ЖОСПАР
КІРІСПЕ..................................................................................................................3
І БӨЛІМ. КАПИТАЛ нарығы ЖӘНЕ экономикадағы орны
1.1 Капиталдар нарығы және оның мазмұны.............................................4
1.2 Капитал айналымы..................................................................................8
ІІ Бөлім. Капитал нарығындағы пайыз нормасын басқару
2.1 Процент нормасының негізгі экономикалық ұғымы.........................12
2.2 Капиталды тиімді пайдаланудың көрсеткіштері...............................14
2.3 Қарыз міндеттемесі бойынша пайыз нормасы..................................18
2.4 Пайыз тәуекелін басқару
ІІІ Бөлім. Қазақстан Республикасының нарығы
3.1. Қазақстандағы нарықтық-экономикалық және әлеуметтік
жағдай.....................................................................................24
ҚОРТЫНДЫ........................................................................................................30
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ....................................................................34
КІРІСПЕ
Капитал (ағылшынша — бас мүлік, бас сома, латынша
Тауар өндірісі пайда болып қалыптасқаннан бері, капитал мынадай
Капиталдың формалары толығырақ А.Смит пен Д. Рикардоның еңбектерінде
Капиталдың формаларымен экономикалық мектептердің қосарласып дамуы бұл категорияны
Капитал категориясына ең толық жан-жақты зерттеуді өзінің «Капиталң
Проценттің мәнімен атқаратын қызметін анықтағанмен, осыдан бұрынырақ қойылған,
І КАПИТАЛ нарығы мен пайыздың экономикадағы орны
1.1 Капиталдар нарығы және оның мазмұны
Экономикалық теорияның классиктері капиталдың алғашқы қорлануын, капитализмнің қалыптасуының
Капиталдың алғашқы қорлануы (prevіos accumulatіon) өзіндік еңбекке негізделген
Бұл жағдай Еуропада XVІ-XVІІІ ғғ. орын алды. Сол
Біріншіден, еңбек «бостандык алыпң, жалдама жұмыскерлер табы қалыптаса
Капиталдың алғашқы қорлануының экономикалық негізін шаруалар мен қолөнершілердің
Екіншіден, елдің ішкі жағында экономикалық бостандыкқа ие болған
Үшіншіден, капиталдың барлық нысандары - сауда, өсімқорлық, өнеркәсіптік
Өнеркәсіптік буржуазияның қалыптасуының алғашкы қадамдары, мүліктік жікгелумен байланысты,
Капиталдың алғашқы қорлануын тездетуге, отарлық, соғыстар мен басып
Бюджет тапшылығын жою үшін мемлекет ақша капиталының иелері
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызды құралы болып протекционизм жүйесі
Капиталдың алғашқы қорлануын дайындап дүниеге әкелген өндіргіш күштердің
Әр елдердегі капиталдың алғашқы қорлануының негізгі заңдылықтарының баршасына
Бүгінгі біздің елдің басындағы өтпелі кезенді кейбіреулер капиталдың
Бұларға ортақ қасиет, ол жеке меншік түрінде жаңа
Ішкіге алдымен жекеше өндіру жатады. Ол мемлекетгік меншікке
• өнеркәсіптің ауыр (бұның ішінде әскери-өнеркәсіп кешені)
• капиталды қызметтер мен сауда сферасында шоғырландыру;
• жерді және табиғи ресурстарды отын-қуат кешендерінің және
• тандаулы (элиталық) кәсіпорындарға және оның иелеріне
• ( сыртқы сауданы ырықтандыру (либерализация) нәтижесінде түскен
• «челнокң импортынан түскен табысты алу;
• мемлекеттің кейбір мекемелерге елімізге
• коррупция, рэкет, көлеңке экономика және т.б.
