Кәсіпорынның айналым құралдары

Мазмұны
Кіріспе
3
1 Айналым құралдарының экономикалық мәні мен маңызы
5
1.1 Айналым құралдары түсінігі мен мәні 5
1.2 Айналым құралдарын қалыптастыру мен қаржыландыру көздері 10
1.3 Айналым құралдарының негізгі элементтерін басқару 14
1.4 Отандық жағдайда айналым құралдарын басқару ерекшеліктері
19
2 Айналым құралдарын басқару тиімділігін талдау («Астана Трейд
21
2.1 Кәсіпорынның негізгі қызметін талдау 21
2.2 Кәсіпорынның айналым құралындағы жоспарлық қажеттілігін анықтау
24
2.3 Кәсіпорынның айналым құралының негізгі элементтерін басқаруын талдау
36
2.4 Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін бағалау
39
3 Айналым құралдарының айналымдылығының механизмін жетілдіру («Астана Трейд
43
3.1 Айналым құралдарын басқаруды жетілдіру жолдары мен резервтері
43
3.2 Айналым құралдарының айналымдылығын
жеделдету жолдары
50
Қорытынды
60
Қолданылған әдебиеттер тізімі
62
Қосымша А
Қосымша Ә
Қосымша Б
Кіріспе
Кәсіпорынның айналым құралдарын басқару механизмін жетілдіру отандық
Елбасының 2007 жылдың 28 ақпанындағы “Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2007 жылдың 18
Қазақстандық автор Жүйріков К.К. бойынша кәсіпорын қаржылық жағдайының
Дипломдық жұмыстың мақсаты - кешенді талдау негізінде
Дипломдық зерттеудің басты мақсатына жету үшін келесі міндеттер
- «Астана Трейд Интернэшнл» акционерлік қоғамының айналым
- «Астана Трейд Интернэшнл» акционерлік қоғамының меншікті айналым
- айналым құралын басқаруды жетілдіру жолдары мен
Зерттеу объектісі – «Астана Трейд Интернэшнл» акционерлік қоғамының
Зерттеу пәні - кәсіпорынның айналым құрлдарын басқару.
Дипломдық жұмыстың әдістемелік негізін қаржылық талдаудың әдістері құрады:
Зерттеудің ақпараттық негізін кәсіпорынның бухгалтерлік және қаржылық есептілігінің
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы: дипломдық зерттеудің нәтижелері кәсіпорынның
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш маңызды бөлімдерден, қорытындыдан, қолданылған
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі айқындалады, мақсаттар мен алдына
Бірінші бөлімде кәсіпорынның айналым құралдарын басқарудың теориялық негіздері
Дипломдық жұмыстың екінші бөлімі айналым құралдарын басқару мен
Үшінші бөлімде қойылған мақсаттар шегінде кәсіпорынның айналым құралдарын
1 Айналым құралдарының экономикалық мәні мен маңызы
1.1 Айналым құралдары түсінігі мен мәні
Нарықтық қатынастар жағдайында айналым құралы ерекше мәнді иеленіп
Айналым құралы - кәсіпорын мүлкінің құрамдас бөлігі.
Өндіріс үздіксіздігін қамтамасыз етуші маңызды шарттардың бірі
Өзінің айналысында айналым құралдары ақшалай, өндірістік және тауалы
Өндірістік қорлардың материалдық нұсқаушысы болып өндіріс құралдары табылады.
Кәсіпорын қорларының айналымы құнның ақшалай нысанын шикізат материал,
Айналымның екінші сатысында өндіріс процесінде жүзеге асырылады. Жұмысшылар
Айналымның үшінші сатысында өндірілген дайын өнім өткізіліп, ақшалай
Бір айналымды аяқтап болған соң, айналым құралдары жаңа
Айналым құралдары ең алдымен құндық категория ретінде қабылданады.
Айналым құралдарының мәнін ашып зерттеу айналым қорларын және
Айналыс процесінде айналым құралдары өз құнын айналым қорларында
Егер айналым құралдары жаңа өнімді қалыптастыруға тікелей немесе
Айналым құралдары тұтыну қоры бола тұра бір ғана
Келтірілген жағдайлар айналым қорлары мен айналым құралдары айналысын
Айналым құралдарының олардың айналыс сатысындағы функционалдық нысаны, яғни
Айналыс қорларының айналымы өндірістік айналым қорларының айналымымен тығыз
Айналым құралдары өндірістік айналым және айналыс қорлары запастарына
Сурет 1. Айналым құраланаң схемасы
Кәсіпорынның айналым құралдары екі функция атқарады: өндірістік және
Айналым құралы компоненттерінің сыныпталуы мынадай белгілері бойынша жүзеге
- ликвидтілік дәрежесі бойынша;
- өндірістегі функционалдық ролі бойынша;
- капиталды орналастыру тәуекелі дәрежесі бойынша;
- қаржыландыру көздері бойынша бойынша.
Айналым құралының мөлшері тек өндірістік үрдістің қажеттіліктерімен ғана
Тұрақты айналым құралы ақшалай қаражаттардың, дебиторлық қарыздардың, өндірістік
Айналым құралын басқарудың мақсаты айналым құралының көлемі
Сурет 2. Айналым құралы мен пайданың өзара әсері
Пайда
Орташа
Кәсіпорын жұмысының жоғары нәтижелігі, бірыңғайлығы оның айналым құралдарымен
Айналым құралдары өзіне материалдық және ақшалай ресурстарды кіргізетін
1.2 Айналым құралдарын қалыптастыру мен қаржыландыру көздері
Кәсіпорындардың айналым құралдары айналымның барлық сатылары өндірістің материалдық
Айналым құралдарының қалыптасуы кәсіпорынның құрылуы кезінде, дәлірек айтсақ,
Еңбекақы бойынша минималды қарызды есептеген кезде еңбекақыны есептеген
Шығындарды және төлемдерді жабуға арналған резервтер құрамында
Бюджет алдындағы минималды қарыздар есептелу мерзімі олардың төлену
Меншікті және оларға теңестірілген қаражаттардан басқа айналым капиталын
Айналым құралын қалыптастырудың басқа да көздері ретінде пайда
Айналым құралдарына деген жалпы қажеттілікті төмендету және олардың
Айналым құралдарын қалыптастыру мақсатында несиелерді тартудың негізгі бағыттары:
Нарықтық экономикаға өту жағдайында айналым құралдарын қалыптастыру көзі
Жанама әсер төлемсіздік кризисінен қаражаттардың айналымы төмендеуімен сипатталады.
Төлемсіздіктермен күресу және қаржылық көмек көрсету мақсатында үлкен
Жоғарыда айтылған себептер кәсіпорындардың қарыз қаражаттарына деген қызығушылығы
Бір жағынан алғанда, меншікті қаражаттың жетіспеушілігі жағдайында айналымға
Кәсіпорындарда түсірілген тауар үшін жабдықтаушыларға кредиторлық қарызы, орындалған
Ақшалай құралдардың босап шығуының тиімді әдісі болып алдын
Айналым құралын қалыптастырушы меншікті, қарыздық және тартылған қаражаттар
Кәсіпорынның активтерін, соның ішінде айналым капиталын басқарудың басты
Айналым құралын тиімді қолдану мен оны өсірудің негізгі
Айналым құралы қажеттілігіне қолданылмайтын қандай да болмасын қаражаттар
- қажетті материалдарды сатып алуды жоспарлау;
- қатаң өндірістік жүйелерді енгізу;
- қазіргі заманғы қоймаларды қолдану;
- сұранысты болжауды жетілдіру;
- тез жеткізу.
Айналым құралына деген қажеттілікті азайтудың екінші әдісі несиелік
Айналым құралы шығындарын қысқартудың үшінші әдісі бойынша қолма-қол
1.3 Айналым құралдарының негізгі элементтерін басқару
Тауарлы-материалдық құндылықтардың қорларын қалыптастыруға авансталатын қаржылық құралдардың қажетті
-өндірістік қорлар
-дайын өнім қоры.
