МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ……………………………………………………………………………4
1 ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ.................................................................6
2 ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫҚ БӨЛІМ....................................................................18
2.1 Жұмыс орындалған жердің топырақ, климат және агротехника
жағдайлары………………………………………………………………………18
2.1.1 Шаруашылықтың орналасқан орны……………………………………...18
2.1.2 Рельефі……………………………………………………………………..19
2.1.3 Климат жағдайлары……………………………………………………….19
2.1.4 Топырақ жағдайлары………………………………………………………20
2.1.5 Өсімдік жамылғысы……………………………………………………….21
2.2 Зерттеу әдістемелері…………………………………………………………22
2.2.1 Тәжірибенің мақсаты мен міндеттері…………………………………….22
2.2.2 Тәжірибе сызбасы………………………………………………………….22
2.2.3 Зерттеу учаскесінің топырағы…………………………………………….22
2.2.4 Тәжірибеде жүргізілген бақылаулар мен есептеулер..………………….23
2.2.4 Зерттеу жүргізілген жылдағы қалыптасқан метеорологиялық жағдай..23
2.3 Зерттеу нәтижелері………………………………………………………….25
2.3.1 Арпа сорттарының даму кезеңдерінің ұзақтығы………………………..25
2.3.2 Арпа сорттарының өсімдік жиілігі.………………………………………26
2.3.3 Арпа сорттарының аурулармен және зиянкестермен зақымдануы..…...28
2.3.4 Арпа сорттарының өнімділігі және оның құрылымы...…………………29
2.3.5 Арпа сорттарының дәнінің сапасы..……………………………………...31
3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ…………34
4 ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК……………………………………………37
Қорытынды және қуат пен қор үнемдеу туралы ұсыныстар…………………40
Қолданылған әдебиеттер тізімі…………………………………………………42
КІРІСПЕ
Республикамыздың 2000-2010 жылдар ішіндегі әлеуметтік және экономикалық
Ауыл шаруашылығы өндірісінің алдында тұрған негізгі міндет –
Бұрынғы Кеңес Одағының ыдырап, еліміз егемендікке жеткен кезеңде
Дегенмен, бертін келе шағын құрылымдардың өндірістік кооперативтер мен
Ылғалы жеткіліксіз тәлімі аймақта орналасқан егіншілік аудандарының астық
1 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
Арпа – Қазақстанның бүкіл аудандарында жаппай өсірілетін негізгі
Арпаның халық шаруашылығындағы маңызы өте зор, оның дәнінен
Арпаның дәні белок пен крахмалға бай болғандықтан, одан
Арпа дәнінің химиялық құрамы өте күрделі. Шығарылатын сорттардың
Көптеген әдебиеттердің мәліметтеріне жүгінсек, жергелекті топырақ – климат
Арпаның өсу және даму кезеңдеріндегі топырақ ылғалдылығы мен
Кез келген табиғи-климат аймақтарында өсірілетін сорттардың биологиялық ерекшеліктеріне,
Арпаның оңтайлы тұқым себу мөлшерін анықтау -
Неміс ғалымы E. Wolni [2] өсімдіктердің өсуі
Түрлі арпа сорттарының агротехникасы мен тұқым себу мөлшерін
Агрономия ғылымында өсімдіктердің топырақ құнарлылығына сәйкес жиілігі туралы
Академик Д.Н. Прянишников [14] өз уақытында: «Астық егісіне
Басқа зертеушілердің пікірінше, географиялық өсіру орнына байланыссыз қоректік
Д.В. Козинец [18] мемлекеттік сорт сынау жүйесінің мәліметтеріне
Өсімдіктердің жиілігі топырақтың құнарлығына байланысты қалыптастыруды зерттеушілер олардың
Д.Н. Прянишников және И.В. Якушкиннің [19] ғылыми пайымдауынша,
Керісінше, М.С. Савицкий [29] мен И.И. Синягин [30]
Бірқатар зерттеушілердің [30-35] есептеуінше, арпаның себу мөлшері тұқымның
Өсіру жағдайларына байланысты жаздық арпаның тұқым себу мөлшері
