ЖОСПАР
Кіріспе .............................................................................................................. 2
I Тарау . Қазақстан Республикасының банк жүйесі...............................4
Қазақстанда банк жүйесінің қолыптасуы және дамуы .................4
Қазақстанда банк жүйесінің қызметін реформалау.....................17
II Тарау. Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының банк жүйесі..24
Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктерді қайта қаржыландыру......................................................................................26
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктердің ресми мөлшерлемесін қарастыру..................................................................39
Қорытынды......................................................................................................37
Қолданылған әдебиеттер ...............................................................................39
КІРІСПЕ
Банктік жүйе ( нарықтық экономиканың құрылымының ең маңызды
Банк ісінің пайда болуы және дамуы капиталмен байланысты.
Египетте банктік операциялар б.э.д. 2700 жылдары жүргізілген. Б.э.д.
Өнеркәсіпте тауар-ақша айналысының дамуы ақша-сауда және банктік капиталдың
Сонымен бірге банктердің пайда болуы экономиканың қолма-қол ақша
Банктік несиелік опирациялардың негізі салымдар, немесе депозиттер, болып
Капитализімнің монополиялық кезеңінде банктік және өнеркәсіптік капиалдың араласуының
Банктердің несиелік опирацияларының кеңеюі салымдардың өсуіне, ақша айналысының
Қазіргі кездегі банктік жүйелердің күрделі және көпбөліді құрылымы
орталық (эмиссиондық) банк;
коммерциялық банктер;
арнайы қаржылық мекемелер.
Орталық банк – бұл “банктердің банкісі”. Ол фирмалармен
Коммерциялық банктер – қарыз капиталы нарығының әртүрлі секторында
Коммерциялық банктер дәстүрлі түрде банктік-несиелік жүйенің негізгі ролін
Арнайы қаржылық мекемелер – қарыз капиталы нарығының тар
Коммерциялық банктер және басқа қаржы-несие мекемелері өздерінің қызметін
Сегменттелген құрылым-қаржылық мекемелердің операциондық қызметтердің және функцияларын қатаң
Сонымен Банктік жүйе дегеніміз – екі деңгейден тұратын(біріншісі
Ал, бұл жүйенің түйіні – орталық банктерге тоқталайық.
Жалпы орталық банктердің пайда болуы тікелей олардың эмиссиялық
Метал ақшалар айналыста болған кезде, банктер өздерінің қызметін
Металл ақшалардың қызмет ету үшін арнайы институт керек
Несие ақшалардың эмиссиясының бастапқы негізгі – коммерциялық несиелеу
Вексельдің банкнотаға айналуы банктердің эмиссиондық операцияларымен байланысты болды.
Сол уақыттан басталады. Орталық банктерді дұрыстап түсіну үшін
І Тарау Қазақстан Республикасының банк жүйесі
Қазақстанда банк жүйесінің қалыптасуы және дамуы
Қазақстан тереториясында орта ғасырларда (VI-X ғғ.) сауданың дамуымен
Рессей Мемлекетік банктің құрылуымен Қазақстан тереториясында оның мекемелері
1917 жылғы революциядан кейін Қазақстандағы барлық қаржылық шаралар,
Ұлы Отан Соғысы Қазақстанның экономикасының алдында келесі негізгі
Соғыс өтуімен Қазақстандағы Мемлкеттік Банктің мекемерелі ақшаның айналысқа
Соғыстан кейінгі кезеңде Қазақстанның банктік жүйесі өзінің қызметін
Ақша – несиелік жүйенің қызметін қайта құрудағы үлкен
Несиелік-кассалық қызмет етуге банктер жүйесі құрылған, оның құрамы
Біздің елде екідеңгейлі банктік жүйе 1991 жылы банктік
Банктік қызмет жөніндегі мәселелер бойынша қабылданған заңдылық банктерді
Сол кезден бастап банк жүйесінің бірінші деңгейі ретінде
Ұлттық Банкпен “ҚРҰБ туралы ” және “ҚР банктер
Теңгенің ену сәтінен бастап ҚҰБ ақша-несиелік сфераның қызмет
1993 жылғы банктік жүйесінің жағдайы.
1993 жылдың басында республикада 204 ком. Банк тіркелген
1993 жылы банк жүйесінің әрі қарай дамуы банктердің
- мемлекеттік банктер үшін.
