Жоспар
Кіріспе................................................................3
1. Ашаршылық жылдарындағы баспасөздер
1.1 «Мұны басқа ұмытса да, қазақ ұмытпауытиіс»....................................
1.2.Аштықтың ауыр зардаптары.........................................2.
1921-1922 жылдардағы Қазақстандағы ашаршылықтың сол кездегі баспасөздегі көрінісі
2.1Өзіміздікі дегенде өгіз қара күшім бар, Өзгенікідегенде онда
2.2 Алтын күміс- тас екен,
3. Күштеп ұжымдастыру және баспасөзге қойылған цензура
ҚОРЫТЫНДЫ................................................... ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР...............................
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда біз қазақтар 10 милионнан әрең асып отырмыз.Егер
Бітіру жұмысының мақсаты.Бітіру жұмысының мақсаты аштық жылдарында жарық көріп
Бітіру жұмысының нысаны. Бітіру жұмысы «Ақ жол», «Еңбекші қазақ»,
Бітіру жұмысының ғылыми-әдістемелікнегізі. Бітіру жұмысы жоғарыда атап өткен газет
Бітіру жұмысының жаңалығы. Ашаршылықтақырыбы тарихшылардың зерттеу нысанына айналса
Тәжірбиелік құндылығы. Журналистика факультетінің студенттері 20-30 жылдардағы қазақ баспасөздерін
Зерттеу әдісі. «1921-1922 және 1931-1932 жылдардағы ашаршылықтан сол
Бітіру жұмысының құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден,негізгі бөлім, екі
Бітіру жұмысының мазмұны. Жұмыстың кіріспе бөлімінде тақырыптың өзектілігі, мақсат-
Қазақдаласында жүргізілген жаппайұжымдастыру,отырықшыландыру және кәмпеске науқанының салдары қазақ жеріне
Партия өзінің өрескел қателіктерін бетіне басатын «ақтаңдақтардың» ізін жасыруға
Сонау хандық дәуірден бері белең алып келе жатқан билік
1 Ашаршылық жылдарындағы баспасөздерге жалпы сипаттама
«Мұны басқа ұмытса да, қазақ ұмытпауы тиіс»
Қазақ даласында 1921-1922 жылдары ғаламат аштық болған. Бұл туралы
Сол аштық жылдарынан жеткен бір жазбада : «Ит пен
Құрбан болған сәбилердің бейіті..........
Әңгімені ары қарай сабақтасақ: Қазақ Орталық Атқару Комитетінің 1,5
Ұлтшыл- ғалым Тұрсын ағамыз 1921-1922 жылдары аштық жайлы Ақынжан
Осында келтірілген деректе: Қазақ автономиялы республикасының бес губерниясында 1
Міне осындай жан түршігерлік деректерден кейін тарих қойнауында жатқан
Біз ашаршылықтың саяси- әлеуметтік үрдістердің, табиғаттағы, қолайсыз ахуалдарының салдарынан
Кеңес дәуірі кезінде де Қазақстанда алапат ашаршылықтар болып, халқымызды
1.2Аштықтың ауыр зардаптары.......
Еліміздің тарихындағы екінші ең үлкен ашаршылық 1930-1933 жылдарда болғаны
1930-1933 жылдардағы қолдан жасалынған ашаршылықтың елімізде қазақтардың үштен бірі
Ашаршылықтың құрбандары
Қазір белгілі болып отырған жағдай, 1930-1933 жылдардағы қолдан
1921-1922 ЖЫЛДАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АШАРШЫЛЫҚТЫҢ СОЛ КЕЗДЕРДЕГІ БАСПАСӨЗДЕГІ КӨРІНІСІ
Өзіміздікі дегенде өгіз қара күшім бар,
Өзгенікі дегенде.онда менің не ісім бар.
(«Известия» газетінде ашаршылық мәселесінің көтерілуі)
Салыстырмалы түрде қарайтын болсақ, 1921 жылы Қазақстанда ғана емес,Ресейдің
1921 жылы 19 шілдесінде Түркістан Орталық Атқару Комитетінің орталық
Баспасөз әрқашан да үгіт-насихат құралы болып келді емес пе?
Қазақ қолындағысын берді, бергіздірді. Өйткені олардан Волга маңында ашығып
Жоғарыда Ресейдің орталық аймағы ашығып жатыр деп жарты әлемге
Ганновер 23.Германский красный крест организован Особый комитет помощии голодающим
Рига 20.По сведениям из Лондона, в Англий организуются комитеты
Берлин 23.Германский министр иностранных дел Розен уведомил нашего представителя
Христиан 21.Норвежское правительство внесло в парламенте предложение обоказаний помощи
Мені таңқалдырғаны қызық жағдай ,өкіметтің органы болса да «Известия»
2.2 Алтын, күміс- тас екен,
Арпа- бидай- ас екен.
