ТАҚЫРЫБЫ: Д.А.Қонаевтың өмірі мен қызметі
М А З Ұ Н Ы
Кіріспе........................................................................................................................3
І-Тарау Д.А.Қонаевтың еңбек жолының басталуы.........................................8
1.1. Д.А.Қонаевтың жастық шағы............................................................................8
1.2. Д.А.Қонаевтың еңбек жолындағы алғашқы жетістіктер...............................11
ІІ-Тарау Д.А.Қонаев – мемлекет қайраткері.....................................................18
2.1. Д.А.Қонаевтың мемлекет қайраткері ретінде атқарған қызметтері..............18
2.2. Д.А.Қонаевтың Қазақстанның халық шаруашылығы мен мәдениетінің
дамуына қосқан зор үлесі..................................................................................20
ІІІ-Тарау Д.А.Қонаев замандастарының көзімен.............................................38
3.1. "Бар ғұмырын халқына арнаған адал тұлға"....................................................38
3.2. Д.А.Қонаевтың естеліктеріне шолу жасау.......................................................42
Қорытынды..............................................................................................................46
Сілтемелер тізімі......................................................................................................48
Пайдаланған әдебиеттер тізімі..............................................................................51
Кіріспе
Біздің қазақ даласы ай заманда да, дарынды, ақылды адамдардан
ХХ ғ. Қазақ халқы үшін ең ауыр да, қасіретті,
Тақырыптың өзектілігі.
Қазақ тарихының экономикасы мен мәдениетін дамытудағы өзіндік үлес қосқан
Соңғы он жылдықтарда отандық тарих мәселелері ұлт-азаттық қозғалыстың көсемдерінің,
Зерттеу жұмысының мақсат-міндеттері.
Д.А. Қонаев өз заманының саясаткері ретінде кеңестік қоғамының
- Д.А.Қонаевтың жастық шағын, өмірбаянын ашып көрсету.
- Д.А.Қонаевтың қоғам қайраткері ретінде атқарған қызметін ашып көрсету;
- Д.А.Қонаевтың Қазақстанның мәдениеті мен экономикасының қарқынды дамуында оның
- Д.А.Қонаевтың Қазақстан Республикасын басқарудағы баға жетпес үлесін айқындау;
- Қазақстанның 50-90 жылдары ірі астық және малшаруашылық базасы
- Дара тарихи тұлға ретінде қазақ тарихындағы орны мен
- Д.А.Қонаевтың естеліктеріне шолу жасау.
Зерттеу жұмысының методологиясы.
Жұмыстың негізгі мәселелерін баяндаған кезде ғылыми зерттеудің жалпыға түсінікті
Зерттеу жұмысының хронологиялық шеңбері.
1912-1993жж Д.А.Қонаевтың өмір сүрген жылдарын қамтиды. Осы кезеңді:
- 1912 – 1936жж. өскен ортасы, азамат болып қалыптасуы
- 1936 – 1946жж. КСРО Ғылым Академиясының тұңыш
- 1955 – 1986жж. Мемлекеттік және саяси
Зерттеу жұмысының құрылымы.
Зерттеу жұмысым Кіріспе бөлімнен, негізгі мәселені қарастыратын 3 тараудан,
Кіріспе бөлімінде зерттеу жұмысының өзектілігі, мақсат-міндеттері, деректік көзі құрастырылған.
Негізгі бөлімнің бірінші тарауында жастық шағы мен Д.А.Қонаевтың еңбек
Зерттеу жұмысының тарихнамасы.
Д.А.Қонаевтың жастық шағы, өмірбаянына арналған «Өтті даурен осылай» Алматы:
Соңғы жылдары замандастарының естеліктерінің бірнеше жинақтары жарық көрді: Д.А.Қонаевтың
Аталмыш еңбектерде қоғам қайраткерінің қызметі, өмірі жайында замандастарының естеліктерімен
Сонымен қатар кейбір басылымдарда қайта құру жылдарында Д.А. Қонаевтың
Біздің зерттеуіміз бойынша, Д.А. Қонаев ешқашан Лениногор қорғасын –
Қонаевтың туылған жері туралы мәселеде авторлардың өздері шатасып кетті.
