Қаржылық талдау


МАЗМҰНЫ
Кіріспе.................................................................... 5
1 Қаржылық орнықтылықтың теориялық және тәжірибелік мәні
1.1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың
мәні, әдістері және мақсаты.........................................................7
1.2 Қаржылық орнықтылықты бағалаудың қазіргі
теориялық бағыттары.......................................... 16
Қаржылық орнықтылықты бағалаудың әлемдік тәжірибесі................27
2 Кәсіпорындардың қаржылық-шаруашылық қызметін
талдаудың қысқаша әдістері («Компания Сарыарқа-Құрылыс»
ЖШС-ның мысалында)
2.1 Қаржылық талдаудың негіздері.........................................35
2.2 Кәсіпорынның меншікті айналым қаражаттары жеткіліктілігін
және қозғалысын талдау.......................................44
3 Кәсіпорынның қаржылық орнықтылығын жақсарту
жолдары ...............................................................55
Қорытынды.........................................................67
Қолданылған әдебиеттер тізімі..............................................71
Кіріспе
Нарықты экономика жағдайында кәсіпорынға қоршаған орта тарапынан көптеген қауіп
Қаржылық - экономикалық дағдарыстар, әдетте, өнеркәсіптік кәсіпорындардың әлеуетіне кері
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі - кәсіпорын алдына өзіне тән
Әрбір кәсіпорын үшін өзінің қаржылық орнықтылықты қамтамассыз ету сұрақтары,
Қаржылық талдаудың мақсаты, кәсіпорынның қаржылық жай – күйін бағалау
Кәсіпорын тұрақты қызмет ету жағдайында қаржылық орнықтылықты қамтамассыз ету
Осымен қоса қаржылық жағдай – бұл кәсіпорынның сыртқы ортадағы
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты, кәсіпорынның өңдірістік -
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудың теориясы мен тәжірибесін және экономикалық
Кәсіпорынынң қаржылық жай – күйін талдау әдістерін қолдану арқылы
Дипломдық жұмыста байланыс қызметін ұсынатын «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның бухгалтерлік
Екінші бөлімде, компанияның қызметіне қысқаша сипаттама беріледі және онда
өтімділік коэффициенті
іскерлік белсенділік коэффициенті
табыстылық коэффициенті
қаржылық орнықтылық коэффициенттерін қолдану арқылы компанияның қаржылық жай –
Одан әрі компанияның банкрот болу ықтималдылығы қарастырылады. Мұнда Альтманның
Ал үшінші бөлімде «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның қаржылық жай күйін
Дипломдық жұмысты жазу барысында біз отандық және шетелдік
Зерттеу объектісі ретінде, «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның мәліметтерін қолдана
Зерттеу пәні - Экономиканы жедел дамытып, әлеуметтік жағдайды тұрақтандырудың
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы – Қалыптасқан құқықтық, экономикалық, қаржылық
1. Қаржылық орнықтылықтың теориялық және тәжірибелік мәні
1.1 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың мәні, әдістері және мақсаты
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы осы кәсіпорынның
“Қаржылық жағдай” ұғымы әдебиеттерде әртүрлі түсіндіріледі. Кәсіпорынның
Нарық экономикасы жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың басты мақсаты
-қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі
-активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды таратудағы
-айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы міндеттемелермен
-қаржы – есептік және несие шарттарын сақтау;
-кәсіпорын активтері мен оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
-ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш және
-баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық орнықтылығының және төлеу қабілеттілігінің абсолюттік
-кәсіпорын табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай ақ олардың деңгейінің өзгеруіне
-кәсіпорынның қаржылық жағдайының орнықтылығын ұзақ және қысқа мерзімді болжау,
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы кезеңі
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы шаруашылық қызметін
Сыртқы талдау қаржылық есеп негізінде
а) қаржылық талдауды жүргізу ұйымы бойынша:
-ішкі қаржылық талдау – кәсіпорынның қаржылық менеджері мен кәсіпорын
- сыртқы қаржылық талдау – кәсіпорынның шаруашылық - қаржылық
ә) аналитикалық зерттеу көлемі бойынша:
- толық қаржылық талдау – кәсіпорынның бүкіл кешеніндегі қаржылық
-тематикалық қаржылық талдау – кәсіпорынның қаржылық жағдайының жеке мінездемесі
б) қаржылық талдаудың объектісі бойынша:
-кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметін, жеке «жауапкершілік орталығын» талдау;
- кәсіпорынның жеке қаржылық операцияларын талдау;
в) жүргізу мерзімі бойынша:
- алдын ала қаржылық талдау;
- ағымдағы қаржылық талдау;
- кейінгі (ретроспективті) қаржылық талдау.
Қаржылық талдау әдісі – талдау жүргізуге қолданылатын қабылдаулар мен
Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық
1) Көлденең (уақыт көлемінде) талдау – есеп
2) Тікелей (құрылымдық) талдау - әрбір
3) Трендтік талдау барлық көрсеткіштер 100% деп
4) Салыстырмалы (кеңістіктік) талдау – бұл кәсіпорындардың, еншілес кәсіпорынлардың,
5) Факторлық талдау – бұл жекелеген факторлардың (себептердің) қорытынды
6) Қаржылық коэффициенттер әдісі. Коэффициенттер салыстырмалы
Нарық қатынасы жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбінде
Бұл кезде өз меншігіндегі капиталға басты назар аударылады, себебі
Ктс = ,
мұндағы Ктс - тәуелсіздік коэффициенті;
Мк - меншікті капитал;
Ак - авансталған капитал (баланс валютасының жиыны).
Бұл коэффициенттің өсуі кәсіпорынның
Кт = ,
мұндағы Кт - тәуелділік коэффициенті;
Қк - сырттан тартылған (қарыз) капитал;
Ак - авансталған капитал (баланс
Бұл коэффициент авансталған капиталдың жалпы сомасындағы қарыздың
Келесі, кәсіпорынның қаржылық орнықтылығын
Кқ = ,
мұндағы Кқ - қаржыландыру коэффициенті;
Мк - меншікті капитал;
Қк – сырттан тартылған (қарыз) капитал.
Бұл коэффициент жоғары болған сайын,
Қаржыландыру коэффициенті 1-ден кіші болатын жағдай (кәсіпорын мүлкінің көп
Кқм=Тк/Мк
мұндағы КҚМ - қарыз және меншікті
Тк - сырттан тартылған капитал;
Мк - меншікті капитал.
Бұл коэффициент кәсіпорын активтеріне салынған меншікті қаражаттың әрбір теңгесіне
Кқт = (Мк+Ұм)
Ак
мұндағы КҚТ - қаржылық орнықтылық коэффициенті;
Ұм - ұзақ мерзімді міндеттемелер;
Мк - меншікті капитал.
Батыс тәжірибесінде бұл коэффициенттің қалыпты мәні 0,9-ға тең болуы
Кәсіпорын капиталының құрылымын сипаттай отырып, бөлек топтар мен көздердің
Кұм=Ұм/(Мк+Ұм)
мұндағы КҰ/М - қарыз қаражаттарын ұзақ мерзімді
Мк - меншікті капитал;
Ұм - ұзақ мерзімді міндеттемелер.
Бұл коэффициент қаржылық есеп берудің активтерін қаржыландыру үшін меншікті
МАК = МК – АҰМ
мұндағы МАҚ- меншікті айналым капиталы;
МК — меншікті капитал;
АҰМ – ұзақ мерзімді активтер.
Бұл көрсеткіш абсолютті көрсеткіш болып табылады, оның динамикадағы өсуі
Кж(Мақ/Мк
мұндағы КЖ - жұмсау коэффициенті;
МАҚ- меншікті айналым капиталы;
МК - меншікті капитал.
Жұмсау коэффициентінің төмен мәні кәсіпорынның меншікті қаражатының көп бөлігі
Кәсіпорынның тауарлы - материалдық қорлары мен шығындарының қалыптасу көздерімен
Ккқ(Мақ/Қтм
мұндағы КҚ/Қ - тауарлы-материалдық қорлардың қамтамасыз етілу коэффициенті;
МАҚ - меншікті айналым капиталы;
ҚТМ - тауарлы-материалдық қорлар.
Материалды айналым қаражаттарын жабу коэффициенті қандай дәрежеде тауарлы -
Кд/к(ДБ/КБ
мұндағы Кд/к – дебиторлық және кредиторлық борыштың арақатынасы коэффициенті;
ДБ – дебиторлық борыш;
КБ – кредиторлық борыш.