(«Ақжол» және «Известия» газеттеріндегі аштық тақырыбы»)
Қазақтың аузынан шыққан әр бәр мақал, қанатты сөз белгілі
«Ақжолдағы» ашаршылық проблемасын көтерген мақалаларды талдамас бұрын ,
Енді тікелей мақалаларға көшейік, сонымен 1921 жылы «Ақжол» газетінде
«Ақжолдың» сол санында жарық көрген тағы бір материалдардың бірі
Кесте1
Аш губернияларға жіберілген азық – түлік көлемі
Жәрдем жіберілген аймақтар. Қазан айындағы көлемі (пұт) Қараша айындағы
1.Саратов губерниясына
2.Самар губерниясына
3.Татар Республикасына
4.Қазақ Республикасына
5. Сібір губерниясына
6.Неміс ортақшыл ұйымына
7.Чуваш облысына
8.Башқұрстан
Республикасына
9.Астрахан губерниясына
10.Уфа губерниясына
11.Маринский облысына 136 мың 700
128 мың 200
120 мың 780
87 мың 550
80 мың 500
40 мың 750
38 мың 900
27 мың 240
19 мың
13 мың
9 мың 520 22мың
22 мың
22 мың
19 мың 520
175 мың
7 мың
10 мың
8 мың
6 мың
-
3 мың
Бір қараған да Қазақстанға көмек аз берілмегендей ,керісінше жәрдем
Ашыққан елдің бір үзім нан іздеп босқынға айналып жатқанын
Кесте 2
Саны Балалар аты һәм фамилиясы Қай уезд Қай болыс
1 Күндебай Таспанов Темір Темірорқаш 4
2 Жақым Жалабаев -«- -«-
3 Қойшыбай Иманғазин -«-
4 Елауес Аманов -«- -«-
5 Ізбасар Мақанов -«- -«-
6 Төлеген Шындауилов -«- -«-
7 Ғабділ Халықов -«- -«-
8 Жопар Қолбасов -«- Жемтемір
9 Қапар Қолбасов -«- -«-
10 Тәнірберген Балантаев -«- Жембайсары 4
11 Ғұбайдулла Балантаев -«- -«- -«-
12 Төлеуғали Тәшімов -«- Жемоғажар 3
1922 жылдың алғашқы айларындағы деректерге сүйенер болсақ, Қазақстанның барлық
Оған назар аударған басшылар болды ма? Керісінше , аштан
Жиырмасыншы жылдардағы аштықта күштеп жолынан тартып алу оқиғаларынан гөрі,
Кесте 3
АШЫҚҚАНАР ҮШІН Орал губерниясынағы аштықтың мөлшері
« Елде азамат соғысы басталып, аласапыран кезеңде кеңес
М. Дулатов
Сондықтан кіндік өкіметтен тезірек рұқсат өтінеді:
1. Семей губерниясында қазіргі аштар комитетін басқа, ашыққан елге
2.Ол комитеттің іс қылатын ауданы Семей, Ақмола һәм ашыққан
3.Бұл жолда қызмет қылуға тіленген яки қазақ жиылысы керекті
Міне, осы шешімді ұлт зиялылары басшылыққа алып , жұмыс
Орынбор ,Қазақстан Кіндік Атқару Комитетіне .
Қазақстан аштарға жәрдем беруші Кіндік Комитетіне.
Мәскеу , Ресейлік Кіндік Атқару Комитетіне.
Руссиялық аштарға жәрдем беруші Кіндік Комитетіне.
