Валюталық нарық

Мазмұны
Кіріспе.....................................................................................................................5 - 6
І тарау. Қазақстан Республикасының
Ұлттық банк ақша несие саясаты..................................................7 - 17
1.1. Қазақстан Республикасыдағы несие
жүесінің құрылуы....................................................................18 - 20
1.2. Ақша несие саясатының құралдары...................................21 - 24
ІІ тарау. Валютлық қаржыларды реттеу.
2.1 Валюталық жүйе және оның түрлерi....................................25 - 28
2.2 Валюталық қатынастарды реттеуi, валюталық саясат....29 - 33
2.3. Валюталық нарық...................................................................34 - 35
2.4. 2003 – 2005 жылдарға арналған ақша-неси
саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамы.................36 - 38
Қолданылған әдебеиттер тізімі..........................................................................40
Кіріспе
Маған берілген тақырып «Ақша-несие саясаты». Бұл тақырып өте
Қайта құру жолындағы Республикамыздың, экономикалық
дағдарыстан өте қиыншылық жолмен шыққанын өзіміз көріп отырмыз.
Орталық банктердің ақша-несие саясаты деп оның айналымынан аққша-массасын
Ел экономикасының жағдайы ақша-несие жүйесіне тығыз байланысты. Несие
Орталық банктің ақша-несие саясатының әдістері сан алуан, олардың
комерциялық банктерге берілетін несие пайыздық төлем
мөлшерін өзгерту;
банктердің міндетті қорларының мөлшерін өзгерту;
ашық нарықтағы операциялар, яғни векселдерді мемлекеттік
облегацияларды және басқа бағалы қағаздарды сатып алу-сату операциялар;
валюта курсының саясаты, немесе курстық саясат.
Бұл айтылған ақша-несиелік реттеу әдістері барлық комерциялық банктердің
Іріктен тексеру әдістеріне мыналыр жатады.
кейбір банктерден банктік несиенің мөлшерін немесе қарызды тікелей
несиенің белгілі бір түрінің берілуіне тәртіп белгілеу, атап
Реттеудің дәстүрлі әдісіне орталық банктің проценттік мөлшерін өзгерту
І тарау.Қазақстан Республикасының
Ұлттық банк ақша несие саясаты.
Еліміздегі барлық несие жүйесін реттеуші үйым рөлі атқара
Орталық банк еліміздің эмиссиялық және резервтік орталығы ретіне
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, Орталық банктің мемлекетпен біріктірілген кең
Орталық банктің тарапынан ақша-несиелік реттеудің негізгі объектісіне экономикамыздағы
Ұлттық банк-бұл бұрынғы қарапайым клиентерге қызмет көрсетумен айналасқан,
Ұлттық банк- бұл ақшалай резервтерді құрайтын. Оған қоса
Әлемдік тәжірибеде орталық банктің қызметін ұйымдастырудың әр түрлі
-мемлекеттің 100% қатысуымен капиталын құрайтын біртұтас банк формасында
-акцияның бір бөлігі мемлекетке тиесілі немесе мемлекеттің қатысынсыз
-орталық банктің функцияларын біртұтас атқаратын тәуелсіз банктер жүйесі
АҚШ-та орталық банктердің мүлкіне мемлекет қатынаспайды, олардың капиталы
Ұлттық банк өзінің атқаратын мәні жағынан біртұтас ұйым
Ұлттық банк резервтік және басқа да қорларды құрайды.
Ұлттық банктің қаржылық жылдағы таза табыс, сол қаржылық
Ұлттық банктің таза табысы жарғылық қорды және резервтік
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкісінің басты міндеті-ұлттық валютаның ішкі
Сол сияқты Ұлттық банкке мынадай қосымша міндеттер жүктеледі;
-ақша айналысы,несие, банктік есеп-аырысулар мен валюталық қатынастар төңірегінде
-ақша, несие және банктік жүйенің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
-банктік қызметті реттейтін нормативтік құқылық актілірді қолдану арқылы
Ұлттық банктің несиелік ресурсы мынадай көздерден құралады:
-меншікті қаражат есебінен;
-басқа банктерден тартылған және Ұлттық банкте шартты негізде
-ҚР төңірегінде тартылған қаражаттардан;
-арнайы мемлекеттік қорлар мен бюджеттің уақытша бос жатқан
Ұлттық банктің басқару құрылымы.