Д.А.Қонаев туралы айтылған даулы, дәлелсіз, қосалқы айыптарды теріске шығара
І-Тарау Д.А.Қонаевтың еңбек жолының басталуы
1.1. Д.А.Қонаевтың жастық шағы.
Д.А.Қонаев 1912 жылдың 12 қаңтарында Верный (қазіргі Алматы) қаласында
Әкем 1976 жылы тоқсан жасына үш ай қалғанда дүниеден
Мектеп адам өміріндегі естен кетпес бір белес қой. Мен
№14 мектепте дәріс берген елгезек те ерекше сезімтал мұғалімдерім:
Өзі заманы бірдің – талабы бір ғой, біздермен қыздар
1931 жылы Қазақстан өлкелік комсомол комитетінің жолдамасымен Мәскеу түсті
1936 жылы шілдеде Мәскеу түсті металдар мен алтын институтын
Д.А.Қонаев 1930 ж Алматыдағы орта мектепті бітіріп, 1931 жылы
1.2. Д.А.Қонаевтың еңбек жолындағы алғашқы жетістіктер.
Соғысқа дейінгі бесжылдықтар кезеңінде Республикада ірі өнеркәсіп орындары аз
Көп ұзамай Д.А.Қонаев кен орынның бас инженері болып тағайындалып,
1939 жылы кыркүйек айында Д.А.Қонаев Қазақстан Коммунисік Партиясының Орталық
1940 жыл да таяп қалған еді. Көпшілігі соғыстың болмай
1942ж сәуір айында Д.А.Қонаев Қазақстан Компартиясының Орталық Комитетіне шақырған
Д.А.Қонаев қысқа мерзім ішінде түсті металлургияның барлық мекемелерімен, Қарағанды
Қазақстанға көшірілген 142 мекеменің 100-і өнім өндіре бастады.[8] Қалған
Соғыс жылдарында Д.А.Қонаевтың басқаруымен Қазақстанда көптеген кен орындары, шахталар,
Әсіресе осы жылдары металлургия және отын өнеркәсібі қарқынды дамыды.
Республиканың Қарағандылық бассейні мемлекетте көмірмен қамтамасыз етілетін басты қайнар
Соғыстан кейінгі кезеңде халық шаруашылығын қысқа уақыт ішінде бейбіт
Д.А.Қонаев бас инженер, Коңырат пен Риддер кен орындарының директоры,
Д.А.Қонаевтың 100 аса ғылыми және 400 аса көпшілік қауымға
Қазақстанның ғылым Академиясының алдында партия мен үкімет үлкен міндеттер
Д.А.Қонаев ғылым Академиясының алдында қойылған міндеттерді орындау үшін
Сондықтан ғылым Академиясының президенті Д.А.Қонаев 1954 жылы 10 шілде
Жылдар өткен сайын азаматтың бейнесі асқақтай түскен халқымыздың біртуар
IІ-Тарау Д.А.Қонаев – мемлекет қайраткері
2.1. Д.А.Қонаевтың мемлекет қайраткері ретінде атқарған қызметтері.