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызы мынада: осы процесс барысында
1.2 Капитал айналымы
Іс-әрекеттерінің қандай мерзімінде болмасын, кәсіпкер инвестициялар жасап отырады,
Кәсіпкерлік бизнесті ұйымдастырудың бастапқы кезеңінде капиталдың алғашқы салымын
Ағымдық шығындарға шикізат пен материалдар, жалдау төлемі, жалақы,
Сөйтіп старттық капитал кәсіпкердің өндірістік қорлар (негізгі және
Старттық капиталдьң және кәсіпкердің қаражаттарының орнын жауып, өтеп
Меншікті және несиелік құралдардың көздері факторлардың екі түрімен
объективтік — кәсіпкерліктің ұйымдастыру — құқықтык фор-масымен, шаруашылықтың
субъективтік — кәсіпкерлік қабілетпен, кәсіпкердің жағдайымен және оның
Меншікті қаражаттардың қайнар көздеріне мыналар жатады: негізгі қызметгерден
Несиелердің қайнар көздері: несие мен қарыздар, тұрақты пассивтер
Қаржы ресурстарының алғашқы қалыптасуы жарғы капиталы жасалып кәсіпорын
Жаргы капиталы — бұл фирманың негізгі жоне айналмалы
* қаражаттарының қайнар көзі. Ал жарғы капиталының
* мыналар: акциөнерлік капитал, құрылтайшылардың жарналары, салалық,
Сырттан қаржыландыру қарыз алу немесе акция шығару арқылы
Несие — бұл қарыз капиталының қозғалу нысаны, ол
Қарыз капиталының қайнар көздері:
• рантьелердің капиталы, яғни кәсіпкерлік қызметпен айналыспай пайызке
• көпшілікгің жинақтары; кәсіпкерлік қызмет сферасын өзгерткен адамдардың
• кәсіпорындарының бос капиталы; тауарлық несие түрінде бір
• банкнота шығару нәтижесінде пайда болған капитал.
Кәсіпкерлер көбінесе коммерциялық жоне банк несиесін қолданады. Сонымен
Қысқа мерзімді қарыздар жалақы төлеуге, шикізат алуға немесе
• коммерциялық несие — бір кәсіпорын
• қаржы институтгарынан алынатын несие;
• инвесторлардан алынатын қарыз.
Ұзақ мерзімді қаржыландырудың көзіне бөлінбеген пайда, акциялар мен
Ұзақ мерзімді заемдар — бір жылдан артық пайдаланатын
Ірі корпорациялардың көбі облигация шығарудан косымша қаражаттар табады.
Корпорация үшін облигацияларды сату инвестициялар тартудың қолайлы формасы:
Бұның себептері:
• Бұнда несие, бірақ қоғамнан алынатын;
• банкі сияқты, облигацияға пайыз көбінесе жылына
• ұзақ мерзім, әдетте 10 жыл (кейде 30
Банкінің несиесінен облигация шығару үнамды, бірақ банкілікпен салыстырғанда
Акциөнерлік қоғамдар көпшіліктің капиталын акция шығару аркылы өздеріне
Егер облигацияны иеленушілер компанияның тек несие берушісі болса,
Акцияларға ашық жазылудың өзіндік артықшылықтары және кемшіліктері болады.
Артықшылақтар: біріншіден, қаражаттар жинауға көмектеседі;
сатудан түскен қаражаттар өндірістік қуаттарды кеңейтуге жәнр жаңғыртуға,
екіншіден, партнерлер мен клиенттерді информациямен қамтиды;
үшіншіден, фирма ішінде акцияларды сату арқылы персоналды ынталандырады;
төртіншіден, акцияларды пайдалану мүмкіндігін береді.
Кемшіліктерге жатқызу да болады:
• басқарудағы бақылау мен икемділіктің төмендеуі;
• акцияларды шығаруға және орналастыруға шығындар жасау;
• нарықаың қысым жасау ықпалы (конъюнктура өзгергенде);
• акциялардың шығарылуын және орналастырылуын ұйымдастыру үшін қабілетті
Корпорациялардың акция шығару аркылы каржылануы қаржыланудың ең қымбат
Қашан болмасын қаржыланудың түрлері көп болған сайын кәсіпорынның
ІІ. Капитал нарығындағы пайыз нормасын басқару
2.1 Процент нормасының негізгі экономикалық ұғымы
Кәсіпкер табысының екінші бөлігі аса маңызды, оның өндіріске
Бұл альтернативті табыс жылдық пайыз ставкасы көрінісін алады,
Бөлінетін қаржы массасының өсуімен байланысты (бірдей жағдайда) табыстың
Күрделі қаржыны ұлғайтудың критерийі нарықтық (немесе ақшалай) пайызтік
Алайда неліктен пайыз төленеді? Төлем не ұшін орын
Сонымен, жаңа классикалық пайымдауда пайыз нақтысында уақыт үшін
2.2 Капиталды тиімді пайдаланудың көрсеткіштері
Кәсіпкерлік сфераның қандайында болмасын, кәсіпкер капитал жұмсап өзіне
Ұдайы өндіріс өнеркәсіптік капиталды пайдалану негізінде жүреді. Осы
A - T ... O ...