Қазақстанның Ұлттық банкі жоғарыдан басқарылатын жүйедегі біртұтас орталықтандырылған
ҚҰБ-нің жоғары басқару органы Басқарма болып табылады және
-мемлекеттің ақша-несие саясатын дайындау;
-банк қызметіне қатысы бар ҚҰБ-ның нормативтік құқықтық актілерін
- Ұлттық банктің банктермен операциялары бойынша ресми қайта
-банктердің ашылуына рұқсат беру және оларды қайтарып алу
-жекелеген банктік операциялар түрлері жүргізуге лицензияларберу туралы шешім
-банктер үшін резервтік талаптар нормасын бекіту;
-алтын валюта активтерін басқарудың негізі қағидаларын анықтау;
-ҚР валютасының айырбас бағамын анықтау тәртібін бекіту;
-ҚҰБ жұмыс туралы жылдық есепті қарау, қабылдау және
-ҚҰБ-ның жылдық баланысы және табысы мен зияны туралы
-ҚҰБ туралы нұсқауды, оның жарғылық капиталы мен резервтік
-банктер үшін пруденциялдық нормативтер мен басқа да міндетті
-еңбек жағдайын, оған ақы төлеу жүйесі мен мөлшерін
-ҚҰБ-ның халықаралық және басқада ұйымдарда қатысуы туралы шешім
-Директорлар Кеңесінің (Директораттың) құрамын бекіту;
-бухгалтерлік есептің қазақстандық стандартын ескере отырып, ҚҰБ-не арналған
Ұлттық банктің Басқармасы тоғыз адамнан тұрады. Ұлттық банктің
-ҚҰБ төреғасы және бес лауазымды тұлғалар;
-ҚР Президентінен бір өкіл;
-ҚР Үкіметінен екі өкіл кіреді.
Ұлттық банктің оперативтік басқару органы Директорлар кеңесі болып
Ұлттық банк тек қана ҚР Президентінің алдында есеп
-Парламенттің келісімімен ҚР Президенті ҚҰБ-ның төрағасын 6 жылға
-ҚҰБ төрағасының орынбасарларын да ҚҰБ төрағасының ұсынумен ҚР
-ҚҰБ-ның жылдық есебін ҚР Президенті бекітеді:
-Ұлттық валютаның –теңгенің айшығының тұжырымын ҚР Президенті бекітеді;
-ҚҰБ-ның ҚР Президентінің сұрауы бойынша өзінің қызметіне байланысты
Ұлттық банк өзінің негізгі қызметтерін жергілікті жерлердегі облыстық
Ұлттық банктің функцианалдық құрлымына департаменттер мен басқа да
Ұлттық банктің орталық аппаратында мынадай департаменттер мен дербес
*зерттеу және статистика департаменті;
*шетел операциялары департаменті;
*ішкі операциялар басқармасы;
*монеталық операциялар департаменті;
*Сыртқы байланыстар бөлімі;
*заң қызметі департаменті;
*әкімшілік департаменті;
*қолма-қол ақшалармен жұмыс жөніндегі басқарма;
*инженерлік қауіпсіздік жүйесін пайдаланубөлімі;
*бухгалтерлік есеп департаменті;
*есептеу жұмыс орталықтарының департаменті;
*операциондық басқарма;
*төлем жүйесі басқармасы;
*қаржылық қадағалау департаменті;
*бақылау және аудит департаменті;
*персоналдармен жұмыс жасау басқармасы;
*халықаралық қаржы ұйымдарының жобаларын іске асыру бөлімі;
*мерзімді басылымдар және іскерлік ақпараттар бөлімі.
Сонымен қатар ҚҰБ құрлымына мынадай дербес бөлімшелері де
*Мемлекеттік сақтау қоймасы;
*Ресей Федерациясындағы Ұлттық банк өкілеттігі;
*Банкноттық фабрика;
*Монета сарайы;
*Қазақстан банкаралық есеп айырсу орталығы (ҚБЕО);
*Қазақстан ипотекалық компаниясы;
*Процессингтік орталық;
*Актуарлық орталық;
*Банктік сервистік бюро;
*Ұттық ақпараттар технологиясы;
*Автобаза;
Ұлттық банктің қызметтері мен операциялары.
