздер, қазақтар мұндай қысымға шыдай алмай,
Кенесары
«Кезенген жаумен кескілесіп тұрып өлісуге шыдайтын
Кенесары
Көтерілістің басшысы Кенесары Қасымұлы
Көтерілістің қамтыған аймағы Көтеріліс Бүкіл Қазақстанды
Көтерілістің сипаты Ұлт – азаттық
Басты қозғаушы күші Қазақ шаруалары
Кенесары қолын басқарған қазақ батырлары Ағыбай,
Таблица
Хронологиялық таблица
1837 жыл қараша − Кенесары Петропавл
1838 жыл 26 мамыр − Кенесары
1838 жыл жазы мен күзі −
1838 жыл күз − Қозғалыс Кіші
1841 жыл тамыз − Кенесары хандық
1841 жыл − Кенесары қолы
1842 жыл − Патша үкметі
1842 жыл − Көтеріліске қарсы
1843 жыл 27 маусым − І
1843 жыл тамыз − Сұлтан Жантөреұлы,
1844 жыл шілденің 20-нан 21-не қараған
1845 жыл желтоқсан − Батыс Сібір
1845 жыл сәуір − Кенесары ауылына
1845 жыл қазан, қараша − Көтерісшілердің
1847 жыл сәуір − Кенесары 10
1847 жыл − Майтөбе түбіндегі шайқаста
3
Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс
(1837-1847 ж ж.)
Көтерілістің мақсаты:
Қазақ елінің патшалы Ресейдің құрамына қосылып
Қазақ жерлерін бекіністер мен округтік билеу
қоқандықтардың тепкісіндегі қазақтарды азт ету.
Жеңілу себептері :
Қазақ халқының рулық-патриархалдық жіктелуі.
Ресей билеушілерінен жеңілдіктер алған ақсүйектердің бір
Ру аралық қайшылықтар.
Кеңесарының өзін қолдамаған ауылдарға озбырлық көрсетуі.
Бұхар, Қоқан феодалдарымен соғысып сарқыған Кеңесары
Тарихи маңызы :
Үш жүзді қамтыған тұңғыш ірі көтеріліс.
Қазақ елінің ішкі қайшылықтарының Ресей саясатымен
Халықтың ұлттық сана-сезімінің өскендігін дәлелдеді.