Жоспар
Кіріспе 3
I Бөлім. Менджменттің даму эволюциясы. 5
1.1. Менеджмент эволюциясы 5
1.2. Менеджменттің “Классикалық” мектебі 8
II Бөлім Классикалық мектептерде басқарудың методикалық және экономикалық
2.1 Классикалық басқару мектебінің өкілдері,
А.Файоль ұсынған әкімшілік басқару қағидалары 20
III Бөлім. Қазақстандағы менеджменттің қалыптасуының саяси алғы шарты
3.1. Қазақстандағы менеджменттің қалыптасуының экономикалық алғы шарты 22
IV Қорытынды 26
Қолданылған әдебиеттер тізімі 28
Кіріспе
“Менеджмент” (басқару) ағылшын сөзі,
Ағылшын тіліндегі Оксфорд сөздігінде бұл ұғымға мынадай түсінік
адамдармен қарым-қатынас жасау әдісі, үлгісі;
билік және басқару өнері;
шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды;
басқару органы, әкімшілік бөлігі.
Менеджмент теориясын алғашқы жасаушылардың бірі Ф.Тейлордың пікірінше менеджмент
Менеджмент ұғымына Э.Петерсон мен Э.Плоумен кеңірек түсінік берді.
Менеджментке алуан түрде түсінік бергенімен, классиктердің бұл жөніндегі
Менеджмент – нарықтық экономика жағдайында өндірісті тиімді басқарудың
М.Х. Мескон, М.Альберт, Х.Хедоури «Менеджмент негіздері: басқарудағы ой-пікірдің
Ғылыми басқару мектебі (1885-1920жж.),
Классикалық немесе әкімшілік басқару мектебі (1920-1950жж.),
Психология және адамдар қарым-қатынасының мектебі (1930 – қазіргі
Басқару ғылымының мектебі немесе сандық мектеп (1950 –
Мұнда басқару төрт түрлі көзқараста қарастырылады.
Осы жұмыста біз классикалық немесе әкімшілік басқару мектебінің
I Бөлім. Менджменттің даму эволюциясы.
1.1. Менеджмент эволюциясы
Өндіріс көптеген бөлшектерден, ұйымдардан тұрады.Оның ойдағыдай жұмыс істеуі
Жүйе бірнеше бөліктерден тұрады:
1.Ашық жүйе
2.Жабық жүйе
Ашық жүйелер-сыртқы ортамен, заттар, энергия және информацияны айырбастап,
Жабық жүйелер-сыртқы ортадан зат, энергия және ақпарат түсетін
Өндірісті заттық тұрғыдан қарасақ ол өндіріс құрылымдарымен еңбек
.Басқарушы жүйе құрамында барлық жұмыскерлері мен байланыс құрылғылары
Экономикадағы басқарылушы жүйе бұл белгілі жұмыс орындарынан
Әр бір кәсіпорын елдің экономикалық жүйесінің бір бөлігі
Әр бір өнеркәсіптік фирма товарлар мен қызметтер өндіретін
Өндірістік жүйе өндірістік бөлімшелерден тұратын өндірістік бірліктерден құралады.
Өндірістік бірлік (production unit) –кәсіпорын тапсырмасын орындауға бағытталған
Бөлімше ( subunit) ұймдағы белгілі бір тапсырмалар
Бөлімше, цех, участок, бөлім ( department) –бұл нақты
Фирманың өндірістік құрылымын келесілер сипаттайды:
Кәсіпорын құрамы (өндірістік қуат, мамандану мен кооперциялану формалары);
Фирманың салалық құрылымында бейнеленетін өндірілетін өнім сипаты.
3.Басқару жүйелері орнықты да дұрыс жұмыс істеуі үшін
-өз құрылымы болу керек;
-белгілі бір деңгейі болу қажет;
-жүйе сыртқы ортадан әр түрлі әсерді алып, оларға
Жүйелі тәсіл бойынша басқару – жүйенің өзінің құрылымын
Басқару жүйелі болу үшін мына шарттар орындалу қажет:
-жүйе арасында тығыз себепті салдарлы байланыс болуы қажет.
