МАЗМҰНЫ
Кіріспе............................3
І Пунктуацияның теориялық негізі...............5
ІІ Романдағы ажыратушы тыныс белгілердің қолданысы
2.1 Ажыратушы үтір…......................10
2.2 Ажыратушы қос нүкте................14
2.3 Ажыратушы сызықша..................16
2.4 Ажыратушы нүктелі үтір..........................23
ІІІ Романдағы бөлуші тыныс белгілердің қолданысы
3.1 Оқшау сөзді сөйлем құрылымдарында қойылатын бөлуші тыныс
белгілері.......................24
3.2 Сөйлемдегі жалпылауыш сөздердің тыныс белгісі......28
3.3 Сөйлем құрылымында қолданылатын өзге тыныс
белгілері.......................31
3.4 Тыныс белгілерінің қабаттасып қолданылуы.................35
Қорытынды..............................40
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..................42
Кіріспе
Курстық жұмыстың өзектілігі. Тахауи Ахтановтың «Шырағың сөнбесін» романындағы
Зерттеу нысаны. Романдағы тыныс белгілерінің қолданысы, түрлері, сөйлемге
Зерттеу жұмысының мақсаты. Жұмыстың негізгі мақсаты –
Курстық жұмыстың мақсатын орындауда қойылған міндеттер:
Сөйлемнің немесе бүтіндей мәтіннің тыныс белгілерін дұрыс қою үшін
Сөйлемнің түрлерін анықтай білу;
Тыныс белгілерін қызметіне қарай топтастыру;
Шығармадағы тыныс белгілерін жүйелі талдау;
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы. Әр түрлі сөйлем құрылымдарында
Курстық жұмыстың дереккөздері. Зерттеудің дереккөздері ретінде ғылыми-теориялық еңбектер мен
Зерттеу әдістері. Тахауи Ахтановтың «Шырағың сөнбесін» романында қолданылатын
Зерттеу жұмысының практикалық маңызы. Аталмыш жұмыстың нәтижелерін
Зерттеу жұмысының теориялық маңызы. Бұл жұмыс, яғни
Зерттеу жұмысының құрылымы. Курстық жұмыс кіріспе және негізгі мәселелерді
І ПУНКТУАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
Пунктуация – бір нәрсені жазғанда, оқығанда, айтқанда ойды
Пунктуация негіздері мен жүйесі – жете зерттелмей келе жатқан
Сөйлемнің синтаксистік ерекшелігі.
Сөйлемнің мағынасы.
Сөйлемнің интонациясы.
Әр тілдің сөздерді тіркестіру, олардан сөйлем құрау жолдары бар.
Сөйлемнің тыныс белігісін дұрыс қою үшін, оның синтаксистік ерекшелігімен
Қайтсін, қолы тимепті,
Өлеңші, әнші есіл ер! (Крылов-Абай)
дегенде, леп белігісі сөйлем кекесінді, әзіл-сықақ мағыналы болғандықтан қолданылып
Суреттеп және көрдім жүзі жарқын,
Ойладым: «Оңдырған-ау баққан халқын!»
Соншама құны толық, пұлды түйме
Артында қалдырмас па «жақсы даңқын» (С. Торайғыров).
Бұл мысалдағы тырнақшалар тырнақшаға алынған сөздердің кекесінді, қарама-қарсы мағынада
Тыныс белгілерін дұрыс қолданылудың ендігі бір негізі – интонация.
Пунктуация негіздері - қазақ тіл білімінде аз
Профессор М. Балақаевтың қазақ тілі пунктуациясына арнап жазған мақалалары
Пунктуация туралы мәселе Ф. Мұсабекова еңбегінде де сөз болған.