Қорлардың әр түріне деген қажеттілік мынадай топтар бойынша
ағымдық сақтау қорлары (үнемі жаңартылып отыратын қорлар, өндіріс
маусымдық сақтау қорлары (бұндай қорларды қалыптастыру өндірістің
мақсатты бағытталған қорлар (кәсіпорында бұндай қорларды қалыптастыру оның
Осы топ қорлардың ішінен ерекше назар ағымдық сақтау
Тауарлы-материалдық құндылықтар қорларының қалыптастырылуына авансталатын қаржылық құралдардың қажетті
ФС3=СР*Н3–КЗ
мұндағы, ФС 3 - қорларға авансталатын қаржылық
СР - қорлардың орташа шығындалу көлемі, соммамен;
Н 3 - қорларды сақтау нормативі, күндермен;
КЗ – сатып алынған тауарлы-материалдық құндылықтар үшін есептесу
Есептесу қорлардың әр түрі бойынша жүргізіледі. Есептесу нәтижелерін
Қорларды толықтыру бойынша ағымдық шығындарды минимизациялау оларды
Өндірістік қорлар үшін бұл мәселенің мақсаты мынада: келіп
Келіп түсетін партияның оптималды мөлшерін есептеу Уилсон моделі
ОРп = √(2 * Зг * ТЗ
мұндағы, ОРп – келіп түсетін партияның оптималды мөлшері;
Зг – тауарлардың жылына қажетті көлемі;
ТЗ 1 – тапсырысты орындау, тауарларды жеткізу бойынша
ТЗ 2 – қорлардың бірліктерін сақтау бойынша ағымдық
Дайын өнім қорлары үшін ағымдық шығындарды минимизациялау мәселесі
Шаруашылық айналымға тауарлы-материалдық құндылықтарының артық қорларын уақтылы
Босап шығатын қаржылық құралдар мөлшері мына формуламен анықталады:
ФСв = Зн – Зф = (ЗДн –
мұндағы, ФСв – қорлардың нормализациялау үрдісі кезінде
Зн – қорлардың нормативі, сомамен;
Зф – қолданыстағы қорлар, сомамен;
ЗДн – қорлардың нормативі, күндермен;
ЗДф – қолданыстағы қорлар, күндермен;
СР – қорларды шығындаудың орташа тәуліктік көлемі, сомамен.
Дебиторлық қарыздың көлеміне келесі негізгі факторлар әсер етеді:
- сатып алушыларды өнім түріне, сатып алу мөлшеріне,
- дебиторлармен есептесуді бақылау, дебиторлық қарыздың нақты жағдайын
- инкассация коэффицентін ескере отырып, ақша ағымдарын
Дебиторлық қарызды басқару екі жолмен жүзеге асырылады:
қаржыландырудың схемасымен байланысты қосымша пайданы өнімді өткізу
дебиторлық пен кредиторлық қарыздар мерзімі мен көлемін оптимизациялау
Дебиторлық қарыздың нақты жағдайын бағалау – айналым капиталын
Ағымдық шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін ақшалай қаражаттардың
Ақшалай активтердің минималды қажетті сомасын есептеу (қысқа мерзімдік
Ағымдық шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін арналған ақшалай
ДАmin = ПРда/Ода, (4)
мұндағы, ДАmin – ағымдық шаруашылық қызметті жүзеге асыру
ПРда – ағымдық шаруашылық операциялар бойынша төлем айналымының
Ода – есепті кезеңге сәйкес ақшалай активтердің айналымдылығы.
Ағымдық шаруашылық операциялардың негізгі түрлері бойыншаақшалай активтерге минималды
Келе жатқан кезең сатылары бойынша ақшалай активтер қалдығының
Қаржылық менеджменттің шетелдік тәжірибесінде ДАның минималды, оптималды, максималды
Сөйтіп, Баумоль моделіне сәйкес алдағы кезеңдегі ДА қалдықтары
а) ДАның минималды қалдықтары нольдік болып қабылданады;
ә) оптималды (максималды) қалдық мына формула бойынша анықталады:
ДАmax = √(2*Рк*Ода)/СПкфв, (5)
мұндағы, ДАmax – жоспарлы кезеңдегі ДАның оптималды қалдығы;
Рк – қысқа мерзімді қаржылық салымдармен бір операцияны
Ода – алдағы кезеңдегі ақшалай активтердің жалпы шығыны;
СПкфв – қарастырылып отырған кезеңдегі қысқа мерзімді қаржылық
б) ақшалай активтердің орташа қалдығы оптималдының (максималдының) жартысы
Миллер-Орр моделіне сәйкес алдағы кезеңдегң ақшалай активтердің қалдығы
а) ақшалай активтердің минималды қалдығы олардың есепті кезеңдегі
ә) ақшалай қаражаттардың оптималды қалдығы мына формула арқылы
ДАопт = 3√((3*Рк*ОТ^2да)/(4*СПкфв)),
мұндағы, ОТ – есепті кезеңдегі ақшалай активтердің орташа
б) осы моделге сәйкес ақшалай қаражаттардың максималды қалдығы
в) ақшалай активтердің орташа қалдығы келесідей формуламен есептелінеді:
ДАср = (ДАmin+ДАmax)/2, (7)
мұндағы, ДАср – жоспарланған кезеңдегі ақшалай активтердің орташа
ДАmin, ДАmax – ақшалай активтердің минималды және максималды
Ақшалай активтердің қалдықтарына максималды және орташа қажеттілігін төмендету
Бірінші сатыда ақшалай қаражаттарды шығындаудың декадалық мерзімдері реттеледі.
Екінші сатыда ақшалай активтердің орташа қалдығының мөлшері бұл
Төлемдер ағымын түзету үрдісі кезінде босап шыққан ақшалай
Ақшалай активтердің айналымын жеделдетуді қамтамасыз ету кәсіпорында бұндай
а) ақшалай қаражаттардың инкассациясын жеделдету, осы кезде кассадағы
ә) қолма-қол ақшамен есептесулерді қысқарту (қолма-қол ақшалай есептесулер
б) Жабдықтаушылармен есептесу көлемін чектер мен аккредитивтер көмегімен
Ақшалай активтердің уақыиша бос қалдығын рентабельді қолдануды қамтамасыз
а) ақшалай қаражаттар қалдығын ағымдық сақтау шарттарын банкпен
ә) бос ақшалай қаражаттардың уақытша сақталынуы үшін қысқа
б) ақшалай активтердің резервін орналастыру үшін жоғары пайдалы
1.4 Отандық жағдайда айналым құралдарын басқару ерекшеліктері
Көптеген кәсіпорындарда айналым құралдарының жетіспеушілігінің маңызды себептерінің бірі
Төлемсіздік мәселесі кредиторларды мерзімі өткен кредиторлық қарыз және
Уақытылы емес төлемдер кәсіпорындарды банкроттыққа ұшырататындай мөлшерде штрафтар
Кәсіпорынға жұмысшы күші және шикізат үшін төлемдер жүргізуге,
Кәсіпорын жиі бір шикізатты әртүрлі құнмен сатып алады.
Осы кезге дейін біздің елімізде өзіндік құн бойынша
Материалдарды соңғы сатып алу әдісі бойынша бағалаудың әдісін
Нарықтық экономикаға көшу жағдайында көптеген кәсіпорындарда айналым қаражаттарының
Сонымен, айналым капиталы минималды қажетті мөлшердегі өндірістік айналым
Айналым құралы кәсіпорынның табыстылығын анықтаушы маңызды критерий болып
Айналым құралы - кәсіпорын мүлкінің құрамдас бөлігі.