- бірлескен және шетелдік банктер үшін
- валютаның операцияларды жүргізуге
лицензиясы бар банктер үшін
- жеке банктер үшін
1993 жылы комерциялық банктердің жарғылық қорларының жалпы соммасы
1993 жылы кейбір банктердің қызметін тоқтату процесі басталды
1993 жылдың сәуірінде Республиканың Жоғары Кеңесімен “ҚРҰБ туралы”
Сонымен бірге, Заңға сәйкес ҰБ неізгі міндеті –
ҰБ-нің бақылау және қадағалау функцияларының негізгі мақсаты комерциялық
Коммерциялық банктермен экономикалық нормативтерді орындаудағы жұмыстардың жағдайы 1993
Республикадағы банкаралық есеп айырысулары тездету мақсатында 268 ЕКО-тар
1994 жыл.
1995 жылдың 1-ші қаңтарындағы жағдаймен ҚР-сының территориясында 184
Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығы негізінде үш мемлекеттік банк
1994 жылы жұмыс істеп тұрған банктердің ішінде 31
1994 жылы ҰБ-те банктік қадағалауды жүзеге асыру үшін
Пруденциалдық реттеудің нормативтік базасын құру бойынша үлкен жұмыс
1994 жылы сәуірде экономикалық нормативтер бекітілді, оларға –
Банктердің меншік капиталының өтімділігін жоғарлату қажеттілігін ескере отырып,
1994 жылы ҰБ-тарда, барлық банктік жүйеде де, бухгалтерлік
“Банкаралық клиринг туралы уақытша жағдай”, “Онкольді ссудаларды беру
1995 жыл.
ҰБ-тің екінші деңгейдегі банктердің өтімділігінің және капитализациясының жоғарлауына
Банктердің жалпы санының қысқаруы орта және кіші банктердің
Шетел банктерінің саны бұрынғыдай қалды (6), ал біріккен
1995 жылы Агропромбанкті санация жүзеге асты, Халық жинақ
1995 жылдың 16 қарашасында бекітілген “Ломбардтар туралы жағдайға”
Банктердің меншік капиталы 1195 жылы 2,5 есе өсті,
1995 жылдың 15 сәуірінен бастап банктердің жарғылық қоры
ҚР Президентінің жарлығымен 1995 жылдың 15 ақпанында Қазақстанда
1995 жылдың ақпанынан бастап директивті несие беру тоқтатылды.
1995 жылы “КУБАЖ” ҮБ-тің облыстық басқармаларының қыметін автоматизациялау
1995 жылдың қаңтарында “Ұлттық Төлем Кеңесінің құру және
1996 жыл.
ҰБ-тің екінші деңгейі банктерінің өтімділігінің және капитализациясының жоғарлауына
1996 жылдың ақпанында ҰБ-тің есепайырысу-кассалық орталықтарының функциялары жаңа
Екінші деңгей банктерінің тіркелген жарғылық қорының жалпы соммасы
Жалпы, банктік жүйенің 1996 жылғы дамуы оның себебі
1997 жыл.
1997 жылы екінші деңгейлі банктерінің жалпы саны 101-ден
ҚР-сының Үкіметімен банктердің жарғылық қорларында мемлекттің үлесін азайту
1997 жылы 4 банк ашылды әжне 1 банк
25 банктен лицензиясы шақырылып алынды. 1997 жылы Қазақстанда
1997жылдың 26-шы желтоқсанындағы Қазақстанның ҰБ-нің Басқармасының №451-ші Жарлығына
1997 жылдың 5-ші желтоқсанынна бастап жарғылық қордың минималды
Банктік жүйенің меншік капиталы 1997 жылдың аяғында 29,3
Банктік жүйенің активтерінің құны 1997 жылдың аяғында 169,0
Сыйақы алуменен байланысты активтер жиынтық активтердің 75%-н құрады.
1997 жыда банктік жүйенің дамуы оның әріқарай консолидациялануы
ҚР-сының 1997 жылғы 11-ші шілдесінен “Банктік қызмет сұрақтары
Банктің қаржылық жағдайын CAMEL жүйесімен рейтингтің бағалауы енгізілді.
Бұл жылға банктердің жиынтық қаржылық нәтижесі 7,2 млрд.
1998 жыл.
1998 жылы мемлекеттің 100%-тік қатысуымен банктердің саны 5-тен
Отандық қаржылық нарыққа 3-ірі әлемдік банк кірді. Олар
Банктік сектордың копитализациясының деңгейі жоғарылады.банктік жүйенің жиынтық меншік
1998жылы банктік копиталдың консолидациясы, банктік сектордағы мемлекеттік үлесті
Банктердің жиынтық активтері жылдың басына 169 млрд. теңгені
Жылдың өту уақытында банктердің жиынтық міндеттемелерінің динамикасыиа сыртқы
Бірінші жартыжылда банктердің жиынтық міндеттемелері бойынша тұрақты өсуді
Жылдың өту уақытында банктік жүйе бойынша өтімдеме көрсеткіштері-
1998 жылы банктердің халықаралық стандарттарға өту бағдарламасын жүзеге
1998 жылдың аяғында халықаралық агентіктерден несиелік рейтинг
1998 жылы банктердің қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесі бойынша олар
1999 жыл.