Бұл коэффициент қатыстырылған қарыздың дебиторлық қарыздан қамтамасыз етілу деңгейін
Егер кәсіпорынның коммерциялық несиелеу жүйесі дамыған болса, онда дебиторлық
Қаржылық орнықтылықтың абсолютты көрсеткіштері - тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу
1) Меншікті айналым капиталының жеткілігі. Бұл көрсеткіш меншікті
капитал мен ұзақ мерзімді активтердің арасындағы айырма ретінде анықталады
МАК = МК – АҰМ
мұндағы МАК- меншікті айналым капиталы;
МК — меншікті капитал;
АҰМ – ұзақ мерзімді активтер.
Алдыңғы кезеңмен салыстырғанда оның көбеюі кәсіпорынның қызметінің болашақтағы дамуының
2) ТМҚ-дың меншікті және ұзақ мерзімді қарыздың қалыптасу көздерінің
МАК/ҰЗ = МАК + ҰМ
мұндағы МАК/ҰЗ - ТМҚ-дың меншікті және ұзақ мерзімді қарыздың
МАК- меншікті айналым капиталы;
ҰМ – ұзақ мерзімді міндеттемелер
3) ТМҚ-дың негізгі қалыптасу көздерінің жалпы мөлшері алдыңғы
НК=МАК/ҰЗ + АМ
мұндағы МАК- меншікті айналым капиталы;
АМ – ағымдағы міндеттемелер;
НК – негізгі көздер.
ТМҚ-дың, олардың қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілуінің үш көрсеткішін есептеу
-қаржылық жағдайдың абсолютті орнықтылығы: ҚШ (қарыз шығындары) МАК (меншікті
-қаржылық жағдайдың қалыпты орнықтылығы: МАК/ҰЗ ҚШ-нан кіші ал ҚШ
-тұрақсыз қаржылық жағдайы: НК ҚШ-дан төмен болса, дағдырысты
Кәсіпорынның қаржылық орнықтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы қосымша жұмылдырушы (мобилизацияланушы)
Және де бұл жерде кәсіпорынның төлеу қабілеттілігінің қаржылық кепілінің
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, кәсіпорынның қаржылық орнықтылығына әсер ететін
кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
шығарылатын өнімнің (жұмыс,
төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы;
қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса алғандағы
кәсіпорындарды басқару тиімділігі.
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен (салық
Сондай-ақ, бұл жыл сайын өз облигациясы бойынша белгілі бір
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі жоғары кәсіпорындармен
Осылайша, қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік
Кәсіпорын осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс
1.2 Қаржылық орнықтылықты бағалаудың қазіргі замандағы теориялық
Кәсіпорынның қаржысын жемісті басқарудың ең негізгі шарты – оның
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі қаржылық
Кәсіпорынның қаржылық орнықтылық ұғымын, кейбір авторлар «өз қаражаттарын шебер
Енді бір ғалымдар «өз қаражаттары есебінен активтерге жіберілген қаражаттарды
Бұл ұғымды А.Д. Шеремет пен Р.С. Сайфуллин өте ықшам
В.М. Радионова мен М.А. Федотова бұл ұғымды келесідей түсіндіреді:
Осы еңбегінде бұл авторлар одан әрі мына анықтаманы келтіреді.
«Кәсіпорынның қаржылық орнықтылығы – бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын деңгейінде
В.Г. Артеменко мен М.В. Беллендер бұл ұғымды былай түсіндіреді:
Э.А. Маркарьян мен Г.П. Герасименко көзқарастары: «Кәсіпорынның өз міндеттемелері
Кәсіпорынның жұмысы нарық жағдайына өтумен бірге оның қаржылық жағдайы
Кәсіпорынның қаржылық орнықтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, оларды
пайда болу орнына байланысты – ішкі және сыртқы;
нәтиженің маңыздылығына байланысты – негізгі және негізгі емес;
құрылымы бойынша – қарапайым және күрделі;
әрекет ету уақыты бойынша – тұрақты және уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал
Негізгі ішкі факторларды қарастырсақ, кәсіпорынның орнықтылығы ең бірінші өндіріс
Кәсіпорынның өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан қаржылық
Қаржылық орнықтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі – бұл қаржы
Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен
Кәсіпорынның қаржылық орнықтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы қосымша жұмылдырушы (мобилизацияланушы)
Және де бұл жерде кәсіпорынның төлеу қабілеттілігінің қаржылық кепілінің
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, кәсіпорынның қаржылық орнықтылығына әсер ететін
-кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
-шығарылатын өнімнің (жұмыс, қызмет) құрылымы және оның жалпы төлем
-төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
-шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы;
-қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса алғандағы
- кәсіпорындарды басқару тиімділігі.
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері,
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен өзара
Сондай ақ, бұл жыл сайын өз облигациясы бойынша белгілі
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі жоғары кәсіпорындармен
Осылайша, қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік
Кәсіпорын осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдаудың
1) қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру
2) активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестігі, оларды
3) айналым капиталының көлемін, оның өсуін (кемуін) және ағымдағы
4) қаржы – есептік және несие шарттарын сақтау;
5) кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
6)ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш және
7) баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық орнықтылығының және төлеу қабілеттілігінің
8) кәсіпорын табыстылығын бағалау;
9) кәсіпорын табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай – ақ олардың
10) кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
11) кәсіпорынның қаржылық жағдайының орнықтылығын ұзақ және қысқа мерзімді
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезегіндегі қойылған
Қаржылық жағдайды талдауды қаржылық орнықтылықтан бастаған жөн және оған
а)кәсіпорын активтерінің құрылымдық және құрамдық динамикасын талдау;
ә)кәсіпорын активтерінің қалыптасу көздерінің құрамдық және құрылымдық динамикасын
б)кәсіпорынның қаржылық орнықтылығының абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;
в) кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және несие қабілеттілігін талдау.
Қаржылық талдау – тиімді дамуды қамтамасыз етуге және оның
Айта кету керек, біздің отандық авторлар қаржылық орнықтылық ұғымын
Қаржылық орнықтылық деп – өзінің меншікті қаражаттар есебінен әртүрлі
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы өндірістің даму бағыттарын, оның қарқынды және
Нарық жағдайында қаржылық жоспарлау кәсіпорынға оның қызметі жөнінде көптеген
Қаржылық талдауды өткізу мақсатына байланысты қаржылық талдаудың
келесі түрлерін атап кетуге болады:
1. Қаржылық талдауды өткізу бойынша ішкі және сыртқы деп
Ішкі қаржылық талдау - бұл кәсіпорынның өтімділігін аңықтауға немесе
Сыртқы қаржылық талдау – бұл кәсіпорынға қатысы жоқ ,
Аналитикалық зерттеу көлеміне байланысты толық және тематикалық
болып бөлінеді.
Толық - қаржылық талдау қаржылық қызметтің барлық аспектілерін кешенді
Тематикалық - қаржылық талдау қаржылық қызметтің жеке бөліктерін және
3.Аналитикалық зерттеу тереңдігі бойынша экспресс – талдау және фундаменталды
Экспресс – талдаудың мақсаты компанияныңқаржылық жағдайы мен даму динамикасын
Фундаменталды талдау кәсіпорынның қаржылық қызметінің көлемінің динамикалық көрсеткішін факторлы
4. Қаржылық талдау объектісі бойынша келесі түрлерге жіктеуге болады;
Кәсіпорынның қаржылық қызметін толықтай талдау. Бұндай талдау кезіңде кәсіпорынның
1-сурет. Қаржылық талдаудың негізгі түрлері.
Дерек көзі: Бланк И.А. « Основы финансового
Кәсіпорынның қаржылық қызметін жекелеп талдау. Бұндай зерттеудің пәні инвестицияларымен
өткізуді қаржыландырумен және тағы басқа операцияларды талдау.
5. Өткізу уақытына байланысты ;
Алдын – ала қаржылық талдау. Бұл талдаудың мақсаты қаржылық
Ағымдағы қаржылық талдау. Іске асырылып жатқан қаржылық қызметтерге және
Кейінгі талдау. Ол кәсіпорынның қаржылық қызметінің нәтижесін толық және
Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі ережелерін қалыптастырды.
көлденең талдау,
тікелей талдау;
салыстырмалы талдау;
факторлық талдау;
қаржылық коэффициенттер әдісі.
Көлденең талдау – есеп берудің әрбір позициясын өткен кезеңімен
Есепті кезеңдегі көрсеткіштердің динамикасын өткен кезеңдегі көрсеткіштерімен салыстырып зерттеу.