Бұл мынадай заңды сатылардан тұрады:
A - Т ...
Өндіріс факторлары нарығында тауар формасын алған өндіріс факторларына
Сөйтіп, осы ақша капиталы өндіргіш капиталға айналады. Бұл
... Ө ...
Өндіріс процесінде өндіргіш капитал тауарлық капиталға айналады және
... Т1 - А1 -
Тауарларға сіңген үстеме құн, оны нарықта өткізген соң,
П капиталдың бір формадан екінші формаға айналатын қозғалысын
d=A> - A
Мұнда А—бастапқы жүмсалған капитал, d—үстеме құн.
Авансталған капиталдың барлығының қозғалысын үзілмей қайталанып жүріп отыратын
Капиталдың айналымы мен оның ауыспалы айналымы бір-бірімен тура
Капиталдың әр түрлі элементтерінің айналымы бірдей жүрмейді. Капиталдық
Негізгі капиталға еңбек құралдарының құны жатады, айналмалыға еңбек
Негізгі капитал — бұл өндіріс процесше тұтас қатынасатын,
Айналмалы капитал — өндіргіш капиталдың бір бөлігі болып
Негізгі капитал материалдық (физикалық) және моралдық жағынан тозады.:
Материалдық тозу: негізгі капиталдың элементтері физикалық тұрғыдан қызмет
Материаддық тозу мынадай жағдайларда орын алады:
• жұмыс кезеңінде капиталдың қызмет ету процесінде;
• табиғат күштерінің әсерімен жұмыссыз қалған кезенде. Материалдық
• техникалық өндірістік — тұтыну құнының жойылуы;
• құндық — құнның жаңа өнімге көшуі.
Моралдық тозу - Бұл негізгі капиталдың,еңбек құралдарының құнының
Моралдық тозудың екі түрі болады:
• еңбек өнімділігінің өсуіне сәйкес берілген еңбек құралдары
• құны бүрынғыдай машиналар өндіріледі, бірақ техникалық жағынан
Аталған екі жағдайдада негізгі капиталдың құны жойылады, темендейді,
Осы жағдай амортизациялық қор құруға мәжбүр етеді. Осы
Амортизация корының қаржылары ескірген еңбек күрал-жабдықтарды толық алмастыруға,
Капиталдың қызмет ету мерзімінің сипаттамалары өте маңызды экономикалық
Басқа кәсіпкерлермен бәсекеде уақыт ұтқан алдымен жеңіске жететін
Мысалы, капиталдың айналу шапшандығы, оның бір жыл ішіндегі
п = о/т,
мұнда /7 — айналым саны,
0 — капитал айналымының өлшем бірлігі (1 жыл),
Капиталдың айналымы, көрсеткіш ретінде, сату көлемі мен жұмсалған
К1 = Сатудың көлемі/Салынган капитал.
Бұл фирманың айналмалы капиталға салымының әрбір теңгесі бір
Айналыс санын біле отырып, біз күнмен есептелген бір
Айналыстың көрсеткіштері көсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудағы мағынасы өте
Айналмалы капитал мен қысқа мерзімді міндеттемелер сомасының сәйкестігі,
Қазір әрекет ететін капитал — Бұл айналмалы қордың
Негізгі және айналмалы қорлардың кызметтерін сипаттау үшін олардың
1) Қайтарым (қор қайтарымы) көрсеткіштері:
Қор қайтарымы негізгі капитал дорежееінің "гікелей Квййемі бо-лып
2) Сыйымдылық (қор сыйымдылыгы) көрсеткіштері:
Қор қайтарымынын көрсеткіші негізп капиталдың бірлігіне қанша өнім
Осы көрсеткіштерді пайдалану салалық құрылымдарға, өндіріс сипатына жөне
2.3 Қарыз міндеттемесі бойынша пайыз нормасы
Экономикадағы қаржылық қатынасқа байланысты тәуекелділік факторының да үлкен
Нарықтық экономикада пайызтің атқаратын рөлі, жаңа классиктердің пікірінше,
Экономикалық шешімдерді қабылдауда болашақ игіліктердің бүгінгі бағалылығын анықтау
Осы тәуелділікті ескере отырып, капиталдық игіліктердің ағымдық нарықтық
V = _N____ 100, мұндағы
І
V – капиталдық игілік бағасы;
N – жыл сайын төленетін тұрақты табыс;
І - пайыз ставксы.