-Жүйе әрқашанда динамикалық жағдайда болуы керек;
-жүйеде жүріп жатқан процестерді өзгертуге мүмкіндік туғызатын
-басқарушылық ықпалын сезіну мен қатар оны күшейту керек;
-басқару жүйесінде басқару ақпаратын қабылдап, қайта өзгерте алу
Жүйені мұнсыз басқару мен бақылау мүмкін емес. Экономикалық
1.2. Менеджменттің “Классикалық” мектебі
1.Классикалық мектептің негізін қалаушы Американдық Фридрих Тейлор(1856-1915). Ол
1.Оқып үйрету.
2.Ынталандыру.
3.Достық қарым-қатынасты орнату болды.
Анри Файл басқаруды жетілдіруді дамытудың негізі ретінде
1. Билік жауапкершілікпен бірге әрқашанда бірге айырылмас болады.
2.Мамандандыру мен қатар еңбекті бөлшектеу қажет.
3.Жарлық бірлігі.
4.Тәртіп принципі. Тәртіп барлығына бірдей болуы қажет. Жұмысшыдан
5.Басқару бірлігі.
6.Жеке бастың мүддесін жалпы мүддеге бағындыру.
7.Сіңірген еңбегі үшін сый беру.
8. Бір орталықтан басқару.
9.Төменгі сатыдан жоғарғы сатыға бағыттау тәртібі.
10.Рет, жөн, тәртіп принципі.
11.Әділеттілік принципі
12.Жұмыскерлердің тұрақтлығы.
13.Ынталылық, ықластылық принципі.
14.Корпорациялық рух.
Классикалық-әкімшілік мектептің дамуы екі бағытта болды.
1.Өндірісті жеңілдету бағыты.
2.Басқарудың жалпы проблемаларын зертеу.
Бұл бағытта Эморсон, Урвик, Вербер және Фордтың еңбектерін
1.Алға мақсатты айқын қою.
2.Дұрыс мағына болу керек.
3.Толық жеткілікті кеңес беру
4.Тәртіп.
5.Қызметктерлерге әділеттілік көрсету.
6.Жылдам, толық сенімді, дәл есеп беру.
7.Диспетчерлік
8.Нормалар мен кестелер болу керек.
9.Операцияларды нормалау.
10.Жағдайды тұрақтандыру керек.
11.Үлгі нұсқауларды жазбаша дайындау.
12.Еңбек өнімділігінің өсуін ынталандыру, сый беру.
2.Адамдар арасындағы қатынастар мектебі - психология, адамның мінез-құлқын
Жұмысшының еңбек өнімділігі тек қана әкімшіліктің жұмысына, жалақының
1.Басқару субъектісі шешімдерді дайындау, қабылдау және орындаудың негізін
Сондықтан да, басқару шешімдері дегеніміз — басшылардың, мамандардың,
Басқару әрқашанда тұрақтандыру, үйлестіру жөне жаңалықтарды енгізу мәселелеріне
Тұрақтандыру қабылданған тәртіпті (режимді) басқару құрылымын, еңбекті бөлуді
Үйлестіру процесі жалпы еңбекті басқаруда қажет. Жаңалықтарды енгізу
Өмірде әр бір адам көптеген шешімдер қабылдайды. Көбінесе
Басқару шешімдері көптеген адамдардың, кәсіпорындар тағдырын шешуге бағытталады.
2. Шешімді мынадай жағдайларда қабылдайды:
1.Интуицияға сүйенген, негізделген шешімдер (6-сезім).
2.Арнайы пікірлерге негізделген шешімдер.
3.Мәселені талдау арқылы қабылданған рационалды, ұтымды шешімдер.
