Кіріспе.....................................................................................................3
І.Онтогенез жайлы жалпы түсінік.....................................................................4
І.1 Әр түрлі топтардағы онтогенез ерекшеліктері..........................................4
І.2 Онтогенез ұзақтығы........................................................................................5
ІІ. Онтогенез эволюциясы барысында пайда болатын негізгі
ІІ.1 Онтогенез тұрақтылығы мен тұтастығы..................................................8
ІІ.2 Онтогенез эмбрионизациясы.....................................................................11
ІІ.3 Эволюциялық онтогенездің негізгі бағыты – автономизация............12
ІІІ. Онтогенез – филогенез негізі......................................................................15
Қорытынды..........................................................................................21
Қолданылған әдебиеттер...................................................................22
Кіріспе
Курстық жұмыстың тақырыбы: «Онтогенез эволюциясы».
Курстық жұмыстың мақсаты: онтогенез жайлы, онтогенездің ерекшеліктері, оның эволюциясы
Организмдердің жеке дамуына байланысты сұрақтарды зерттеумен эмбрилогия айналысады. Эволюциялық
Эволюциялық эмбриология салыстырмалы анатомиямен және палеонтологиямен бірге жануарлардың әр
І.Онтогенез жайлы жалпы түсінік
Эволюциялық өзгерістер түрлердің пайда болуы мен өлуі, мүшелердің жасалуымен
Әр түрлі түрлердің особьтарының онтогенезі оның ұзақтығы, қарқыны және
І.1 Әр түрлі топтардағы онтогенез ерекшеліктері
Прокариоттарда, саңырауқұлақтарда, өсімдіктер мен жануарларда онтогенез процесі әр қилы
Өсімдіктерде онтогенез жануарларға қарағанда сыртқы орта жағдайларына өте тәуелді
І.2 Онтогенез ұзақтығы
Әр түрлі тип, класс, отряд өкілдерінің онтогенез ұзақтығы –
Кейбір түрлердің онтогенез ұзақтығы.
Түрлер Онтогенез ұзақтығы
І. Прокариоттар
Цианеи
Бірнеше сағат
ІІ. Саңырауқұлақтар патшалығы
Пенициллум (Penicillium notatum)
Трутовик (Fomes fomentarius)
Ақ саңырауқұлақ (Botulus botulus)
Бірнеше апта
25 жылға дейін
Бірнеше жыл
ІІІ. Өсімдіктер патшалығы
Резушка (Arabidopsis thaliana)
Бидай (Triticum bulgare)
Жүзім (Vitis vinifera)
Алма (Malus domestica)
Грек жаңғағы (Juglans regia)
Липа (Tilia grandifolia)
Емен (Quercus robur)
Кипарис (Cupressus fastigiata)
Мамонт ағашы (Sequoia gigantea)
60-70 күн
1 жыл шамасында
80-100 жыл
200 жыл
300-400 жыл
1000 жыл
1200 жыл
3000 жыл
5000 жыл
ІV. Жануарлар патшалығы
Құмырсқа (Formica fusca)
Бал арасы (Apis mellifera)
Теңіз кірпісі (Ehinus esculentus)
Жайын (Silurus glanis)
Кәдімгі бақа (Bufo bufo)
Тасбақа (Testudo sumeiri)
Кәдімгі үкі (Bubo bubo)
Ақ көгершін (Columba livia)
Африка пілі (Elephas maximus)
Гиббон (Hylobates lar)
7 жылға дейін
5 жылға дейін
8 жылға дейін
60 жылға дейін
36 жылға дейін
150 жылға дейін
68 жылға дейін
30 жылға дейін
60 жылға дейін
32 жылға дейін
ІІ. Онтогенез эволюциясы барысында пайда болатын негізгі тенденциялар
Дифференциалану – ұрықтың жекеленген клеткалары мен бөліктері арасындағы
Ұрық қабаттарының құрамына кіретін клеткалардың одан әрі дифференциялануы нәтижесінде
Әр түрлі жануарларда бірдей ұрық қабаттары бірдей мүшелер мен
ІІ.1 Онтогенез тұрақтылығы мен тұтастығы
Особь әрқашан бүтін ретінде дамиды. Особьтың құрылымдық және функционалдық
Онтогенездің тұтастығы мен тұрақтылығын түсіну үшін түр түзілу процесіндегі
Корреляция. Дамып келе жатқан ағзаның құрылымдарының арасындағы функционалдық және
Генотиптегі гендердің тіркесуі мен өзара әрекеттесуіне негізделген, ол геномдық
Морфогенетикалық корреляциялар жасушалардың немесе эмбриогенездегі олардың дифференциалану процесіндегі бөліктердің
Геномдық және морфогенетикалық корреляциялар эргонтикалық (грек сөзі «ergon» -
Координация. Координация – тарихи даму барысындағы мүшелердің өзгеруі. Координацияның
Топографиялық координация – ортақ қызмет атқармайтын, бірақ филогенез процесі
Динамикалық координация – филогенез процесі барысында функциональды байланысқан мүшелер
Биологиялық координация - өзара корреляциялармен байланыспаған мүшелердегі эволюциялық
Координация мен корреляция бір – бірімен өте тығыз байланысты,
ІІ.2 Онтогенез эмбрионизациясы
Эволюция процесінде эмбриондық дамудың бұрынғы жолының жеке органдарда ғана
Жануарларда неотения нәтижесінде личинкалық даму дәуірінің өзінде – ақ
А.Л.Тахтаджян айтқанындай, бұл кішкентай ғана су өсімдігінің құрылысының қарапайымдылығы
Pistia тропикте кеңінен таралан, су бетінде қалқып жүретін кішкене
Фетализация (латынша «fetus» - ұрық, тұқым) – жеке мүшелердің
Фетализациямен қатар кейбір топтарда адультизация құбылысы байқалады. Адультизация
Сонымен, онтогенез эволюциясының маңызды нәтижелерінің бірі – эмбрионизацияның күшеюі.