Кез келген сөйлем: жай сөйлем немесе құрмалас сөйлем, бір
мәтіндегі әрбір сөйлемнің /жай не құрмалас/ шекарасын белгілеп, сөйлем
күрделенген сөйлем ішіне кірістірілген түрлі синтаксистік оралымдарды ерекшелеп, ондай
Ажыратушы тыныс белгілері мәтіндегі бір сөйлем мен екінші сөйлемнің
1) сөйлем соңына қойылатын тыныс белгілері / нүкте, сұрау
2) бірыңғай мүшелерді және құрмалас сөйлем компоненттерін ажыратушы тыныс
ІІ РОМАНДАҒЫ АЖЫРАТУШЫ ТЫНЫС БЕЛГІЛЕРДІҢ ҚОЛДАНЫСЫ
2.1 Ажыратушы үтір
Ажыратушы үтір бірыңғай мүшелер мен құрмалас сөйлем құрамындағы жай
Бастауышы бірыңғай есімше тұлғалы болып, баяндауышы есім сөзден болған
Тыныс белгілерінің шешілмей, қиындық келтіріп жүрген басты-басты мәселесі -
Өзінен бұрын тұрған сөзді айқындап, дәлдеп түсіндіретін бір я
1) Оңашаланған айқындауыш мүше екі жағынан үтірмен бөлініп жазылады.
2) Оңашаланған айқындауыштың алдынан ғана сызықша қойылатын сөйлемдер де
3) Оңашаланған айқындауыш сөйлемнің соңында келсе, айқындалатын сөзден кейін
Кейбір оңашаланған айқындауыштар өзінің түсіндіретін сөзімен яғни, яки, не
Айырушы үтір романда құрмалас сөйлемдердің жай сөйлемдерін ажырату үшін
Өзімнің үйреншікті ортамнан, орнықты, сабырлы тіршілігімнен шығып, аумалы-төкпелі, белгісіз
Кейде ойым алай-дүлей ұйытқып, кейде бойым да, ойым да
Берілген көп басыңқылы сабақтас құрмаластағы бағыныңқы сөйлем әрбір басыңқы
Құрмалас сөйлем құрамындағы компоненттердің арасына ажыратушы үтір қойылады:
1) Салалас құрмаластағы жай сөйлемдер арасына қойылатын үтір:
Ыңғайлас салалас: Қысылғанымнан от көседім, қазан ошағымды айналдыра бердім
Жалғаулықты қарсылықты салалас: Қамқа әжемнің осы сөздері құлағымда
Талғаулықты салалас: Жұмаш әлі ұйықтап жатыр, сендер еш
Кезектес салалас: Бірде тұяқ дүрсілі әлсірегендей болады, бірде жердің
2) Сабақтас құрмаластағы жай сөйлемдердің арасына қойылатын ажыратушы үтір:
Шартты бағыныңқылы сабақтас: Қолымыз бос болса, баратын шаруаға бірге
Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас: Арада бір сағат өтпей, тамақ та
Қимыл-сын бағыныңқылы сабақтас: Сәкең үн-түнсіз орнынан тұрып, қайта
3) Көп бағыныңқылы сабақтас: Балбыраған жайлы ұйқыдан оянып, арқамнан
Бірыңғай мәнді жарыспалы көп бағыныңқылы сабақтас: Осы сенімді, жылы
Әр түрлі жарыспалы көп бағыныңқылы сабақтас: Дауысым күмілжіп, сөзімнің
Сатылы көп бағыныңқылы сабақтас: Күйісін іркіп, таңырқағандай мойнын бұрып,
4) Аралас құрмалас сөйлемдер: Аз уақытта бір аңғарғаным,
Ажыратушы қос нүкте
Ажыратушы қос нүкте сөйлем мүшелерінің грамматикалық және логикалық қарым-қатынасын
Ажыратушы қос нүкте компоненттері жалпылама-түсіндірмелі қатынаста жұмсалған
1) Жалпылама сыңар - жеке сөйлемнен, ал түсіндірмелі сыңар
2) Компоненттері жалпылама-түсіндірмелі қатынаста келген аралас құрмалас сөйлемдерде ажыратушы
3) Екі компоненті де дара сөйлемдерден жасалып, ой түйіні
4) Іліктем салалас құрмалас сөйлемнің компоненттері былайша мынадай мағыналық
2.3 Ажыратушы сызықша
Сызықша да үтір сияқты жиі қолданылатын тыныс белгісі.