1.Интуицияға (болжауларға) негізделген шешімдер әрқашан дұрыс болады
Қазіргі экономикалық жағдайда кәсіпорын үшін шығаратын өнімнің ассортименттік,
2.Арнайы пікірлерге сүйенген шешімдер көптеген басқару шешімдерінің негізін
а)өте ыңғайлы сәтті өткізіп алудың арқасында мол пайда
б)кейбір жағдайлар, бір қарағанда өте бір қарапайым құбылыс
Өз тәжрибесіне сүйену арқылы, сіз мәселені терең көрмей
Релевативтік мәлімет дегеніміз осы іске қатысы немесе тек
Мұндай ақпаратты кәсіпорындардың есеп беру мәліметтерінен, мемлекеттік ресми
3.Мәселе — бұл жүйедегі керексіз ауытқуды сипаттайтын жағдай.
Мысалы: транспорт проблемасы - транспорт жүйесіндегі қиындықтар, бұзылуы.
Мәселені ұтымды шешу мынадай ретте орындалады:
1.Мәселені анықтау, диагноз қою.
2.Шектеулер мен көрсеткіштерді анықтап алу (тұжырымдап алу).
3.Альтернативтерді іздестіріп табу.
4.Альтернативтерді бағалау.
5.Соңғы қорытынды.
Диагноз қою үшін медицинадағыдай алдымен ұйымның ауруының белгілерін
4.Шешімнің өзі ақпаратқа сүйену арқылы қабылданатын болғасын, шешім
а)нақты-айқын, белгілі орта.
б)қауіп-қатерлі, тәуекелдік орта.
в)белгісіз, екі ұшты орта.
а)Белгілі ортадағы қабылданатын шешімдер басшы жұмысындағы көп кездесетін,
Мысалы: мәжілістер, кеңестер, презентациялар өткізу. Мұндай ортада -тұрақты
б)Қауіп-қатерлік ортада қабылданатын шешімдерге стратегиялық, болашаққа бағытталған, жаңа
в)Белгісіз ортада қабылданатын шешімдер — ақпарат жоқ немесе
Экономикалық, қоғамдық өмірдің әр саласы әртүрлі деңгейде белгісіз
5.Басқару мәселелерін шешудегі дұрыс жолдар табу басқаруды ұйымдастырудың
Басшы әрқашанда қол астындағы қызметкерлердің (ынталандыру) функцияларын атқаратын
II Бөлім Классикалық мектептерде басқарудың методикалық және экономикалық
2.1 Классикалық басқару мектебінің өкілдері,
Ұйымдағы басқару процесі көптеген ғалымдардың еңбектерінде қарастырылды.
Ғылыми басқару мектебі өкілдері негізінен өндіріс процесінің тиімділігін
Бұл кемшілікті жеңу жолдары әкімшілік басқару мектебінде қарастырылды.
Классикалық басқару мектебінің дамуына біршама үлесін қосқан ғалымдарды
Әкімшілік басқару концепциясының дамуына белгілі үлесін қосқан Ч.
1938 жылы «Әкімшілік функциясы» кітабында, жүйелік ыңғай тұрғысынан,
Осыған орай, Ч. Бернард менеджердің негізгі функцияларын тұжырымдады:
Әкімшілік мектеп менеджмент практикасына үлкен әсер етті, себебі
басқарылу жүйесінің жоғары жеңгейіне және әкімшілік жүесіне деген
әр менеджермен орындалатын басқарылу жүйесінің функциясын бөлу (жоспарлау,
барлық ұйым типтеріне қажетті менеджмент принциптерін жасау (бірлік,
Файольдың ізбасары Американ инженері Гаррингтон Эмерсон (1853-1931жж.), 1912
Басқарудың түпкі нүктесі - анық, нақты қойылған
Ақыл қорыту, қателер мойындалуы және олардың себебі ізделуі
Басқаруды жетілдіру мақсатымен кәсіпқой мамандарды тарту негізінде білікті
Іс-әрекет нақты белгілеуге, бақылауға, негізделген тәртіп;
Мамандарға әділетті қарым-қатынас;
Тез, сенімді, толық, дәл және ұдайы есеп жүргізу;
Өндірісті диспетчерлеу;
Нормалар және нұсқаулар;
Еңбек жағдайын қалыпты жағдайға келтіру;
Операцияларды мөлшерлеу;
Жазба стандарт нұсқаулар;
Еңбек өнімділігі үшін көтермелеу.
