Жоспар
Кіріспе
І. Экономикалық дағдарыс теориялары және оның негізін қалаушылар.
1.1. Экономикалық дағдарыстың мазмұны мен жалпы
1.2. Экономикалық дағдарыс түрлері, айырмашылықтары.
ІІ. Экономикалық дағдарыстың пайда болуының әлеуметтік салдары.
2.1. Жұмыссыздық пен инфляция – экономикалық дағдарыстың көрінісі
2.2. Жұмыссыздық пен инфляцияның экономикалық-әлеуметтік өзара байланысы.
ІІІ. Қазақстан Республикасындағы экономикалық дағдарыс.
3.1. Қазақстан Республикасының экономикалық дағдарыс жағдайындағы ерекшеліктері.
3.2. Қазақстан Республикасының дағдарыстан шығу жолдары мен реттелуі,
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Қосымша
Кіріспе.
Бұл курстық жұмыстың тақырыбы «Экономикалық дағдарыс теориялары, әлеуметтік
Жалпы экономикалық жағдарыс дегеніміз өндірістің құлдырауы, соған байланысты
Бұл курстық жұмыс үш тараудан тұрады. Оның бірінші
Ал екінші тарауда экономикалық дағдарыстың пайда болуының әлеуметтік
Үшінші тарауда бүгінгі күндегі Қазақстанның бүкіләлемдік дағдарыс жайын
Бүгінде еліміз басынан дағдарыс жылдарын өткеруде. Сол себепті
Дағдарыс арқылы жаңару мен жетістікке! Міне біздің алға
І. Экономикалық дағдарыс теориялары және оның негізін қалаушылар.
1.1. Экономикалық дағдарыстың мазмұны мен жалпы
Экономикалық дағдарыс дегеніміз – бұл экономикалық коньюктурада күйзеліс
Экономикалық дағдарыс экономикалық цикл арқылы түсіндіріледі. Экономикалық цикл
Келесі фаза – тірілу, бұған тән нәрсе өндірісті
Өрлеу өнім өндірудің қарқыныамен сипатталады және ол дағдарыс
Нарық жағдайында өндіріс қозғалысының циклдық себептеріне экономикалық теорияда
Мәселен, К. Маркс артық өндірудің циклдық дағдарысының реттілікпен
Ағылшын экономисті Дж. Кейнстің ойынша, цикл фазасының алмасуы
Қазіргі Дж. Кейнстің ізбасарлары – «неокейнстіктер» - мәселен
Америка экономисті Милтон Фридмен басқарған «монетаристік мектеп» өкілдері
Монетаристік мектептің негізін қалаушы Милтон Фридменнің ойынша, дағдарыстар
Нарықтық экономиканың циклдық дамуын жою жолдары немесе жұмсартуды
Мәселен Энгельстің айтуынша, нарықтық анархияны «өндірісті қоғамдық –
Тұрақсыздық рыноктық экономикаға тән сипаттардың бірі. Оған экономикаға
Циклдық ауытқудың бір кезеңінде орналасқан екі нүкте арасындағы
Қазіргі жағдайда экономикалық циклдың мән-мазмұны өзгерді. Ол біріншіден,
К. Маркс экономикалық цикл мәселесіне алғаш көп көңіл
Қазіргі экономикалық әдебиеттерде АҚШ-тың экономикалық зерттеулердің ұлттық бюросында
Цикл барысында экономикалық айнымалылардың өзгеруіне байланысты олар проциклдық,контрцикылдық
лып бөлінеді.
Қазіргі кезде статистиктер мен экономистер мен экономикалық конъюниктураға
1.2. Экономикалық дағдарыс түрлері, айырмашылықтары.
Экономикалық дағдарыс дегеніміз – бұл экономикалық коньюктурада күйзеліс
Қазіргі кезде дағдарыс әлемде терең экономикалық, саяси өзгерістерге
демографиялық дүмпу;
капитал – еңбек байланысының теңдігін бұзатын,
технологиялық дамудың жалғасуы.