Айналым құралдарын қаржыландырудың көздері меншікті және қаржылық болып
Айналым құралын қалыптастырушы меншікті, қарыздық және тартылған қаражаттар
Нарықтық экономикаға көшу жағдайында көптеген кәсіпорындарда айналым құралдарының
2 Айналым құралдарын басқару тиімділігін талдау («Астана
2.1 Кәсіпорынның негізгі қызметін талдау
«Астана Трейд Интернэшнл» акционерлiк коғамы құрылыс материалдарын қайта
1997 жылы Астана қаласында құрылды. Сол жылдардан берi
Жергiлiктi және шетел мамандарының бiлiмi мен күштерiн бiрiктiре
Компания өз жобасын iске асырмастан бұрын, алдына қойған
Көзделген мақсатқа сәйкес компанияның мiндеттерi төмендегiдей:
-сапа стандартарын мүлтiксiз орындау;
-кызметкерлерiнiң жоғарғы кәсiби деңгейi;
-қазiргi заман құрылыс технологияларын қолдану, инновацияларды енгiзу;
-әрiптестермен және клиенттермен дара тiл табу - бұл,
1997 жылдан бастап аталмыш компания елiмiздiң экономикасының өркендеуiне
Кәсiби жетiстiктерiмен қатар құрылыс-құрастыру трестерi, құрылыс материал зауыттары,
Компания өз жобасын iске асырмастан бұрын қойған мақсаты
«Астана Трейд Интернэшнл» қызметшiлерi (бұл —7000-нан астам адам)
Компания еңбегi көптеген қазакстандық және халықаралық наградалармен, Қазақстан
Солардың iшiнде Қазақстан Республикасы Президентiнiң Алғыс хаты мен
«Астана Трейд Интернэшнл» сыртқы экономикалық қатынастарға белсене қатысады,
Құрылыста сырттан әкелінетін құрылыс материалдарын қолданумен бірге компания
Компания «Туран Әлем Банк», «Казкоммерцбанк», «Халық Банк» сияқты
Компания құрамында «Астана трэйд-проект» деп аталатын жобалау
Негізгі қызмет саласы құрылыс материалдарын қайта өңдеу және
-азаматтық және өнеркәсіптік ғимараттарды салу және жөндеу;
-жобалау және архитектура;
-құрылыс бұйымдарын шығару.
№ 000895 Мемлекеттік лицензия бойынша «Астана Трейд Интернэшнл»
-құрылыс жұмыстарының барлық түрі;
-арнайы құрылыс және құрастыру жұмыстары:
-сыртқы инженерлік желілермен іргетастарды жайғастырушылық
- ішкі инженерлік желілерді жайғастырушылық жұмыстары;
-құрылыс конструкциялары мен құрал-жабдықтарын қорғау жұмыстары;
- құрылыс конструкциялары мен құрал-жабдықтарын әрлеу жұмыстары;
- жол құрылыстарын жүргізу;
- территорияларды көркейту жұмыстары;
- ғимараттарды құрылыс-жөндеу, жаңарту, әлдендіру жұмыстары;
- құрылыс-құрастыру жұмыстарының сапасын өзіндік бақылау.
Төмендегі келтірілген көрсеткіштер бойынша (кесте-1) кәсіпорын үшін 2008
Кесте 1. Кәсіпорынның табыстары мен шығыстары
Көрсеткіштер мың тг. 2008 2009
1. Жалпы табыс 98786,4 96945,3
соның ішінде
а) Өткізуден түсім 98666 96848
б) Негізгі қызметтен емес түсім 120,4 97,3
2. Жалпы шығыстар 97958,4 96630,3
соның ішінде
2.1 Өзіндік құн 93186 91239
а) Материалдар шығыны 65728 66503
б) Еңбекақы бойынша шығындар 21642 22577
в) басқа да шығындар 5816 2159
2.3 Жалпы әкімшілік шығындар 4772,4 5391,3
3. Салық салынғанға дейінгі түсім 828 315
4. Жалпы таза табыс (шығын) 536 -10
Ескертпе – 2008-2009 жылдар аралығында “Астана Трэйд Интернэшнл”
Нарықтық қарым-қатынастардың талабына және сұранымына сай құрылыстың сапа
Бұл компания өзінің алдына стратегиялық мақсаттар және міндеттерін
2.2 Кәсіпорынның айналым құралындағы жоспарлық қажеттілігін анықтау
Айналым құлалын басқару кәсіпорынның оларға деген жоспарлы қажеттілігін
Қаржылық жағдайды анықтайтын негізгі фактор болып қаржылық жоспардың
Кесте-2 сәйкес таза кірістің азаюы (және оның шығынға
Кесте 2. Кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштері
№ Көрсеткіш Сома, мың тг.
2006 ж. 2007 ж. 2008 ж.
1. Сатудан түскен кіріс 95142 98666 96848
2. Өзіндік құн 90121 93186 91239
3. Сатудан түскен кіріс 98344 98666 96848
5. Бухгалтерлік пайда 941 828 315
6. Таза пайда 743 536 -10
Көлденең және тік талдау бірін-бірі толықтырады, сондықтан мүлік
Кесте-3 сәйкес бұл есептік кезең ішінде кәсіпорын мүлкінің
Кесте 3. 2006 жылғы 1 қаңтарға «Астана Трейд
№
Айналым активтерінің түрлері Сома,мың теңге Үлес салмақ
2006 жыл-дың басы
2006 жылдың аяғы 2006 жылдың басын-да 2006
% Құры-лымдық
%
1 2 3 4 5 6 7 8
1. Қорлар 3921 7487
1.1 Материалдар 3202 5385 32,48 49,18 2183 68,18
1.2 Дайын өнім 719 2102 7,30 19,20 1383
2. Сатып алынған құндылықтар бойынша ҚҚС
-
1199
-
1,00
1199
-
11,00
3. Қысқа мерзімді дебиторлық қарыз
3.1 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер
5348
1796
54,25
16,40
- 3552
- 66,44
- 37,85
3.2 Берілген аванстар
34
53
3,49
0,48
- 291
- 84,60
- 3,01
3.3 Өзге де дебиторлар
219
53
2,22
0,48
- 166
- 75,80
- 1,74
4. Ақша қаражаты 26 345 0,26 3,15
4.1 Касса 2 3 0,02 0,03 1 50,00
1 2 3 4 5 6 7 8
4.2 Есеп шоттары 24 342 0,24 3,12
5. Өзге де айналым активтері
-
16
-
0,15
16
-
0,15
6. Айналым құралдарының жиыны
9858
10949
100,00
100,00
1091
11,06
0
Ескертпе – 2007 жылдың 1 қаңтары бойынша
1. Қорлар. Есептік кезең ішінде қорлар 3566 мың
Есептік кезең ішіндегі айналым активтерінің құрылымындағы қорлар үлесі
Материалдар мен дайын өнімдер үлесі ұлғайды (тиісінше
Аяқталмаған өндіріс және түсірілген тауарлар сияқты баптар теңгерімде
2. Дебиторлық қарыз. Кәсіпорынның айналым активтерінде тек қысқа
Есептік кезең ішінде қысқа мерзімді дебиторлық қарыз құрылымында
3. Қысқа мерзімді қаржылық салымдар. Бұл көрсеткіш осы
4. Ақша қаражаттары. Есепті кезеңге ұйымның ақша қаражатының
Кесте 4. 2007 жылғы 1 қаңтардағы «Астана Трейд
№
Айналым активтерінің түрлері Сома, мың теңге
2007 жылдың басында 2007 жылдың аяғында
2007жылдың басында 2007 жылдың аяғында Абсолюттік Өсім қарқыны
% Құрылымдық
%
1 2 3 4 5 6 7 8
1. Қорлар 7489 6484 68,37
1.1. Материалдар 5385 6103 49,17
1.2. Дайын өнім 2102 320 19,19
1.3. Келешек кезеңдегі шығыстар
1
61
0,01
0,59
60
6000
0,58
2. Сатып алынған құндылықтар бойынша ҚҚС
1199
311
10,95
3,00
- 888
- 74,06
- 7,95
3. Қысқа мерзімдік дебиторлық қарыз
1905
3593
17,39
34,54
1688
88,60
17,15
3.1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер
1734
2195
15,82
21,10
462
26,66
5,28
3.2. Берілген аванстар
119
459
1,08
4,41
340
285,71
3,33
3.3. Өзге де дебиторлар
53
939
0,48
9,03
886
1671,70
8,55
4. Ақша қаражаты
345
14
3,15
0,13
- 331
- 0,96
- 3,02
4.1. Касса 3 6
4.2.