1999 жылы банктік секторды сауықтыру және консолидациялау процесстері
Мемлекеттің 100%-ті қатысуы бар банк – жалғыз ЖАҚ
Жылдың соңында екінші деңгейлі банктерінің жиынтық меншік меншік
1999 жылы халықаралық стандартарқа өту бағдарламасының жүзеге асырылуы
Халлықаралық сандарттарға өту бойынша банктердің топтары.
1-ші Кесте.
Көрсеткіш
01.01.99 01.01.00
І топ банктері 16 11
ІІ топ банктері 34 25
Бағдарламаға кірмеген банктер 17 14
Резидент емес бас банктер “А” категориялы – еншілес
Бағдарламаны орындаған
1
Халықаралық рейтингтің агентіктерден несиелік рейтингтері бар отандық банктердің
Жылдың өтуімен банктік жүйенің өтімділік позициясының деңгейі артылғандай
2-Кесте
№
Жалпы банктік сектордың көрсеткіштері
1998 ж.
1999 ж.
1.
Сыйақы алумен байланысты пайда
20.5
30.3
2.
Сыйақы төлеумен байланысты шығын
7.0
12.2
3.
Сыйақы алумен байланысты таза пайда (1-2)
13.5
18.1
4.
Провизияна құруға қаржы бөлінуі
9.4
18.4
5.
Негізгі банктік операциялар бойынша таза пайдасы (3-4)
4.1
-0.3
6.
Таза комиисиондық пайда
6.3
7.6
7.
Қарж. (дилинигтік) операциялар бойынша таза пайда
7.4
5.2
8.
Қайта бағалау бойынша таза пайда
0.0
11.8
9.
Басқада банктік операциялар бойынша таза пайда (6+7+8)
13.7
24.6
10.
Әкімшілік шығындары
14.6
21.1
11.
Банктердің салықтық төлемдері
1.2
2.0
12.
Таза пайда
4.2
10.0
Қазіргі кезде ҚР-сында қаржылық сектордың банктік емес облысы
3-Кесте
Ұйымның түрі
Саны
Филиалдардың саны
Жарғ.
капитал
Актив.
Ломбардтар
36
0/78
189.7
594.2
Несиелік серіктестіктер
5
-
30
45.5
Ұйымдар
Арнайы ұйымдар
2
17/0
87.3
284
Қазынашылық жүйесінің ұйымдары
17
-
-
1998.7
Почта жинақ қызметті жүргізетін
1
16
903.7
2348.8
Ұйымдар
Басқа да ұйымдар
4
18/0
813
1190
Барлығы
88
84/78
6436.7
85294
01.01.00. жылғы мекемелердің жалпы саны 88 болды (01.01.99.
Негізгі қызметі түріне байланысты былай бөлінеді:
- Банктік қызмет олар үшін ерекше қызметтің түрі
- Банктік қызмет олар үшін ерекше қызметтің
Ұйымдардың жиынтық меншік капиталы 6.3 млрд. теңгені құрады.
Банктік жүйесінің қазіргі кездегі жағдайы және структурасы
2001 жылдың 1-қаңтарында ҚР-сында 47 банк, 417 филиалдарымен
ААҚ “Семипалатинский МАБ” ААҚ “Иртышбизнесбанкпен” қосылу жолымен қайта
ААҚ “Латур Альянс Банк” ААҚ “Көмірбанкпен” қосылу жолмен
ААҚ “Ақмола-Банк” ААҚ “Валют-транзит банкпен” қосылу жолмен қайта
ААҚ “ЗапКаз Банк”, ААҚ “Актан”, ААҚ Банк “Рика”
Ал “Абдибанк” АТАҚ пруденциалдық ормативтерді орындалмағаны үшін лицензиясы
Банктік жүйенің жиынтық меншік кпиталы 1.07.00-ге 77,362 млрд.
