КІРІСПЕ........................................................................................................................3
І. АРА ҚАШЫҚТЫҚТАН ЗОНДЫЛАУ ДЕРЕКТЕРІНІҢ
САПАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫНА ОРБИТА МЕН АТМОСФЕРА КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ ӘСЕРІ....................................................................................6
ІІ. ҒАРЫШТЫҚ СУРЕТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК БЕЛГІЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫ ЖЕКЕ
2.1 Суреттердің масштабы мен шолулығы...............................................................9
2.2 Мүмкіндігі мен дәлдігі.
2.3 Түсірімнің қайталануы........................................................................................10
2.4 Ғарыштық суреттердің негізгі түрлері.
2.5 Жарық диапазондағы суреттер...........................................................................11
2.6 Жылу инфрақызыл диапазондағы суреттер......................................................14
ІІІ. ТАБИҒАТ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ЗЕРТТЕУГЕ
АРНАЛҒАН ЖЕРДІҢ ЖАСАНДЫ СЕРІКТЕРІ....................................................15
ҚОРЫТЫНДЫ..........................................................................................................20
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..............................................................21
КІРІСПЕ
Жасанды Жер серіктері арқылы түсірілген алғашқы суреттер,ғарыштан келетін
Ғарыштық түсірімді бұрынғы әуетүсірім әдісімен салыстыруға болады.Сонымен қатар,суретке
Географиялық зерттеулерде әуеғарыштық әдістер қолдануының негізгі мақсаты,
Географиялық зерттеулерде кеңінен қолданатын басқа әдістермен салыстырғанда әуеғарыштық
1.Бақылаудың ғаламшарлық түрі.Ғарыштық суреттер бойынша әр түрлі нысандарды,құылыстарды
2. Тез арада дайын болуы жылдамдығы.
3.Түсірімдердің қайталанып тұруын, процестердің өзгеруін бақылап,оларды болжауға болады.
4. Баруға қиын, игеруі мүмкін емес аудандарда негізгі
5.Әуеғарыштық суреттердің сол масштабтағы топокартаға қарағанда ақпаратты көбірек
Ғарыштықтың дамуы барысында ғарыштан түсіру мүмкіндіктері пайда болды.Бұл
Географиялық міндеттерде қолданылатын арақашықтық негіз әр түрлі тақырыптық
Бұл жұмыс осы аталғанғандарды тереңірек қарастырады деген
Жер қойнауындағы үрдістер
мен оның бетінен шағылысу және
сәулеленуден түзілетін
ФИЗИКАЛЫҚ ӨРІСТЕР;
Шығу тегі,техногенді өрістер
АЗ жүйесі
АЗД жинау
АЗД өңдеу
АЗД интерпретациялау
Тақырыптық карталардың
арақашықтық негізі
1-сурет.Ара қашықтықтан зерделеу жүйесінің кіру және шығу элементтері
I. АРА ҚАШЫҚТЫҚТАН ЗЕРДЕЛЕУ ДЕРЕКТЕРІНІҢ
САПАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫНА ОРБИТА МЕН АТМОСФЕРА
КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ ӘСЕРІ
Жерді ара қашықтықтан зерделеу (АЗ)- бұл ғарыштық серіктерінде
Ара қашықтық әдістер тіркейтін құралдардың зерттелетін нысандардан едәуір
Ара қашықтық зерттеуде нысандар туралы ақпаратты әр түрлі
Ара қашықтықтан зондылау деректерінің сапалық сипаттамаларына пішіні,еңістігі,биіктігі,айналу кезеңі,серіктегі
Орбита пішіні. Түсіру құралы орнатылған ғарыштық тасымалдаушы шеңберлі
Орбита еңістігі(i)- орбита жазықтығы мен эквтор жазығының арасындағы
Экваторлық орбитада ауытқу болмайды,полярлық және еңісті орбиталар орбиталық
ЖЖС орбитамен қозғалғанда жер бетіне орбитаның проекциясы болып
Еңістелу түсірім қамтитын ендік белдеуді анықтайды. Мысалы, орбита