Есепті кезеңдегі көрсеткіштердің динамикасын осыған ұқсас өткен жылдың көрсеткіштерімен
Мысалы есепті кезеңнің 2- ші кварталын өткен жылдың 2
Бірқатар жылдың көрсеткіштерінің динамикасын талдау. Оның мақсаты
кәсіпорынның қаржылық қызметін сипаттайтын жеке көрсеткіштерінің өзгеру
тенденциясын талдау.
Тікелей (құрылымдық) талдау - әрбір есеп позициясының жалпы нәтижеге
Активтердің құрылымын талдау. Бұл талдау кезіңде айналым және айналымнан
Баланс құрылымын талдау. Бұл талдау кезіңде меншікті және қарыз
Ақша ағымының құрылымын талдау. Бұл талдау кезіңде жалпы ақша
Тікелей және көлденең талдаулар бірін-бірі толықтырып отырады. Сондықтан да
Салыстырмалы (кеңістіктік) талдау – бұл кәсіпорынлардың, еншілес кәсіпорынлардың, бөлімшелердің
Кәсіпорынның қаржылық көрсеткіштерін ортасалалық көрсеткіштермен салыстыру. Бұл салыстыру кезіңде
Берілген кәсіпорынның көрсеткіштерін бәсекелес кәсіпорынның көрсеткіштерімен салыстыру. Бұл салыстыру
Есепті және жоспарлы көрсеткіштерді салыстырмалы талдау. Бұл салыстыру кезіңде
Қаржылық талдаудың нарықтық экономика жағдайындағы көбірек таралған әдісі әр
Коэффициенттер салыстырмалы шамалар болып табылады, оларды есептеу кезінде шамалардың
Шешімдер қабылдау үшін сәйкес коэффициенттерді талдаудың пайдалылығы оларды дұрыс
Қатынасты талдаудың рөлін асыра бағалаудың да қажеті жоқ, себебі
Қаржылық талдауды салыстырмалы көрсеткіштер негізінде жүргізудің шетелдік тәжірибесін механикалық
Факторлық талдау – бұл жекелеген факторлардың (себептердің) қорытынды көрсеткішке
Жоғарыда көрсетілген әдістермен қатар, қаржылық жағдайды талдауда экономикалық, сондай-ақ
Қорыта айтқанда, кәсіпорынның қаржы жағдайын талдауда аудиторлық түрлі әдістер
1.3 Қаржылық орнықтылықты бағалаудың әлемдік тәжірибесі
Кәсіпорын нарықтық экономикада табыстылық қағидасы немесе экономикалық төлемқабілетсіздік қағидасы
Кәсіпорынның қаржылық орнықтылығына әсер ететін факторлар келесідей сыныпталады:
пайда болу орны бойынша─ сыртқы және ішкі;
нәтиженің маңыздылығы бойынша─ негізгі және қосымша;
құрылымы бойынша─ жай және күрделі;
әсер ету уақыты бойынша─ тұрақты және уақытша
Әрбір ұйымның қаржылық қызметі көптеген және әртүрлі факторлардан тәуелді
Кәсіпорын банкроттылығы жағымсыз факторлардың ішкі және сыртқы әсерлерінен болатын
Кәсіпорын қызметінің дамуы мен құлдырауы оған қатысты сыртқы болып
сыртқы факторлардың бір-бірімен және ішкі факторлармен тікелей байланысы;
сыртқы факторлардың күрделілігі немесе оларды сандық бейнелеудің мүмкін еместігі;
Нақты фактордың әсер етуі бойынша кәсіпорында бар ақпаратқа деген
Кәсіпорын қаржылық жағдайына әсер ететін факторларды қосымша А бойынша
Кәсіпорын қызметіне әсерін тигізетін сыртқы факторлар келесі түрде бөлінеді:
сатып алу құрылымы мен көлеміне және халықтың төлемқабілетті сұранысына
халықтың табыстар қорлар деңгейін, сонымен қатар төлемқабілеттілігін анықтайтын мемлекет
ұлттық экономиканың дамуна кері әсерін тигізетін және жалпыэкономикалық құлдырауды
шаруашылық заңнама тетіктері арқылы жүзеге асатын саяси орнықтылық және
тауар өндірісі процесінің барлық құраушылары және оның бәсекеқабілеттілігімен тікелей
сатып алу нормалары мен әдеттеріне, тауарды таңдаудағы талғамға әсерін
бизнес бойынша серіктестердің қаржылық жағдайы, әсіресе дебиторлардың;
шетел серіктестері болған кездегі кәсіпорын қаржылық жағдайына әсірін тигізетін
Аталып өткен сыртқы факторлардың кейбіреулеріне сипаттама беріп өтуге болады.
Жалпы экономикалық факторға нарықтың көлемі мен олардың даму деңгейі,
Саяси орнықтылық және ішкі саясаттың бағыттылық факторының маңыздылығы жоғары.
мемлекеттің кәсіпкерлік қызметке қатынасы;
экономиканы мемлекеттік реттеу қағидалары;
мүліктік қатынастар, оларды жекешелендіру немесе ұлттандыру;
тұтынушыны және кәсіпкерді қорғау шаралары.
Саяси және құқықтық факторлар мемлекет пен бизнес-қоғамының арасындағы орнықтылықты,
Технологиялық фактор ұлттық ғылым, техника мен технологияның дамуын білдіреді.
Әлеуметтік-мәдени фактор қоғамдағы моралдік-этикалық нормаларды, жалпы және мамандандырылған білім
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына әсерін тигізетін ішкі факторлар осы кәсіпорын
операциялық қызметпен байланысты факторлар;
инвестициялық қызметпен байланысты факторлар;
қаржылық қызметпен байланысты факторлар.
Бұл топтар әрбір кәсіпорында жүзеге асатын нақты жеке-жеке факторларды
Нарықтық экономика жағдайда ресейлік кәсіпорындардың алдында дербес жоспарлау, бақылау,
Шетелдік тәжірибеде кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда келесідей өзіндік басым
Екінші бағыт «статистикалық қаржылық талдау» мектебі тарапынан анықталған және
Әрбір анықталған коэффициенттің рейтингтік реті және деңгейінің негізінде баллдар
Үшінші бағыт «мультинұсқалық аналитиктер» мектебінің қызметімен байланысты. Ол кәсіпорынның
Қазіргі кезде көрсеткіштер жиынтығы базасында интегралды көрсеткіштерді құру әдісі
Төртінші бағыт «банкрот болу ықтималдығын болжауын» қарастырады. Осы бағыттың
1) активтердің рентабельділігі;
пайданың динамикасы;
несие бойынша пайыздарды жабу коэффициенті;
кумулятивті түсімділік;
ағымдағы өтімділік коэффициенті;
автономия коэффициенті;
жиынтық активтер.
Бұл модельдің құндылығы өте дәлдігінде, бірақ қолданылуына ақпараттың жетіспеушілігі
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалайтын және талдаудың жоғарғы сапасын қамтамасыз
а) талдаудың міндетін және мақсатын қалыптастыру;
ә) қаржылық көрсеткіштердің нәтижелі жүйесінің оңтайлы нұсқасын таңдау;
б) аналитикалық есептеулерді компьютерлік технологияға аударуды қамтамасыз ету мақсатымен
в) талдау нәтижесі бойынша бағалау және қорытынды жасауда абайлау,
Әдістердің айырмашылығына қарамастан, кәсіпорынның
төлем қабілеттілігі және өтімділік көрсеткіштері;
қаржылық орнықтылық көрсеткіштері;
іскерлік белсенділік көрсеткіштері;
тиімділік (кіріс) көрсеткіштері.
Тәжірибе жүзінде әрбір кәсіпорын өз бетімен көрсеткіштер жүйесін таңдайды.
Қатысты көрсеткіштер коэффициенттері: ағымдағы өтімділік (жабу коэффициенті-ағымдағы активтердің ағымдағы
Кәсіпорынның қаржылық орнықтылығының анықтамасы қазіргі заманда экономикалық және тәжірибелік
Қаржылық жағдайы қалыпты кәсіпорындар, өзінің жоғарғы рентабельділігі мен кәсіпкерлік
Кәсіпорынның қаржылық орнықтылығын бағалауда кеңінен қолданылатын әдістерінің бірі, капитал
Дәстүрлі әдісте қаржылық орнықтылықтылықты бағалау батыстағы (Э.Хелферт, Т.П.Карлин, А.Р.Макмин
Капитализация коэффициенттерінің ішінде алдымен меншікті және қарыз қаражаттарының қатынасын,
Ұзақ мерзімді пассивтерді сипаттайтын капитализация коэффициенттері екінші топ –
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі баланстың өтімділігімен тығыз байланысты. Сонымен бірге
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудың негізгі мақсаты- кәсіпорынның ішкі және
2 Кәсіпорындардың қаржылық-шаруашылық қызметін талдаудың қысқаша әдістері («Компания Сарыарқа-Құрылыс»
2.1 Қаржылық талдаудың негіздері
Қаржылық талдау компанияның өндірістік, шаруашылық, сауда-саттық және т.б. қызметтерінің
Кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметін талдау негізгі екі бөлімнен тұрады:
Қаржылық талдау;
Өндірістік-басқарушылық талдау.