Сонымен қатар, әлемге танымал кәсіпкер Генри Фордтың басқаруды
Г.Форд 1913 жылы тұңғыш рет өндірісте конвейерлерді
Кәсіпорындағы басқаруды ұйымдастыру вертикаль құрылымды болуы керек. Өндірістің
Жаппай өндіріс, бұл өндіріс шығынын барынша азайта
Стандарттаудың дамуы, бұл тез және бәлендей шығынсыз өнімнің
Еңбекті көптеген операцияға бөліп орындайтын конвейер.
Басқаруды ұдайы жетілдіру.
Басқарудың әлеуметтік концепциясына ең алдымен П.М. Керженцевтің (1881-1940жж.)
еңбек;
өндіріс;
басқару.
Ол басқаруды ең маңызды компонент ретінде қарастырады.
Керженцев басқару бойынша кез-келген жұмыста ортақ элементтер бар
мақсаттар мен міндеттерді тағайындау;
ұйымдастыру формасын таңдау;
жоспарды талқылау;
есеп жүргізу және бақылау;
адам мен материал қорларын пайдалануды үйлестіру.
Әлеуметтік басқарудың тағы бір өкілі Н.А. Витке өзінің
басқарудың басты міндеті бірыңғай еңбек кооперациясына қатысушылар ретінде
Басқару дегеніміз - әлеуметтік еңбек қатынастары жүйесін және
Процестің барлық элементтері әкімшілік функциясы көмегімен біріктіріледі. Жалпы
Сонымен қатар, басқарудың әлеуметтік концепциясындағы маңызды белесі
Классикалық мектептің келесі өкілі М.Вебер болып саналады.
Ұйымдастырудың харизматикалық түрі басшының ерекше сапасы болған
Аталған белгілердің қолайлы жақтарын (атап айтқанда еңбек
А.Файоль ұсынған әкімшілік басқару қағидалары
Файоль басты назарды мамандарды мамандарды басқаруға, соның
өндірістік-техникалық іс-әрекет, яғни технологиялық процесті жүзеге асыру –
коммерциялық іс-әрекет, ол өндіріс факторларын және дайын өнімді
қаржылық іс-әрекет, бұл қаржы қорларын жинақтау, іздестіру және
бухгалтерлік іс-әрекет, бұл статистикалық байқаулар жүргізуге, баланс жасауға
сақтандыру функциясы – басқарушы уақытының 10%-і жұмсалады;
әкімшілік іс-әрекет, ол жұмысшыларға ықпал етуге арналған
Файольдың пікірінше, өндірістік ұйым мүшелері әртүрлі дәрежеде
1 кесте
№ Жетекшілік
деңгейлері Әкімшілік
қабілеті Техникалық қабілеті Әлеуметтік қабілеті
1 Директор 40 15 45
2 Бас инженер 35 30 35
3 Бөлім меңгерушісі 30 30 40
4 Шеберхана бастығы 25 45 30
5 Мастер 15 80 5
6 Жұмысшы 5 85 10
А.Файоль әкімшілік басқарудың 14 қағидасын ұсынды:
Билік пен жауапкершіліктің бірлігі;
Еңбек бөлісі;
Бір орталықтан басқару;
Жалпыға ортақ тәртіп, жетекшімен орындаушының бір-бірін
Ортақ мақсат жолындағы атқарылатын барлық міндеттер үшін
Жеке мүдделер жалпы мүдделерге бағындырырылуы тиіс;
Көтермелеу барлығы үшін әділетті болуы тиіс;
Көкейге қонымды мамандану;
Басқару иерархиясы ыңғайлы , горизонталь байланыстар пайдалы
Еңбек тәртібі «әркімге өз орны, әркім өз орнында»
Жетекшілердің объективтілігі;
Мамандардың орнықтылығы, өйткені кадр аққыштығы нашар
Қызметкелердің белсендігі, бастама көтеруі;
Ұйымшылдық рух.
Басқарудың классикалық мектебінің басқаруды дамытуға қосқан үлесі:
Басқару принциптерін дамыту.