Игі бастаманың жақтаушылар көп кідірмей ел аралауға аттанады. Өрттей
Кесте 5
Бірақ олардың көрсеткен көмегі ашыққан елдің санынан 5-6 есе
М. Дулатовтар бастаған жәрдем жинау шарасы әркезде де нәтижелі
Кесте 6
Кесте 7
« Жасалған жоба бойынша жиырма қарадан бір алсақ ,сонда
жинайтын азаматтар кез- келген бір үйіне ат үстінен сөйлес
« Мұның жолы мынау», -дейді М. Дулатов – «
Дулатов секілді бір топ зиялылардың 1922 жылы 9 наурызда
1923 жылдарға қарай аштықтың беті қайтқанымен , ел әлі
Бұлар бұрынғы аштық ауруынан әбден қайтқан. Қолдарынан келетін қара
Жаппай ашаршылықтан кейінгі халықтың жағдайынан мәлімет беретін « Еңбекшіл
Бұған сипат мына төмендегі цифрлар: губерниядағы аштан һәм аурудан
Ата – анасыз жетімдер – 4195 адам , ата
2.КҮШТЕП ҰЖЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ БАСПАСӨЗГЕ ҚОЙЫЛҒАНЦЕНЗУРА
2.1 « Асыра сілтеу болмасын , аша тұяқ қалмасын»
( күштеп ұжымдастыру және ұлы нәубет)
1925 жылы республиканың партия ұйымын басқаруға бұрын –соңды көшпенді
«... Сталинның оң қолы» деп аталған Голощекин , басына
Солардың бастауы- сонау атам заманнан бері тек қана мал
Отырықшаландыру барысында әр қазақтың басына кеңес өкіметі ешқашан
Яғни , Голощекин көшпеліні отырықшыландыруда тұрғын үй , баспана
Коллективтендіру де осындай «іскерлікпен» жүргізіледі. Шаруалардан тартып алынып, ортақтастандырылған
Кеңестер жүргізілген әкімгершілік саясат қазақ ауылындағы ауыл шаруашылығы өнімдерін
Астық дайындау ежелгі мал шаруашылығымен ғана айналысатын аудандарға, астық
Қызылорда округінің Қазалы және Қармақшы аудандарындағы шаруашылықтарда бұрын сол
Сонау күштеп ұжымдастырылған зобалаң жылдардағы қасіретті, өкіметтің өктем саясатын
Шиедей қылды бетімді,
Аямай өңшең жетімді.
Жалғыз тайды сойып ем,
Міндетті қаулы деп алды,
Қалдырмай тінтіп етімді,
Шанасына бастырып,
Тойғанша жеді астырып,
Маңдайы тершіп кекірді.
Әкем мен шешем жалынды,
« Таста деп шолақ санымды»,
Ақырып оған жекірді,
«Жазықты жан»деп тағы алды,
Ұсақ - түйек малымды.
« Азық қылам» деп алды
Көже ,қатық ,майымды.
Саудагерсің деп алды ,
Қантым менен шайымды,
« Тұқым қор» деп тек алды,
Ақтаған сөк пен нанымды.
«Қаражат» деп және алды,
Қалтадағы тиынды.
«Штрабың» деп алды,
Үйдегі киімді.
« Тағы тап» деп қамады,
« Абақты» етіп өзімнің
Тастағандай үйімді...
Бұл өлең жолдарына қосып –алар түк те жоқ жағдай
Азық іздеп көшіп қонған қайран қазақ............................
1930 жылы қаңтар айында мал басын жаппай талан –
Бұл демографиялық регресс жалғыз ғана 1932 жылғы аштықтан ғана
Сонау нәубет жылдары екі миллионға дейін азайып кеткен қазақ
1932 жылғы аштықтың зардаптарын анықтауда 1921 жылғы секілді баспасөз
2.2. Екі елі ауызға төрт елі қақпақ
( Күштеп ұжымдастыру және цензура)
Ресей империясы тарихында осынау теңдесіз ашаршылық құрбандарының санын анықтау
Көрсетілген коммисия қортындысы сонымен қатар Қазақстандағы қазақтан басқа халықтардың
Кесте 8
Қазақстандағы қазақтан басқа халықтардың азаю мөлшері
Этностардың аты
Олардың құрамының
азаюы
Процентке шаққанда
Украиндар 100Мың адам 11%
Орыстар 85 Мың адам 6%
Өзбектер 20 Мың адам 8%
Ұйғырлар 10 Мың адам 8%
Татарлар 9 Мың адам 10%
Немістер 6 Мың адам 11%
Мордвалар 4 Мың адам 12%
Белорустар 3Мың адам 10%
Қырғыздар 3 Мың адам 25%
Дүнгендер 1 Мың адам 10%
Басқа ұлттар
9 Мың адам
10%
Сталиндік режим күштеп коллективтендіру жылдарында орын алған, алапат аштықтан
Сол себептен де алдын ала жоспарлаған қылмыстың ізін білдірмеу
Қазақстан өлкелік партия комитетінің жаңадан құрылған баспасөз бөлімінің меңгерушісі
Қазақ деген ұлтты жер бетінен құрту үшін Голощекинге ең
Өлкелік партия комитеті саяси сауатты коммунистері ай сайын шолу
Бұл дегеніңіз бір қазаққа екінші қазақты аңдытып қою, бір
Ф.И. Голощекин билікке келгеннен бастап ескі мамандарға, қызметшілірге,
Голощекин әміршіл- әкімшіл басқару жүйесіне арқа сүйеп, небір сұмдық
Бұл дерек те біздің жоғарыда айтып кеткен халықтың
Ресей Империясының бұған дейінгі көшпенді халыққа жасаған қиянаттары халықтың
1925 жылдарыреспубликаданебары 31 газет, оның ішінде қазақ тілінде 13
Құдайым ау , алпыс екі газеті мен 16500 тілшісі
Х. Бекхожин «Қазақ баспасөзінің тарихының очеркі» деген еңбегінде «Қазақстан
Міне , осылай қолдарындағы қаруларынан айырылған зиялы қауым қатал
Қоғамдық –саяси өмірдегі еш жаңалықты қалт жібермей отыратын Сәкен
Міне, талай жылғы тепкінің жалғыз жауабы ОСЫ!