Есеп шоттар
342
8
3,12
0,07
- 334
- 97,66
- 3,05
6. Өзге де айналым активтері
16
-
0,15
-
- 16
-100
- 0,15
7. Айналым құралдарының жиыны
10953
10402
100
100
- 551
- 5,03 0
Ескертпе – 2008 жылдың 1 қаңтары бойынша
Осы есепті кезеңге (кесте-4) мекеме мүлігінің жалпы көлемдегі
1. Материалдық қор. Есепті кезеңге қор 1005 мың.теңгеге
Осы кезеңге қорда алдағы кезеңге (61 мың
Материалдық қор құрылымында есепті кезеңге мынадай өзгерістер болды.
2. Дебиторлық берешек.. Кәсіпорынның айналым активтерінде, өткен есептік
Есепті кезеңге қысқа мерзімді дебиторлық берешек құрылымында мынадай
Дебиторлық берешектің негізгі бөлігі- сатып алушылар мен тапсырыс
Дебиторлық берешектің (3593 мың теңгеге дейін) өсуі және
3. Қысқа мерзімді қаржылық салымдар. Осы есепті кезеңге,
4. Ақша қаражаттары. Талдау кезеңіне ұйымның ақша қаражатының
Ақша қаражатының азаюы негізінен пайда есеп-қисабының (342-ден
Кесте 5. 2008 жылғы 1 қаңтардағы «Астана Трейд
№
Айналым активтерінің түрлері Сома, мың теңге
2008 жылдың басында 2008 жылдың аяғында 2008 жылдың
% Құрылымдық
%
1 2 3 4 5 6 7 8
1. Қорлар 6484 10591 62,33
1.1. Материалдар 6103 10289 58,67 74,24 4186 68,59
1.2. Дайын өнім 320 244 3,08 1,76 -76
1.3. Келешек кезеңдегі шығыстар
61
58
0,59
0,42
-3
-4,90
-0,16
Кесте 5 жалғасы
2. Сатып алынған құндылықтарн бойынша ҚҚС
311
1134
3,00
8,19
824
264,95
5,2
3. Қысқа мерзімді дебиторлық қарыз 3593 2064
3.1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер
2195
1379
21,10
9,95
-816
-37,17
-11,15
4. Ақша қаражаты 14 69 0,13 0,50
5. Айналым активтерінің жиыны
10402
13859
100
100
3457
33,23
0
Ескертпе – 2008 жылдың 1 қаңтары бойынша
Осы есепті кезеңге кәсіпорын мүлігінің жалпы көлемдегі айналым
1. Материалдық қор. Есептік кезеңге қор 4107 мың
Жаңа құрал-жабдықты игеру шығындары мен өнімнің жаңа түрлерін
Айналым активтері құрылымындағы есепті кезеңге қордың үлесі тармақтың
Материалдық қор құрылымында есепті кезеңге мынадай өзгерістер болды.
2. Дебиторлық берешек. Кәсіпорынның айналым активтерінде, өткен кезеңдерде
Дебиторлық берешектің (2064 мың теңгеге дейін) кемуі және
3. Қысқа мерзімді қаржылық салымдар. Осы есепті кезеңге,
1.Ақша қаражаттары. Талдау кезеңіне ұйымның ақша қаражатының жалпы
Осы есепті кезеңге (кесте-6) кәсіпорын мүлкінің жалпы көлеміндегі
1. Материалдық қор. Есепті кезеңге қор 2млн 726
Кесте 6. 2009 жылғы 1 қаңтарға «Астана Трейд
№
Айналым активтерінің түрлері Сома, мың теңге
2009 жыл-дың басында 2009 жылдың аяғында
% Құрылымдық
%
1 2 3 4 5 6 7 8
1. Қорлар 10591 13317 76,42 77,92 2726 25,74
1.1. Материалдар 10289 12940 74,24 75,72 2651 25,76
1.2. Дайын өнім 244 221 1,76 1,29 -23
1.3. Алдағы кезеңдер шығыстары
58
210
0,42
1,23
152
262,07
0,81
2. Сатып алынған құндылықтар бойынша ҚҚС
1135
2541
8,1
14,86
1406
123,87
6,67
3. Қысқа мерзімді дебиторлық қарыз
2064
1158
14,89
6,77
-906
-43,89
-8,12
3.1. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер
1379
820
9,95
4,80
-559
-40,53
-5,15
4. Ақша қаражаты 69 19 0,50 0,11
5. Айналым қаражатының жиыны
13859
17089
100
100
3230
23,30
0
Ескертпе – 2007 жылдың 1 қаңтары бойынша
Дайын өнімнің саны (244 мың теңгеден 221 мың
Алдағы кезеңнің шығындары 152 мың теңгеге артты, бұл
Айналым активі құрылымындағы үлес қоры есепті кезеңге тармақтың
Материалдық қор құрылымында есепті кезеңге мынадай өзгерістер болды.
Аяқталмаған өндіріс және тиелген тауарлар, алдыңғы есептік кезеңдегі
2. Дебиторлық берешек. Кәсіпорынның айналым активтерінде, бұрынғы кезеңдердегі
Дебиторлық берешектің (1158 мың теңгеге дейін) азаюы және
3. Қысқа мерзімді қаржылық салымдар. Өткен жылдардағы сияқты,
4. Ақша қаражаттары. Талдау кезеңіне ұйымның ақша қаражатының
2005 жылдан 2009 жылға дейінгі кезең бойы қордың
Сурет 3. Қорлардың абсолютті мәндерінің серпіні
Жжыл басында
2005 жылдан 2009 жылға дейін дебиторлық борыш мөлшерінің
Ұйымның 2005-2009 жылдардағы ақша қаражатының жалпы сомасы біркелкі
Сурет 4. Ақша қаражатының абсолютті мәндерінің серпіні
Жыл басында
Айналым қаражатының жалпы көлеміндегі үлестің құрылымдық өзгеруі үлес
Сурет 5. Айналым қаражаттарының жалпы көлеміндегі үлестердің өзгерістері
Жыл басында
2005 жылдың басында дебиторлық берешектің үлесі қор үлесінен
Кесте-7-нің деректері бойынша, 2009 жылға қордың 2726 мың
Кесте 7. 2009 жылға арналған «Астана Трейд Интернэшнл»
Көрсеткіштер 2008ж. 2009ж. Абсолюттік өзгерістер (+,-)
1. Қорлардың орташа қалдығы,мың теңге. 10591 13317 +2726
2. Дебиторлық қарыздың орташа қалдығы,
3. Кредиторлық қарыздың орташа қалдығы, мың теңге
7276 10326 +3050
4. Айналым активтеріне қажеттілік, мың теңге (1+2-3) 5379
5. Сатудан түскен кіріс, мың теңге 98666 96848
6. Сатудан түскен кіріске айналым активтерінің қажеттілігі,
Ескертпе – 2008 жыл бойынша “Астана Трэйд
2.3 Кәсіпорынның айналым құралының негізгі элементтерін басқаруын талдау
Талданып отырған кезең аралығындағы айналым көрсеткіштерінің өзгерісін келесі
Кесте 8. Айналым көрсеткіштерін талдау
Жыл Ккап.айн Ва.к, күн ∆Айн.акт, мың тг. Көнд.қор
рентабельдігі%
1 2 3 4 5 6 7 8
2006 11,096 32 - 19,76 18,22 12,18 0,5
2007 8,9 40 2114,26 12,9 27,9 10,40 0,68
2008 8,13 44 1096,28 10,91 33 10,32 0,15
2009 6,26 57 3497,28 7,62 47,24 6 0,16
Ескертпе – “Астана Трэйд Интернэшнл” АҚ қаржылық есептемесінен
Айналым құралдарының айналымдылығы коэффиценті
Айн. құр. = өткізуден түскен түсім / айналым
Талданып отырған кезең аралығында айналым құралдарының айналымдылығы төмендеп
Айналым ұзақтығы айналымдылық көрсеткішін толығырақ ашады және
Ва.к = Т / Ккап.айн = Т
Егер 2006 жылы бір айналымның периоды бір айдан
Айналыс баяулаған кезде өндіріске қосымша айналым құралдары тартылады.