Олардың бір-бірінен айырмашылығы:
қаржылық талдауды жүзеге асыру арқылы алынған нәтижелер ақпаратты сырттан
басқарушылық талдауда кәсіпорынның нарықтағы орны, шығын көлемі, құрылымы анықталады
Сыртқы қаржылық талдаудың ерекшеліктеріне мыналар жатады:
Талдау субъектілерінің саны көп;
Талдау субъектілерінің мақсаттары мен мүдделері әртүрлі;
Талдау жүргізудің, бухгалтерлік есепті жүргізудің стандарттары мен әдістемелері бір
Қаржылық талдаудың нәтижелері міндетті түрде жариялы болу керек;
Қаржылық талдаудың міндеттері шектеулі;
Кәсіпорынның қызметі туралы талдаудың нәтижелері барынша транспарентті (ашық немесе
Қаржылық талдаудың келесідей сатылары (кезеңдері) болады немесе мазмұны мынандай:
пайданың абсолютті көрсеткіштерін талдау;
рентабельділіктің салыстырмалы көрсеткіштерін талдау;
кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау;
кәсіпорынның нарықтағы орнықтылығын талдау;
кәсіпорын балансының өтімділігін талдау;
кәсіпорынның төлем қабілеттілігін талдау;
сырттан тартылған қарыз қаражаттарын пайдаланудың тиімділігін талдау;
кәсіпорынның қаржылық жағдайына экономикалық диагностика жасау және эмитенттерге рейтингтік
Қаржылық талдаудың әдістемелері бір-бірімен өзара тығыз байланысты үш бөліктен
Кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижесін талдау;
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау;
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің тиімділігін талдау.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауға қажетті ақпараттың негізгі көзі –
кәсіпорынның пайдасы мен залалдары туралы есебі;
кәсіпорынның ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі;
кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есебі;
кәсіпорынның меншікті капиталының жағдайы туралы есебі;
кәсіпорынның сырттан тартылған қаражаттарын пайдаланудың жағдайы туралы есебі.
Қаржылық талдаудың мақсаты Кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы, пайдасы мен
Қаржылық талдаудың мақсатына жету үшін бірқатар бір-бірімен тығыз байланысты
Аналитикалық міндет дегеніміз – қаржылық талдаудың мақсатын талдаудың ұйымдық,
Қаржылық талдаудың сапасы сол талдауды жүргізуге қажетті мәліметтердің сапасына
Талдауды жүзеге асырған кезде қаржылық есеп құжаттарында көрсетілген мәліметтерді
Қазіргі әлемдік тәжірибеде кеңінен тараған қаржылық талдаудың негізгі 6
Көлденеңінен талдау;
Тігінен талдау;
Трендтік талдау;
Салыстырмалы көрсеткіштерді талдау;
Кеңістіктегі салыстырмалы талдау;
Факторлық талдау.
Көлденеңінен талдау (уақыт көлемінде талдау) - қаржылық есеп
Тігінен талдау (құрылымдық талдау) – бір уақыт мерзіміндегі әртүрлі
Трендтік талдау (өзгеру бағытын талдау) - алдыңғы өткен мерзімдердегі
Салыстырмалы көрсеткіштерді талдау - әртүрлі есеп құжаттарында көрсетілген әртүрлі
Кеңістіктегі салыстырмалы талдау – кәсіпорынның жекелеген құрылымдық бөлімшелерінің көрсеткіштерін
2-сурет. «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның қаржылық қызметінің көрсеткіштері
Дерек көзі: «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның бухгалтерлік балансы негізінде құрастырылған
Факторлық талдау - кәсіпорынның қаржылық жағдайына ықпал етуші
Кәсіпорынның қаржылық нәтижелерін талдау кезінде міндетті түрде анықталуы тиіс
құрылымындағы Әрбір көрсеткіштің алдыңғы өткен мерзімдегі көрсеткіштерімен салыстырғандағы өзгеру
Әрбір көрсеткіштің өзгерістерді анықтау;
Алдыңғы өткен мерзімдегі көрсеткіштердің динамикасын анықтай келіп, болашаққа болжам
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы оның қаражаттарының орналасуы мен пайдаланылуына байланысты
Компанияныңқаржылық жағдайы дегеніміз – осы кәсіпорынның қаржылық тұрғыдан бәсекеге
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын анықтаушы негізгі факторлар:
кәсіпорынның қаржылық жоспарын орындау мүмкіндігі;
меншікті айналым капиталының пайданың есебінен толығу мүмкіндігі;
айналым қаражаттарының айналым жылдамдығы.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын анықтаушы негізгі көрсеткіштерге оның төлем қабілеттілігі
Кәсіпорынның қаржылық жағдайының құрылымы мен динамикасын анықтау үшін салыстырмалы
. 1 кесте.
«Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның қаржылық - шаруашылық қызметінің нәтижелерін салыстыру.
№
Көрсеткіштер 2010 ж
мың. тг 2011ж
мың. тг
Мың.тг %
1. Өнімді өткізуден түскен табыс (түсім) 2097206 1740013 -3571193
2. Өнімнің өзіндік құны 2069206 1743565 -325641 -15.73%
3. Жалпы табыс (1жол-2жол) 28000 -3552 -31552
4. Мерзім шығындары 393780 396972 3192 0.8%
4.1 Жалпы және әкімшілік шығындар 392907 393935 1028
4.2 Өнімді өткізуге жұмсалған шығындар (4жол-4.1жол)
5. Негізгі қызметтен түскен табыс (шығын)(3жол-4жол) -365780 -400524 -34744
6. Қосымша қызметтен түскен табыс (шығын) 41020 100514
7. Салық салуға дейінгі күнделікті қызметтен түскен табыс (5жол-6жол)
8. Таза табыс (зиян) (9жол+10жол) -324760 -300010 -24750 -7.62%
Дерек көзі: «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның бухгалтерлік балансы негізінде құрастырылған
Салыстырмалы аналитикалық баланстың міндетті көрсеткіштері мынандай:
Баланстың жекелеген баптарында көрсетілген абсолютті көрсеткіштердің мерзім басындағы немесе
Баланстың жекелеген баптарының баланс қорытындысындағы үлес салмағы;
Көрсеткіштердің үлес салмақтарындағы өзгерістері;
2010 жылы жан шаққандағы көрсеткіштердің өзгерістерінің пайыздық
Баланстың қорытындысы мен жекелеген баптарындағы көрсеткіштердің әрбір пайызының бағасы.
Кәсіпорынның қаржылық - шаруашылық қызметінің рентабельдігін талдау үшін шартты
Кесте мәліметтерінен белгілі болғандай ағымдағы жылы өнімді өткізуден
3-сурет. «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның қаржылық орнықтылығының динамикалық көрсеткіштері.
Дерек көзі: «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның бухгалтерлік балансы негізінде құрастырылған
Жоғарыдағы кестенің мәліметтері негізінде кәсіпорын қызметінің тиімділігін анықтау үшін
1) Шаруашылық субьектінің жалпы табыс коэффициенті:
Кжт=ЖТ/Түсім
Мұндағы: Кжт – жалпы табыс коэффициенті;
ЖТ – жалпы табыс;
Түсім - өнімді өткізуден түскен табыс.
Бұл көрсеткіш кәсіпорынның қарызға алған тауарлары, қызметтері, жұмыстары, ақша
2010 ж Кжт=28000000/2097206000=0,013
2011 ж Кжт=-3552000/1740013000=-0,002
2 кесте.
Компанияның активтерінің құрамы мен орналасуын талдау.