Егер, пайыз ставкасын – 5 пайыз деп ұйғарсақ,
Еркін бәсекенің бірдей мөлшері нарық жағдайында (нарық болашағы
Проценттің мәнімен атқаратын қызметін анықтағанмен, осыдан бұрынырақ қойылған,
Дегенмен нақты өмірде еркін бәсеке мен нарықтың толық
2.4 Пайыз тәуекелін басқару –
Нарықтық құрылымдар жүйесінде коммерциялық банктер маңызды орынға ие.
Қазіргі уақыттағы банктік нарықта тәуекелдің болмауы мүмкін емес.
Банк ісіндегі тәуекел - бұл банкті шығындарға және
Пайыз тәуекелі баска да тәуекелдер сияқты өзінің белгісіздігімен
Пайыздық мөлшерлеме өзгергенде банктің табыстары мен шығындары, активтердің
Пайыздық тәуекелдерді басқаруда келесідей сақтандыру әдістері қолданылады:
1. пайыздық мөлшерлеменің деңгейін болжау;
2. қайтару
3. пайыздық своптарды жүргізу;
4. резервтерді және провизияларды құру;
5. фьючерстер
Өзгермелі пайыздық мөлшерлемеде берілген несие қарыз алушыны пайыздық
Пайыз тәуекелін баскарудың келесідей концепциялары бар:
1. банктің пайыздық маржасы неғұрлым жоғары болса,
2. "СПРЕД" концепциясы немесе таза пайыздық маржа
3. "Үзіліс" концепциясы. САР
RSА - пайыздық мөлшерлеменің деңгейіне сезімтал активтер;
RSА - пайыздық мөлшерлеменің деңгейіне сезімтал пассивтер.
"Үзіліс" концепциясы банктің тіркелген және өзгермелі пайыздық мөлшерлемедегі
Пайыздық тәуекелдің деңгейі келесілерге тәуелді болады.
Активтер портфеліндегі өзгерістерге;
Пайыздық мөлшерлеменің динамикасына.
Пайыздық тәуекелдің деңгейін
Пайыздық мөлшерлеменің тәуекеліне қарсы қорғаушы әдістердің мақсаты -
Егер ТПМ-ның бүл көрсеткііш банктің көңілінен шықса,
пайыздық мөлшерлеменің пайыздық мөлшерлеменіңөзгеруіне сезімтал
Бұл теңдікті сақтау өте күрделі процесс болып табылады.
ІІІ Бөлім. Қазақстан Республикасының нарығы
3.1. Қазақстандағы нарықтық-экономикалық және әлеуметтік
жағдай
Қазақстанда көп салалы экономика,
Олар ең алдымен Қазақстан
Республика бюджетіндегі кірісте салық
Қазақстанның нарыққа көшуде бастапқы
Республикадан толып жатқан байлық
Нарыққа көшудің қиындығы да,
1990 жылы желтоқсанның аяғында «
«Дағдарыстарға қарсы және әлеуметтік –
мемлекет меншігінен алып, меншікті
тұтыну нарқын товарлармен қанықтыру;
республиканың әлем шаруашылығына енуі.
1996 -2005 жж. барысындағы екінші
республиканың шикізат қана өндіруге
экономиканы монополизацияға соқтырмай, дұрыс
Жаңа технологияны игеріп «Экология»жайында
Отандық және халықаралық бизнес
Қазақстан экономикасының нарыққа көшуі
Біріншіден, Қазақстанда бұрынғы КСРО-ға
Екіншіден, өнімдерді сату тығырыққа
Үшіншіден, ескермеген шығындар туды –
Төртіншіден, экономиканы қайта құра
Бесіншіден, инфляцияның және тапшылықтың
Қазақстанның нарыққа еркін өту
1. Экономикалық дербестікке қол жеткізу.
2. Меншікті қайта қарауда
3. Банк жүйесін қайта құру
1996 ж. басында республикада 170
« Эксимбанк» ірі экспорт – импорт
Жилстройбанк – Тұрғын үй құрылыс банкісі
Бірқатар шетел банкілері Қазақстандға
Осымен қатар халықаралық қаржы
4. Қаржы және ақша- кредит
шылығын жалпы ішкі өнімге
Бюджетті құнсыздандырмайтын көздерден қаржыландыру
Ұзақ мерзімге несие берген
Инвестицияларды іске асырудың мақсатқа
Қаржы көздерін дәлелдеу және
Күрделі қаржының көлемі, өндірістік
5. Инфляция, бағаның өсуі, өндірістің
ҚР экономикалық Министрлігі мүдделі
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен Капитал - бұл тауарлар мен қызметтер өндірудеқолданылатын
Марстік теорияда өндігріс факторлары өзгеше сипатталынады: заттық факторлар
Өндірістің дамуының әрбір жаңа кезеңінде оларсыз өндіріс жемісті
Жекелей факторлардың ешқайсысы өнім шығарып, табыс бере алмайды.