Айналыстың баяулау салдарынан айналым құралдарын қосымша тарту келесідей
∆Оакт = (Ва.к 1 – Ва.к 0)
2006 жылы айналым құралдарының мөлшерден тыс шығындау 2114,26
Запастардың айналымдылық коэффиценті:
Тауарлы-материалдық қорлардың айналымы жылдамдығы (Көнд.қор айн) айналым капиталының
Көнд.қор айн = Өткізілген өнімнің өзіндік құны /
2006 жылы өндірістік қорлардың айналымы 6,86 айналымға төмендеді
2007 жылы өндірістік қорлардың айналымының баяулауы айтарлықтай төмендеді.
Вөнд.қор. =Т * өндірістік қорлар/өткізілген өнімнің өзіндік құны;
Өндірістік қорлардың айналымдылығы төмендеген кезде бір айналымның периоды
Дебиторлық қарыз бен ақшалай қаражаттардың айналымдылық коэффиценттері;
Дебиторлық қарыздың өтелу периодын талданып отырған кезең ұзақтығын
Вдқ = Т * дебиторлық қарыз / өнімді
2006 жылы дебиторлық қарыздың өтелу периоды 2 күнге
Айналым қаражаттарынынң айналым пероды келесі формуламен анықталады:
Вақш қар = Т * ақшалай қаражаттар /
2006 жылы ақшалай қаражаттардың айналым периоды сәл өсті
Айналым капиталының рентабельдігін есептеу:
Райн.кап = бух.пайда / айн.кап; (15)
2006 жылдан 2009 жылға дейін айналым капиталының рентабельдігі
Айналым қаражаттарының рентабельдігін жоғарылату үшін кәсіпорын айналым қаражаттарын
2.4 Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін бағалау
Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін бағалау көрсеткіштердің орташа жылдық мәндерін
Дебиторлық қарыздың екі жылдағы айналымы төрт айналымға дейін
Дебиторлық қарызды өтеу коэффиценті 2009 жылы 0.09-ға
Меншікті құралдың айналымдылығы – жоғары емес көрсеткіш, дегенмен
Айналым құралдарының айналым көрсеткіштерін қорытынды көрсеткіштер ретінде
Айналым құралдарының айналымы ұзақтығының айналым активтерінің орташа мөлшерінің
∆В(айн.кап) = Т * ∆Айн.кап / өнімді өткізуден
∆В(айн.кап) = 360* (10677,5 – 10403,5) / 115436
Жалпы алғанда, 2005 жылдан 2007 жылға дейінгі аралықта
Екінші реттік фактордың қорытынды көрсеткішке әсері былай өрнектеп
∆В(өн.өтк) = Т * Айн.кап * [(1/өн.өтк 1)-(1/өн.өтк
∆В(өн.өтк) = 360 * 10677,5 * [(1/95142)-(1/115436)]=7,1;
Айналым құралдарының орташа мөлшері айналым активтерінің айналымына еленерліктей
Факторлық көрсеткіштердің әрқайсысы аддитивті модельдің көрсеткіштерінің нәтижесі ретінде
Ауытқу балансы келесі формула арқылы есептелінеді:
∆В(Айн.кап) =∆Вайн.кап (өнд.қор)+ ∆Вайн.кап(д.қ)+∆Вайн.кап(ақш.қар)+
Өндірістік қорлардың айналым құралдарының айналым уақытына әсер етуі
∆Вайн.кап(өнд.қор) = ∆В(айн.кап) * ∆Өнд.қор./∆Айн.кап; (19)
∆Вайн.кап(өнд.қор) = 0,85 * (6986,5 – 5704) /
Дебиторлық қарыздың айналым құралдарының айналым уақытына әсер етуі
∆Вайн.кап(д.қ) = ∆В(Айн.кап) * ∆Деб.қар / ∆Айн.кап; (20)
∆Вайн.кап(д.қ) = 0,85 *(2749 – 3906,5) / 274
Ақшалай қаражаттардың айналым құралдарының айналым уақытына әсер етуі
∆Вайн.кап(ақш.қар) = ∆В(айн.кап) * ∆ақш.қар / ∆айн.кап; (21)
∆Вайн.кап(ақш.қар) = 0,85 * (179,5 – 185,5) /
∆В(Айн.кап) = ∆Вайн.кап(өнд.қор)+ ∆Вайн.кап(д.қ)+ ∆Вайн.кап(ақш.қар)= =3,98 + (-
Материалдық қорлардың ұлғаюы айналымдылыққа кері әсер етті, ол
Ақшалай қаражаттардың өзгерісі оң (- 0,018), бірақ айналымдылыққа
Содан кейін өнімді өткізудің әрбір құраушысының айналым қаражаттарының
∆В(өтк.түс) = ∆Вөтк.түс(АШ) + ∆Вөтк.түс(КШ) + ∆Вөтк.түс(БШ) +
Өзіндік құн есебінен әсері (ауыспалы шығындар) келесі формула
∆Вөтк.түс(АШ) = ∆В(өтк.түс) * ∆АШ/ ∆Вөтк.түс;
∆Вөтк.түс(АШ) = 7,1 * (90121 – 112732) /
Коммерциялық шығындар есебінен әсері келесі формула арқылы есептелінеді:
∆Вөтк.түс(КШ) = ∆В(өтк.түс) * ∆КШ/ ∆Вөтк.түс;
∆Вөтк.түс(КШ) = 7,1 * (-12) /
Басқарушылық шығындар есебінен әсері келесі формула арқылы есептелінеді:
∆Вөтк.түс(БШ) = ∆В(өтк.түс) * ∆БШ/ ∆Вөтк.түс;
∆Вөтк.түс(БШ) = 7,1 * (3645) /-20294
Сатудан пайды есебінен әсері келесі формула арқылы есептелінеді:
∆Вөтк.түс(СП) = ∆В(өтк.түс) * ∆СП/ ∆Вөтк.түс);
∆Вөтк.түс(СП) = 7,1 * (1376 – 2692) -20294
Ауытқу балансы келесі формула арқылы есептелінеді:
∆В(өтк.түс) = ∆Вөтк.түс(АШ) + ∆Вөтк.түс(КШ) + ∆Вөтк.түс(БШ) +
Айналымдылықтың баяулауы (бір айналым периодын ұлғайту) өткізуден
2005 жылдан 2009 жылға дейінгі кезең бойы қордың
3 Айналым құралдарының айналымдылығының механизмін жетілдіру («Астана
3.1 Айналым құралдарын басқаруды жетілдіру жолдары мен резервтері
Айналым құралдарының айналымдылығын жеделдету қәсіпорынның қазіргі жағдаындағы бірінші
Өндіріс қорларын қалыптастыру сатысында олар мыналар болып табылады:
- Экономиқалық дәлелденген қор нормасы енгізу;
-Шикізат, жартылай дайын өнімдер және тағы да басқа
- Тікелей ұзақ қатынастары кеңінен қолдану;
- Материалды - техникалық қамтамасыз етудің қоймалық жүйесін
- Қоймалардағы тиеу- түсіру жұмыстарын кешенді механизациясы.
Аяқталмаған өндіріс сатысында:
- Ғылыми - техникалық прогрессті жеделтету (прогресивті техника
- Стандартизация, унификация, типизацияны дамыту;
- Өндірісті ұйымдастыру нысандарын жетілдіру, арзан конструкциялық материалды
- Шикізаттық және отын - энергетикалық ресурстарды үнемді
Жоғары сұраныстағы өнімнің үлес салмағын жоғарылату.