Ал банктік емес қаржы ұйымдарына көз жүгіртсек: Банктік
1.2. Қазақстанда банк жүйесінің қызметтін реформалау
Банктердің қаржы тұрақтылығын қамтамасыз ету, оларды дерозиторларының мүдделерін
резервтік талаптар нормаларын, күмәнді және үмітсіз активтерге қарсы
банктерді орындауға міндетті нұсқаулықтармен басқада нармативтік актілерді жариялау;
банктердің қызметін испекциялау (тексеру);
банктердің қаржы жағдайын сауықтыру жөнінде ұсыныстар беру;
банктерге ықпал етудің шектеулі шараларын қолдану;
банктерге санкциялар салу арқылы реттеуді жүзеге асырады.
Пруденциялдық нормативтер және сақталуға міндетті өзгеде нормалар мен
Банктер міндетті түрде сақтау үшін Ұлттық Банк белгілейтін
банктің жарғылық қорының ең төменгі мөлшері;
өз қаражаты жеткіліктілігінің коэффиценті;
бір қарыз алушыға жасалатын тәуекелдің ең көп мөлшері;
өтімділік коэффиценті;
ашық вольюталық позиция лимиттері енеді.
Үлттық Банк халық аралық банк тәжірибесінде пайдаланылатын қосымша
Пруденциялдық нармативтердің нормативтік маңызы мен есептеу әдістемелерін, ашық
Резервтік қорлар мен күмәнді және үмітсіз активтерге қарсы
Банк қызметін жүзеге асыруға байланысты шығындардың орынын жабу
Жүргізіліп жатқан операциялардың сипаты мен ауқымына сәйкес өз
Банктердің қызметін инспекциялау (тексеру).
1) Банктердің қызметін инспекциялауды Ұлттық Банк дербес
2) Ұлттық Банктің тексеру жөніндегі тапсырмасыда көрсетілген мәселелер
3) Ұлттық Банктің қызметкерлеріне банктердің қызметін инспекциялау
4) Инсекциялауды жүзеге асырушы тұлғалар банктерлің
Банктің қаржы жағдайы нашарлаған реттерде Ұлттық Банк оның
депозиттер қабылдауды шектеу туралы;
жарғылық қорды ұлғайту туралы;
дивиденттер төлеуді тоқтатып, провизияларды ұлғайту туралы;
жекелеген филиалдар мен өкілдіктерді жабу ақылы, сондай-ақ қызметкерлерді
банктің кез-келген лауазымды адамдарын немесе қызметкерлерін мүлде немесе
тәуекел деңгейі жоғары банк операцияларының кейбір түрлерін тоқтата
Ықпал етудің шектеулі шаралары мынадай:
1) Ұлттық Банктің пруденциал нормаивтерінің және
а) міндеттеме-хат талап етуге;
б) банкпен жазбаша келісін жасауға;
в) ескерту жасауға;
г) атқарылуға міндетті жазбаша нұсқама беруге
2) Банктің міндеттеме-хатында орын алып отырған кемшіліктерді мойындау
3) Жазбаша келісім – бұл
Енді құпясына келейік.
1. Банк құпиясына банк депозиторлары, клиенттері мен
2. Банктер өз депозиторларының, коиенттері мен корреспонденттерінің
3. Өзінің қызмет міндеттерін жүзеге
4. Банк құпиясы шот (мүлік) иесіне, шот
5. Шоттарының бар-жоғы және
6. Заңды тұлғаның шоттарындағы
а) анықтау және алдын-ала
б) соттарға: сот ұйғарымы
в) салық органдарына: тексерілетін
г) сыртқы экономикалық
7. Жеке тұлғаның шоттарындағы ақшалай қаражаттың
а) жеке тұлғаның өкілдеріне: нотариалды түрде куәландырылған
б) соттарға: жеке тұлғаның шоттарда
в) анықтау және алдын ала
г) салық органдарына: тексерілетін адамға салық салуға
д) сыртқы экономикалық қызметті
8. Жеке тұлғаның шоттарының бар-жоғы және олардағы ақшалай
Қазақстан Республикасының екі деңгейлі банктік жүйесі бар. Ұлттық
ҚР банктік жүйесінде банктердің мынадай түрлері бар:
Комерциялық банктер.
Мемлекеттік банктер.
Шетел копиталының қатысуымен құрылған банктер.
Мемлекетаралық банктер.