Шығарылған өнім саны оны өндіруген қолданылған өндіріс факторлары
Демек, өндірістік функция-бұл өндіріс факторларының шығындарының жиынтығы
әдетте, факторлар шамасы өзгермей, тұрақты
Сонымен ендігі кезде біз капиталдың қалыптасуы және оның
Осы түрлі көрсеткіштердің жабайысына айналмалы капиталдың айналуының коэффициенті
Мысалы, бір жылда сатылған өнімдерден ақшалай түсімі —
Қосымша өнімнің шеттетілуі меншіктің кез келген нысанында орын
Капиталдың таза өнімділігі орташа жылдық табысқа пайызпен шаққандағысы,
Бөлінетін қаржы массасының өсуімен байланысты (бірдей жағдайда) табыстың
Процент мөлшерлемесі – несиеге алған ақша үшін төлем
Ал жинақталған пайыз – облигацияға соңғы пайыз төлеген
Нарықтық экономикада пайызтің атқаратын рөлі, жаңа классиктердің пікірінше,
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Әубәкіров Ә.Я.,Байжұмаев Б.Б.,Жақыпова Ф.М.,Табеев Т.П.
«Экономикплық теория» Алматы-1997.
2. Әубәкіров Я. «Экономикалық теория негіздері» Оқулық.-Алматы,
«Санат»,1998
3. Әубәкіров Я.А «Экономикалық теория» Алматы-1999
4. Барисов Е.Ф. «Экономикалық теория»Юрайт М. 2002-384 бет
5. Бекетұрғанов Ә. «Жер нарығы-ұлан кепілі»Алматы, «Қаржы-қаражат»1996
6. Дробзина В.П. «Финансы.Денежное обрашение.Кредит.»Финансы и
статистика.1997
7. Дорнбуш Р.,Фишер С. «Макроэкономика»Учебник-МГУ,Дис 1997
8. Жолдасбаев Г.Ө. «Кәсіпорын экономикасы» Алматы 2002
9. Жүнісов Б.А,Мәмбетов Ұ.Е,Байжомартов Ү.С «Нарықтық экономика
негіздері»Алматы 1994
10.Кенжегузин М.Б «Экономика Казахстана на пути преобразаваний»Алматы
2001
11. Қазақстан-2030.-Алматы 2002
12. Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы-Қазақстан Республикасының
Заңы.Алматы-2000
13.Мәуленов С.С,Бекмолдин С.Қ,Құдайбергенов Е.Қ. «Экономикалық
теория»Алмгоаты-2003
14. Мамыров Н.К «Менджмент и рынок,Казахстанская модель»Алматы-1998
15. Мамыров Н.К,Тілеужанова М.Ә. «Макроэкономика»Алматы-2003
16. Мейрбеков А.Қ.,Әлімбетов Қ.Ә «Кәсіпорын экономикасы»Алматы-2003
17. Нұрғалиев Қ.Р «Қазақстан экономикасы»Алматы-1999
18. Намаев В.Д. Экономическая теория» Москва -1998.
19. Назарбаев Н. «Қазақстан-2030»Алматы 1997
20. Рахметов Б.А «Персоналды басқару»Алматы-2005
21. Сахариев С.С.,Сахариева А.С «Әлем экономикасы»Алматы -2003
22.Сабырбаев Б. «Экономикалық терминдерінің орысша,қазақша түсіндірме
сөздігі» Алматы-1993
23. Стен Ли Брю «Экономикс» 2004.
24.Шеденов Ө.Қ. ,Жүнісов Б.А, «Жалпы экономикалық теория»
Алматы,Ақтөбе-2002.
25.Шеденов Ө.Қ, Ядгаров Я.С, «Экономика ілімдерінің тарихы»
Алматы:Қазақ университеті -2003-313 бет.
26. «Экономическая теория негіздері» Алматы-1998,479 бет.
Экономикалыє теория негiздерi/ Е. Әубәкiров.- 111 б.
7