Айналыс сатысында:
- Өнімді тұтынушыларды оны дайындаушыларға жақындату;
- Есептесулер жұйесін жетілдіру;
- Өткізілген өнім тікелей қатынастар бойынша тапсырыстар орындау,
- Жіберілетін өнімді партиялар, ассортимент, транзиттік норма бойынша
Егер айналым құралдарын басқаруды жақсарту жөнінде әңгіме қозғайтын
- Шикізаттың, материалдың, отынның үлес шағырандарын төмендету өндірісті
- Материалдық ресурстарды үнемдеуге тырысу жаңа техниканы енгізуге
- Материалдық ресурстарды тұтынудағы үнемділік өндірістік қуаттылықты қолдануды
- Материалдық ресурстарды үнемдеу өндірістік өнімнің өзіндік құнының
- Өнімнің өзіндік құнының төмендеуіне елеулі әсер ете
Айналым қорларын үнемдеу мен қолданудың экономикалық тиімділігін жетілдіру
Әрбір кәсіпорында материалдық ресурстарды үнемдеу резервтері бар. Резервтер
Шаралардың сипатына байланысты өндірістегі ресурстарды үнемдеудің резервтерін жасаудың
Өндірістік – техникалық бағыттарға шикізатты өндірістік тұтынуға сапалы
Материалдық ресурстарды үнемдеудің негізгі ұйымдастырушылық- экономикалық бағыттарына мыналар
Айналым құралдарын басқаруда материалдық-өндірістік қорларды бағалау әдісін
Қәсіпорынның жұмысының жоғары нәтижелігі, келісілгендігі тауарлық қорлардың оңтайлы
Бөлшек сауда кәсіпорны бойынша тауарлық қорларды жоспарлау әрбір
Қорлар нормасы келесі құрылымдық элементтер арқылы есептелінеді:
- Сауда қоры нысандағы тауардың болу уақыты;
- Тауарларды қабылдауға, тексеруге және сатуға қажетті уақыт;
- Тауардың жолда болу уақыты;
- Жабдықталудың бірқалыпсыздығына, орташа күндік айналымды күндізгі айналымның
Айналым күндеріндегі сауда қорының нормасы екі бөліктен тұрады:
Сауда залында сатуға арналған тауарларды көрсету және сатып
Келіп түсірулер кезеңі арасында үздіксіз сатылымды қамтамасыз етуге
Сауда қорының бірінші бөлімі келесідей есептелінеді. Сатуға арналған
Сауда қорының екінші бөлігі сатуға арналған тауарлардың келіп
Тауарларды қабылдауға, түсіруге, сапасын тексеруге, сатуға дайындау уақыты
Кепілдік қор әрбір тауарлар тобы бойынша келесі көлемдерде
Күндермен есептелген тауарлар тобы бойынша қорлардың жалпы нормасы
Ni = Nағымдық + Nкеп + Nдайындық +
мұндағы, Nдайындық - қабылдау уақытындағы және
Nағымдық - бірінші түр бойынша жұмыс қоры,
Nкеп – бірінші түрдің кепілдік қоры,
Nж – күндермен есептелген бірінші тауардың келіп түсірілу
Тауарлық қорлардың жолда болу уақыты әдетте басқа қала
Тауарлық қорлардың көлемі бөлек тауарлардың тобы бойынша емес,
Ақшалай нысандағы бөлек тауарлар тобы бойынша тауарлардың қорлар
Келесы сатыда бұл нормативтерді қосады, нәтижесінде барлық кәсіпорын
Алдағы кварталдың басына тауар қорларын жоспарлау келесі жолмен
Қ2 = Қ1 + Т +Р (30)
мұндағы, Қ2 – алдағы кварталдың 1-ші айының
Қ1 - келе жатқан кварталдан бұрынғы айдың
Т – келе жатқан кварталдан бұрынғы ай кезінде
Р – бір айдағы тауар айналымы.
2007 және 2008 жылдардағы мәліметтер негізінде тауар қорларының
Норманың бірінші бөлігі – үнемі сауда залында болуы
Тәжірибе негізінде анықталғандай қабылдау, түсірілу, сапаны тексеру, тауарды
- А тауар тобы бойынша (құрылыс нысанындағы бұйымдар)
- Ә тобы бойынша (швеллерлер) – 2,5 күн;
- Б тобы бойынша (бұрыштар) – 0,8 күн;
- В тобы бойынша (құбырлар) – 1,6 күн.
Кәсіпорында қарыстырылған кепілдік қор: А тобы бойынша –
Тауар топтары бойынша жалпы қор нормасын есептеу кесте
Кесте 9. Тауар қорының нормасын есептеу
Көрсеткіштер Тауарлар тобы
Құрылыс нысандағы бұйымдар Швеллерлер Бұрыштар құбырлар
Тауар залдарын толтыру үшін қажетті тауарлар қоры, күндермен
1
1
1
1
Кезекті әкеліп түсірулер арасындағы кезеңде үнемі сатылымдарды қамтамасыз
7
3
5
9
Қабылдауға уақыт, күндермен 0,6 2,5 0,8 1,6
Кепілдік қор, күндермен 2,6 3,3 1,7 3,0
Барлығы 11,2 9,8 8,5 14,6
Ескертпе – “Астана Трэйд Интернэшнл” АҚ қаржылық
Демек, кәсіпорындағы тауар қорларының жоспарлы нормасы есептедім, тауар
Кесте 10. Швеллер бұйымдары тауарлық қорларының нормативі
Топшалар Тауар қорларының нормасы, күн Орташа күндік айналым,
9,8 19,2 188,4
9,8 11,6 114,1
9,8 7,1 69,3
9,8 14,0 137,2
Кесте 10 жалғасы
9,8 13,0 127,5
9,8 17,4 170,6
Барлығы 9,8 82,3 807,0
Ескертпе – “Астана Трэйд Интернэшнл” АҚ қаржылық
Кәсіпорының өніміне сұраныстың маусымдық ауытқуын есепке ала отырып,
Дипломдық жұмыстың екінші бөліміндегі талдау кәсіпорын өнімі маусымдық
Тауар қорларын есептеуді маусымдық индексті ескере отырып жүзеге
Кесте 11. І тоқсанға тауар қорларының нормативі
Тауар тобы Тауар қорларының жоспарлы орташа күндік нормативі,
Құрылыс нысанындағы бұйымдар 44,9 99,3 44,6
Швеллерлер 807,0 - 746,3
Басқа да бұйымдар 170,6 101,4 172,9
Бұрыштар 24,7 178,8 44,1
Құбырлар 154,5 54,1 83,6
Барлығы 1 031,1 - 918,6
Ескертпе – “Астана Трэйд Интернэшнл” АҚ қаржылық
2009 жылдағы орташа күндік тауар қорлары 3 153мың
Демек, тауар топтарына сұраныстың маусымдық ауытқуы ескерілген тауар
Ағымдық жылдың басқа да тоқсандары бойынша есеп жүргіземіз.
Кесте 12. ІІ тоқсанға тауар қорларының нормативі
Тауар тобы Тауар қорларының жоспарлы орташа күндік нормативі,
Құрылыс нысанындағы бұйымдар 44,9 104,8 47,0
Швеллерлер 807,0 - 742,6
Бұрыштар 24,7 64,6 15,9
Құбырлар 154,5 135,0 208,6
Барлығы 1 031,1 - 1 014,2
Ескертпе – “Астана Трэйд Интернэшнл” АҚ
Демек, кесте-13 сәйкес тауар топтарына сұраныстың маусымдық ауытқуы
Кесте 13. ІІІ тоқсанға тауар қорларының нормативі
Тауар тобы Тауар қорларының жоспарлы орташа күндік нормативі,
Құрылыс нысанындағы бұйымдар 44,9 31,4 14,1
Швеллерлер 807,0 - 795,4
Бұрыштар 24,7 110,4 27,2
Құбырлар 154,5 102,7 158,7
Барлығы 1 031,1 - 995,5
Ескертпе – “Астана Трэйд Интернэшнл” АҚ қаржылық
Тауар топтарына сұраныстың маусымдық ауытқуы ескерілген тауар қорларының
Кесте-14 сәйкес тауар топтарына сұраныстың маусымдық ауытқуы ескерілген
Кесте 14. IV тоқсанға тауар қорларының нормативі
Тауар тобы Тауар қорларының жоспарлы орташа күндік нормативі,
Құрылыс нысанындағы бұйымдар 44,9 164,5 73,9
Швеллерлер 807,0 - 943,7
Кесте 14 жалғасы
Бұрыштар 24,7 46,2 11,4
Құбырлар 154,5 108,2 167,1
Барлығы 1 031,1 - 1 196,1
Ескертпе – “Астана Трэйд Интернэшнл” АҚ қаржылық
Сурет-6 көріп отырғанымыздай, 2009 жылы орташа қорларының нормативіне
Сурет 6. Айналым қаражаттарының босап шығуы
Демек, кәсіпорында тауар қорларының нормативін енгізу айналымға 2
Тауар қорларының қалыптасу тиімділігін маусымдық ауытқуларды ескере отырып,
Айналым қаражаттарын рационалды қолдану жалпы коммерциялық ұйымның жұмыс
Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің маңызды көрсеткіштері айналым қаражаттарының айналымдылығы
3.2 Айналым құралдарының айналымдылығын жеделдету жолдары
Кәсіпорынның жұмыс тиімділігін жоғарылатуға және қаржылық жағдайын тұрақтандыруға
Айналым құралдарын басқарудың тиімділігі экономикалық көрсеткіштердің жүйесімен сипатталады,
Айналым құралдарының айналымдылығы деп ақшалай нысандағы айналым құралдарының
Динамикадағы жылдар бойынша айналымдылық коэффициенттерінің салыстыру айналым құралдарын
Айналым құралдарының айналымдылығының жеделдеуі олардың айналымнан абсолютті немесе
Кәсіпорынның айналым қаражаттарын басқарудың тиімділігі оның қаржы-шаруашылық қызметінің
Бір жағынан, қолда бар айналым ресурстарын рационалды қолдану
Айналым құралдарын басқарудың тиімділігі критериясы ретінде уақыт факторы
Айналым сферасы салалары, соның ішінде сауда, тұрмыстық қызмет,
Өндірістік кәсіпорындардың айналым құралдарын басқарудың тиімділігін 3 негізгі
- айналымдылық коэффициенті;
- айналым қаражаттарын жұмылдыру коэффициенті;
- бір айналымның ұзақтығы.