1) Қазіргі қазақ тілінде іліктес салалас құрмалас сөйлемге орын
2) Санама түсіндірмелі компоненттері ма, ме шылаулары арқылы жасалып,
3) Іліктес салалас құрмалас сөйлемнің ерекше бір
Көп жағдайда мұндай сөйлемдердегі сол, сонша, сондай сөздерінен болған
Ажыратушы тыныс белгілері ықшамдалған сөйлем құрылымдарында қойылады. Қазақ тіліндегі
Басқа тілдердегі сияқты, қазақ тілінде де баяндауыштар тек жіктік
Бастауыш пен баяндауыш арасына қойылатын сызықша
Бастауыш пен баяндауыш арасына сызықша қою – ықщамдалған сөйлем
Мұндай жағдайда сөйлемнің баяндауышы зат есімнен немесе зат есім
1. Бастауышы да, баяндауышы да атау тұлғада келген сөйлем
а) Есім баяндауыштың ІІІ жақ жіктік жалғауын қабылдамауы сөйлемді
Мысалы: Қалған азығым – кішкентай Светаның жұдырығындай ғана қатып
Бастауыш пен баяндауышы есімшеден болған сөйлем құрылымдарында да сызықша
Бастауышы тұйық етістіктен баяндауышы есім сөз табынан болатын сөйлем
ә) Есім баяндауыш құрамындағы көмекші етістіктер айтылмаса, сөйлем ықшамдалып,
б) Модаль сөздер және басқа грамматикалық тұлғалар есім баяндауыш
в) Бастауышты баяндауыш мүше анықтап тұрған жағдайда араларына сызықша
2. Баяндауышы есім сөз бен үшін шылауының тіркесінен жасалған
Бәрі де – балалар үшін /28-бет/.
Ықшамдалған құрылымда айтылмаған мүшенің (толық сөйлемдегі баяндауыштың) синтаксистік қызметі
3. Бастауышы тәуелдік жалғаулы есімшеден не есімше қатысты
Мұндай баяндауыштар субстантивтену ыңғайда жұмсалады. Сондықтан толық құрылымдағы предикаттық
Ықшамдалған мүшенің синтаксистік қызметін жаңғыртушы компонент түрлерінің бірі емес,
а) Толық сөйлемнің бастауышы ортақ болса, ондағы баяндауыш
ә) Толық сөйлемнің ырықсыз етістіктен болған баяндауышы айтылмаса, оның
Сызықша – сөйлемнің мағыналық әрі грамматикалық жағын айқындаушы белгі.
Бастауыш пен баяндауыш арасына қыстырма сөйлем түссе, онда ол
Сөйлемде айтылмай қалдырылып кеткен мүше орнына сызықша қойылады. Мысалы:
Түсіндірмелі құрылымда келген аралас құрмалас мынадай формада берілген. Мысалы:
Ортақ мүшеге ықшамдалған сөйлем құрылымдарында қойылатын сызықша мен үтірлі
Мұндай ықшамдалудың ерекшелігі – онда сөз түсіп қалмайды,
Мұндай құрылымдарда әр түрлі орындарда жұмсалған ортақ мүшелер ғана
Ортақ мүшеге ықшамдалған сөйлем құрамында бірыңғайлас мүшелер ерекше көзге
Сөйлемнің бірыңғай мүшелері мен салыстырмалы жұп ыңғайлас мүшелердің негізгі
Аталған синтаксистік категориялардың бір-бірінен айырмасын төмендегі кестелерден байқауға болады.
Салыстырмалы жұп ыңғайлас мүшелі ықшамдалған сөйлем құрылымдары салалас, сабақтас
1) Қарсылықты мен себеп-салдар салаласты байланыстыратын жалғаулықтар түсіп
2) Сабақтас құрмалас сөйлемдердегі басыңқы сөйлемдер ықшамдалады да, бағыныңқылары
3) Салалас құрмаластардан жасалған сөйлемдердегі сыңарлардың арасына сызықша қойылады:
2.4 Ажыратушы нүктелі үтір
Нүктелі үтір, негізінен, жай сөйлемдердің арасына қойылатын тыныс белгі.