Мемлекеттік банк – жарғылық қорының бірден-бір иеленушісі болып
Шетел қатысуымен құрылған банк – акцияларының елу процентінен
а) ҚР резиденттері астамы;
б) акцияларының (қатысушылар салымдарының) елу процентінен астамы
Мемлекетаралық банк – халақаралық шарт негізінде құрылып жұмыс
Банк операцияларын жүзеге асыру банк қызметі болып табылады:
а) заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдау;
б) жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдау;
в) банктер және банк емес қаржы мекемелерінің корреспонденттік
г) кассалық операциялар: банкноттар мен монеталар қабылдау, қайта
д) аудару операциялары заңды тұлғалар мен жеке
е) есептеу операциялары; заңды тұлғалар мен жеке
ж) несие беру операциялары:
з) инвистициаланатын қаражатты
и) сенім операциялары: сенім білдірген адамның мүддесі үшін
к) клиринг операциялары: төлемдерді жинау, салыстыру, сортау және
л) сейфтік операциялар: сейф жәшіктерін, шкафтар мен үй
м) ломбард операциялары: сақтауға алынып оңай өтетін бағалы
н) чектерді эмиссиялау;
о) төлем құжаттарын инкассаға қабылдау, акцепт, төлем жасау
п) төлем карточкаларын шығару;
р) банкноттарды, монеталарды және құндылықтарды инкассациялау және басқа
с) шетел вольютасы мен айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
т) құнды қағаз клиринг қызметті.
Жоғарыда аталған операцияларды жүргізу үшін банктерге және басқа
Бағалы қағаздар нарығында банктер келесі қызметтерді жүзеге асыра
а) брокерлік – мемлекеттік бағалы қағаздармен;
б) дилерлік- мемлекеттік бағалы қағаздармен;
в) кастадияндық;
г) клирингтік.
Осы аперациларды жүргізу үшін банктерде Қ.Р-сының бағалы қағаздар
Банктер операцияларды жүргізудің жалпы шарттарын белгілейтін ережелер мен
а) қабылданатын депозиттер мен берілетін несиелрдің шекті соммасы
б) дипозиттер мен несиелер бойынша проценттік ставканың шекті
в) депозиттер мен несиелер бойынша процентер төлеудің шарттары;
г) банк қабылдайтын қамтамасыз етуге қойылатын талаптар;
д) банк операцяларын жүргізу ставкалары мен таривтері;
е) банк пен оның клиентінің құқықтары мен міндеттері,
ж) банктің Байқаушы кеңесі банк операцияларын жүргізудің жалпы
Банктің ішкі ережелері:
а) банк бөлімшелерінің құрлымын, міндеттерін, қызметтерімен өкілеттілігін;
б) ішкі аудит қызметтінің, несие комитеті мен басқада
в) құрлымдық бөлімшелер басшыларының құқықтары мен міндеттері;
г) банктің атынан және оның есебінен мәміле жасаған
Банкттің операциялар жүргізудің жалпы шарттарын ашу жөнінідегі міндеттері:
1) Операциялар жүргізудің жалпы шарттары ашық ақпарат болып
Бұл норма осы Жарғылыққа сәйкес банк құпиясына не
2) Банктер клиенттің бірінші талап етуі бойынша банк
3) Банктердің клиентке банк операциясын жүргізуге байланысты ықтимал
Банк пен клиент арасындағы қатынасттардың шарттық сипаттын мынадай:
Банктер арасындаағы, сондай-ақ банктер мен олардың клиенттері арасындағы
Банктің заңды тұлға клиенттері (депозиторлары), егер Қ.Р-сының заңдарында
Несие беру қызметі:
1) Өз атынан және өзі тәуекел етіп басқа
Егер ақша қаражатын алушы банк немесе депозиттерді қабылдауға
2) Банктің несие операциясы оның байқаушы кеңесі бекітетін
3) Банктің несие комитеті ішкі несие саясатын жүзеге
4) Ішкі несие саясаты туралы ереже несие операцияларын
а) заңды және жеке тұлғаларға несие беру шартары;
б) лауазымды адамдармен банк қызметкерлеріне несие беру шарттарын;
в) несие комитетінің ұйымдық құрлымын, қызметі мен үкілеттігін;
г) несие комитеті мүшелерінің жауапкершілігін;
д) несие берудің шекті мөлшері;
е) несие шартарын бекітурәсімін белгілейді.
Несиелердің қайтарымдылығын қамтамасыз ету келесідей:
1) Несиелердің қайтарымдылығын айып ақымен, кепілмен, кпілдікпен және
2) Клиенттің несиені қайтару қабілеті жоғары және ол
3) Кепіл туралы шартпен, ондай-ақ заң актілерімен көзделген
II Тарау
Қазргі кездегі Қазақстан Республикасының банк жүйесі
Экономиканың мемлекеттік ақша-несие реттеуді жүргізуін банкноталарды шығару мен
Сонда, республиканың өтпелі экономикадағы ақшаларға сұранысы салық-бюджеттік механизмімен
Ақшаның ұсынысы шаруашылық субьектілердің шығындарын көбейте немесе қысқарта
экономикалық өсу қарқынына әсер етеді;
тауар нарығындағы, капитал мен жұмыс күші нарығындағы циклдік
инфляцияны ұстап тұрады;
төлем балансының теңдестіруіне ықпал етеді.