Айналымдылық коэффициенті көтерме бағадағы өнімді өткізу келемін кәсіпорындағы
Қа = Qө / Аорт.қ
мұндағы, Қа – айналым құралдарының айналымдылық
Qө - өткізілген өнімнің көлемі, тг.;
Аөорт.қ – айналым құралдарының орташа қалдығы, тг.
Айналымдылық коэффициенті белгілі бір кезең аралығында кәсіпорынның айналым
Біздің жағдайда ол мына формула арқылы есептелінеді:
Қа =2400000 / 240000 =10 (айналым)
Айналым құралдарын жұмылдыру коэффициенті айналымдылық коэффициентіне кері. Ол
Қж = Аорт.қ / Qө ( 32)
мұндағы, Қж – айналым құралдарын жұмылдыру
Берілген жағдайда:
Қж = 2400000 / 240000 = 0,1
Күндермен есептелген бір айналымның ұзақтығы кезеңдегі күндер санын
Т = К / Қа (33)
мұндағы, К – кезеңдегі күндер саны (360,90)
Берілген жағдайда:
Т = 360 / 10 = 36 (күн)
Яғни, бір жылда кәсіпорынның айналым құралдары 10 айналым
Айналым құралдарының айналымдылығының жеделдету эффектісі оларды дұрыс қолданумен
Абсолютті босап шығу айналым құралдарына қажеттіліктің тікелей азаюын
Салыстырмалы босап шығу айналым құралдарының көлемі өзгерісін және
Өткен жылда қаражаттардың айналымдылығы 39 күнді құрады. Яғни,
(2400000 х 39) : 360 = 260000 (тг.)
құралдардың салыстырмалы босап шығуы тең:
2,0000 – 240000 = 20000 (тг.)
Айналым құралдарының босап шығуы бірнеше оң жер береді:
-Өнім өндірісі айналым құралдарының аз шығындалуымен жүзеге асырылады;
-Материалдық ресурстар босап шығады;
-Пайдадан ұсталатын қаражаттардың бюджетке түсімі тездетіледі;
-Кәсіпорынның қаржылық жағдайы жақсартылады, себебі қаражаттардың айналымдылығының жоспардан
Өкінішке орай, қазіргі кезде кәсіпорындардың иелігіндегі меншікті қаржылық
Өндірістік циклдің ұзақтығын қысқарту – айналым құралдарының айналымдылығын
өндірістік процестің тетіктенуін және автоматтануын арттыру;
көмекші операцияларды орындау уақытын қысқарту;
ішкі ауысым және аралық ауысым үзілістерінің уақытын азайту;
табиғи процестердің жалғасуын қысқарту.
Аяқталмаған өндірістегі айналым құралдары нормативінің айырмасы үшін өндіріске
Н = Зр * Нд
мұндағы, Зр - өнім өндірісіне арналған материалдық ресурстың
Нд – аяқталмаған өндіріс бойынша айналым құралдарының нормасы.
Бұл ретте аяқталмаған өндірістегі айналым құралдарын нормалау әрбір
Аяқталмаған өндірістегі айналым құралдарының нормасы өндірістік циклдің ұзақтығына
Өндірістік цикл ұзақтығының айырмасы сонымен қатар
Әрбір ұстаным шеңберінде топтар саны шектелмейді. Бір топқа
Әрбір топта тобы бойынша орташа жоғарыда
Әрбір өкіл-бұйым бойынша өндірістің ұзақтығы, ал олардың
Есеп айырысу мысалы кесте-19 көрсетілген.
Кәсіпорын бойынша өндірістік циклдің орташа өлшенген
Шығындар өсімінің коэффициенті өндірістік цикл ішінде өндірістегі
Өндірістегі шығындар тең немесе тең емес өсіп келетініне
Кесте 15. Өндіріс көлемінің ұзақтығы
Бұйым тобы Топтың өкіл-бұйымының өндірістік цикл ұзақтығы Өндірістің
А 10 40 400
Ә 15 40 600
Б 20 20 400
Жиыны
100 140
Ескертпе – “Астана Трэйд Интернэшнл” АҚ қаржылық
Осылайша, егер шығындар тең өсіп келе жатса,
Зп+(Зо*0,5)
Кнз =
Зп – өндірістік цикл шығындары өсімінің коэффиценті;
Зо – бұйымның өндірістік өзіндік құнына кіретін
С – бұйымның өндірістік өзіндік құны.
Мысалы: кәсіпорынның өнімдері өндірісінің технологиясына сәйкес
Кнз =(40+80*0,5) : (40+80) = 0,66
Бір уақыттағы шығындар – бұл шикізаттың, негізгі материалдардың,
Өндірістегі шығындар тең емес өскен жағдайда
∑ Зі
_______________ ,
Кнз =
Зі - өсіп келе жатқан қорытынды уақытының
С – бұйымның жоспарлы өзіндік құны;
Пд - күнтізбелік (күндер, апталар, айлар)
Мысалы: бұйымның жоспарлы өзіндік құны 15 мың
Кнз = (2+10+13+15) : (15*4) = 0,66.
Аяқталмаған өндірістегі айналым құралдарының нормасы күндерде кәсіпорындарға
∑ (Пі*Кі)
Нд = _____________ ,
n
(37)
Нд – кәсіпорын (бөлімше) бойынша күндердегі аяқталмаған өндіріс
Пі – І тобы өкіл-бұйымының өндірістік циклінің
Кі – і-тобы өкіл-бұйымының шығындары өсімінің коэффиценті;
І – 1,2,3...n - өкіл-бұйымдар топтарының саны.
Сонымен қатар кәсіпорындар бойынша айналым құралдары нормасының
∑ (Пі*Кі*Vi)
Нд = ___________,
100
(38)
Vi - і-тобының кәсіпорынның (бөлімшенің) өнімнің жалпы көлеміндегі
Дайын өнім бойынша айналым құралдарының нормативтері мынадай
Н=Зр*Нд
(39)
Зр - өндірістік өзіндік құны бойынша өнімді
Нд – күндердегі қор нысаны.
Дайын бұйымдар қорларын құру үшін қажетті айналым құралдарын
Күндердегі қорлар нормалары тиеу партияларының, тапсырыстар мен
Аталған нормалар айырмасы үшін кәсіпорынның барлық
Онда дайын өнім бойынша айналым құралдарының
Кесте 16. Өнімді өндіруге қажет уақыт нормасы
Бұйым тобы
Өнімді жалпы шығарудың үлес салмағы %
Уақыт нормасы (күндері) _Өндірістік сан (гр.2*гр.7)
түр-түрлігі бойынша таңдау партиялардың жиналуы орам және таңбалау
1 2 3 4 5 6 7 8
А 40 0,5 3 0,5 0,5 4,5 180
Ә 50 1 2 0,5 0,5 4 200
Б 10 0,5 2,5 0,5 0,5 4 40
Жиыны 100 - - - - - 420
Ескертпе – “Астана Трэйд Интернэшнл” АҚ қаржылық
Осылайша нормаланатын айналым құралдарының әрбір элементі бойынша
Содан соң жоспарланған кезеңде айналым құралдарының
Біздің мысалымызда жоспарлы кезеңнің айналым құралдарының нормативі
Айналым құралдары нормативі өсімінің сомасы жоспарланған кезеңнің
Біздің мысалда өсім сомасы +330 (1080-750).