№ Активтер 2010 ж 2011 ж
Жыл басы. Жыл соңы Жыл басы Жыл соңы
Мың теңге Үлес салм.% Мың теңге Үлес салм.% Мың
1 Ұзақ мерзімді активтер 4673162 84,48 4704629 84,83 4704629
2 Бейматериалдық активтер 1657 0,03 1690 0,03 1690 0,03
3 Негізгі қорлар 4340082 78,46 4371751 78,82 4371751 78,82
4. Күрделі қаражаттар 331423 5,99 331188 5,98 331188 5,98
5 Ағымдағы активтер 858269 15,52 841571 15,17 841571 15,17
6 Шығындар, қосалқы қорлар 172556 3,12 177038 3,19 177038
7 Дебиторлық қарыз 660592 11,94 635304 11,45 635304 11,45
8 Ақша қаражаттары 25121 0,45 29229 0,53 29229 0,53
Баланс қорытындысы 5531431 100 5546200 100 5546200 100 7767389
Дерек көзі: «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның бухгалтерлік балансы негізінде құрастырылған
2 кестенің мәліметтеріне сәйкес, қарастырылып отырған кәсіпорынның 2010 ж
2) Шаруашылық субьектісінің қызметінің рентабельділігі:
R=П/Ш*100%
Бұл көрсеткіш кәсіпорынның өнімді өткізуге жұмсалған шығындарының әрбір
2010 ж R=28000/2069206*100%=1,35%
2011 жR=-3552/1743565*100%=-0,2%
2010 жылда кәсіпорынның рентабельділігі 1.35 %.
Жыл соңында аталған көрсеткіш – 0.2% болған, яғни кәсіпорын
Қаржылық тұрғыдан тұрақты кәсіпорын деп келесі шарттарға жауап беретін
Активтерге, солардың ішінде негізгі қорларға, бейматериалдық активтерге, айналым қаражаттарына
Себепсіз дебиторлық, кредиторлық қарыздарға жол бермейтін кәсіпорын;
Өзінің мойнына алған міндеттемелерін уақытында орындай алатын кәсіпорын.
Осы кестенің мәліметтері негізінде кәсіпорын активтерінің өсу қарқынын анықтауға
А=((НҚЖС+ААЖС)/(НҚЖБ+ААЖБ))*100-100
А – кәсіпорын активтерінің талдау мерзіміндегі өсу қарқыны;
НҚЖС – жыл соңындағы негізгі қорлар;
ААЖС - жыл соңындағы ағымдағы активтер;
НҚЖБ – 2010 жндағы негізгі қорлар;
ААЖБ - 2010 жндағы ағымдағы активтер.
2010 ж жыл А=(4371751+841571)/(4340082+858269)*100-100=0,3
2011 ж жыл А=7716303/5213322*100-100=48,01
Кәсіпорынның нақты активтерінің өсу қарқыны бұл кәсіпорынның мүлкі мен
3 кесте.
«Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның қаржылық орнықтылығын талдау.
№ Қаржылық нәтиже көрсеткіштері 2010 ж 2011 ж
Жылбасы Жыл.соны Жылбасы Жыл.соны
1 Меншікті қаражаттардың көздері 5064774 4740014 4740014 7266207
2 Негізгі қорлар және басқа да айналымнан тыс активтер
3 Айналым қаражаттарының меншікті көздерінің болуы(МК) 391612 35385 35385
4 Ұзақ мерзімді несиелер және қарыз қаражаттары 0 0
5 Кәсіпорынның қосалқы қорлары мен шығындарын қалыптастырудың меншікті
6 Қысқа мерзімді несиелер және қарыз қаражаттары 0 0
7 Кәсіпорынның қосалқы қорлары мен шығындарын қалыптастырудың негізгі
8 Кәсіпорынның қосалқы қорлары мен шығындарының жалпы шамасы
9 Меншікті айналым қаражаттарының артылған бөлігі немесе тапшылығы(МК() 219056
10 Кәсіпорынның қосалқы қорлары мен шығындарын қалыптастырудың меншікті, ұзақ
немесе тапшылығы(МҰМК()
11 Кәсіпорынның қосалқы қорлары мен шығындарын қалыптастырудың негізгі көздерінің
Дерек көзі: «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның деректерінен
1.Егер кәсіпорынның МК(, МҰМК(, ЖНК(0 болса, онда бұл кәсіпорын қаржылық
4-сурет. Компанияның активтерінің құрамы мен орналасуы
Дерек көзі: «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның деректерінен
Жоғарыдағы кестенің мәліметтері негізінде кәсіпорынның автономия коэффициентін есептеуге болады.
КА=МҚ / БҚ≥0,6
МҚ – меншікті қаражаттар;
БҚ – баланс қорытындысы.
2010 жК=0,85
2011 жК=0,93
Қорытынды:
Бұл кәсіпорынның 2011 ж ж.б. КА=0,85, ал осы жылдың
Икемділік коэффициенті – кәсіпорынның меншікті қаражаттарының ішіндегі неғұрлым икемді,
КИ=(МҚ-(НҚ+АТА)) / МҚ≥0,5
Мұндағы: Ки-икемділік коэффициенті;
МҚ-меншікті қаражаттар;
НҚ-негізгі қорлар;
АТА-айналымнан тыс активтер.
2010 жК=0,07
2011 жК=0,43
Қорытынды:
Бұл кәсіпорынның талданып отырған мерзім ішіндегі КИ арнайы нормативтен
Кәсіпорынның қаржылық орнықтылығын анықтайтын соңғы көрсеткіш – қарыз коэффициенті.
2.2 Кәсіпорынның меншікті айналым қаражаттары жеткіліктілігін және қозғалысын талдау
Нарықта жұмыс істейтін көптеген кәсіпорындар өзіне ұқсастардан артық болу,
Нарықтық экономикада өзіндік құнға жатқызылатын және баға белгілеу мақсатында
Сату көлемін көбейту саясатының баға құруға тигізетін әсері нарықтың
Кәсіпорынның табыстылығы мен экономикалық мақсаттылығы тек абсолютті көрсеткіштермен ғана
Қаражаттарды салу бағытына, капиталды тарту түріне, есеп мақсатына байланысты
4 кесте.
Кәсіпорынның меншікті айналым қаражаттарының жеткіліктілігі мен қозғалысын талдау.
Мың теңге.
№ Көрсеткіштер 2010 ж 2011 ж Өзгеріс
Ж.б Ж.с Ж.б Ж.с 2010 ж 2011 ж
1 Жарғылық қоры 1207492 1207492 1207492 4586530 0 3379038
2 Қосымша төленбеген капитал 3857282 3857282 3857282 2979688 0
3 Үлестірілмеген табыс(өтелмеген шығын) 0 -324760 -324760 -300011 -324760
Қорытынды 5064774 4740014 4740014 7266207 -324760 2526193
(-)
1 Бейматериалдық активтер 1657 1690 1690 2142 33 452
2 Негізгі қорлар(құралдар) 4340082 4371751 4371751 4052283 31669 -319468
3 Аяқталмаған күрделі қаражаттар(күрделі құрылыс) 331423 331423 381188 48944
4 Ұзақ мерзімді күрделі қаражаттар 0 0 0 0
Қорытынды 4673162 4704629 4704629 4103369 31467 -601260
Меншікті айналым қаражаттары 391612 35385 35385 3162838 -356227 3127453
Дерек көзі: «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның ақпаратынан
Кәсіпорын қызметінің табыстылығын бейнелейтін көрсеткіштер 2003 жылы теріс мәнге
Кәсіпорынның кредиторлық қарыздарының қозғалысын талдаған кезде кредиторлық қарыздардың айналымдылық
2010 ж ККҚА=2,86
2011 ж ККҚА=4,13
2.Осы көрсеткіштің негізінде кәсіпорынның кредиторлық қарыздарының өтелуінің орташа мерзім
5 кесте.
«Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның кредиторлық қарызының қозғалысын талдау.
Мың теңге
№ Кредиторлық қарыз түрлері 2010 ж 2011 ж Өзгеріс
Ж.б Ж.с Ж.б Ж.с 2010ж 2011 ж
1 Кредиторлармен есептесу
1.1 Төленуге тиісті шоттар 509808 469766 469766 236578
1.2 Салықтар бойынша қарыздар 23221 10282 10282 65663 -12939
1.3 Басқа да кредиторлық қарыздар 166934 202520 202520 71954
Қорытынды 699963 682568 682568 374195 -17395 -308373
2 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алдын-ала алынған аванстар
Барлығы 739484 733119 733119 421406 -6365 -311713
Дерек көзі: «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның ақпаратынан
ККҚӨОМ=Күн саны / ККҚА
Мұндағы: ККҚӨОМ - кредиторлық қарыздарының өтелуінің орташа мерзім
Күн саны – талдау мерзіміндегі күндер саны(1 жылдағы 365
ККҚА - кредиторлық қарыздардың айналымдылық коэффициенті.