Экономикалық дағдарыстарды олардың негіздеріне байланысты
жіктеуге болады:
Шаруашылық жүйесіндегі бұзылған тепе-теңдіктің көлемі бойынша.
Жалпы дағдарыс бүкіл ұлттық экономиканы қамтиды, ал жекелеген
- Қаржы дағдарысы –мемлекеттік қаржы жүйесінің түрлі құрылымдық
- Ақша-несие дағдарысы – ақша жүйесінің бұзылуы. Комерциялық
- Валюталық дағдарыс - әлемдік рыноктық айналыстан алтын
- Биржалық дағдарыс – бағалы қағаздардың бағамының бірден
- Аграрлық дағдарыс – ауыл шаруашылығы өніадерінің сатылу
Тепе-теңдіктің бұзылуын реттеу дәрежесі бойынша:
- кезеңдік (циклдық дағдарыстар);
- аралық;
- реттелмейтін (салалық, аграрлық, құрылымдық дағдарыстар).
3. Ұдайы өндіріс көлемінің өзгерісінен туындайтын дағдарыс сипаты
бойынша:
- артық өндіру дағдарысы;
- жетіспеушіліктен болатын дағдарыс, яғни халықтың қажеттілігін
қанағаттандыру үшін тауар мөлшерінің жеткіліксіз болуы.
4. Ұзақтығы бойынша:
- қысқа мерзімді;
- орташа мерзімді;
- ұзақ мерзімді.
Қазіргі қоғамдық ғылымда циклдардың бірнеше типі белгілі. Олар
1.Китчин циклы немесе қор циклы. Д. Китчин 2-4
2.Жугляр циклы немесе «өнеркәсіптік цикл», «бизнес циклы». Ең
3.Кузнец циклы. 1930 жылдары АҚШ-та «құрылыс циклы» жөнінде
4.Кондратьев циклы. Экономикадағы циклдар мерзімі әр экономисткрдің қарастыруы
ІІ. Экономикалық дағдарыстың пайда болуының әлеуметтік салдары.
2.1. Жұмыссыздық пен инфляция – экономикалық дағдарыстың көрінісі
Дағдарыстың негізгі себебі ретінде біз жұмыссыздық пен инфляцияны
Жұмыссыздық – экономикалық теорияның бұрынғы және қазіргі тарихындағы
К. Маркстың қорлану теориясы мен қазіргі технологиялық теория
Енді осы теориялардың мән-жайына қысқаша тоқталайық.
Мальтузиандық теорияны ағылшын экономисті Томас Роберт Мальтус (1766-1834жж)
Ол халық санының және өмір сүру әдісінің өсу
Тұрғындардың қарқынды өсуін Мальтус (әрбір 25 жылда екі
Қазіргі жағдайда адамзаттың өмір сүру әдісінің тұрғындар қарқынының
Ағылшын экономисі Джон Кейнстің баяндауынша, жұмыссыздық бұл тауарға
Батыс мектебінің өкілдері. ХХ ғасырдың 30-жылдарына дейін жұмыссыздықты
Қазіргі жағдайда «монетарлық теория» өзі туралы барынша айқын
Ақша массасын дұрыс басқара отырып, өндіріс процесін реттеуге
Жұмыссыздық – бұл жұмыс істегісі келетін еңбекке
Жұмыссыздықтың мынадай түрлері бар:
Жасырын жұмыссыздық - өндірісте және мемлекеттік аппаратта
жұмысшылардың қолданылуы. Қазір болмыста олардың жұмыстарын аз жұмыс
Фрикциондық жұмыссыздық – адамдар бір жұмыстан басқа
жұмысқа,
бір жерден басқа жерге жұмыс ізденумен ауысуын айтамыз.