Кесте 17. Айналым құралдары нормативі өсімінің сомасы
Элементтер
мен көрсеткіштер Өлшем бірл. Базистік кезең Жоспарлы кезең
барлығы Оның ішінде мыналар есебінен
нормалар Басқа факторлар
1. Шикізат, негізгі материалдар мен сатып алынатын жартылай
- норма күн. 10 12
- бір күндік шығыс тг. 500000 54000
-норматив мың. тг. 500 648 +148 +108 +40
2. Көмекші материалдар:
- норма күн. 5 8
- бір күндік шығыс тг. 50000 54000
- норматив мың тг. 250 432 +182 +162
3. Барлығы:
- норматив
750 1080 +33 +270 +6
- норма
15 20
Ескертпе – “Астана Трэйд Интернэшнл” АҚ қаржылық
Айналым құралдарының жиынтық нормативін айқындау талдамалық есеп
1) өндіріс көлемінің өсіміне тәуелді (шикізат, негізгі және
2) өндіріс өсіміне тәуелсіз (жөндеу үшін қосалқы бөлшектер,
Мысалы,
Базистік жылдың жиынтық нормативі – 750 мың тг.,
Жоспарланған жылы айналым құралдарын 2 %-ға айналымдығы, өнімдерді
Бұл кезде айналым құралдарының жоспарланған жылдағы жиынтық нормативі
бірінші топ бойынша – 648 мың тг.
екінші топ бойынша – 162 мың. тг. ((648*150)
барлығы – 810 мың тг. (648+162).
Алынған жиынтық нормативті өткен кезеңнің жиынтық нормативімен
Айналым құралдарын қолдануды жақсарту мәселесі нарықтық қатынастардың қалыптасу
Қорытынды
Берілген жұмыста мен арнайы әдебиет көздерін қолдана отырып,
Айналым капиталы минималды қажетті мөлшердегі өндірістік айналым
Айналым қаражаттарының үнемі қозғалысы өндіріс пен айналыс үрдісінің
Айналым қаражаттары өндіріс сферасына, айналыс сферасына, халық шаруашылығындағы
Қолда бар мәліметтерді қолдана отырып, мен нақты кәсіпорынның
Дипломдық жұмыс тақырыбы бойынша мәселелерді шешу кезінде
-қазіргі уақыттың қате тәжірибесіне сүйене отырып, айналым қаражаттарын
-дебиторлық қарызды басқаруға тиісті деңгейде көңіл аудармау.
Берілген бағыттар бойынша жұмыстың тәжірибелік бөлімін орындау барысында
-кәсіпорынның материалдар қорын азайтуы және өнімді өткізу бойынша
-көрсеткіштер жүйесінің көмегімен кәсіпорынның айналым қаражаттарын басқару әдістемесі
-банктің қысқа мерзімді несиесін тарту тиімді емес;
-өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру бойынша шаралар айналымдылықтың жеделдетілуіне және
Жалпы қарайтын болсақ, кәсіпорынның айналым қаражаттарын басқару бойынша
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына Жолдауы «Жаңа әлемдегі жаңа
Назарбаев Н.Ә. Жолдауы «Қазақстан экономикасының, әлеуметтік және саяси
Жүйриков К.К.: Финансы предприятий в условиях рынка.-Алматы, 2002,
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық
Ван Хорн Дж.К. Основы управления финансами: Пер. с
Верещака В.В. Привлечение оборотных средств
Ефимова О. В. Анализ оборотных активов организации. //
Ефимова О.В. Финансовый анализ.- М.: Бух. учет, 1996
Козлова Е.П., Галинина Е.Н. Финансовый анализ и аудит.
www.astanatradeinternational.kz
Литвин.И.И Как определять плановую потребность предприятия в оборотных
Нестеров В.О. , Карпенко С.Н. Финансовый анализ и
Ковалев В.В. Финансовый анализ. Управление капиталом. Анализ отчетности.-М.:
Павлова Л.Н. Финансовый менеджмент в
Парамонов А. В. Учет и анализ предпринимательского капитала
Рубченко М., Агеев С. и др. Искусство
Стоянова Е.С., Быков Е.В., Бланк А.И.
Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент. -М.: Перспектива, 1994 –
Уткин Э.А. Финансовое управление. - М.: Финансы
Фащевский В.М. Об анализе оборотных средств //Бухгалтерский
Финансы в управлении предприятием /Под ред.
Хомидов А. У. Анализ бухгалтерского баланса // Аудит
Чурилов С. В. Анализ собственного оборотного капитала //
Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа.- М.:
Ковалев В.В.. Финансовый анализ: методы и процедуры. –М.:
Қосымша А
«Астана Трэйд Интернэшнл» АҚ-ның 2007 жыл бойынша айналым
Актив
Ағымдық активтер - барлығы Жыл басына Жыл соңында
9858 9734
Соның ішінде: ақшалай қаражаттар және қысқа мерзімді қаржылық
345
Дебиторлық қарыз
5911
1902
Қорлар және шығындар 3921
7487
Иммобилизацияланған қаражаттар 7703
7956
Баланс 17561
17687
Міндеттемелер
Ағымдық міндеттемелер - барлығы Жыл басына Жыл соңында
6813
7731
Соның ішінде: ақшалай қаражаттар және қысқа мерзімді қаржылық
Қысқа мерзімді несиелер -
-
Ұзақ мерзімді қарыздық капитал -
-
Меншікті капитал 10748
9956
Баланс 17561
17687
Қосымша Ә
«Астана Трэйд Интернэшнл» АҚ-ның 2008 жыл бойынша айналым
Актив
Ағымдық активтер - барлығы
Жыл басына Жыл соңында
9734 10091
Соның ішінде: ақшалай қаражаттар және қысқа мерзімді қаржылық
14
Дебиторлық қарыз 1905
3593
Қорлар және шығындар 7489
6484
Иммобилизацияланған қаражаттар 7956
7980
Баланс 17695
18071
Міндеттемелер
Жыл басына Жыл соңына
Ағымдық міндеттемелер - барлығы 7731
7883
Соның ішінде: ақшалай қаражаттар және қысқа мерзімді қаржылық
7883
Ұзақ мерзімді қарыздық капитал -
-
Меншікті капитал 9964
10188
Баланс 17695
18071
Қосымша Б
«Астана Трэйд Интернэшнл» АҚ-ның 2009 жыл бойынша айналым
Актив
Жыл басына Жыл соңында
Ағымдық активтер - барлығы
10091
12724
Соның ішінде: ақшалай қаражаттар және қысқа мерзімді қаржылық
Дебиторлық қарыз 3593
2064
Қорлар және шығындар 6484 10591
Иммобилизацияланған қаражаттар 7980 7995
Баланс 18071 20719
Міндеттемелер Жыл басына Жыл соңында
Ағымдық міндеттемелер - барлығы 7883 9648
Соның ішінде: ақшалай қаражаттар және қысқа мерзімді қаржылық
қысқа мерзімді қаржылық салымдар -
500
Ұзақ мерзімді қарыздық капитал -
-
Меншікті капитал 10188 11071
Баланс 18071 20719
66
Кәсіпорынның айналым құралдары
Өндіріс саласындағы
айналым құралдары
Айналыс саласындағы айналым құралдары
Өндірістік қорлар
Аяқталмаған өндіріс
Жартылай дайын өнімдер
Болашақ кезең шығындары
Қоймадағы дайын өнім қалдағы
Ақшалай қаражаттар
Өнімді тиеу
Дебиторлық қарыз
Басқа да айналым қаражаттары
Нормаланған айналым құралдары
Нормаланбаған айналым құралдары
2005
2005
2005