Ұлттық банк мынадай негізгі қызметтерді атқарады;
-айналыстағы ақша массасының көлемін реттеу жолымен республикада мемлекеттік
-ҚР Үкіметінің мемлекеттік қағаздарына қызмет етуге қатынасады;
-Қазақстан аумағында банктердің, еншілес банктердің ашылуына және филиалдары
-белгіленген тәртіпте банктердің бағалы қағаздарының эмиссиялау проспектісіне мемлекеттік
-банктердің қызметін бақылау мен қадағалау жүзеге асырады және
-ҚР-да несиелер бойынша сыйақы (мүдделендіру) пайыз мөлшерлемесін реттеуді
Ұлттық банк мынадай операцияларды жүргізеді:
-бірінші кластық эмитенттермен шығарылатын алтын айлық қайтару мерзімдегі
-мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;
-депозиттік сертификаттармен қайтару мерзімі бір жылға жататын борыштық
-депозиттік және есеп айырысу операцияларын жүргізе отырып, бағалы
-қаржы құралдарымен операцияларды жүзеге асырады;
-қажет кезінде банктерде және қаржы ұйымдарында шоттар ашады;
-чектерді жазып, вексельдерді береді;
-жарғыға қайшы келмейтін өз міндеттемелеріне сай келетін басқа
Ақша-несие саясат:
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және
ҚҰБ ақша-несие саясатының басты мақсаты: ұлттық валютатаның тұрақтылығын,
Ақша-несие саясаты-бұл айналыстағы ақша массасын, несие көлемін, сыйақы
Ақша-несие саясатының макро экономикалық деңгейдегі субъектісі Ұлттық банкболып
Шаруашылық конъктурасының жағдайына байланысты ақша-несие саясатының екі типі
1.Рестрикциялдық ақша-несие саясаты;
2.Экспанциондық ақша-несие саясаты;
Рестрикциялар ақша-несие саясаты- екінші деңгейлі банктердің несиелік операциалар
Экспанциондық ақша-несие саясаты- несие беру көлемін кеңейтумен, айналыстағы
Соңғы жылдардағы ақша несие саясатының басты көздеген бағыты:
*Сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу;
*Ең төменгі міндетті резервтер нормасын белгілеу;
*Мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сатуы бойынша
*Банктерге және үкіметке несиелер беру;
*Валюталық нарықта интервенциялау;
*Кейбір жағдайларда, несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейі мен
Қазіргі уақытта жоғарыда аталған құралдың ішінде іс жүзінде
Ұлттық банк өзінің жүргізетін операциялары бойынша мынадай ресми
-ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі;
-ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі.
-РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемесі.
-«овернайт» зайымдары бойынша сыйақы мөлшерлемесі:
-күндізгі зайымдар бойынша сыйақы мөлшерлемесі.
Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі-ақша нарығының жалпы жағдайына несие
Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі-ақша нарығының жалпы жағдайына, несиелер
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемелері-жылдық
«Овернайт» заемдары боыйнша сыйақы мөлшерлемелері - Ұлттық банктің
Күндізгі заемдар бойынша сыйақы мөлшерлемелері- Ұлттық банктің
Ұлттық банктің ресми сыйақы мөлшерлемелерін төмендегідей 5-кестемен беруге
Ұлттық банктің ресми сыйақы мөлшерлемелері
Пайыздар, кезеңнің соңына
№ Сыйақы мөлшерлемесінің түрлері 12.2000ж 12.2001ж 12.2002ж
1.
2.
3.
4. Қайта қаржыландыру
Есептік (дисконттық)
Овернайт зайымдары бойынша
РЕПО операциалары бойынша, оның ішінде:
Овернайт
1 жұма
2 жұма 14
12.5
20
-
6.5
5.5
9
8
12
5
5
5.5 7.5
8
9
5.5
5.5
5.5
Ескерту: РЕПО операциалары бойынша мөлшерлемелер 8.12.2000ж бастап,
Ең төменгі резервтік талаптар.
Ақшалай нарықтағы тепе-теңдікті қамтамасыз етуде, банктерге берілітін несиелер
Резервтік талаптар, ашық нарықтағы операциялар және пайыз саясатымен
Ақша-несие саясатының бұл құралы 1993 жылы 1 қаңтарда
Әлемдік тәжірибеде міндетті резервтердің өте жоғары деңгейде болуы,
АҚШ пен Германияда міндетті резервтік нормалары біршама жоғары
Федералды резервтік жүйе эконамикалық құлдырау кезеңінде міндетті резервтердің
Ұлттық банк екінші деңгейдегі банктер үшін, олардың пруденциялдық
1.Міндетті резервтер;
2.Резервтеудің альтернативтік тәртібі.
Резервтік талаптарды орындайтын банктерге Ұлттық банк орташа айлық
Ашық нарықтағы операциялар.