Маусымдық жұмыссыздық – жұмыс күшінің тек маусымдық
кезеңде жұмыс жасауы; бұл кейбір ауыл шаруашылығы өндірісі
Құрылымдық жұмыссыздық - өндірістік қуаттың жетпеуінің
нәтижесінде болады: жеке саланың дамуының кері пропорционалды болуынан
Технологиялық жұмыссыздық – адамдарды машинамен
ауыстырудың нәтижесі, біліктіліктегі өзгертуді немесе басқа мамандықты игеруді
Циклдік жұмыссыздық - өндірістің құлдырауынан туындайды, яғни
экономикалық циклдың осы фазасымен байланысты.
Әр түрлі макроэкономикалық модельдердегі жұиыссыздық сипаттамасының интерпретациясы әр
Алайда, ізбасарлардан айырмашылығы, неоклассикалық мектеп өкілдері жұмыссыздықтың бір
Жұмыссыздықтың себептерін күту және жалақы ставкасының тепе-тең деңгейден
- кәсіподақтардың қызметі мен кәсіпкерлердің одан төмен деңгейде
жұмысқа алуда жалақы ставкасының төменгі шегі болып табылатын
минималды жалақы ставкасының мемлекетпен тағайындалуы
ынталандырушы (немесе тиімді) жалақы ставкасы теоирясының кең
таралуы. Бұның мәні мынада: жалықы ставкасының төмендеуі кәсіпкерлердің
Тиімді жалақының мәні жалақы минимумы және кәсіподақтар қызметі
туралы заң мәніне тең болады. Өйткені, барлдық үш
Егер жұмысшылар жоғарғы жалақы төленсе, олар одан жоғарырақ
ставкасы бар альтернативті жұмысты табудың қиындығын аңғарып, сол
Неғұрлым жоғары жалақы ставкасында жұмыскерлердің өнімділігі
(құлшынысы) де көбейеді.
Жоғары жалақы төленсе, онда жұмыскерлердің (жұмыс күшінің)
сапасы жақсарады.
Жалақы неғұрлым жоғары төленген жағдайда жұмыскерлердің
денсаулығы жақсарады, осының артынан жұмысқа қабілеттілік пен өнімділік
Осылайша, неоклассикалық бағыт өкілдері жұмыс іздеумен
байланысты жұмыссыздықты бөліп көрсетеді. Жұмыссыздықтың бұл түріне еңбек
Жұмыскерлердің оларға ұсынылатын жалақы ставкасын қабыл
алмауына және одан жоғары жалақы төленетін жұмысты іздеуге
Жұмысын жоғалтумен және адамдардың «жұмыстар арасында» болуы
немесе еңбек нарығына алғаш рет шығуымен байланысты фрикциондық
Еңбек нарығының тепе-тең емес жағдайымен (шектен тыс еңбек
ұсынысы) байланысты мәжбүрлі түрдегі жұмыссыздық. Тепе-тең емес жағдай
Экономикалық теориядағы кейнсиандық бағыт өкілдері ерікті жұмыссыздықтың болу
Жұмыссыздықтың индивидуалдық және қоғамдық деңгейде көрінетін экономикалық және
Жұмыссыздықтың экономикалық салдары дегеніміз – жұмыстан айырылудың психологиялық,
Индивидуалдық деңгейдегі жұмыссыздық экономикалық емес адамның ұзақ
Қоғам деңгейіедегі бұл ең алдымен, тіпті саяси төнкерістерге
Индивидуалдық деңгейдегі жұмыссыздықтың экономикалық салдарының мәні табысты немесе
Жалпы қоғамдық деңгейдегі жұмыссыздықтың экономикалық салдары жиынтық
Инфляция – бұл айналым арналарының артық ақша белгілерімен
Коньюктураның циклдік толқуынан болатын бағаның өсуін инфляцияға жатқызуға
Сонымен, баға өсуінің инфляциялық себептеріне нені жатқызамыз? Инфляция
Біріншіден мемлекеттік шығыстар мен кірістердің тептеңдігінің бұзылуы, баланстың
Екіншіден, осындай жолмен, әдіспен инвестицияны қаржыландыру жүргізілген жағдайда
Үшіншіден, баға деңгейінің жалпы өсуі қазіргі рыноктық экономиканың
Төртінші, елдің экономикасының ашық болуы оның бірте-бірте әлемдік
Бесіншіден, инфляция өзіне-өзі дем беретін сипат алады, ол
Экономистер инфляцияны екі түрге бөледі:
Сұраныс инфляциясы. Экономикада кейді ұсынысқа қарағанда
сұраныс шығындары көбірек болады. Артық сұранысқа өндіріс артық
Шығын инфляциясы немесе ұсыныс инфляциясы. Шығын көлемі
өзгеруінің және нарықтық ұсыныстың нәтижесінде де инфляция пайда
Шығын инфляциясының пайда болуына екі негізгі себеп бар:
Төлемақы өсуінен болатын инфляция. Шығын инфляциясының теориясы бойынша
Ұсыныс механизмінің бұзылуынан пайда болған ифляция.Шығын инфляциясын ұсыныс
Инфляция және әсіресе шамадан тыс инфляция экономиканы күйретеді.