А.Н. Анохин [37] Белорус ғылыми зерттеу мекемелерінің
Чернигов ауыл шаруашылығы тәжірибе станциясында К.П. Афендулов
В.В. Докучаев атындағы АШҒЗИ мен Воронеж ауыл шаруашылығы
Б.Егоров, В.Пронин [41], А.И. Заварзин, Ш.А. Халилов [42]
Тюмень облысындағы арпаның себу мерзімі және мөлшерімен жүргізілген
Татарстаннан Р.С. Шакировтың [44] пайымдауынша, тұқымдық егістің көбею
М.А. Белоножко, Х.Х. Кусайнов, А.Б. Нұғманов [45] мәліметтерін
Кейбір зерттеушілер [46, 47] дәннің сапасы мен жалпы
Бұрынғы Бүкілодақтық ауыл шаруашылығы метеорологиясы ғылыми-зерттеу институтының тәжірибе
В.А. Алабушев, М.Г. Ткачеваның [51] зерттеулері бойынша, тыңайтқыш
Арпаның жоғары өнімін алу үшін екі фактордың маңызы
Масақты дақылдың түсімі мен дәнінің технологиялық және өнімділік
Э.Д. Неттевич, А.В. Сергеев, Е.В. Лязловтың [56] деректерін
Украинаның шығыс аймағында арпаның қалыпты себу мөлшері 4,0-4,5
Жоғарыда айтылғандай, егіншіліктегі ғылыми-техникалық прогрестің негізгі қорғаушы құралы
Ежелден арпа селекциясы үшін «өсімдіктер биіктігі» белгісі жатып
Алаң бірлігіндегі өсімдіктер санының мөлшерден тыс артықтығы олардың
Алтай өлкесіндегі сорт сынау учаскелерінде жаздық арпаның ең
Бұрынғы Одақ көлемінде және сондай-ақ шетелде ғалым-селекционерлер арпаның
И.С. Травин [60] және С.А. Муравьев [61] тәжірибе
Румынияның құнарлы жерлерінде гектарына 3 млн. тұқым себу
Германияда интенсивті факторлардың жиынтығының негізінде жүргізілген зерттеулер жемшөптік
Жоғарыда келтірілген ғылыми мәліметтермен қатар осы тақырып аясын
Ақтөбе облысының қуаңшылық далалы сортаң жерлерінде арпаның тұрақты
Орал өңірінің қара қоныр топырақты құрғақ далалы аймағында
Красноводопад селекциялық станциясынан М.Е. Жаңабековтың [68] хабарлағанындай, Оңтүстік
Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы таулы белдеулерде және Шығыстың құрғақ далалы
Алматы облысының қатаң тәлімі жерінде арпаның Нутанс 187
Торғай облысының климатының құрғақтылығына байланысты 20,-2,5 млн. тұқым
Қысқаша әдебиеттік шолуды қорыта келгенде, арпаның тұқымының ірілігі
2 ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫҚ БӨЛІМ
2.1 Жұмыс орындалған жердің топырақ, климат
2.1.1 Шаруашылықтың орналасқан орны
Орал ауыл шаруашылық тәжірибе станциясының алғаш негізі 1914
Тәжірибе станциясы өзінің ғылыми - өндірістік жұмысында шаруашылықты
Орал ауыл шаруашылық тәжірибе станциясының облыс орталығынан қашықтығы
Ауыл шаруашылық тәжірибе станциясы 3 бөлімнен құралады:
селекция және тұқым шаруашылығы
тәлімі егіншілік және мал азығын өндіру бөлімі
картоп және жеміс шаруашылығы бөлімі
Ауыл шаруашылық тәжірибе станциясының жалпы жер көлемі –
Шабындық – 521га
Жайылым – 5 463га
Басқа жерлер – 940га
2.1.2 Рельефі
Жерде ылғал мен жылу бөлінуі көп жағдайда жер
Топырақ түзілуге жер бедерінің тек қана макроформасы емес,
Шаруашылық жер бедері тегіс, микрорельеф жақсы дамыған, тышқанның
Көктемде бірнеше күн су тұратын ойпат жерлерде гумус
Шаруашылық тарриториясында көптеген лощин, блюдец, ойпат және көлтабандар
Жер бедері жергілікті жағдайда топырақ түзуші және топырақ
2.1.3 Климат жағдайлары
Шаруашылық территориясының ауа-райы салқын қысымен құрғақ, ыстық жазымен
Көктемнің басындағы 1 метр топырақ қабатындағы ылғал қоры
Көктемгі процесс наурыздың аяғында басталады, тұрақты 0º-тан жоғары
Жазғы мезгіл құрғақ, ыстық және ашық ауа-райымен сипатталады.