Ашық нарықтағы операциялар – бұл Ұлттық банктің айналыстағы
Бұл біршама ақша массасын, комарциялық банктердің өтімділігін және
Ұлттық банк нарықта бағалы қағаздарды сату арқылы оны
Несиелік операциялар.
Несиелеу және қаржыландыру операцияларына соңғы жылдары Ұлттық банктің
Валюталық интервенция.
Ұлттық банктің валюталық интервенсиясы деп ұлттық валюталық бағамына
Ұлттық банктің валюталық нарықтағы интервенциясы дербес түрде кез
Біздің тәжірибемізде валюталық интервенсия алтын валюта резервтері есебінен
Алтын валюта резерві.
Алтын валюта резерві ұлттық валюта-теңгенің тұрақтығын қамтамасыз ету
Алтын валюта резервтері мыналардан тұрады:
*ҚҰйма алтыннан;
Ұлттық банктің шоттарындағы банкнота және монета түріндегі шетел
*валюталық құндылықтардан;
*шетел валютасындағы жәй және аудармалы вексельдерден;
*шетел үкіметінің немесе халықаралық қаржы ұйымдарының шығарған бағалы
*басқа да сыртқы активтерден.
*Алтын валюта резервін ұлғайту және құрлымын өзгерту мынадай
*монетарлық алтынды сатып алу;
*резиденттер мен резидент еместерден, ҚР Үкіметінен теңгеге шетел
*депозиттік, салым, шетел валюталарымен дилингтік операциялардан түсетін комиссиондық
* Ұлттық банктің монетарлық алтын, күміс, платина
Ұлттық банктің кеңес беру, ақпараттық-баспа және басқа да
Алтын валюта резервінің азаюы немесе жұмсалуы мынадай жолдармен
*ақша-несие саясатын жүргізу мақсатында ішкі валюталық нарықта валютаны
өнімдердің (қызметтердің, жұмыстардың) импортына төлеу үшін теңгені шетел
*басқа да шетел валютасын сатып алу үшін шетел
* Ұлттық банктің алған несиелері бойынша негізгі соманы
*құрылған провизиялар есебінен (резервтер) зиянды алтын валюта активтерін
Ұлттық банк ақша-несие саясатының бағыттарын бір жылға анықтан
Осындай ақша-несие саясаты қана Ұлттық банктің инфляцияны төмендету
Ақша-несие саясаты қаржы нарығының тұрақтылығын сақтауға, сақтандыру нарығының,
1.1. Қазақстан Республикасыдағы несие жүесінің құрылуы
Несие жүйесінің елдегі ақша айналымын реттеудегі, заңды және
Екі жақты қатынас: шаруашылық ұйымдары мен несие жүйесі,
Жоғарыда түсіндіргеніміздей, несиелік қатынас негізінен ақшалай формада несие
Несие екі формада болады: тауарлық және ақшалай. Тауар
Неиелік қатынастар мен несие формаларының және несиелік мекемелердің
Ал несие жүйесі тар мағынасында – бұл несиелік
Басқаша айтқанда, несие жүйесі банктік және басқа да
Жалпы несие жүйесінің құрылымын келесі кестеде көрсетуге болады
Басқаша айтқанда, несие жүйесі банктік және басқа да
Экономиканың кейбір экономикалық-тарихи даму кезеңіне несие-ақшалай қызмет көрсетудегі
Бірлескен несие жүйесінің күрделі, көп буынды құрылымы болады.
Орталық (эмиссиялық) банк;
Коммерциялық банктер;
Мамандандырылған несиелік мекемелер: (сақтандыру, жинақтық, ипотекалық, сенімгерлік (трастовый)
Функционалдық мамандануына, шаруашылық буындарға несие-қаржылық қызмет көрсету көлемі
Орталық банк - бірінші деңгейлі мемлекеттік банк,
Банктік мекемелерге қатысты Орталық банк тікелей әрекет ету
Коммерциялық банктер қарыз капиталы нарығының әр түрлі секторларында
Олар үкіметтің, іскерлер мен миллиондаған жеке тұлғалардың салымдарын
Мамандандырылған несие мекемелері (оларды парабанктік деп атайды) нарық
Парабанктік мекемелер көбінесе белгілі бір клиенттер типіне немесе
Мұндай мекемелер екі жақты бағыныштылықта болады: бір жағынан,
1.2. Ақша несие саясатының құралдары
Ақша жүйесі-бұл тарихи түрде қалыптасқан және ұлттық заңдылықтармен
Ақша жүйесінің өзіне тән типтері және элементтері болады.