2010 ж ККҚӨОМ=128 күн
2011 ж ККҚӨОМ=88,4 күн≈89 күн
Кәсіпорынның кредиторлық қарыздарының айналым коэффициентінің ұлғаюы және ККҚӨОМ азаюы
Талдау нәтижесінде бұл шаруашылық субъектінің кредиторлық қарыздары азайғанын көреміз.
Кез келген шаруашылық субъектінің айналым қаражаттары оның қаржылық және
Бұл көрсеткіш келесі үш негізгі көрсеткіштің негізінде анықталады:
1) Айналым қаражаттарының бір айналымының ұзақтығы.
2) Айналым қаражаттарының бір жылдағы айналым саны.
3) Өткізілген өнімнің бір данасына шаққандағы айналым қаражаттарының шамасы.
2) Айналым қаражаттарының бір жылдағы айналым санын айналым
Кақа = Түсім /АҚҚ
Мұндағы: Кақа - айналым қаражаттарының айналымдылық коэффициенті;
Түсім - өнімді өткізуден түскен табыс;
АҚҚ – айналым қаражаттары.
3) Айналым қаражаттарының айналымға қосылу коэффициенті – алдыңғы көрсеткішке
Жоғарыда қарастырылған көрсеткіштер кәсіпорынның айналым қаражаттарының айналымын жалпы бағалауға
Мысалы: Кәсіпорынның ақша қаражаттарының, дебиторлық қарыздарының, тауарлы-материалдық қорларының және
Кәсіпорын қызметіндегі негізгі көрсеткіштердің бірі – дебиторлық қарыз.
Ол кәсіпорынның контрагентіне алдын ала жеткізіліп берген тауарлары, қызметтері
Осы кестенің мәліметтері негізгі кәсіпорынның дебиторлық қарызының айналымдылық коэффициентін
Дебиторлық қарыздың айналым коэффициентінің азаюы кәсіпорын өз контрагентіне берген
Мұндай жағдайда 2 жағдай орын алуы мүмкін:
- кәсіпорын тауарлары мен қызметін тұтүнушының төлем қабілеттілігі күрт
- кәсіпорын қайта ұйымдастырылуына байланысты дебиторлық қарыз көбейіп кеткен.
6 кесте.
«Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның дебиторлық қарызының құрамы мен қозғалысын талдау.
№ Дебиторлық қарыз түрлері.
Ж.б. Ж.с Ж.б Ж.с 2010 ж 2011 ж
1 Жеткізушілер мен мердігерлерге алдын-ала төленген аванстар 16278 16861
2 Айналым қаражаттарын алуға тиісті шоттар 380009 350230 350230
3 Айналым қаражаты алынуға тиісті вексельдер 0 0 0
4 Айналым қаражатындағы лауазымды тұлғалардың қарызы 0 0 0
5 Басқа да дебиторлық қарыздар 230520 267816 267816 3084926
Қорытынды 626807 634907 634907 3433576 8100 2798669
Дерек көзі: «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның ақпаратынан
Дебиторлық қарыздың қайтарылуының орташа мерзім коэффициентінің ұлғаюы кәсіпорын басшыларының
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі – оның өз контрагенттерінің алдындағы, жеткізушілердің,
Несиені қайтару қабілеттілігі – банктерден және басқа қаржылық ұйымдардан
Кез келген кәсіпорынның төлем қабілеттілігі мен несиені қайтару қабілеттілігі
Кәсіпорын балансының өтімділігі – баланстағы өтімді активтердің жеткіліктілігі және
Кәсіпорынның неғұрлым өтімді активтеріне мыналар жатады:
1.Кассадағы, есеп шоттағы ақша қаражаттары;
2.Өтімді, қысқа мерзімді бағалы қағаздар;
3.Тауарлы-материалдық қорлар;
4.Дебиторлық қарыз.
Қазіргі таңда банктер тарапынан несие берген кезде несие алушылардың
Дәстүрлі классикалық әдіс негізгі 4 көрсеткішті анықтауға бағытталған:
Бұл көрсеткіштің қабылданған нормативтері 0,2 – 0,25 болуы керек.
Бұл көрсеткіш кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелерін барынша өтімді активтердің
Бұл көрсеткіш кәсіпорынның неғұрлым өтімді активтерінің есебінен оның қысқа
Кәсіпорын капиталы тиімді жұмсалуы тиіс.Кәсіпорын капиталын пайдаланудың тиімділігі дегеніміз
Кәсіпорын капиталын пайдаланудың тиімділігі капитал рентабельділігі арқылы анықталады:
Бұл көрсеткіштер кәсіпорынның қаржылық жағдайын және іскерлік белсенділігін талдауда
R(капитал) – талдау жүргізушіге кәсіпорын капиталын жұмсаудың басқа балама
5-сурет. «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның негізгі құралдарының қор қайтарымдылығына факторлық
Дерек көзі: «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның ақпаратынан
Кәсіпорынның айналым капиталын пайдаланудың тиімділігі олардың айналымдылық коэффициенті арқылы
Қаражаттардың айналымдылық коэффициенті кәсіпорынның айналым қаражаттарының әрбір теңгесіне
Бұл жағдайдан кәсіпорын табысын қалыптастыру үшін активтер толық көлемде
Кәсіпорынның меншікті капиталының айналымдылық коэффициенті кәсіпорын табысын қалыптастыруда оның
К(мқа) = Түсім / МҚ
Мұндағы: К(мқа) – меншікті капиталдың айналымдылық коэффициенті;
Түсім – өнімді өткізуден түскен табыс;
МҚ – меншікті қаражаттар.
Мысалы:
2010 ж жылдың соңы К(мқа) = 0,44
2011 ж жылдың соңы К(мқа) = 0,24
Бұл көрсеткіштің төмендеуі кәсіпорынның қолында бар меншікті айналым қаражаттарының
Қаражаттардың айналымға қосылу коэффициенті өнімді өткізуден түскен түсімнің, яғни
К(қақ) = (АА / Түсім) * 100%
Мұндағы: К(қақ) – қаражаттардың айналымға қосылу коэффициенті;
Түсім – өнімді өткізуден түскен табыс;
АА – ағымдағы активтер (айналым қаражаттары).
Мысалы:
2010 ж жылдың соңы К(қақ) = 40,13 – 4
2011 ж жылдың соңы К(қақ) = 210,5 – 21
Бұл көрсеткіштің ұлғаюы кәсіпорынның меншікті айналым қаражаттарының тиімсіз пайдаланылғандығын
Кестенің мәліметтеріне сәйкес талданып отырған кәсіпорынның өнімді өткізуден түскен
Кәсіпорындардың негізгі қорларын пайдаланудың тиімділігін бағалау үшін келесі көрсеткіштер
Қор қайтарымдылығы;
Қор сыйымдылығы;
Негізгі қорлармен қамтамасыз етілу көрсеткіші;
Еңбек өнімділігін талдау.
Өнімнің қор сыйымдылық көрсеткіші кәсіпорынның негізгі қорларының бір жылда
7 кесте.
«Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның Айналым қаражаттарының айналымдылығын талдау.
№ Көрсеткіштер 2010 ж жыл 2011 ж жыл Өзгерісі
1. Түсім (өнімді өткізуден түскен табыс) (мың теңге) 2
2. Талдау мерзіміндегі күн саны 365 365 0
3. Бір күндік табыс (мың теңге) 5 745 4
4. Айналым қаражаттарының қалдығы (мың теңге) 35 385 3
5. Бір айналымның ұзақтығы (күн) 6,16 663,5 657,3
6. Қаражаттардың айналымдылық коэффициенті 59,3 0,6 -58,7
7. Қаражаттардың айналымға қосылу коэффициенті 0,02 1,7 -1,68
Дерек көзі: «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның ақпаратынан
Кәсіпорынның қор қайтарымдылық көрсеткіші кәсіпорынның негізгі қорлардың әрбір теңгесіне
Қор қайтарымдылығы мен қор сыйымдылығы бір-біріне қарама-қарсы көрсеткіш, яғни
Қор сыйымдылығы кәсіпорынның өндірген өнімдерді өткізуден түскен табысының әрбір
Бұл көрсеткіштің көбейгені теріс көрсеткіш, негізгі құралдарды көп пайдаланып,
Жоғарыда алынған көрсеткіштерді жүйелеу мақсатында оларды келесі кестеге жинақтаймыз:
2011 ж жылы қор қайтарымдылығы 0,03 теңгеге, яғни 1
Кәсіпорындағы сағатпен есептелгендегі орташа уақыт мерзімі кәсіпорындағы еңбек өнімділігінің
8 кесте.