Жауынсыз кезең ұзақтығы кейде 1,5-2 айға созылады. Ауаның
Күз. Егер күздің басталуын 15º-тан бастап есептесек, бұл
Қыс тұманды ауа-райымен сипатталады. Ең суық қаңтар айының
Ылғалдың аз түсуі, көктайғақты, қары аз қатал қыс,
2.1.4 Топырақ жағдайлары
Топырақ қыртысы негізінен сортаң және шалғынды-қызылқоңыр топырақпен кешендегі
Қызыл-қоңыр топырақта гумус горизонтының қуаты аз болады, түсі
Боз-қызылқоңыр топырақ тереңде қайнайтын боз-қызылқоңыр қалыпты боз-қызылқоңыр және
2.1.5 Өсімдік жамылғысы
Шаруашылық бай өсімдіктер түрімен ерекшеленбейді. Өсімдік жамылғысын айтпастан
Өсімдік жамылғысы негізінен жіңішке жапырақты шөптер, ксерофитті түрлер.
Каштан топырақты жерлерде бетегелі-бидайықты, бетегелі, селеулі-бетегелі-жусанды қауымдастық таралған.
Сортаңды жерлерде қара жусанды-изенді қауымдастық кездеседі. Өсімдік жамылғысының
Көлтабандарда бидайық, қияқөлең, ақ жусан таралған. Өнімділігі орташа
Жайылымдарда өсімдіктердің негізгі түрлері: сортаңды қара жусан, изен,
Жайылым шаруашылықтың орталық бөлігіне жақын орналасқан. Арамшөптерден көкпен,
2.2 Зерттеу әдістемесі
2.2.1 Тәжірибенің мақсаты мен міңдеттері
Жұмыстың мақсаты – Батыс Қазақстан облысында жаздық арпа
жаздық арпа сорттарының өнім қалыптастыру ерекшеліктерін зерттеу;
арпа сорттарын шаруашылықтық құнды белгілері бойынша сипаттау;
арпа сорттарының өнімділігі мен оны құрайтын элементтеріне талдау
арпа сорттарын өсірудің экономикалық тиімділігін анықтау.
2.2.2 Тәжірибе сызбасы
Арпаның әртүрлі сорттарының өсу және даму заңдылықтарын
2.2.3 Зерттеу учаскесінің топырағы
Тәжірибе учаскесінің топырақ жамылғысы ашық-қоңыр корбонатты
2.2.4 Тәжірибеде жүргізілген бақылаулар мен есептеулер
Тәжірибеде мынадай бақылаулар, есептеулер мен талдаулар жүргізілді:
арпа өсімдіктерінің негізгі даму кезеңдерін тіркеу мемлекеттік сорт
мөлдектегі өсімдіктер саны көктеу кезінде және өнімді жинар
арпа өнімінің құрылымы оны жинар алдында 1 м2
мөлдектегі нақты өнім САМПО-500 комбайндарымен тікелей жинау арқылы
зерттеу нәтижелерін математикалық өңдеу Б.А. Доспеховтың дисперсиялық талдау
дәннің технологиялық сапасы шаршы әдіспен алынған орта
Тәлімі жердегі арпа өсірудің экономикалық тиімділігі арнайы әдістемелік
Егістік тәжірибеде тәлімі аймақ үшін ұсынылған агротехникалық шаралар
2.2.5 Зерттеу жүргізілген жылдағы қалыптасқан метеорологиялық жағдай
2008 жылдың вегетациялық кезеңінің метеорологиялық жағдайы егістік дақылдыр