метал ақша айналысы, яғни мұндай ақша тауары тікелей
АЙНАЛЫСТА БОЛЫП ОТЫР, АҚШАНЫҢ БАРЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРІН
Несиелік және қағаз ақшалар жүйесі, яғни алтын айналыстан
алынып тасталып, оның орнына несиелік және қағаз ақшалар
Метал ақша айналысы екіге бөлінеді:
Биметаллизм-жалпыға балама рөлі екі бағалы металға (алтын мен
Биметаллизмнің үш түрі болған:
қос валюталы жүйе, яғни мұнда алтын мен күмістің
шекті қатынас, металдардың нарықтық құндарына байланысты белгіленген;
Қатар жүретін валюталар жүйесі, яғни мұнда бұл қатынас
мемлекет тарапынан белгіленген;
Ақсақ валюта жүйесі, яғни мұнда алтын және күміс
заңды төлем құралы қызметін атқарады, бірақ бірдей негізде
Биметаллизм
Нәтижесінде, жалпы құн өлшемі ретінде қызмет ететін бір
Монометаллизм – бұл барлығына бірдей балама және ақша
айналысының негізгі ретінде бірғана метал (алтын немесе күміс)
Күміс монометаллизм Ресейде 1843-1852жж қызмет етті.
Атын монометаллизмі (стандарт) алғаш рет ақша жүйесінің типі
Алтынға ауыстырылатын құн белгілерінің сипатына ьайланысты алтын монометаллизмі
Алтын монета стандарты –бұл еркін бәсекенің тұсындағы капитализімнің
алтын елдің ішкі ақша айналысында болып, ақшаның барлық
қызметтерін бірдей атқарады;
алтын монеталарды қоюға рұқсат етеді (әдетте елдің монета
сарайында );
толық құнды емес ақшалар айналыста жүре отырып, еркін
шектеусіз мөлшерде алтын монетаға ауыстырылды:
алтынды жіне шетел валюталарын еркін түрде сыртқа шығаруға
және ішке алып келуге болатын болды.
Бірінші дүниежүзілік соғыс тұсындағы бюджет тапшылығының өсуі, оны
Алтын құйма стандартының алтын монетадан айырмашылығы, мұнда айналыста
Австрия,Германия, Дания, Норвегия және басқа да елдерде алтын
Сонымен, 1929-1933 жж. дүниежүзілік экономикалық дағдарыс нәтижесінде алтын
Қазіргі ақша жүйесі мынадай элементтерден тұрады: ақша бірлігі,
Ақша бірлігі-барлық тауарлардың бағаларын бейнелеуге қызмет ететін, заңды
Ақша бірлігі ұсақ бөлшектерге бөлінеді. Көптеген елдерде 1:10:100,
Қазақстанның ақша бірлігінің-«теңге» деп атаулуы, менің ойымша, оның
Қорыта айтқанда, содан бері үш ғасырды артқа салып,
Ақша түрлеріне заңды төлем құралы болып табылатын: несиелік
Эмиссиондық жүйе-бұл әр елдің орталық банктерінің айналысқа ақша
II тарау. Валютлық қаржыларды реттеу
2.1 Валюталық жүйе және оның түрлерi
Халықаралық валюталық қатынастар – ұлттық шаруашылықтарының қызметтерiнiң нәтижесiнен
Валюталық қатынастардың жекелеген элементтерi ерте Грецияда және ертедегi
Халықаралық валюталық қатынастар халықаралық экономикалық қатынастарды жалғастырады. Валюталық
Капиталды шеңбер айналысы процесiнде ұлттық нарықта әлемдiк нарыққа
Шаруашылықтың интернационализациялануы жағдайында ұдайы өндiрiстiң сыртқы факторларға: әлемдiк
Шаруашылық байланыстардың интернационализациялануы негiзiнде халықаралық валюталық қатынастар бiртiндеп
Валюталық жүйе – ұлттық заңдылықтармен немесе мемлекет аралық
Валюталық жүйелер үш түрге бөлiнедi:
* Ұлттық валюталық жүйе.
* Дүниежүзiлiк валюталық жүйе.
* Аймақтық немесе мемлекет аралық валюталық жүйе.
Тарихта ұлттық валюталық жүйе ең бiрiншi қалыптасқан.
Ұлттық валюталық жүйе – халықаралық төлем айналымын жүзеге
Ұлттық валюталық жүйе дүнижүзiлiк валюталық жүйемен тығыз байланысты.