"Д.А.Қонаевтың мемлекеттік және саяси қызметі" оның Қазақстанның мәдениеті мен
Д.А.Қонаев кенші-ғалым, мемлекет және қоғам қайраткері, техника ғылымдарының докторы
Үш дүркін Социалистік Еңбек ері, Ленин орденімен, басқа да
Д.А.Қонаев 1955 жылы республиканың Министрлер Кеңесінің төрағасы болып бекітілді,
Қазіргі республика басшылығы қаншама ескерусіз қалдырғысы келгенімен, кешегі кеңестік
2.2. Д.А.Қонаевтың Қазақстанның халық шаруашылығы мен мәдениетінің дамуына қосқан
Д.А.Қонаев барлық мемлекеттік органдарды министрліктерді, мекемелерді,шаруашылық кәсіпорындарды жұмылдырып мемлекет
Қазақстан Компартиясының әрбір съезінде тәжірибеде қалыптасқандай, есеп беріп жатқан
Орталық Комитетінің пленумдерінде, бюро мен секретариаттың отырыстарында өнеркәсіп пен
Д.А.Қонаев жыл сайын Қазақстанның барлық облыстарында өнеркәсіп орындарының, құрылыс
Қазақстан ауыр, жеңіл және тамақ өнеркәсібінде жаңа өнім
1950-1990 жылдары кезеңінде өнеркәсіп, ауылшаруашылық, құрылыс, транспорт, байланыс, ғылым
Егер революцияға дейінгі Қазақстанда бар жоғы 307 жартылай қолөнер
Қазақстанның Компартиясының Орталық Комитеті мен оның бірінші хатшысы Д.А.Қонаев
Қазақстанның машина жасау ісінде көлем жағынан және сапа жағынан
Қысқа мерзім ішінде мемлекеттің күшті металлургиялық базасы құрылды. Қостанай
60 жылдардың соңы мен 70 жылдардың басында халық шаруашылығының
Ерекше атап айтатын жайт 50-90 жж аралығына халық шаруашылығының
Егер республиканың өндірістік картасына қарайтын болсақ, онда көп салалы
Қазакстанның батысында пластикалық массалардың өндірісі дамыса, Қостанайда – химиялық
Кеңестік Қазақстан бұл – ірі территориалды - өндірістік комплекстер,
Оныншы бесжылдық маңызды рөл атқарды. Өнеркәсіп өндірісінің барлық салалырында
1981-1985жж. аралығы мен 1990 жылға дейінгі кезеңдегі КСРО-ң экономикалық
Д.А.Қонаев мұнай мен газды өндіріп, дамытуға көп көңіл
Соғыстан кейінгі елдің қарқынды дамуы экономикалық потенцияалы, техникалық прогресс
Ауыл шаруашылық еңбеккерлеріне мемлекеттің жұмысшы тобы баға жетпес көмек
1966ж Қазақстан Комунистік Партиясының ХХІІ съезінің трибунасынан Д.А.Қонаев облыс,
1970-1975жж ауыл еңбеккерлерінің алдында жоғары міндеттер қойылды. Астықтың
Қазақстан ірі астық базасына айналды, онда жылдан жылға сапалы
1984 ж наурызында тың және тыңайған жерлерді игерудің 30
Астық мәселесін шешумен қатар, республиканың ауыл экономикасының негізгі міндеті
Д.А.Қонаев Қазақстан Компартиясының Орталық Комитетінің пленумында республикалық министрлер мен
Қазақстанда оған дейін ешқашан мұнша малдың басы көп болған
Осының бәрі меморация менхимизацияның кең ауқымды бағдарламасын іске асыруға,
Қазақстанның совхоз колхоздарының жұмысшылары өзінің ерен еңбегімен көпшіліктің құрметіне
Д.А.Қонаев республикадағы халыққа білім беру ісіне, жоғары мектепке, денсаулық
Осы жылдары денсаулық сақтау ісі де үлкен жетістіктерге жетті.
Көпұлтты әдебиетпен қатар қазақ халқы бұрын білмеген жанрлар –
Д.А.Қонаев Қазақстанның мәдениеті мен өнерінің дамуына үлкен қамқорлықпен қарады.
Д.А.Қонаев соғыс жылдарының ауыр жағдайында және соғыстан кейінгі кезеңде
Мәселен, 1955-1985жж аралығындағы республиканың экономикасының өсуі жайлы нақты статистикалық
Осының бәрі және Одақтық үкіметтің тарапынан көрсетілген материалдық –
Уақыт Д.А.Қонаевтың есімі мен атқарған істеріне үстемдік ете
Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев - өз халқының ұлы мен көсемі.