Биіктік. Биіктігі бойынша біршама көп қолданылатын орбиталардың
100-500 шақырым-орбитальды станциялардың ұшқышсыз кемелеріне арналған орбиталар (көбінесе
500-2000 шақырым-ресурсты және метеорологиялық ЖЖС үшін арналған орбиталар
36000-40000 шақырым-геостационарлы ЖЖС арналған орбиталар.Мұндай ЖЖС қозғалу жылдамдығы
Айналу кезеңі(Т) - ЖЖС Жерді айналуы, бұған
Айналу кезеңінде айналымаралық ара қашықтық 22,5( ,
Қандай да бір нақты жер үлескесін үнемі бақылау
Тәуліктік геосинхронды кезеңді ЖЖС еңісті орбитада болады (Т-24
Күнге қатынасы бойынша орбитаның орналасуы-бұл орбитаның жазықтығы мен
Атмосфераның әсері. Ғарыштан түсіру атмосфера қабатынан түсіріледі,оның күйі
Әдетте оптикалық диапазонда түсіруге бұлт кедергі жасайды,себебі ол
Әр зонада сәулелердің таралуы әр түрлі.Атмосфералық түтін
II. ҒАРЫШТЫҚ СУРЕТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК БЕЛГІЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫ
ЖЕКЕ КӨРСЕТКІШТЕРІ БОЙЫНША ЖІКТЕУ
Сурет-екі өлшемді бейне,ол техникалық құрал-жабдықтары ара қашықтықтан тіркеу
Суреттердің шолулығы үлкен ауданды қамтумен сипатталады.Сонымен бірге мұнда
Геосфера компоненттерін кешенді кескіндеу.Суреттерде геосфераның әр түрлі компоненттері-литосфера,гидросфера,биосфера,атмосфера
Түсірімнің жүйелі түрде қайталануы. Түсірімдер арасындағы интервалдар жыл,ай,сағат,минутты
Бейнені үйлестіру -бейнені жалпылау.Суретті геометриялық және өңдік жалпылау
Үйлестіру нәтижесінде сызықтар түзуленеді,пішіндер қарапайымдалады,түстер мен өңдер жалпыланады,қара
Қажетті үйлестіру дәрежесі арнайы құрал-жабдықтармен алынады.Мысалы,суреттің масштабын таңдау
2.1.Суреттердің масштабы мен шолулығы
Суреттер масштабы бойынша келесі топтарға бөлінеді:
-ұсақ масштабты (1:10000000-1:00000000).Бұлар геостационарлар мен метеорологиялық жер серіктерінен
-орта масштабты (1:1000000-1:0000000 ).Ұшқышты кемелер мен орбитальды станциялардан
-ірі масштабы (1:1000000 ірі).Арнайы картографиялық ЖЖС алынады.
Шолу-бір суреттің аймақ ауданын қамтуы.Осы көрсеткіш бойынша суреттерді
-ғаламдық, бір жарты шардың жарық бөлігін қамтиды планетааралық
-аймақтық, мұнда материктің немесе ірі аймақтың бөлігі бейнеленеді;метеорологиялық
Қамту зонасының ені 500-3000 шақырым арасында.
-жергілікті, аймақтың бір бөлігі ғана көрінеді;ұшқышы бар кемелерден,орбитальды
2.2.Мүмкіндігі мен дәлдігі
Мүмкіндік-бұл суретте көрінетін,нысанның ең төмен сызықты шамасы.Осы көрсеткіш
-өте төмен мүмкіндіктегі суреттерондаған шақырым.Қазіргі кезде ондай мүмкіндіктегі
-төмен мүмкіндіктегі суреттер бірнеше шақырым.Бұндай суреттер кең таралған.Оған
-орта мүмкіндіктегі суреттержүздеген метр .Мұндай суреттерді ресурты жер
-жоғарғы мүмкіндіктегі суреттер ондаған метр: Мұндай мүмкіндіктер
Дәлдік-суреттің аудан бірлігіне сиятын ақпарат көлемі. Осы
2.3.Түсірімнің қайталануы
Жоғарыда айтылған жіктеулер ғарыштық бейнелердің кеңістіктік сипаттамаларына қатысты.Бірақ
Кезеңді қайталанатын түсірулер: геостационарлық және жер маңындағы орбиталарда
Кезеңдік,шектелген түрде реттелетін түсіру тек кейбір ресурсты жер
Реттелетін түсіру, орбитальды станциялардан, қысқа уақытқа ұшырылатын фотографиялық
2.4.Ғарыштық суреттердің негізгі түрлері
Ғарыштық түсірулерді жүзеге асыру нысандардың электромагнитті
Спектрлі диапазон бойынша ғарыштық суреттер үш негізгі топқа
-көрінетін және жақын инфрақызылжарық диапазондағы суреттер
-жылу инфрақызыл диапазондағы суреттер
-радиодиапазондағы суреттер
Элетромагнитті толқындар ұзындығы бойынша жіктеледі.