Дүнижүзiлiк валюталық жүйе – бұл халықаралық несие-қаржы институттары
Дүниежүзiлiк валюталық жүйелерiдiң қызмет ету сипаты мен тұрақтылығы
Ұлттық және дүнижүзiлiк валюталық жүйелер арасындағы байланыс пен
Ұлттық және дүнижүзiлiк валюталық жүйенiң элементтерi.
Ұлттық валюталық жүйе дүнижүзiлiк валюталық жүйе
1) Ұлттық валюта 1) Резервтiк валюталар
2) Ұлттық валютаның алмастыру шарты 2) Валюталардың өзара
3) Ұлттық валюта паритетi 3) Валюталық паритеттiң ортақ
4) Ұлттық валюта бағамының режимi 4) Валюталық бағамдар
5) Валюталық шектеудiң, валюталық бақылаудың болуы немесе болмауы
6) Елдiң халықаралық валюталық өтiмдiлiгiн ұлттық реттеу 6)
7) Халықаралық несиелiк айналыс құралдарын пайдалануды регламенттеу 7)
8) Елдiң халықаралық есеп айырысуларын регламентттеу 8) Халықаралық
9) Ұлттық валюталық нарық пен алтын нарығының режимi
10) Елдiң валюталық қатынастарын басқаратын және реттейтiн ұлттық
Аумақтық валюталық жүйе өнеркәсiбi дамыған елдердегi әлемдiк валюталық
Мұндағы, валюталық паритет – валюталық бағамның негiзi болып
ХВҚ жарғысы бойынша валюталық паритет СДР негiзiнде (арнайы
Егер де ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға, яғни
Резервтiк валюта – бұл басқа елдер үшiн валюталық
Валюта – бұл бiрiншiден, сол елдiң ақша бiрлiгi;
Валюталық бағам – бiр елдiң ақша бiрлiгiнiң екiншi
Ваюталық бағамның қажеттiгi:
тараулар мен қызметтер мен бiрге сауда-саттықта, капиталдар мен
дүниежүзiлiк және ұлттық нарықтағы бағаларды, сол сияқты әр
фирмалардың және банктердiң шетел валютасындағы шоттарын үздiксiз қайта
Валюталық бағамға әсер ететiн факторлар ықпал етедi:
* Инфляция қарқыны. Инфляция қаншалықты жоғары болса, ол
* Төлем балансының жағдайы. Егер де төлем балансының
* Әр елдегi пайыз мөлшерлемесiндегi айырма. Бұл фактордлың
* Валюталық нарықтар қызметi мен алып-сатарлық валюталық операцтялар.
* белгiлi бiр валютаның Еуро нарықта және халықаралық
* Халықаралық төлемдердiң жеделдетуi немесе кешiктiрiлуi де валюталар
* Валютаға деген ұлттық және халықаралық нарықтағы сенiмдiлiк
Валюталық саясат. Нарықтың және мемлекеттiк реттеудiң шектi қатынасы
2.2. Валюталық қатынастарды реттеуi, валюталық саясат
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткендей нарықтық экономика жағдайында халықаралық валюталық
* Нарықтық реттеу;
* Мемлекеттiк тарапынан реттеу;
Валюталық нарықта қатынастарға деген сұраныс және ұсыныс, сондай-ақ
Бiрақта мемлекет ертеден берi валюталық қатынастарға араласып келген,
Нарықтық және мемлекеттiк валюталық реттеу бiрiн-бiрi толықтырады. Бiрiншiсi,
Нарық экономикасын реттеу жүйесiнде валюталық саясат маңызды орын
Валюталық саясат – бұл елдiң ағымдық және стратегиялық
Валюталық саясат экономикалық саясаттың ең басты мақсаттары: тұрақты
Заңды түрде валюталық саясат валюталық заңдылықтар яғни елдегi
Валюталық саясатты әске асырудың басты бiр құралы валюталық
Тiкелей валюталық реттеу – заңды актiлер және атқарушы
Мемлекете аралық валюталық реттеу ұйымы – Халықаралық Валюталық
Валюталық саясат өзiнiң мақсаттарына және формаларына байланысты екiге
1) құрылымдық валюталық саясат;
ағымдық валюталық саясат.
Құрылымдық валюталық саясат – дүниежүзiлiк валюталық жүйедегi құрылымдық
Ол валюталық саясат реформасында iске асырылады. Құрылымдық валюталық
Валюталық саясаттың мынандай формалары қолданады:
1. Дисконттық валюталық саясат.