Компанияның негізгі қорларын пайдаланудың тиімділігін талдау.
№ көрсеткіштер 2010 ж 2011 ж өзгеріс
1 Өнімді өткізуден түскен табыс (түсім), мың теңге. 2097206
2 Негізгі қорлардың орташа жылдық құны (мың теңге) 4704629
3 Қор сыйымдылығы (тиын) 2,24 2,36 0,12
4 Қор қайтарымдылығы (теңге) 0,45 0,42 -0,03
Дерек көзі: «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның ақпаратынан
Өндірістің еңбек өнімділігін бағалаудың құндық факторлары.
Бірінші топқа өндірістің техникалық даму деңгейі, оның тиімді ұйымдастырылуы
Екінші топқа өнімдерді өндіру көлемінің өзгеруі, өнімнің құрылымының өзгеруі
9 кесте.
«Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның негізгі құралдарының қор қайтарымдылығына факторлық тұрғыдан
№ Көрсеткіштер 2010 ж 2011 ж өзгеріс
1 Түсім, мың теңге. 2097206 1740013 -357193
2 Жұмыскерлердің саны 2045 2045 0
3 1жұмыскерге шаққандағы еңбек өнімділігі, мың теңге. 1025,53 850,86
4 Негізгі қорлардың орташа жылдық құны, мың теңге. 4704629
5 1 жұмыскердің қормен қарулану мөлшері 2300,55 2007,13 -293,42
6 Қор қайтарымдылығы 0,45 0,42 -0,03
Дерек көзі: «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның ақпаратынан
Бұл факторлардың еңбек өнімділігіне ықпалын анықтау үшін тізбектеп есептеу
Ө2010 ж = мың теңге
ЕӨ2011 ж = мың теңге
Кәсіпорында қормен қамтамасыз етілу көрсеткіші осында жұмыс істейтін әрбір
Мұндағы: ҚҚК – қормен қамтамасыз етілу көрсеткіші;
ҰМА – ұзақ мерзімді активтер (негізгі қорлар).
ҚҚК2010 ж =
ҚҚК2011 ж =
Қор қайтарымдылығын көбейтудің ең басты шарты - еңбек
3 Кәсіпорынның қаржылық орнықтылығын жақсарту жолдары
Ағымдағы және келешек жоспарды ғылыми тұрғыдан негіздеу кәсіпорынның өткен
Қорларды үнемді пайдалану жоспары мен басқару шешімінің орындалуын бақылау
Объективті жэне субъективті, ішкі және сыртқы факторлардың шаруашылық қызметтің
Алдыңғы қатарлы тәжірибелерді және ғылым мен практиканың жетістіктерін үйрену
Кәсіпорын жұмысының жоспарды орындауы, экономикасының дамуының қол жеткен деңгейі,
Есепті кезеңнің соңында әрбір басшы өзінің бухгалтериясынан кәсіпорын жұмысының
Біріншіден, қандай да болмасын қаржылық талдауды кәсіпорынның қаржылық мониторигісінен
Қаржылық мониторингтің міндетіне қаржылық көрсеткіштерді анықтау кіреді: белгілі бір
Қаржылық мониторинг өткізу үшін мынандай құжаттар керек: баланс (№1үлгі);
Тереңірек талдау үшін бухгалтерлік есептің қосымша құжаттары керек болады.
Кәсіпорынның қаржылық мониторингін жүргізу керек болатын ең аз мерзім
Екіншіден, баланс баптарының өзгерісін жалпы бағалау. Баланс баптарының жалпы
Үшіншіден, талдауға қарап кәсіпорын қызметінің жалпы сипаттамасын беруге болады.
Кәсіпорын үшін ең жақсы ара-қатыс активтің көбейюі, ал кредиторлық
Ең нашар вариант - актив азаяды, ал кредиторлық берешек
Төртіншіден, табыс пен шығындар туралы есептің шегіндегі қаржылық коэффициенттерді
Бесіншіден, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті талдау –кәсіпорынның инвестициялық
Алтыншыдан, қаржылық талдаулар кәсіпорын басшыларының күнделікті жұмысы болуы керек.
Кәсіпорында басқару есебін енгізу жыл ішіндегі оның қаржылық жағдайының
Кәсіпорынды дамытудағы ішкі факторлар: өндірістік факторлар (тиімді маркетинг; ағымдағы
Сонымен қатар, серіктестіктерді дұрыс таңдау; тауарлы-материалдық қорлардың қалдығын азайту;
Дебиторлық борыштың, әсіресе оның күмәнді бөлігінің үлкен мөлшерде болуы
Дебиторлық берешектің өсуі кәсіпорынның қаржылық жағдайына кері әсер етеді.
Дебиторлық борышты басқару үшін оны есепке алып, талдау (көлемі,
Кәсіпорнның төлем қабілеттілігіне әсер ететін факторлар: қызмет көлемі, өнімге
Кәсіпорын төлем қабілетті болуы үшін: түскен түсімді көбейту; сатылған
Төлем қабілетсіздіктің себептері мыналар болуы мүмкін:
өнімді өндіру және сату көлемінің төмендеуі, өзіндік құнының өсуі,
айналым капиталын дұрыс пайдаланбау: қаражаттарды дебиторлық берешекке
кәсіпорын клиенттерінің төлем қабілетсіздігі;
салықты мерзімінде немесе
Төлем қабілеттілік көрсеткіштерінің өзгеру себебін анықтау үшін ақша қаражаттарының
Ең алдымен операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтен ақша қаражаттарының
Кәсіпорынның қаржылық бюджетінің шығыс бөлігі әр бабы бойынша дұрыс
Ағымдағы кезеңде ақшалай активтер сомасының көбеюі келесі негізгі іс-шаралар
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі мен қызметінің тиімділігін бағалау және талдау,
Кәсіпорынның дамуы дұрыс жоспарланған өткізу саясаты мен инфрақұрылымды мемлекеттік
Таурларды өткізу жүйесін таңдау ең маңызды шешімдердің бірі болып
Өткізу каналын таңдау кезінде мынадай критерийлерді есепке алу керек:
Тиімді құрылған өткізу каналы мынаны қамтамасыз етеді:
өнімнің (тауардың) нарықта жылжуының экономдылығы;
тұтынушыларға мақсатты әсер ету;
бәсекелестік артықшылықтарды алу;
өнімді тарату жүйесінің табыстылығы.
Кәсіпорынның өткізу қызметін тиімді басқару үшін мынадай іс-шараларды орындау
сауда бюджетін құру, тауарлардың сату бағаларын анықтау;
дебет-кредит талдауын тұрақты түрде жүзеге асыру;
айналым мен өткізу бойынша тұтынушылар нарығының құрылымындағы ауытқулар мен
тауарды сатудың негізделуі;
тұтынушылар қажеттілігін зерттеу;
неғұрлым падалы жабдықтаушылар туралы, сонымен қатар тауардың "өмірлік циклының"
баға саясатын үнемі жетілдіру.
Сату (бөлшек) бағасының құрамына мыналар кіреді :
сатып альнған құн (шот, тауарлы-транспорттық накладной, кедендік декларация
акциз ( "Компания Сарыарқа-Құрылыс" ЖШС оны қоспайды );
ҚҚС ( "Компания Сарыарқа-Құрылыс" ЖШС ҚҚС- нан босатылған );
сауда үстемесі (5-10 % ).
"Компания Сарыарқа-Құрылыс" ЖШС бөлшек саудамен айналысады және "ЛИФО" бағалау
Кәсіпорынға басшылық ету әдістері нарықтық экономиканың даму дәрежесіне сәйкес
Кез келген кәсіпорынның нарықтық жағдайдағы ең маңызды мақсаты -қызметінің
Кәсіпорын, егер де өзінің жұмысында белгілі бір принциптерге сүйенсе
жоғары сапалы өнімдер өндіру, оларды жүйелі түрде жаңалау және
ғылыми-техникалық жетістіктер мен
өз қызметкерлеріне жағдай жасау, олардың квалификациясының өсуін және еңбектерінің
кәсіпорынның сататын тауарларының бәсекеге
Кәсіпорын рыноктағы іс-әрекетінің негізгі үш бағытын жүзеге асыруы керек:
өндіріс шығындарын барынша азайту. Өндіріс шығындары неғұрлым аз болған
Шығындарды жүйелі түрде төмендету - кәсіпорынның жұмыс істеу тиімділігін
ғылыим-техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану;
өндіріс және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
экономикалық поцестерді мемлекет тарапынан реттеу.