Оптикалық толқындар үлескісі (0,001-1000 мкм) :
Ультракүлгін (0,4 мкм)
Көрінетін (0,4-0,8)
Инфрақызыл диапазондар кіреді
Көрінетін диапазон көз ажырататын түстер түстеріне байланысты келесі
-күлгін(390-450нм)
-көк(450-480нм)
-көгілдір(480-510нм)
-жасыл(510-550нм)
-сары-жасыл(550-575нм)
-сары (575-585нм)
-қызыл-сары(585-620нм)
-қызыл (620-880нм)
Инфрақызыл диапазон (ИҚ) келесі түрге бөлінеді:
Жақын(1,5 мкм.аз)
Орта(1,5-3мкм. )
Алыс немесе жылу (3 мкм.көп)
Көрінетін, жақын және орта ИҚ-диапазондарды бір жарық диапазонына
Түсіру түрі бейненің қалыптасу технологиясын да анықтайды.
Түсіру түріне қарай суреттер:фотографиялық,фототеледидарлық,сканерлік суреттерге бөлінеді.
2.5.Жарық диапазонындағы суреттер
Бұл спектр диапазонына көрінетін, жақын және орта ИҚ-диапазоны
Суреттердің сапасы,олардың геометриялық және фотометриялық қасиеттеріне, алыну технологиясы
Фотографиялық суреттер-авиациялық немесе ғарыштық тасымалдаушыдағы фотоаппарат объектив+фотоүлбір
Қазіргі кезде фотографиялық суреттер мүмкіндігі 20-50 м дейін.Олар
Фотодеректерді пайдалануына қарай фотосуреттерді ақ-қара,түрлі-түсті,спектрозональды,көпзональды,синтезделген деп бөледі.
Түрлі-түсті суреттерді алу үшін ені немесе үш қабатты
Спектрозональды суреттерді алу үшін да екі-үш қабатты деректер
Көпзоналы суреттерді 4-6 объективі бар арнайы фотоаппараттар көмегімен
Көпзоналы суреттерден түрлі-түсті суреттер алуға болады,оларды синтезделген деп
Теледидарлық және сканерлік түсіру нысандарды жедел бақылайды.Сканерлейтін элемент
Айнаның тербелісі бейненің жолағын түзеді,сканерлік бейнелер ғарыштық
Сызық бойымен аппараттың қозғалуына суреттің масштабы өзгермейді,бірақ жолақ
Көбіне көпзоналы сканерлік түсіруді пайдаланады.Бұл жағдайда бірнеше айна
Фототеледидарлық суреттерді тасымалдаушыда орнатылған теледидарлық камера көмегімен алады.Ол
Теледидарлық суреттердің геометриялық бұрмаланған түсіру камерасының еңістік осінің
Теледидарлық суреттедің қасиеттері әр түрлі болады,олар тар және
Теледидарлық түсіру спектрдің көрінетін және жақын инфрақызыл диапазонында
Көпэлементті ЗБҚ-суреттер зарядты байланысты құрал
Ары қарай мүмкіндіктің жедел түсіруде жоғарылауы зарядты байланысты
ЗБҚ бірнеше мыңдаған миниатюрлық 10-20 мкм. Жарыққа сезімтал
Бұл диапазон кең таралған және 3-тен 1000 мкм.
Жылу диапазонындағы суреттер әдетте түсірудің басқа түрлерін толықтырып
III.ТАБИҒАТ РЕСУРСТАРЫН КЕШЕНДІ ЗЕРТТЕУГЕ АРНАЛҒАН ЖЕРДІҢ ЖАСАНДЫ СЕРІКТЕРІ.