Бұл жағдайда ең алдымен бағалар өзінің түрлері бойынша,
Сондықтан қаржы қиындықтарының алдын алу үшін шикізаттың, материалдық
Біріншіден, бағалардың инфляциялық өсуі бюджеттегілер деп аталатын халықтың
Екіншіден, кірісті алушы халықтың тіркелмеген тобы, егенр олардың
Үшіншіден, инфляция және оған сәйкес бағалардың өсуі жинақ
Төртіншіден, инфляция кредиторлар мен дебиторлардың арасында кірістің қайта
Инфляция шаруашылық дамуының маңызды экономикалық көрсеткіштерін және ең
Инфляция жағдайында кәсіпорындардың қаржылық жағдайы күрт ауытқиды.
Пайыздық мөлшерлемелердің көтерілуі, сондай-ақ табыстылықтың ауытқуы өндірістің шырқын
Инфляцияның жоғары деңгейінде қалыптасқан шаруашылық байланыстар бұзылып, төлемеу
Инфляцияның жоғары деңгейінің қолма-қол ақшадан қашудың байқалмайтыны оның
2.2. Жұмыссыздық пен инфляцияның экономикалық-әлеуметтік өзара байланысы.
Инфляция жұмыспен қамтуға айтарлықтай әсер етеді. 1958 жылы
А. Филлипс есебінің теориялық негізін экономист Р. Лепси
Абцисса осінде жұмыссыздық деңгейі, ординат осінде тауар бағаларының
Экономикалық реттеу тәжірибесі көрсеткендей, Филлипс қисық сызығы қысқа
Бұлардың ішіндегі жиынтық сұранысты ынталандыру мәселесін бөліп көрсету
Мұндай тәуелділікке 60-жылдары Фридмен ерекше назар аударды. Ол
Филлипс қисық сызығын экономикалық талдау үшін тек қарқыны
Мұның орнына жұмыссыздықтың табиғи деңгейі деген теория шықты.
ІІІ. Қазақстан Республикасындағы экономикалық дағдарыс.
3.1. Қазақстан Республикасының экономикалық дағдарыс жағдайындағы ерекшеліктері.