Д.А.Қонаевтың ең басты еңбегі оның ұзақ жылдар бойы Министрлер
Отан Д.А.Қонаевтың республика мен халқының алдындағы ерен еңбегін жоғары
Біз Д.А.Қонаевтың өмірі жайлы, мемлекеттік және саяси қызметі жайлы
ІІІ-Тарау Д.А.Қонаев замандастарының көзімен
3.1. "Бар ғұмырын халқына арнаған адал тұлға"
1986 жылы желтоқсан оқиғалары талданып, олардың Д.А.Қонаевтың тағдыры мен
16 желтоқсанда Қазақстанның Компартиясының Орталық Комитетінің пленумында КОКП-ң Орталық
Келесі күні, 1986 жылы 17 желтоқсанда жаңа алаңға мыңдаған
Д.А.Қонаев үшін еңбек демалысына шыққаннан кейін және Алматыдағы 1986
1990 жылдың басында барлық жала мен тағылған айыптар теріске
"О моем времени" атты кітап жарыққа шыққан соң Д.А.Қонаев
Д.А.Қонаевтың естеліктер кітабы қызық әрі өнегелі, себебі оны республиканың
Д.А.Қонаев Горбачевтың қата ұруы теориялық жағынан алдын-ала дайындалмаған еді,
Д.А.Қонаев қатй құрудан деп жазады. ешқандай жағымды алға басулар
Компартия М.С.Горбачевтің басқару кезеңінде таратылған еді, компартия ол кезде
Соғыс пен революциясыз бүкіл әлемді дүр сілкіндірген ерекше оқиға
"Халыққа ешкім жөндеп түсіндірмейді біз қандай қоғамды құрып жатырмыз,
3.2 Д.А.Қонаевтың естеліктеріне шолу жасау.
Бақтияр Әжібеков, Оңтүстік Қазақстан облыстық Д.А.Қонаев қоғамдық қорының президенті:
Серікболсын Әбділдин, Қазақстан Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы,
Амалбек Тшанов, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты: Жебеушім де,
Мұрат Әуезов, «Сорос-Қазақстан» қорының атқарушы директоры: Димаш Ахметұлына деген
Сақ Мәуленқұлов, дербес зейнеткер, Кентау қаласының құрметті азаматы, КСРО
Асқар Байтеліұлы, «Қарақұм» орта мектебінің директоры, Моңғолия Д.Сухэ-Батор медалінің
Біртуар адам.
Шыққан сәтте Елбасының Жарлығы,
Деді халық: "Бұдан артық мардымды,
Жоқ ештеме күткеніміз осы" деп,
Қуанды елдің үлкен-кіші барлығы.
Сонда рас "Қонаевтай болайық,
Бүкіл елді қуанышқа орайық!"
Деп елді іші ұран етіп кеткен-ді
Келген сайын Димаш аға Қонаев.
Содан бері талай жылдар өттті ғой,
Айтты-айтпады Димаш аға текті ғой.
Жаңа туған нәрестелер аттарын,
Келіншіктер Дінмұхамед депті ғой.
Несі айып еліктесек ымыраға,
Ата-бабам мән бергенді бұрында.
Ұлдарымыз Димекеңдей боп өссе,
Тақияға тарлық етпес шынында.
Ашылыпты Алматыда мұражай,
Болмас одан ешбірі де сірә бай.
Естігенде жылы хабар көзайым,
Қазақ, орыс... қуанғаннан жылады-ай!
Кетті дерті көп сырқаттың жазылып,
Қойғанда атын мектепке алғаш Қазығұрт.
Ұмытпайық ұлыларды ұрпақтар,
Олар жайлы жүрген жоқ аз жазылып.
Айтқанымда өтірік жоқ ешқандай,
Жүру ұят кім-кімге де еске алмай.
Оның атын қойыңыздар қандастар,
Мектеп, көше, ауылында... кеш қалмай.[44]
Қозыбағар Түзел, Ішкі істер министрлігінің дербес зейнеткері, Шардара ауданының
Қорытынды
Қонаев қазақ халқының мақтаныш етер, болашаққа үлгі етер, өзге
Ол кадр саясатын асқан дәйектілікпен жүргізіп отырды. Республикалық және
Ойлап тұрсаң, ол кісінің өткен өмірі таусылмас тарих. Ол
Д.А.Қонаевтың халық шаруашылығының дамуына сіңірген еңбегі сөз болды. Оның
Ол үнемі өндірісінің тиімділігін арттырудың ғылыми-техникалық прогрестің тездетудің және
Сілтемелер тізімі.