1) Жалпылама-түсіндірмелі қатынаста жасалған құрмалас сөйлемдегі түсіндірме компоненттер нүктелі
Кеудеңнен қашан жаның шығып кеткенше үміт деген ит үзілмейді
3) Өзара ыңғайлас, тұлғалас болып түзілген бірнеше сабақтас құрмалас
4) Төрт не одан көп жай сөйлемдерден жасалған күрделі
Ауыр аптап ыстық ауа мүлгіп тұр; ыстық өтіп күнсіген
Қазақ тілі оқулықтары мен пунктуациялық әдебиеттерде нүктелі үтір қойылатын
ІІІ РОМАНДАҒЫ БӨЛУШІ ТЫНЫС БЕЛГІЛЕРДІҢ ҚОЛДАНЫСЫ
3.1 ОҚШАУ СӨЗДІ СӨЙЛЕМ ҚҰРЫЛЫМДАРЫНДА ҚОЙЫЛАТЫН БӨЛУШІ ТЫНЫС
Сөйлем құрамындағы сөздер тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелерден және оқшау желіде
Сөйлемде жиі қолданылатын синтаксистік категориялардың бір тобына оқшау сөздер
Үтірлердің дара және күрделі болып жұмсалуы оқшау сөздердің сөйлемдегі
Оқшау сөздер үш түрлі болады: 1) қаратпа сөз, 2)
Сөйлеуші біреудің (тыңдаушының) назарын аудару үшін оның атын атайды
1. Қаратпа сөз сөйлемнің басында тұрса, одан кейін не
2. Қаратпа сөз сөйлемнің ортасында тұрса, екі жағынан, соңында
Сөйлемде негізгі айтылған ойға сөйлеушінің көзқарасын білдіретін оқшау сөз
1) кейбір қыстырма сөздер қуанышты, ренішті, аяушылықты, өкінішті білдіреді.
2) кейбір қыстырма сөздер сенушілікті, мақұлдауды, мойындауды білдіреді. Мысалы,
3) кейбір қыстырма сөздер ойдың шамамен ғана не сенер-сенбестікпен
4) кейбір қыстырма сөздер айтылған ойдың кімнен, қайдан шыққанын
5) кейбір қыстырма сөздер бір ойдың алдыңғы жақта айтылған
3. Сөйлемдегі айтылған ойға байланысты сөйлеушінің түрліше көңіл-күйін білдіретін
Егер одағай сөз аса көтеріңкі дауыспен айтылса, одағайдан кейін
Романда одағайдың тыныс белгісі грамматикалық ережелерге сай қолданылған. Ол
3.2 СӨЙЛЕМДЕГІ ЖАЛПЫЛАУЫШ СӨЗДЕРДІҢ ТЫНЫС БЕЛГІСІ
Романда бөлуші қызмет атқаратын тыныс белгілері бірыңғай мүшемен байланысқан
Бірыңғай мүшелермен қызметтес, тұлғалас болып, оларға ортақ жинақтау мәнін
Жалпылауыш сөздің орын тәртібіне қарай бірыңғай мүшелермен байланысын мынадай
1. Жалпылауыш сөз бірыңғай мүшеден бұрын қолданылады;
2. Жалпылауыш сөз бірыңғай мүшелерден кейін қолданылады.
Қазақ тіліндегі жалпылауыш сөз сөйлем құрамындағы түрлі мүшелерді
Біріншісі – жалпылау есімдігіне қатысты бірыңғай мүшелерден.
Екіншісі – жинақтық сан есімге қатысты бірыңғай мүшелермен байланысқан
Үшіншісі – қысқасы, бір сөзбен айтқанда, не керек, әйтеуір
Бұл шығармада жалпылауыш сөздердің тыныс белгілері мынадай жағдайда қойылған:
1. Жалпылауыш сөз бірыңғай мүшеден бұрын тұрса, соңынан қос
2. Бірыңғай мүшелердің алдында жалпылауыш сөз тұрып, соңында сөйлемнің
3. Жалпылауыш сөз бірыңғай мүшелерден кейін келсе, оның алдына
Аталған сөйлем құрылымдарындағы айқындалушы мүше зат есім немесе зат
3.3 СӨЙЛЕМ ҚҰРЫЛЫМЫНДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӨЗГЕ ТЫНЫС БЕЛГІЛЕРІ
Әрбір тыныс белгісі - әр сөздің, әрбір сөйлемнің мағыналарын
Әжесі әуелде көп-көп ертегілер айтқан: «Жұпар қорығы», «Құламерген» -
Осы сөйлемнің соңында автордың фамилиясы мен атының бас әріптері