2. Девиздiк валюталық саясат.
Сонымен қатар, девиздiк саясатының мынадай жүзеге асырылу формалары
а) валюталық интервенция;
ә) валюталық резервтердi диверсификациялау;
б) валюталық шектеу;
в) валюталардың алмастыру дәрежесiн реттеу;
г) валюталық бағамын режимі;
д) девальвация;
э) ревальвация.
Дисконттық (есепке алу) саясаты-бір жағынан, валюталық бағам мен
Мысалға: пассивтік төлем балансы кезінде капиталдың еркін орын
Қазіргі жағдайда дисконттық саясаттың тиімділігі төмендеген. Себебі, егер
Девиздік саясат-мемлекетік ұйымдардың немесе орталық банктің шетел валюталық
Ұлттық валюталық бағамын көтеру мақсатында орталық банк шетел
Девиздік саясат көбіне валюталық интервенция формасында жүзеге асырылады.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін, жаңа құбылыс ретінде мемлекетаралық
Валюталық резервтерді диверсификациялау-бұл халықаралық есеп айырсуларды қамтамасыз ету,
Бұл саясат қарапайым түрде тұрақсыз валюталарды сату және
Валюталық паритет және валюталық бағам режимі Ұлттық және
Девальивация мен ревальвация- валюталық саясаттың дәстүрлі әдістеріне жатады.
Девальвация - ұлттық валютаның бағамын шетел валюталарына қатынасы
Ревальвация – ұлттық валюта бағамын шетел валюталарына қатынасы
Девальвация пайызын есептеу формуласы мынадай:
Бе- Бж
Д=--------- х 100,
Бе
мұндағы
Бе- ескі бағам;
Бж-жаңа бағам.
Ревальвация пайызын есептеу формуласы:
Бж - Бе
Р=--------- х 100,
Бе
Мысалға: фунт стерлинг бағамы арнайы түрде 2.8 ден
2.8-2.4
Д=--------- х 100= 14.3%.
2.8
Сол сияқты, фүнт стерлингтегі 1 доллардың бағамын анықтайық,
Х= 1 доллар
Х=----------- = 0.35
2.8
Демек, девальвациялауға дейін фунт стерлингі бағамы 1 доллар
0.41-0.35
Р=--------------- х100 = 16.7%77
0.35
Валюталық саясатының келесі бір формасы ретінде валюталық шектеу
Валюталық шектеу –резиденттер мен бейрезиденттердің валюта және басқа
Валюталық шектеу валюталық бақылаудың құрамдас бөлігі болып табылады.
Валюталық шектеудің мақсаттары мынадай:
төлем балансын теңестіру;
валюталық бағамды қолдау;
ағымдағы және стратегиялық міндеттерді шешу үшін мемлекеттің қолында
Валюталық шектеу мынадай қағидаларға сүйенеді:
-Валюталық операциялардың орталық және өкілетті (девиздік) банктерде орталықтандырылуы;
-Валюталық операциялар жасау үшін рұқсат қағазының (лицензия) берілуі;
-Валюталық шоттарды толық немесе жартылай жабу;
-Валюталардың қайтарымдылығын шектеу.
2.3. Валюталық нарық
Валюталық нарық- бұл шетел валюталары мен шетел валютасындағы
Валюталық операциялардың көлеміне, сипатына және пайдаланатын санына қарай
Халықаралық валюталық нарықтар ірі дүниежүзілік қаржы орталықтарында орналасқан.
Валюталық нарықтағы операцияларға банктік функциональдық көзқараспен қарасақ, валюталық
Институтционалдық жағынан қарасақ, Валюталық нарық
Үкіметтің, банктердің, инвестициялық компаниялардың, биржалардың, брокерлік контораларының және
Ұйымдастырылу техникалық жағынан алсақ, Валюталық нарық – банктерді
Валюталық нарық белгілеріне қараймынадай түрде жүктеледі:
Орналасу аумағына қарай:
* халықаралық;
* ішкі;
* аумақтық.
2) Валюталық шектеуге қатысты:
* еркін нарық;
* еркін емес.
Валюталық шектеу қойылған валюталық нарықты – еркін емес
Валюталық бағамның қолданылу түріне қарай:
* бір ғана режимді;
* қос режимді.