"Кемеңгердің кемел ойлары" //Аталар сөзі 2008 - №1
Аухадиев К, "Өмір жолы – тар соқпақ" Алматы: 1998
Әбдірайымұлы С, "Өтті дәурен осылай" Алматы: "Дәуір" 1992,16-б
Бұлда сонда, 18-20 беттер
Бұлда сонда, 23-б
Тілегенов Б, "Тұйық өмірдің құпиясы" Алматы: "Дәуір" 1992, 35-б
Абдірайымұлы С, "Сыйластыққа ештеңе жетпейді" //Жас Алаш 2003
4-5 беттер
Көмекова Р, "Ұлы адамнан ұлағат" Алматы: "АБА Айкос" 2000,
Ойшиев А, Халықаралық ғылыми практикалық конференция Д.А.Қонаев 95 жаста
Жақып М, " Тұлғаға тағзым " //Егемен Қазақстан 2008,
Ерімбетов М, " Мырзашөлдегі кездесулер" // Жас қазақ
Тауұлы Ә, "Жүректе жазылған күн" //Аталар сөзі – 2008,
Әбжанұлы Т, "Димаш аға" //Аталар сөзі - №2, 1-б
Аухадиев К, "Қазақтың Қонаевы" //Аталар сөзі – 2008 №1,
"Кемеңгердің кемел ойлары" //Аталар сөзі 2008 - №1, 3-б
Қонаев Д.А, "Кемеңгер" Алматы: 2003, 20-б
"Үлкен кісінің мұражайы да үлкен кісіге лайық болуы керек"
Қонаев Д.А, "Кемеңгер" Алматы: 2003, 20-б
Қонаев Д.А, " Қазақстан – отаным атамекенім" Шымкент: "Ғасыр"2005,
Ермұханова Х, "Қазақстан тарихы" Алматы 2006, 114-115 беттер
Қонаев Д.А, "Ақиқаттан аттауға бомайды" Алматы: 1994, 45-47 беттер
Әбдірайымұлы С, "Елу жыл ел ағасы" Алматы: "Санат" 2002,
Әбдіқұлұлы М, "Қонаев және қаламгерлер" //Алматы ақшамы 2007 11
Асқаров А, "Ұлтымыздың қорғаны" //Өмір - Айна 2007,
"Ұлттың дара тұлғасы" //Оңтүстік Қазақстан 2007, 11 қаңтар, 8-б
"Ұлы тұлғаға ұлы құрмет" //Аталар сөзі 2007, №2, 6-7
"Шоқ жұлдыз еді жарқ еткен" //Аталар сөзі 2006, 16
"Қонаев мұражайы ашылды" //Оңтүстік Қазақстан 2005, 25 шілде, 4-5
Тәнекеев С, "Ерекше тұлғалы ер еді" //Егемен Қазақстан 2005,
"Қонаев Қазақстанда 43 қала салдырған" //Оңтүстік Қазақстан 2004, 8
Нұршайықов Ә, "Димекең ел ағасымен екі кездесу" //Егемен Қазақстан
Балтағұлұлы М " Тұлға" //Құқықтық Қазақстан 2008,
Шаханов М, "Қонаев әлемі" //Жас Алаш 2008
Тшанов А, "Жебеушім де демеушім де – Димекең" //Аталар
Ақылбайұлы Ж, "Ағажан, асыл жан ең" //Аталар сөзі 2007
Оразбекұлы Қ, "Қонаев алатаудай асқақ қаратаудай кайталанбас тұлға" //Дала
Беркімбаев Т, "Оқшау ойлар" Ақиқат: 2001, №3-12-8
Сағдиев М, "Адалдық болды ақ туым" //Егемен қазақстан 2004,
Тәшенов Т, "Қонаев ғұмыр және қоңыр жыр" //Айқын 2007,
Бекқұл Е, "Ғасыр адамына 95 жыл" //Оңттүстік Қазақстан 2007
Қонаев Д.А, "Кемеңгер" Алматы: 2003, 5-б
Бұлда сонда, 102 бет
Бұлда сонда, 117-120 беттер
Бұлда сонда, 123-124 беттер
Бұлда сонда, 271-272 беттер
Бұлда сонда, 387-388 беттер