Сурет 1 – Жаздық арпа вегетациясы бойына
Жаз ыстық болды. Маусымның орташа айлық температурасы
Сурет 2 - Жаздық арпа вегетациясы бойына қалыптасқан
Маусым, шілде айларында түскен жауын-шашын көпжылдық көрсеткіш мөлшерінен
Осылай метеорологиялық жағдайларды сараптай отырып, қалыптасқан ауа-райы жағдайы
2.3 Зерттеу нәтижелері
2.3.1 Арпа сорттарының даму кезеңдерінің ұзақтығы
Жаздық арпа – масақты дәнді дақылдардың ішіндегі ең
Біздің зерттеулерде жаздық арпаның аудандастырылған Донецкий 8 сортының
Батыс Қазақстан облысының тәлімі жерлерінде жаздық арпаның
Бірқатар сыртқы морфологиялық белгілері бойынша басқа да масақты
Кесте 1 – Жаздық арпа сорттарның фенологиялық бақылау
Сорт Даму кезеңдерінің ұзақтығы, күн Вегетация- лық кезең
Себу-көктеу Көктеу-түптену Түптену -масақтану Масақтану- пісу
Донецкий 8 st 11 13 18 24 66
Илек 9 11 14 20 26 71
Жайык 1 11 13 19 24 67
Целинный голозерный 11 14 20 26 71
Карагандинский 8 11 14 19 26 70
Илек 34 11 13 20 26 70
Зерттеудегі бақылаулар мен тіркеулерге жүгінсек, тұқым себуден арпа
2.3.2 Арпа сорттарының өсімдік жиілігі
Мәдени дақылдар тұқымының өнгішігін көтеру ертеден-ақ көптеген зерттеушілердің
Егістегі дән өнімін құрауға қатысатын алаң бірлігіндегі өсімдіктер
Егін жинау алдындағы өсімдік саны сыртқы орта мен
Егістік өнгіштік – толық көктеу кезеңіндегі өсімдік саны,
Өсімдік сақталуы – егін жинау қарсаңындағы өсімдік саны,
Біздің жүргізген тәжірибе бойынша жаздық арпа сорттарының
Кесте 2 - Жаздық арпа сорттарының өсімдік
Сорттар Көктеп шыққан өсімдік саны, дана/м2 Егістік өнгіштік,%
Донецкий 8 st 259 86 225 87
Илек 9 255 85 204 80
Жайык 1 248 83 203 82
Целинный голозерный 251 84 206 82
Карагандинский 8 258 86 222 86
Илек 34 262 87 212 81
Тәжірибе мөлдектерінде өндірісте алынған себу мөлшері 3,0 млн.
Зерттелген сорттардың егін орағы алдына дейін сақталу деңгейіне
2.3.3 Жаздық арпа сорттарының аурулармен және зиянкестермен зақымдануы
Тозаңды қара күйе өте зиянды ауру. Оның келтіретін
Тозаңды қара күйені L. ustillago tritici саңырау құлағы
Кесте 3 - Жаздық арпа сорттарының аурулармен және
Сорттар Тозаңды қара күйе, % Швед шыбыны,
Донецкий 8 st 0,1 0,4 4
Илек 9 1,0 0,5 4
Жайык 1 0,5 1,0 6
Целинный голозерный 0,5 0,5 3
Карагандинский 8 0,5 0,5 2
Илек 34 0,5 1,3 4
Зерттеудегі сорттардың ішінде тек Илек 9 сорты
Бурыл тат ауруымен сорттардың зерттеу барысында зақымданбады..