Бір ғана режимді валюталық нарық – бұл еркін
Қазақстан Республикасындағы теңгенің арнайы валюталық бағамы 1999 жыл
Тіркелмелі бағам – Ұлттық банктің ұлттық валютаның шетел
Еркін өзгермелі бағам – бұл валюталық нарықтағы сұраныс
Еркін өзгермелі бағам арқылы Қазақстанның қор биржасында АҚШ
Кросс-бағам – бұл үшінші валютаға байланысты анықталатын екі
Кросс-бағамның (Кб) есебін мынадай формаламен беруге болады. Мысалға,
Шетел валютасының долларға қатысты бағамы
Кб (теңге)= -------------------------------------------------------------
Теңгенің долларға қатысты бағамы
Валюталық бағамның бағалануына қарай: тікелей бағам және жанама
2.4. 2003 – 2005 жылдарға арналған ақша-несие
саясатының негізгі көрсеткіштерінің болжамы
Кестеден көріп отырғандай, 2003-2005 жылға арналған ақша-несие саясатының
Инфляциялық таргеттеу тұсындағы ақша-несие саясатының негізгі құралдарының біріне
2003 жылы Қазақстан Республикасында валюталық режимді либерализациалау, бірінші
Көрсеткіштер 2002 (бағалау) 2003 2004 2005
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9. Инфляция
Жылына орташа, %
Қайта қаржыландыру
Жылдың соңына
Алтын-валюта резерві
Млд АҚШ доллары
өзгерістер,%
Ақша базасы
млд теңге
өзгерістер,%
Ақша массасы
млд теңге
өзгерістер,%
Банк жүйесіндегі резиденттнрдің депозиттері
млд теңге
өзгерістер,%
Экономикаға беретін банктің несиелері
млд теңге
өзгерістер,%
Халықаралық теңгедегі мерзімді депозиттерінің орташа өлшіген мөлшерлемесі, %
Заңды тұлғаларға берілген теңгедегі несиенің орташа өлшенген мөлшерлемесі,%
6
7.5
3008
16
207
18,1
707
22,7
544
22,3
439
58,8
13
17,5
4-6
6-5
3355
11,5
237
14,8
865
22,4
671
23,3
571
30,1
11,0
16
4-6
5-5,6
3541
5,5
268
12,9
1008
16,6
788
17,4
718
25,7
9,0
15
3-5
4,5-6
3673
3,7
304
13,9
1168
15,9
910
15,5
866
20,8
7,5
13,5
Осы жылы Ұлттық банк Процессингтік орталық базасында «Ұлттық
Банк секторы саласында Ұлттық банк тәуекелдері басқару жүйесін
Ұлттық банк 2004 жылы қаржы нарығын реттейтін дербес
2003 – 2005 жылдары Ұлттық банк қаржы есебінің
Пайдаланған әдебиеттер
Аќша, Несие, Банктер. Ѓ. Сейтќасымов. Алматы.: Экономика,
Баканов М.И. , Шеремет А.Д. «Теория экономического анализы:
Балабанов И.Т. "Основы финансового менеджмента. Как управлять капиталом?".
Гражданский кодекс РК от 27.12.94 г.
Ковалев В.В. «Финансовый анализ: Управление капиталом. Выбор инве
Крейнина М.Н. «Финансовое состояние предприятия. Методы оценки».- М.
Моляков Д.С. "Финансы предприятий отраслей народного хозяйства". -
Макконелл К.Р., Брю С.Л. - Экономикс 2 т.
Страховые фонды и финансово – кредитные отношения. М.
Эдвин Дж. Долан – Деньги, банковское дело и
Экономикалыќ теория. Н.И Базылова. /Финансовая система/
Роль функции и основная задачи банков при развитии
Постановление правления Национального банка РК №17 от 31.07.1996г.
Положения пруденциальных нормативах №53 от 29.02.1992г.
Закон «О валютном регулировании » в РК от
WWW.Nationalbank.kz
Макконелл К.Р., Брю С.Л. - Экономикс 2 т.
Эдвин Дж. Долан – Деньги, банковское дело и
Экономикалық теория. Н.И Базылова. /Финансовая система/
Несие жүйесі
Банктік жүйе
Парабанктік жүйе
Эмиссиялық банктер
Эмиссиялық емес банктер
Мамандандырылған қаржы-несие институтары
Почталық жинақтау жүйесі
Ұлттық эмиссиялық банк
Аймақтық эмиссиялық банктер
Мамандандырылған банктер: инвестициялық, инновациялық, ипотекалық, тұтыну несиелік.
Лизингтік фирмалар, Факторингтік фирмалар, ломбардтар, несиелік одақтар, сақтандыру
Почталық мекемелер
Почталық жинақтау мекемелері