Қазіргі кезде ақша-несие реттеу негізгі құралдары болып келесілер
ашық нарықтағы операциялар;
есептік-проценттік (дисконттық) саясат;
банктік мекемелер үшін міндетті резервтердің минимальды нормасын өзгертуі;
ұлттық валютаның айырбас курсының деңгейі.
Ақша массасының көлеміне әртүрлі әдістермен әсер етіп, ақша-несие
Қабылданған шешімдерді жүзеге асыру механизмін қарастырған кезде, мынаған
Үшінші этапта ақшаның ұсынысының өсуі олардың арзандауына әкеледі,
Төртінші этапта ақшаның, % ставкалардың төмендеуінің нәтижесі болып
Бесінші этап капитал салымдарының көбейюінен табыстардың ұлғайюы, өндірістің
4 Кесте.
Қазақстан экономикасының ақша-несие реттеудің индикаторлардың динамикасы.
Көрсеткіштер
1994
1995
1996 1997 1999
1994
1995
1996
1997
1998
1999
1)ақша массасы
709
210
121 99 131 75
359
10
3
2) қайта қаржыландру орта жылдық ставкасы
47
64
56 42 112 114
-55
-49
-18
3) мемлекетік шығындар
134
253
100 132 108 127
94
16
17
4) инвистициялар
85
175
62.2 128 158.8 147.6
30
-4.6
53
5) ЖІӨ
142
239
140 119 103 105
69
9
4
4 кестенің мәліметтері бойынша монетарлы сайясатының әртүрлі етулерін
1996-97 жылдардағы ақша массасының төмендеуі 1998-99 ж инфлияцияның
Қалқымалы вольюталық курс жүйесіне өтуімен пайда болған бағалардың
2.1.Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктерді қайта қаржыландыру
“Қайта қаржыландыру” термині орталық банкіден несие мекемелерінің ақша
Қайта қаржыландыру саясаты арқылы ақша нарығы мен капитал
Орталық банкі қайта қаржыландыру мөлшерін өсірсе, коммерциялық банкілер
Ақща-несие саясатын жүргізгенде қайта қаржыландыру әдісін қолданудың кемшілігі
Қайта қаржыландыру мен қайта дисконттау ресми мөлшерін белгілеуден
Орталық банкі есептік мөлшер саясатын (оны тағы дисконттық
Орталық банкі ссуданы бере отырып коммерциялық банкінің қорларын
Ұлттық банк қайта есептеуге қатысты вексельдер сапасына қоятын
Орталық банктер банктік жүйенің басаты үйлестіруші және реттеуші
несие ақшалар (банкноттар) эмиссясы;
банктерге және басқа несие мекмелерге әртүрлі қызмет көрсету;
үкіметтің қаржылық агентінің функцияларын атқару;
алтын-валюталық резервтерін сақтау.
Орталық банктің эмиссиялық қызметі. Орталық банк елдегі банкноттарды
шығар монопольді құқығына ие. Банкноттық “фундамент” өте үлкен
Қазіргі кезде ақша айналысы статистикасында ақша массасының бірнеше
варианты қолданылады. Мысалы, АҚШ –да келесі көрсеткіштер пайдаланылады:
М1 – қолма-қол ақша (монеталар және банкноталар) плюс
М2 – агрегат М1 плюс ағымдағы депозиттер соммасы
М3 – агрегат М2 плюс банктік ағымдағы үлкен
L – агрегат М3 плюс банктік емес
Орталық банк “банктердің банкісі” ретінде. Орталық банк өзінің
а) коммерциялық банктердің резервтерін сақтайды;
б) банктерге қысқа мерзімді несиелер береді;
в) жалпы ұлттық масштабта қолма-қолсыз есеп-айырысуларды жүргізеді;
г) банктердің қызметіне қадағалау және бағалауды жүргізеді.