Жаздық арпа сорттарына швед шыбынынан келген залал
Бидай трипсі зерттелген сорттар егісінде саны 2-6
2.3.4 Арпа сорттарынң өнімділігі және оның
Астық түсімін молайту бағытындағы қолданылатын агротехникалық әдістердің негізгі
Арпаның қоректену аумағына сәйкес өсімдіктердің тіршілік барысында өсу
Дәнді дақылдарда өнім құрлымының негізгі элементтері мыналар; өсімдік
Кесте 4 - Жаздық арпа сорттарынының өнімділігі
Сорттар Өнімді түптену коэффи-циенті 1м2 өнімді сабақтар саны,
тұқымның салмағы, г Биология-лық өнімділік г/м2
Донецкий 8 st 1,1 247 10,4 39,6 102,0
Илек 9 1,0 204 10,5 35,5 76,0
Жайык 1 1,0 203 11,5 38,6 90,0
Целинный голозерный 1,0 206 11,1 32,4 74,0
Карагандинский 8 1,0 222 10,6 39,4 93,0
Илек 34 1,0 219 7,6 41,2 69,0
Өнім құрлымының негізгі элементтерінің бірі болып табылатын дән
Егін жинар алдында мөлдектерден алынған бау үлгілерінің мәліметтеріне
1 м2 жердегі өнімді сабақтар саны 203,0-247,0 дана
Арпа өнімділігін құрайтын негізгі элементтердің бірі белгілі бір
Жаздық арпа сорттарының биологиялық өнімділігі 69,0 – 102,0
Кесте 5 - Жаздық арпа сорттарының өнімділігі (Орал
Сорт Нақты өнімділік, ц/га Стандарттан ауытқуы
Донецкий 8 st 10,2 -
Илек 9 7,6 -2,6
Жайык 1 9,0 -1,2
Целинный голозерный 7,4 -2,8
Карагандинский 8 9,3 -0,9
Илек 34 6,9 -3,3
ЕАН05
Жаздық арпа сорттарының нақты өнімділігі гектарынан 6,9-10,2
2.3.5 Жаздық арпа сорттарының дәнінің сапасы
Егістіктегі дәннің қалыптасуы – қоршаған ортаның көптеген факторларының
Соңғы уақытта жекелеген агротехникалық тәсілдердің тиімділігі бағалу үшін
Дәннің көлемдік салмағы – оның ылғалдылығы мен тазалығы
Зерттеу нәтижелерінде арпаның көлемдік салмағының орташа мәні
Дәннің технологиялық сапасының басты шамаларының бірі 1000 дәннің
Біздің деректеріміз бойынша бұл көрсеткіш зерттелген сорттар бойынша
Кесте 6 – Арпа сортарының дәнінің сапасы
Сорт Көлемдік салмақ, г/л 1000 дәннің массасы, г
Донецкий 8 st 660 39,6 7,5
Илек 9 645 35,5 7,4
Жайык 1 667 38,6 7,1
Целинный голозерный 687 32,4 7,0
Карагандинский 8 680 39,4 7,3
Илек 34 642 41,2 7,4
Арпаның азықтық сапасын бейнелейтін көрсеткіштерінің бірі дән құрамындағы
3 ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІ
Арпа сорттарының өсірудің экономикалық тиімділігі көрсеткіштерінің негізгілерінің
Экономикалық тиімділік көрсеткіштерінің негізгі өзгерулері көпшілік жағдайда өнімділікке
Экономикалық факторлардың маңызы зор, олардың сақталуы барлық агротехникалық
Өндірістің экономикалық тиімділігі – күрделі экономикалық категория. Онда
Экономикалық тмімділік көптеген және алуан түрлі факторлардың әсерінен
Экономикалық тиімділік көрсеткіштерінің ұғымы басқа мазмұнмен бейнеленеді. Олардың
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында өндірістік нәтижені ресурстар және шығынмен
Өндіріс рентабельділігі – шаруашылық есептегі кәсіпорынның кірістілігі, пайдалылығы.
Кесте 8 - Жаздық арпа сорттарын өсірудің экономикалық
Сорттар Өнімді-лік, ц/га 1га-дан алынған өнім құны, мың
теңге 1ц өнімнің өзіндік құны, теңге Рентабельділік деңгейі,%
Донецкий 8 st 10,2 20,6 18,0 2,6 1764
Илек 9 7,6 15,3 14,8 0,5 1947 3,4
Жайык 1 9,0 18,2 16,7 1,5 1855 8,9
Целинный голозерный 7,4 14,9 14,5 0,4 1959 2,7
Карагандинский 8 9,3 18,8 17,7 1,1 1903 6,2
Илек 34 6,9 13,9 13,6 0,3 1971 2,2
Ауыл шаруашылық өндірісінің экономикалық тиімділігі, ең алдымен, оның
Жоғарыдағы кестеде жаздық арпа сорттарының экономикалық тиімділігі есептелді.