ІІ.3 Эволюциялық онтогенездің негізгі бағыты – автономизация
Эволюциялық онтогенез процесі барысында әр түрлі реттеуші механизмдердің және
Жеке дамудағы тұрақтылықтың күшеюі оны сыртқы ортаның жағымсыз әсерлерінен
Температураның ұзақ ауытқуы барысындағы жылықанды жануарлардың қалыпты дамуында да
Сыртқы орта факторларының интенсивтілігіне бағынышты және түр түзілудің дамуына
Онтогенез авторегуляциясы сыртқы факторлардың ішкі факторлармен толық ауысуымен
Организмдердің ірі топтарының онтогенетикалық дамуында айтарлықтай өзгешеліктер бар. Буынаяқтылардың,
Автономизация көбінесе ішкі ортаның ролінің күшеюімен және реттеушілік механизмдердің
Регуляторлық механизмдердің нақты эволюция жолы көптеген топтарда әлі толық
Креодтағы дамуды төмен қарай қозғалып бара жатқан доп түрінде
Онтогенездің автономизациясы мен реттеушілігі эволюцияның өзара тығыз байланысқан феноменлері
ІІІ. Онтогенез – филогенез негізі
Ұрпақтардың онтогенезінде ата – тегінің белгілерінің қайталау не қайталамау
Филэмбриогенез теориясының негізгі жағдайы – эволюциялық өзгерістер онтогенездік дамудың
Анаболия - дамудың соңғы фазасында болатын филогениялық өзгеру
Филэмбриогенездің осы үш жолы туралы ұғым беретін нақты мысалдарды
Сарган деп аталатын балықтың дамуы жануарлардағы анаболияны түсіндіру үшін
А.Н.Северцовтың пікірінше анаболия жануарлардағы филэмбриогенездің айтарлықтай таралған жолдарының бірі.
Өсімдіктердегі анаболияның мысалы ретінде пальма жапырақтарының дамуына шолу жасауымызға
Аталған мысалдарды талдау, анаболияда Мюллердің – Геккельдің биогенетикалық заңына
Девиация немесе эмбриондық дамудың орта сатысындағы өзгерістер.Девиацияда бір түрдің
Акула тәріздес балықтардағыдай плакоид қабыршақтарынан дамыған рептилиялардың мүйіз қабыршақтарының
Плакоидты қабыршақ – балық қабыршақтарының ең қарапайым түрі. Мұның
Астында емізік тәрізденіп топтанған дәнекер ткані бар эпидермистің төменгі
Б.С.Матвеевтің зерттеуі бойынша, рептилиялардың мүйіз кабыршақтарының бастапқы даму сатысы
Сөйтіп, рептилиялардың қабыршағының дамуында тек эмбриондық бастапқы сатысында ғана
Девиация өсімдіктерде кеңінен орын алады. Мысалы, түйнек және жуашықтар
Архаллаксис немесе бастапқы сатыдағы өзгерістер. Дамудың бастапқы
Сүтқоректілерде түктің дамуы жануарлардағы архаллаксиске нақтылы мысал болады. Түк
Тек түктің ең бастапқы даму фазасы ғана қабыршақтың бастапқы
Архаллаксис жолымен филогениялық өзгерістер органдардың эволюциясында кеңінен орын алады,
Қаралып өткен филэмбриогенездің негізгі үш жолын салыстыра келгенде Мюллер
Қазіргі генетикалық ұғымдар тұрғысынан А.Н. Севецовтың филэмбриогенез теориясы жаңа
Қорытынды
Онтогенездің макроэволюциялық өзгерісінің негізінде жеке дамудың барлық ерекшеліктерінің бақылаушы
Демек, онтогенетикалық дамудың макроэволюциялық өзгерістерінің негізінде бізге белгілі түр
Онтогенез эволюциясының негізі тенденциялары – онтогенез автономизациясын, индивидтің тұрақтылығының
Қолданылған әдебиеттер
1. Яблоков А. В., Юсуфов А. Г. Эволюционное
2. Правдин Ф. Н. Дарвинизм , «Мектеп» баспасы, Алматы
3. Иорданский Н. Н. Эволюция жизни, Москва Akademia 2001.
4. Северцов А. С. Основы теории эволюции. Москва, изд-во
5. Георгиевский А. Б. Дарвинизм. Учебное пасобие. Москва, «Просвещение»
6. Шмальгаузен И.И. Проблемы дарвинизма. Ленинград, «Наука» 1969.
7. Захаров В.Б. Мамонтов С.Г Сонин Н.И Қисымқызы А.
8. «Эволюция» часть 8. Главные черты эволюционного процесса. Чайковский
3