Қазіргі кезде әлемнің көп елдерінде коммерциялық банктер өздерінің
Орталық банктер коммерциялық банктерге және басқа несие мекемелеріне
Орталық банктердің тағы бір маңызды міндеті – банкроттық
Орталық банк – үкіметің басты банкирі және қаржылық
үкіметтік мекемелердің және ведомстволардың шоттарын жүргізеді, салықтарды және
мемлекттік зайымдарды эмиссиялау және орналастыру операцияларын жүргізеді;
үкіметтің сұрауымен тікелей кассалық несиені береді;
өзінің портфелі үшін мем. бағ. Қағаздарды сатып алады;
қаржылық және жалпы экономикалық сұрақтар бойынша үкіметтің кеңестігі
Орталық банк елдің алтын-валюталық резервің сақтайды. Орталық банктер
Ақша-несие саясаты. Орталық банктің ақша-несие саясатының басты мақсаты
Ақша-несие саясатына ұдайы өндіріс процессіне әсер етудің жанама
Ақша-несие саясатының үш басты құралы бар:
есепті процентті өзгерту;
банктердің міндетті резевтері нормасын өгерту;
ашық нарықтағы оперциялар.
Есепті процентті өзгерту коммерциялық банктердің орталық банктен қысқа
Енді әлемдік тәжірибеде орталық банктердің ұйымдастырылу формаларын қарастырып
Әлемдегі еңбірінші болып құрылған және беделі өте жоғары
Англия Банкісінің балансы әр квартал сайын жарияланып отырады.
Эмиссиялық департамент – банк портфелінде тұрған, мемлекеттік бағалы
Банктік департамент – комерциялық банктерге есептік ставка бойынша
Дамыған елдердің орталық банктерінің ішінде Аглия Банкісі заң
2.2.Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктердің ресми мөлшерлерін қарастыру
Қазақстан Ұлттық Банкінің заңында келесі жазылған:
“Қазақстан Ұлттық Банкі қайта қаржыландыру мөлшерін, сонымен қатар
Қазақстан Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатының мақсаты Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банк қайта қаржыландыру мөлшерін белгілегенде пайыздық мөлшерді
Барлық қаржылық операциялар бойынша пайыздық мөлшерлердің деңгейі Ұлттық
1993-ші жылдан бастап Ұлттық Банк пайыздық саясат жүргізгенде
Осы мақсатта Ұлттық Банк 1992 жылы коммерциялық банкілердің
Нәтижесінде берілген орталықтандырылған несиелер бойынша орташа пайыздық мөлшер
1993-ші жылы Ұлттық Банк қайта қаржыландыру мөлшерін 4
1993 жылғы қайта қаржыландыру мөлшері
1 шілде 23 шілде 22 қыркүйек 8 желтоқсан
с 65% до 110% с 110% до 140%
Осы жағдайда төмендетілген пайыздық мөлшерлер онан арғы несиелік
1994 жылы қайта қаржыландыру мөлшері алғаш оң болды.
Әрине пайыздық мөлшерлердің жоғары абсолюттік мағынасының саясаты шексіз
Қазақстандағы 1995-ші жылға белгіленген Қазақстан Републикасының Президентінің банкілік
Қайта қаржыландыру мөлшері өсімі қарқынының барынша жүмсартылған динамикасы
Ұлттық Банктің барлық қаржы операциялары бойынша пайыз ставкасының
Жыл бойына Ұлттық Банк шешім қабылдау үшін теңгенің
1994 жылдың тамызынан бастап барлық нақты нарықтық пайыз
1995 жылы Үлттық Банктің қазынашылық вексельдері мен ноттары
Барлық пайыздық мөлшерлердің өзгеріп отыруын салыстырып қарағанда олардың
1996 жылы ақша-несие саясатындағы мақсатына жету үшін Ұлттық
1996 жылы Ұлттық Банк нақты пайыздық мөлшердің деңгейін
Ақша сұранысын реттеу мақсатында Ұлттық Банк ақша каражатына
Ұлттық Банктің ресми проценттік ставкалары несие ресурстары рыногының
1997 жылы Қазақстан Ұлттық Банкінің ақша-несие саясаты инфляцияны
Қазақстан Ұлттық Банкінің таза халықаралық резервтері 1997жылдың аяғында
Бағдарламалық бағдармен салыстырғанда, ҚҰБ-нің таза ішкі активтері (-22.8
«1997 жылғы ақша-несие саясатының негізгі бағыттарына» сәйкес Қазақстан
Өткен жылы Қазақстан Ұлттық Банкінің ақша-несие саясаты “Ақша-несие
1998 жылдың аяғында инфляция күткендегі 9-10% орнына 1,9%
Ұлттык Банк инфляция денгейінің өэгеру серпінділігінің ішкі және
1999 жылы Қазақстан Ұлттық Банкінің ақша-несие саясаты ифляцияның
Қазақстан 1999 жылы 5 сәуірден бастап теңгенің Қазақстанның
Ұлттық Банк ақша-несиесаясатының мақсатына жету үшін теңгенің айырбас
Ұлттық Банкінің ресми қайта қаржыландыру мөлшерінің деңгейі екінші
Ұлттық Банк өтімділікке байланысты уақытша қиындыққа душар болған
1999 жылы Ұлттық Банк 651,7 млн.теңге несие берген
2000 жылы Ұлттық Банктің ақша-несие саясатының басым жағы
Банк жүйесіндегі қысқа мерзімділікті өтімділікті реттеудің құралы ретінде
Теңгенің айырбас бағамының қысқа мерзімді күрт ауытқуын реттеп
Жыл ішінде теңгенің биржалық бағамы доллар бойынша 5,2%
2000 жылдың аяғында теңгенің долларға қатысты ресми бағамы
Ұлттық Банк жыл бойы екінші деңгейдегі банктерді несиелер
Ұлттық Банкінің вексельдерді қайта есептеу бойынша операцияларды жүзеге
2001 жылы тұтыну бағасы индексі негізінде есептелген жылдық
Нәтижесінде экономикадағы инфляциялық күту айтарлықтай төмендеді.