Геостационарлы жер серіктері.Қазіргі кезде Жерді ғаламдық шолумен қашық
GOES жер серіктері сериясы 1975 ж. бері қолданылып
Ресейлік жер ресурсты жер серіктері бұрынғы КСРО-да 1971-1980жж.аралығында
Метеордың алғашқы серіктері поляр орбиталарында шамамен 1000 шақырым
Бұл жер серіктерінің түсіру аппаратурасы болып аз және
Аз және орта мүмкіндіктегі сканерлер күніне 32 және
1980 жылдардың ортасында “Ресурс –0” ресурсты жер серіктері
Бұл серияның жер серіктерінің орта мүмкіндіктегі бес каналды
Американдық Landsat сериясының жер серіктері жердің табиғи
Жер серіктері полярлық, күндік-синхронды орбиталарда жұмыс жасайды,қайталанып түсіру
Оптикалық-механикалық сканер MSS (Multi spectralscanner) бірінші
1999 ж. бастап “Landsat-7”
SPOT -жер бетін бақылайтын жер серіктері жүйесі Францияда
Жер серіктері субполярлық,күнді-синхронды орбиталарда 800 шақырым биіктікте жұмыс
TERRA-жаңа американдық бағдарлама,1999ж. Terra Жер серігінің ұшырылуымен байланысты.Осы
Terra сериясының жер серіктерінде MODIS сканері орнатылған,онда көрінетін
ASTER-Terra жер серігі бортында орнатылған жабдықтардың бірі. Тәжірибелік
М.В.Хруничев атындағы МҒҒӨО “KazSat” ғарыштық байланыс жүйесін
Жасанды жер серігіне диапазонындағы 12 транспондер кіреді
Келісім шарт ғарыштық аппараттың ұшуы кезінде жердегі басқару
Ұшыру Байқоңыр ғарыш айлағынан “Протон” зымыран-тасымалдаушы арқылы 2006
Жер серігін құрастыратын ұйымның негізгі принциптері мен жағдайлары,оны
“ҚазСат” ғарыштық жүйесінің техникалық сипаттамалары
1-кесте
Жұмыс орбитасының көрсеткіштері:
-орбита тектүрі
-еңістігі
-тұру нүктесінің бойлығы диапазон
0 градус
25-115 градус ш.б.
Пайдалы жүктеме массасы
Ретрансляция тармақтарының саны
-тіркелген байланыс
-теледидарлы
8
4
БРТК диапазондар
саны
Ku
БРТК тармақтарының
өткізу жолақтары
72МГц
Пайдалы жүктеменің номиналды
Энергия тұтынуы
1300 Вт дейін
ҒА жағдайын тұру нүктесіндегі нақтылықты қолдау:
-бойлық бойынша
-ендік бойынша
-+0,05 градус
-+0,05 градус
БРТК жұмысы кезіндегі ҒА
Бағыттану нақтылығы
0,1 градус
Геостационарлық орбитаға шығару жолы
ЗТ “Протон”
Техникалық ресурс
12 жыл
Осы аталған жоба барысында Қазақстан төмендегі жетістіктерге ие
-геостационарлық орбитадағы ғарыштық аппаратқа ие болады,ондағы 12 байланыс
-Қазақстан Республикасы аймағындағы басқару міндеттерін шешуді,ҒА пайдалану кезеңіндегі
-ҒА бақылаудың және басқарудың толық циклін іске асыруға
ҚОРЫТЫНДЫ
Ара қашықтықтан зерделеу жүйесінің мақсаты мен міндеттерін талдау
Ара қашықтықтан зерделеу әдістері табиғат ресурстары міндеттерін шешу
Ара қашық тықтан зерделеу деректері жер беті бейнесін
Ара қашықтықтан зерделеу көрінетін диапазонда геоморфологиялық мақсатта қолданудың
Жылу диапазонындағы ара қашықтықтан зерделеу ерекшелігі күндізгі жазықтың
Ара қашықтықтан зерделеу әдістерін радиотолқынды диапазонда пайдалану ерекшелігіне
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1.Көшімова Ә.Ғ. Географиялық зерттеулердегі әуеғарыштық әдістер
2.Кравцова В.И. Космическая картография –М.,МГУ.1977. 17-23б.б.
3.Виноградов Б.В. Космические методы изучения природной среды.–М.,Мысль.1976.28-29 б.б.
4.БарретЭ., Куртис Л. Введение в космическое землеведение.Дистанционные методы
5.Береговой Г.Т. и др. Исследование природной среды с
6.АржановЕ.П.,Ильин В.Б. Аэрофотосъемочное оборудование –М., Недра.1972.
14-21б.б.
7. Интернет жүйесінен алынған материалдар қолданылды.(мысалы
www.mail.ru. немесе www.rambler.ru.)
20