өнім өндіруде мамандыруды жоғарылату. Бұл бағыттың негізгі мақсаты -
кәсіпорын өз қызметін рыноктың белгілі бір бөлігіне ғана арнайды.
Қорыта айтқанда, ең маңыздысы, кәсіпорынның барлық фунциялары жоспарланған стратегияны
Қаржылық талдаудың көмегіне негізгі 4 мамаңданған топ жүктенеді.
Кәсіпорын менеджерлері және оның қаржылық жұмысшылары.
Қысқа мерзімді несие берушілер – жабдықтаушылар, банктер.
Ұзақ мерзімді несие берушілер – несиені талдау саласындағы
мамандар, облигация иелері.
Бағалы қағаздар нарығында жұмыс істейтін инвестор аналитиктер.
Қаржылық талдау өткізетін тұлғалар, кәсіпорынның қаржылық экономикалық жағдайы туралы
Аналитикалық әдіс болғандықтан оның да ескеретін бірқатар
Ағымдағы өтімділік коэффициенті кәсіпорынның барлық міндеттемелерді жабу қабілеттілігін сипаттайды.
Баланстың ара қатынасынан көретініміздей, кредиторлық қарыздың өзінен-өзі азаюы мүмкін
Ағымдағы өтімділік коэффициенті кәсіпорынның төлем қабілеттілік деңгейін объективті бейнелеуі
Одан басқа, көрсеткіштің нормативті мәні отандық кәсіпорынның нақты жағдайларын
Экономикалық дамыған елдерде осы коэффициенттің нормативті мәні салалар және
Көптеген ірі компаниялар белгілі бір бағыттағы қызметпен шектелмейді. Олардың
Бұдан басқа көптеген компаниялардың мақсаты жақсы нәтижелерге жету болып
Қаржылық мәліметтерді бұрмалайтын факторлардың бірі инфляция болып табылады. Ал
Есеп беру көрсеткіштердің нәтижелеріне маусымдық факторлар әсер етуі мүмкін.Мысалы
Кез – келген жеке көрсеткішті жақсы не жаман деп
Осыған ұқсас негізгі құралдардың айналымдылық коэффициенттінің жоғары болуы кәсіпорын
Бір көрсеткіштер бойынша кәсіпорынның жағдайы жақсы болуы мүмкін, ал
Кейбір кәсіпорындар, аналитиктердін көз алдында қаржылық есептері жақсы көрінуі
ТМЗ – ды есепке алудың коэффициенттерге әсері.
Қазіргі уақытта материалдық қорларды бағалаудың есептеу саясатын таңдауда кәсіпорынның
Керісінше ФИФО әдісін пайдалану кезең соңындағы материалдық қорларды соңғы
Енді материалдық қорлардың айналымдылығының көрсеткіші шамасына оларды бағалаудың сол
Біздің елімізде осы кезге дейін материалдық қорларды бағалаудың ең
Материалдар қорын соңғы сатып алу (ЛИФО) құны бойынша бағалау
Тауарлы-материалдық құндылық қорларын бірінші сатып алу құны бойынша (ФИФО)
Сонымен, тауарлы-материалдық қорларды бағалаудың үш қаралған тәсілі мысалдарынан, алға
Екі - бес факторлы модельдер
ерекшеліктеріне сәйкес келмейді.
Қазақстан Республикасы мен дамыған нарықтық экономикалы елдердің
анықталатын екінші ретті
Шет ел авторларының модельдерінде Қазақстан нарығына тән
кейбір негізгі көрсеткіштер есептелмейді.
Жоғарыда айтылған әдістер мен модельдердің болжау мерзімі үш-алты айдан
ұйымдардың өтімділік көрсеткіштері
Көрсетілген әдістемелер коммерциялық ұйымға қаржылық қатер жақын-дығының ықтималдылығын анықтауға
Қорытынды
Нарықтық экономикаға көшу кәсіпорындарға өндірістің тиімділігін арттыруын, өнімнің және
Экономикада қаржылық талдаудың мәні өте зор: кәсіпорындардың қаржылық жағдайын
Дипломдық жұмысты қорытындылай келе, мынадай нәтижелер шығаруға болады: қаржылық
Кәсіпорынның қаржылық орнықтылық бұл төлем қабілеттілік және несие қабілеттілігін
Жұмыс процесінде «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның қаржылық орнықтылығына баға берілді.
Бұл жерде келесі мәселелер белгіленді:
ұйым қаражаттың қарыз көздерінен бірқатар қаржылық тәуелділікте болады, бұл
меншікті капитал үлесі өткен жылмен салыстырғанда біршама өскен
Жалпы кәсіпорын активтерін алатын болсақ олардың жағымды динамикасы қалыптасқан.
Дебиторлық қарыздар неге мұнша өскенін және бұл бапты не
Сонымен қатар кәсіпорынның активі өтімді емес екендігі анықталды. Бұл
Талдау барысында айқындалған кейбір кемшіліктерді ескере отырып, бірқатар пікірлер
мүлік құнындағы меншікті айналым капиталының үлесін жоғарылату қажет және
ұйымның қаржылық дербестігін қайта құру мақсатында, қысқа мерзімді қарыз
негізгі қаражаттарды жаңғыртуға бағытталатын, қаржыландырудың меншікті көздерін арттыру мақсатында,
Осы ұсыныстарды жүзеге асыру «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның қаржылық жағдайын
Дегенменде, бұл көрсеткіштер кәсіпорынның орнықтылықна айтарлықтай дәрежеде әсер ете
«Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның жүргізіп отырған саясаты дұрыс деп ойлаймын.
Курстық жұмыс барысынды кәсіпорынның қаржылық орнықтылықның мазмұны, оны талдаудың
Зерттеу объектісі болған «Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның қаржылық жағдайы айтарлықтай
Сонымен қатар компания өндірісін кеңейту бойынша ұсыныстар мен шаралар
«Компания Сарыарқа-Құрылыс» ЖШС-ның жүргізіп отырған саясаты еліміздің экономикасының алға
Кәсіпорын қаржылық-экономикалық жағдайының негізгі мақсаттарының бірі оның қаржылық орнықтылық
Нарықтық жағдайда кәсіпорын табыстылығы мен орнықтылық жағдайының негізі болып
Кәсіпорынның қаржылық орнықтылық материалдық, еңбек, қаржылық ресурстарды тиімді басқару
Кәсіпорын қаржылық орнықтылық ағымдық, потенциалды, формальді және нақты болып
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г.
Бухгалтерлік және қаржылық есеп беру туралы заң Қазақстан Республикасы
Закон РК «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» от
Дюсенбаев К.Ш., Егембердиева А.К., Дюсембаева З.К.
Артеменко В.Г., Беллендир М.В. Финансовый анализ. М.: ДИС, 2000.
Бараненкова С.А. Управленческий анализ. Москва. Финансы и статистика, 2010
Балабанов И.Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта; Учебн.
Бирман Г., Шмидт С. Экономический анализ инвестиционных проектов. М.:
“Библиотека бухгалтера и предпринимателя” №7, 2000 г.
Герстнер П. Анализ баланса: Пер- с нем./Под ред. Н.Г.Филимонова.
Грачев А.В., Анализ и управление финансовой
Ефимова О.В., Финансовый анализ. Москва. Изд.Бухучет,
Ержанов М.С. Теория и практика аудита. – Алматы: Гылым,
Ковалев В.В., Финансовый анализ, методы и процедуры. Москва, Финансы
Крейнина М.Н. "Финансовое состояние предприятия. Методы оценки" - М.:
Маркарьян Э.А., Герасименко Г.П. Финансовый анализ - М.: «ПРИОР»,
«Налогоплательщик», Концептуальные основы подготовки и предоставления финансовой отчетности, 8/2002/
Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии. -
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на
Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Мн.: ООО “Новое
Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятий. М.: ИНФРА-М, 2003
4
Қаржылық талдаудың негізгі түрлері.
Қаржылық талдауды өткізу бойынша
Ішкі қаржылық талдау
Сыртқы қаржылық талдау
Аналитикалық зерттеу көлеміне байланысты
Толық талдау
Тематикалық талдау
Аналитикалық зерттеу тереңдігі бойынша
Экспресс – талдау
Фундаменталды талдау
Қаржылық талдау объектісі бойынша
Кәсіпорынның қаржылық қызметін толықтай талдау
Кәсіпорынның қаржылық қызметін жекелеп талдау
Өткізу уақытына байланысты
Алдын – ала қаржылық талдау
Ағымдағы қаржылық талдау
Кейінгі қаржылық талдау