Бүгінде елдер мен континенттреді тітіркентіп тұрған жаһандық әлемдік
Әлемдік рыноктағы «қара алтынның» бағасы өткен жылдың жазымен
Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың «Российская газетінің» 2 ақпандағы нөмерінде
Дағдарыстың ең бірінші себебі әлемде қалыптасқан валюта жүйесінің
Долларды шығару тек бір елдің(эмитенттің) қолында. Ол –
Президент мұның да дұрыс еместігін жан-жақты сараптап, әлем
Қазірде елімізде дағдарыстың зардабын азайту, оны еңсеру жөнінде
Әлемнің бір шетінен шыққан дағдарыс дауылы көзді ашып-жапқанша
3.2. Қазақстан Республикасының дағдарыстан шығу жолдары мен реттелуі,
Әлемді шарлаған қаржы және экономикалық дағдарыстың ауыр салдарын
Осы саясаттың дұрыстығы қазіргі болып жатқан әлемдік оқиғалардың
Америка Құрама Штаттарында желтоқсан айында 524 мың америкалық
Жұмыссыздықтың барынша денденуі Ұлыбританияның да үлкен проблемасына айналып
Жұмыссыздық пен инфляциямен күресудің мемлекеттік саясаты. Жұмыссыздық
Жұмыссыздықтың барлық типтері үшін төмендегідей шаралар ортақ болып
жұмыссыздық бойынша жәрдемақылар төлеу;
жұмысбастылық бойынша қызмет көрсету орталықтарын құру
(жұмысқа орналастыру бюросы);
Фрикционды жұмыспен күресудің айрықшалықты шаралары:
бос жұмыс орындары жайлы ақпарат жинау және беру
жетілдіру (тек берілген қалада ғана емес, басқа қалалар
осы мақсаттар үшін арнайы қызмет орындарын құру.
Құрылымдық жұмыссыздықпен күресу үшін мына шаралар қолданылады:
қайта дайындау мен қайта квалификациялау жөніндегі мемлекеттік
қызмет орындары мен мекемелерді құру;
осы типтегі жеке қызмет орындарына қызмет көрсету.
Циклдық жұмыссыздықпен күресудің негізгі құралдары мыналар:
өндірістің құлдырауын, осының себебінен жаппай жұмыссыздықты
болдырмауға бағытталған антициклдық (тұрақтандырушы) саясат жүргізу;
экономиканы мемлекеттік секторында қосымша жұмыс орындарын
құру;
Ал инфляцияға байланысты дағдарысты сипаттайтын болсақ, онда
мемлекет түрлі тұрақтандыру саясатын жүргізеді.
Шет елдердің тәжірибесі инфляциядан толықтай құтылу мүмкін емес
екенін көрсетеді, өйткені ол экономика дамуының тұрақты серігіне
Өндірістің құлдырауын тоқтату, оны тұрақтандыру, сондай-ақ өсуін
бастау инфляцияны азайтуға бағытталған барлық шаралардың ең негізгілері
Инфляцияға қарсы саясаттың басқа бағыты – ең алдымен
эммиссиясын ұлғаюын бірте-бірте шектеу, оны экономикада құрылымдық қайта
Бюджетті ретке келтіргенде қатаң бюджеттік үнем режимін жүргізу,
жоғарыда атап өтілген талаптарға жауап бермейтін бағдарламаларды
Экономиканың базалық салаларының өніміне, құрылым құрайтын
және стратегиялық маңызды тауарларға баға реттеудің арнайы формаларын
Кәсіпкерлердің, үкіметтің және кәсіподақтардың арасында бағалар,
кірістер мен салықтар саласында біріңғай шектеу саясатын жүргізу
Қорытынды.
Қазір бүкіл әлем жұртшылығы экономикалық дағдарыстың қиындықтарын бастан
Дағдарыс салқыны бізді де айналып өткен жоқ. Оқтын-оқтын
Мемлекет дағдарыстың алдын алудың барлық шараларын жасауда. Ұлттық
Дүние дамуымен есептегенде жиырма жыл деген көп те
Қосымша 1
Циклдер типі Циклдар мерзімі Негізгі ерекшеліктері
1. Китчин циклы 2-4 жыл Қор мөлшері →
2. Жугляр циклы 7-12 жыл Инвестициялық цикл →
3. Кузнец циклы 16-25 жыл Табыс→иммиграция→үй құрылысы→жиынтық сұраныс→табыс
4.Кондратьев циклы 40-60 жыл Техникалық прогресс, құрылымдық өзгерістер
5.Форрестор циклы 200 жыл Энергия және материалдар
6.Тоффлер ц. 1000-2000 жыл Өркениеттің дамуы
Қолданылған әдебиеттер тізімі