Басқару функциясын бейнелеу.
Бүкіл ұйымды басқарудың жүйелендірілген ықпалы.
III Бөлім. Қазақстандағы менеджменттің қалыптасуының саяси алғы шарты
3.1. Қазақстандағы менеджменттің қалыптасуының экономикалық алғы шарты
Қазақстан экономикасы басқарудың саяси-экономикалық негіздері
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуын басқарудағы дербестілік, саяси алғышарттарының
Орталықтың Республика мен оның аймақтарының мүдделерін ескермеуі, қоғамдық
Республикамызда терең де батыл өзгерістерді жүзеге асыруда нақтылы
Қазақстан экономикасы мемлекеттік реттеудің субъектісі болып табылады. Бұған
Қазақстан Республикасы Конституциясының құрамында экономиканы басқаруды ұйымдастырудың әдістемелік
Бұл қағидалар Қазақстан экономикасын басқарудың қазіргі жүйесінің негізін
.Нарықтық экономика ұдайы өз арнасымен, өз заңдылықтарымен
Бірінші кезең, екі негізгі процесімен сипатталады:
-меншікті мемлекет иелігінен белсенді түрде алу,
-тұтыну рыногын тауарлармен толтыру.
Екінші кезең, экономиканың шикізаттық бағытын біртіндеп жою жалғасады,
Үшінші кезең (5-7) жыл мерзіміне дейін созылып, ашық
Нарықтық қатынасқа өтудің негізгі бағыттарына жататындар:
-экономиканың мемлекет иелігінен алынуы мен меншіктің жекешелендірілуі;
-экономиканы монополизациясыздандырылуы;
-кәспкерліктің дамуы;
-бәсеке.
Экономикасы нарықтық бағытқа бет алған Қазақстан үшін кәсіпкерлікті
Қазақстан Республикасы Конституциясында былай деп жазылған: «Әркімнің кәсіпкерлік
Жалпы өркениетті елдердің қай-қайсысын алсақ та, өздерінің экономикалық
Қорытынды
Жалпы алғанда, әкімшілік мектебінің өкілдері, ең алдымен
Ресейде өндірісті басқару және еңбекті ғылыми ұйымдастыру саласындағы
Тізбектегі ең осал буын заңы. Егер өндіріс өзара
Өзара тұйықталу заңы. Ең басты негізгі өндіріске қосалқы
Ырғақ заңы. Бұл заң оқтын-оқтын әсер ететін тұрақты
Жұмыстардың параллельдігі және тізбектілігі заңы. Яғни, жеке үрдістер,
Жұмыс майданы заңы. Жұмыс майданы тапсырмаға сай болуы
Нақты жағдайлар заңы. Кез-келген істі ұйымдастыру кезінде
XX – шы ғасырдың 30-50-ші жылдары әрбір кәсіпорындар,
Өндірісті басқару процесі дегеніміз - өндірісті басқару субъектілерінің
Бұл іс-әрекеттер өндірісті басқарудың келесі принциптері негізінде жүргізілуі
бірыңғай басшылық;
міндеткерліктерді тиімді бөлу;
басқару деңгейлерінің тиімді саны;
жетекшінің ақпаратпен қамтамасыз етілуі;
бақылау;
алғашқы деректердің бірлігі;
ақпараттық жүктеудің тиімділігі;
орындаушының жұмыс нәтижесіне мүдделілігі.
Қорыта келе, классикалық немесе әкімшілік басқару мектебінің жоғарыда
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Э.А. Уткин. История менеджмента. – М.: Ассоциация
Мескон М., Альберт М., Основы менеджмента М.: Дело,
Виханский О.С., Наумов А.И. Менеджмент: Учебник, 3-изд. –
Кнышова Е.Н. Менеджмент: Учебное пособие. М.: ФОРУМ: ИНФРА-М,
К.Е. Ахметов. Менеджмент негіздері. Алматы. 1993.
Б.А. Шағатаев. Құрылыстағы менеджмент. Оқу құралы. Алматы, 2002.
2