Қорытынды
Қазақ сонау атам заманнан мал соңында жүріп –ақ ,
Базарда орыс әйелдері түрлі тағамдар сатып тұрады. Аштар жақындап
Кеңес Өкіметі Ф.И.Голощекинді Қазақстанға басшылыққа жібере отырып,оның қолымен
Қазақта «Бір күн ашыққанан қырық күн ақыл сұрама» дейді.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.
Омарбеков Т. Ашаршылық ақиқаты// Ақиқат 1997-№5
Әсіпов С. Ашаршылықтың себеп- салдары// Заң газеті-1995 -21 қаңтар
Сонда
Сонда
Сонда
«Известия» -1921-18 мамыр
«Известия» -1921 -12 тамыз
«Известия» -1921-24 июль
«Известия» 1921-11 июнь
ЮдовскийВ. На помощь «Известия»-1921 -15 тамыз
«Известия» -1921- 29 июль
«Известия» -1921-29 июль
Меңдешов С. Помощь Кирреспублике. «Известияя» -1921-15
10. «Ақжол» -21 декабрь -3 бет
11.«Ақжол» -21 декабрь -3 бет
12.«Ақжол» -21 декабрь -3 бет
13. «Ақжол» -21 декабрь -3 бет
14. Қаналин Ғ., Ибрахимов Т. Қазақстан аштарының жайы. «Ақжол»-1922-18
15.«Ақжол» -1922 -6 наурыз-2 бет
16. Ижанов З. 1921-1922 жылдардағы аштық деректері «Ана
18. Иманбаев С. Ұлт зиялылары ашаршылық тұсында «Ақиқат» -2000
19.Сонда
20.Сонда
21. «Ақжол» -1922-12 тамыз
22. «Ақжол» -1922-12 тамыз
23.«Ақжол» -1922-18 наурыз-2 бет
24.Дулатов М. Ашыққан елге жәрдем қайткенде мол жиналады? «Ақ
25.« Ақ жол».-1922-17 наурыз. 2- бет
26.Сегізбаев А. Орынбордағы қазақ аштары. « Еңбекші қазақ»- 1923-21
27. « Еңбекшіл қазақ»- 1923-4 – ақпан-3-4 бет
28.Байтұрсынов А. Ақ жол –Алматы, Жалын-1991.-320 бет
29.Елубаев С. Нәубет. «Қазақ әдебиеті»-1988.-18 наурыз
30.ОмарбековТ. Отырықшыландыру неге сәтсіздікке ұшырады? « Ақиқат».-1994.-№1-37
31.Қуандықов Е. Зобалаң басы- өктем саясат, өлермен жандайшаптық. «
32.Сонда
33. Сонда
34. Сонда
35. Әсіпов С. Ашаршылықтың себеп-салдары// Заң газеті.-1995-21 қаңтар
36 .Қуандықов Е. Зобалаң басы-өктем саясат, өлермен жандайшаптық. «Қазақ
37. Омарбеков Т. Аштық апатын анықтай алдық па? «Ақиқат»
38. ӘсіповС. Ашаршылықтың себеп- салдары// Заң газеті-1995-21 қаңтар
39. Бекхожин Х. Қазақ баспасөзінің тарихының очеркі. –Алматы, Мектеп,
40 .Бекхожин Х. Қазақ баспасөзінің тарихының очеркі. –Алматы,
41. Қазақстан тарихы, очерктер.- Алматы, Дәуір, 1994.-414-бет
42. Мусин Ч. Қазақстан тарихы – Алматы, 2000.-208 –бет
43. Бекхожин Х. Қазақ баспасөзі тарихының очеркі.- Алматы,
44. Мусин Ч. Қазақстан тарихы. –Алматы, 2000.-208-бет
45.Мұртаза Ш. Қызыл жебе, II том.-Алматы, Жазушы. -1996-473- бет
46.Бекхожин Х. Қазақ баспасөзінің тарихының очеркі. –Алматы, Мектеп,
47. Мусин Ч. Қазақстан тарихы.-Алматы,2000-187 бет
48. Мұртаза Ш. Қызыл жебе ,IIтом. Алматы, Жазушы.-1996-454
49.Мұртаза Ш. Қызыл жебе,II том.- Алматы, Жазушы-1996.-499-бет
50. Іңкәрбаев Т. Қызылдар қырғыны 251 бет
51. Елубаев С. « Қазақ әдебиеті»-1988.-18 наурыз