Нәтижесінде 2001 жылы:
- ақша базасы - 30.2%-ға 175 млрд.теңгеге дейін,
- ақша массасы (МЗ) 43.3%-ға 569.1 млрд.теңгеге дейін
Жағымды макроэкономикалық ахуалмен қатар елімізде ақша ұсынысының өсуіне
Ұлттық Банкінің алдағы жақын жылдарға ақша-несие саясатының маңызды
Ұлттық Банк 2002 жылы инфляцияның төмен деңгейін ұстап
Инфляция динамикасында позитивті кезеңі болып оның орта жылдық
Шетелдік валютаның экспортерлердің валюталық табыстарының есебінен және шетел
Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатының негізгі құралы болып ресми
Инфляцияның төмендеуі жыл бойына кезегімен қайта қаржыландыру мөлшерін
Қорытынды
Қорыта айтқанда Ұлттық Банктің – біздің еліміздің банктік
Ұлттық Банктің дамуының негізгі үш кезеңін атап көрсетуге
1-кезең) 1991-ші жылдың желтоқсанынан 1993 жылдың қарашасына дейін.
2-кезең) 1993 жылдың қарашасынан бастап 1999 жылдың
3-кезең) 1999 жылдың сәуірінен бастап қазіргі кезге дейін.
1) Бірінші кезең екі деңгейліік банктік жүйенің қалыптасуы
1993 жылы ұлттық валютаны енгізу уақытына Қазақстанда банктік
2) Екінші кезең.
Тенгенің енгізу уақытуынан бастап ҚҰБ –кі ақша-несие сферасының
Пруденциялдық реттеудің норматтивттік базасын құру бойынша үлкен жұмыс
Үшінші кезең .
Бұл кезеңде Ұлттық Банктің қызметі жаңа сапалы деңгейде
Және әрине, еркін өзгермелі айырбас бағамының саясаты енгізілді.
Бағалы жоғарлауының ел экономикасына тигізетін теріс сандарын болдырмау
ҰБ ЕОАБ- ге 36 милн доллар шамасындағы сомманы
Бұл сатыда Ұлттық Банк қызметтінде көптеген оңтайлы қырлар
Қортындылай келгенде экономиканы үлкен биологиялық ағза мен салыстырсақ,
Қолданылған әдебиеттер.
Банки и банковские операции: Учебник. (Под. ред. Проф.
Банковское дело (Под ред. О. М. Лаврушина. –
Банковское дело: Учебник./Под. Ред. В.И.Колесникова, Л.П.Кроливицкой. – М:
Вестник Национального банк Республики Казахтан за 1999, 2000
Долан Э.Д., Кемпбелл К.Д., Кемпбелл Р.Д.. Денги, банковское
Денги, кредит, банки: Учебник/Под ред. Проф. Г.С.Сейткасимова
“Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы” ҚР Президентінің Заң
“Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы” ҚР
Усоскин. Современный коммерческий банк. М. – 1994.
Шабанова Н.Н. Денежное обращение и кредит СССР. Учебник.
Web sait – WWW.national bank. kz.
12. //Вестник НацБанка РК 2000, №10 (с 17-30).
13. //Панорама 2000, №6 (с7). “О чем
14. Панорама 2003, 22 февраля (с7). “Лучшая
15. //Панорама 2004, 8 марта (с7). “Процентные
16. Рынок ценных бумаг 2003, №7 (с36-43).
2