Көп нүкте (...) мағынаға байланысты қойылатын тыныс белгісі. Көп
1. Бір нәрсе жөнінде айтайын деген пікір, ұмытылып қалғандықтан,
2. Айтылып келе жатқан кейбір пікірлерді айтып жатудың артық
3. Кездейсоқ болған іске таңдануды, сүйсінуді, назалануды көрсетеді. Мысалы:
4. Үзіндінің түгел алынбағандығын білдіреді. Мысалы: Мен де жоқ
Көп нүкте кей жағдайда сөйлем басында келеді. Ол айтылмақшы
Көп нүкте саны (...) үш нүктеден аспауы керек. Сөйлем
Сұрау белгісі сұрау мәнді айтылған сөйлем құрылымында қойылады. Сұраулы
Леп белгісі лепті және бұйрықты сөйлемдерден соң қойылдады. Лепті
Тырнақша синтаксистік құрылым мен жеке сөздерді немесе сөз тіркестерін
Диалог емес төл сөз тырнақшаға алынады. Мысалы: Тек «мен
Шығарма, өлең, т.б. қойылған аттар тырнақшаға алынады. Мысалы:
Ойын, әдет-салт аттары тырнақшаға алынады. Мысалы: Қамқа әжем бізге
Объект етіп алынған жеке сөйлемдер, сөздер не сөз тізбектері,
Белгілі бір ұйым атаулары да тырнақшаға алынып жазылған. Мысалы:
Шығарма ішінде алынған біреудің айтқан сөзі тынрақшаға ажыратылып жазылады.
Төл сөз диалог ретінде келсе, әр адамның сөзі тырнақшаға
Сөздің астарлы, кекесін, қалжың мәнінде айтылғандығын білдіретін сөйлем құрылымында
Жақша сөйлем ішіндегі белгілі бір сөздің мағынасын немесе ойға
ТЫНЫС БЕЛГІЛЕРІНІҢ ҚАБАТТАСА ҚОЛДАНЫЛУЫ
«Шырағың сөнбесін» романында тыныс белгілерінің қабаттаса қолданылуы да көптеп
Әрбір тыныс белгісінің өзіне лайық қызметі бар, соған орай
1. Бір сөйлемде кейде екі жақша да қабаттасып келеді.
2. Кейде сызықша қойылуға тиісті жерге сұрау, леп белгісі,
Тырнақша сұрау белгісімен, нүктемен, леп белгісімен, көп нүктемен, үтірмен
Жеке сөздер бірыңғай мағынада әрқайсысы тырнақшаға алынып жазылса, бүтін
3. Тырнақша алдына қойылған сұрау, леп, я көп нүкте,
4. Сөйлем мен сөйлемнің, не сөйлем мүшелерінің арасында жақша
5. Нүкте, сұрау белгісі, леп белгісі, көп нүктелер жақшаның
6. Жақша ішінде тырнақшаға алынған лепті, сұраулы, хабарлы сөйлем
7. Үтір мен тырнақша да қабаттасып келе береді. Мысалы:
8. Түсіндірмелі бағыныңқы сөйлемдерден соң, үтір қабаттастырылп қойылмайды. Мысалы:
Тыныс белгілерінің қосымша қызметтері жайында
Үтір кейде салалас құрмалас сөйлемде нүктенің орнына қолданылады. Мысалы:
Салалас құрмалас сөйлемдегі әр жай сөйлемде сұраулық мағына болса,
Үтір кейде оңашаланған мүшені бөлуде сызықшаның орнына қолданылады. Мысалы:
Сызықша кейде оңашаланған мүшені бөлуде жақшаның орнына қолданылады. Мысалы:
Нүктелі үтір кейде баяндауыштары бір тұлғада келген сөйлемдер арасында
Қос нүкте де құрмалас сөйлемнің алдыңғы сыңарының маығнасын соңғысы
Бір сөйлемде әрі лептік, әрі сұраулық мағына болса, сұрау
Шығармада төл сөз бен автор сөзі де қолданылған, оның
Төл сөз бен автор сөзі қалай орналасса да, олардың
Төл сөз бірде тырнақшаға алынса, екінші бір жағдайда диалог
Төл сөздің тыныс белгілері орын тәртібіне қарай топтағанда, мына
-Қыздар командир болмайды, - дейді ол.