Бұлда сонда, 250-253 беттер
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
Қонаев Д.А, " Қазақстан – отаным атамекенім" Шымкент: "Ғасыр"2005
Ермұханова Х, "Қазақстан тарихы" Алматы 2006
Қонаев Д.А, "Ақиқаттан аттауға бомайды" Алматы: 1994
Әбдірайымұлы С, "Елу жыл ел ағасы" Алматы: "Санат" 2002
Әбдірайымұлы С, "Өтті дәурен осылай" Алматы: "Дәуір" 1992
Толмачев Г, "Д.А.Қонаевпен кездескен 50 сәт" Алматы: "Дәуір" 1998
Тілегенов Б, "Тұйық өмірдің құпиясы" Алматы: "Дәуір" 1992
Абдірайымұлы С, "Сыйластыққа ештеңе жетпейді" //Жас Алаш 2003
Көмекова Р, "Ұлы адамнан ұлағат" Алматы: "АБА Айкос" 2000
Қонаев Д.А, "Кемеңгер" Алматы: 2003
Аухадиев К, "Өмір жолы – тар соқпақ" Алматы: 1998
Кунаев Д.А, "Ленинская Национальная политика КПСС в действии" Москва:
Казахстанская правда 2004, 7 февраля
Кунаев Д.А, Избр. Речи и статьи. Москва: 1978
Ойшиев А, Халықаралық ғылыми практикалық конференция Д.А.Қонаев 95 жаста
Жақып М, " Тұлғаға тағзым " //Егемен Қазақстан 2008,
Ерімбетов М, " Мырзашөлдегі кездесулер" // Жас қазақ
Тауұлы Ә, "Жүректе жазылған күн" //Аталар сөзі – 2008,
Әбжоиұлы Т, "Димаш аға" //Аталар сөзі - №2
Аухадиев К, "Қазақтың Қонаевы" //Аталар сөзі – 2008 №1
"Кемеңгердің кемел ойлары" //Аталар сөзі 2008 - №1
"Үлкен кісінің мұражайы да үлкен кісіге лайық болуы керек"
Балтағұлұлы М " Тұлға" //Құқықтық Қазақстан 2008,
Шаханов М, "Қонаев әлемі" //Жас Алаш 2008
Тшанов А, "Жебеушім де демеушім де – Димекең" //Аталар
Ақылбайұлы Ж, "Ағажан, асыл жан ең" //Аталар сөзі 2007
Оразбекұлы Қ, "Қонаев алатаудай асқақ қаратаудай кайталанбас тұлға" //Дала
Беркімбаев Т, "Оқшау ойлар" Ақиқат: 2001, №3-12-8
Сағдиев М, "Адалдық болды ақ туым" //Егемен қазақстан 2004,
Тәшенов Т, "Қонаев ғұмыр және қоңыр жыр" //Айқын 2007,
Бекқұл Е, "Ғасыр адамына 95 жыл" //Оңттүстік Қазақстан 2007
Әбдіқұлұлы М, "Қонаев және қаламгерлер" //Алматы ақшамы 2007 11
Әжібеков Б, "Әлемге танылған кемеңгер Қонаев" баяндама.
Әбубәкіров С, "Қонаев - ғасыр тудырған ұлы
Асқаров А, "Ұлтымыздың қорғаны" //Өмір - Айна 2007,
"Ұлттың дара тұлғасы" //Оңтүстік Қазақстан 2007, 11 қаңтар
"Ұлы тұлғаға ұлы құрмет" //Аталар сөзі 2007, №2
"Шоқ жұлдыз еді жарқ еткен" //Аталар сөзі 2006, 16
"Қонаев мұражайы ашылды" //Оңтүстік Қазақстан 2005, 25 шілде
Тәнекеев С, "Ерекше тұлғалы ер еді" //Егемен Қазақстан 2005,
"Қонаев Қазақстанда 43 қала салдырған" //Оңтүстік Қазақстан 2004, 8
Нұршайықов Ә, "Димекең ел ағасымен екі кездесу" //Егемен Қазақстан
47