–Жоқ, мен болам, - деп балалар тағы да жамырай
Автор сөзі – төл сөз – автор сөзі. Мысалы:
Оның әйелімен ақылдасқысы келгені, менен күткен сұрағы да осы
Төл сөз – автор сөзі – төл сөз. Мысалы:
-Я, десейші, жап-жақын жерде тұрып, қанша уақыттан бері бір
Диалогқа құрылған сөйлем құрылымы да көптеп кездеседі. Кейіпкерлердің арасында
Мысалы:
-Ол станцияда поезд болмаса қайтеміз?
-Келесі станцияға барамыз.
-Сонда немене, солай жаяу жүре береміз бе?
-Жүрмегенде не істейсің? Немісті тосып алайын деп пе едің?
ҚОРЫТЫНДЫ
Тыныс белгілерін дұрыс қоя білу – сауаттылықты арттырады, әрі
Жұмыста сөйлемдерді талдар алдында тыныс белгілеріне қатысты осы
Қазақ пунктуациясының алдында тұрған бір міндет – жеке ақын-жазушыларымыздың
Бұл міндеттің бірі - жоғарыда талданып отырған роман.
Романдағы ажыратушы тыныс белгілердің қолданысы;
Романдағы бөлуші тыныс белгілердің қолданысы;
Оқшау сөзді сөйлем құрылымдарында қойылатын бөлуші тыныс белгілері ;
Сөйлемдегі жалпылауыш сөздердің тыныс белгісі;
Сөйлем құрылымында қолданылатын өзге тыныс белгілері;
Тыныс белгілерінің қабаттасып қолданылуы.
Зерттеу жұмысымыздың нәтижесі бойынша мынадай қорытынды-тұжырымдама жасауға болады: аталмыш
Сонымен, «Шырағың сөнбесін» романында тыныс белгілерінің барлық түрі қолданылады
Шығармада сызықша бірнеше жағдайда қойылады, мәселен, бастауыштан кейін,
.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Аманжолов С., Әбілқаев А. Қазақ тілі. –Алматы, Мектеп, 1981.
Аманжолов С., Әбілқаев А. Қазақ тілі. –Алматы, Рауан, 1993.
Арғынов Х. Қазақ тілінің методикасы. Синтаксис, пунктуация. -Алматы, Мектеп,
Ахтанов Т. Шырағың сөнбесін. –Алматы, Жазушы, 1983.
Әуелбаева Ш. Қазақ тілі синтаксисі мен пунктуациясын оқытуға арналған
Әуелбаева Ш. Пунктуацияның қиын мәселелері. –Алматы, Мектеп, 1977.
Балақаев М., Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. Синтаксис. –Алматы,
Ғабдулина М.Ғ., Есматова М.Т. Қазақ пунктуациясының теориялық және практикалық
Ғабдулина М.Ғ., Есматова М.Т. Қазақ пунктуациясын орта мектепте оқыту.
Иванова В.Ф. История и принципы русской пунктуации. –Ленинград, 1965.
Кәтенбаева Б.Ш. Қазақ тілін оқыту /әдістемелік нұсқау/. –Алматы, Мектеп,
Кәтенбаева Б.Ш. Қазақ тілін оқыту /әдістемелік нұсқау/. –Алматы, Рауан,
Қараев Ә. Қазақ тілі. –Алматы, Ана тілі, 1993.
Құлмағанбетова Б. Қазақ тілін оқыту методикасы. –Алматы, Мектеп, 1988.
Мұсабекова Ф. Қазіргі қазақ тілінің пунктуациясы. –Алматы, Ана тілі,
Мұсабекова Ф. Жай сөйлемнің пунктуациясының негіздері. –Алматы, Мектеп, 1973.
Нұрмаханова Ә.Н. Қазіргі қазақ тілі. –Алматы, Мектеп, 1982.
Оралбаева Н., Абылақов Ә. Қазақ тілі. –Алматы, Ана тілі,
Оралбаева Н., Әбдіғалиева Т. Практикалық қазақ тілі. –Алматы, Ана
Серғалиев М., Айғабылов А. Қазіргі қазақ әдеби тілі. –Алматы,
Сыздықова Р. Қазақ орфографиясы мен пунктуациясы жайында анықтағыш. –Алматы,
Хасенова Ә., Бектұров Ш. Қазақ тілі оқулығына методикалық нұсқау.
Ысқақов А., Хасенова Ә. Тыныс белгілері. –Алматы, 1961.
Шапиро А.Б. Основы русской пунктуации. –Москва, 1968.
8