4 ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК
Ауыл шаруашылық өсімдіктерінің сорттарының бағалылығы - өнімділіктің
Организмнің климатқа бейімделу процессінде орта жағдайларынан тәуелсіз фенотиптің
Қоршаған орта факторларының өзгеруінің әсерін алдын ала анықтау
Генотип-орта өзара әсерлер өте күрделі процесстерден тұрады. Ол
Елімізде соңғы жылдары табиғат қорғау жұмыстары толығырақ қолға
Табиғат – біртұтас, бір-бірімен тығыз байланысты күрделі құбылыстардың
Өсімдік өмірі табиғатпен тығыз байланысты болады. Егер өсімдік
Қорытынды және қуат пен қор үнемдеу туралы ұсыныстар
Тұқым себуден арпа өскіндері пайда болған кезеңнің ұзақтығы
Өсімдіктің өскіндерінің толық пайда болу кезеңінде жүргізілген
Еегін орағы алдына дейін сақталу деңгейі 203-225 дана/м2
Зерттеудегі сорттардың ішінде тек Илек 9 сорты
Жаздық арпа сорттарына швед шыбынынан келген залал
Бидай трипсі зерттелген сорттар егісінде саны 2-6
. Сорттардың өнімді түптенуі 1,0-1,1 аралығында болды. Стандартты
1 м2 жердегі өнімді сабақтар саны 203,0-247,0 дана
Жаздық арпа сорттарының масақтағы дән саны орта есеппен
Жаздық арпа сорттарының биологиялық өнімділігі 69,0 – 102,0
Жаздық арпа сорттарының нақты өнімділігі гектарынан 6,9-10,2
Зерттеу нәтижелерінде арпаның көлемдік салмағының орташа мәні
Біздің деректеріміз бойынша бұл 1000 дән салмағы зерттелген
Арпаның азықтық сапасын бейнелейтін көрсеткіштерінің бірі дән құрамындағы
1-га егістік жерден алынған өнім құны 13,9-20,6 мың
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Борисоник З.Б. Ячмень яровой, М.: колос, 1974,
2 Вербицкая Н.М. Совершенствование агротехники ячменя // Сельское
3 Белоножко М.А., Кусаинов Х.Х., Нугманов А.Б. Влияние
4 Каскарбаев Ж.А. Формирование урожая ярового ячменя в
5 Кожабаев Ж.И. Богарный ячмень // Сельское хозяйство
6 Сауранбаев К.О. Продуктивность и оценка условий формирования
7 Прянишников Д.Н. Частное земледелие, М.: Сельхозиздат,
8 Лаппо А.И. Основные вопросы посева зерновых
9 Прянишников Д.Н., Якушкин И.В. Растения полевой культуры
10 Жаңабаев Қ.Ш., Саудабаев Т.С., Сейтов И.С. Өсімдік
11 Кереев А.Қ., Қожабаев Ж.І., Умбетов А.Қ. Тәлімі
12 Белецкий С.М., Ковалев Л.Г. К вопросу об
13 Денисов П.В. Полевая всхожесть зерновых культур в
14 Лепайюэ Я.Я. Формирование урожая и пивоваренных качеств
15 Сорокина Т.А., Нугманова Г.К. Казанов Б.С. Урожайность
16 Кожабаев Ж.І. Сапалы тұқым – мол өнім
17 Кожабаев Ж.І. Сыртқы ортаның өнім мөлшері мен
18 Сариев Б.С., Нұрғалиев Д.Қ. Қожабаев Ж.І., Жүндібаев
19 Алабушев В.А., Ткачева Н.А. Способы сева ячменя
20 Смаглий Д.Ф. Зависимость урожая ячменя от погодных
21 Алабушев В.А., Ткачева Н.А. Агротехника, урожайность и
22 Мальцев В.Ф. Особенности интенсивного возделывания ячменя //
23 Терлецкая Н.В., Искаков А.Р., Сариев Б.С. Некоторые
24 Глуховцев В.В. Изучение комплексной устойчивости ярового ячменя
25 Кожабаев Ж.И., Боранбаев С. Сорт выходит в
26 Яблоков Ю.Н. Формирование стеблестоя ячменя при разных
27 Қожабаев Ж.І. Тәлімі жерде арпа өсіру, Алматы:
28 Қожабаев Ж.І., Ожанов Ғ.С. Құрғақ далалы аймақта
29 Қожабаев Ж.І., Қошқаров Е.Х. Сорт және Қазақстанның
30 Неттевич Э.Д., Сергеев А.В., Лызлов Е,В. Зернофуражные
31 Ващенко М.И. Продуктивность ячменной нивы // Зерновые
32 Сулейменов М.К. Пути интенсификации почвозащитной системы земледелия
33 Милащенко Н.З. Зональные системы земледелия и воспроизводство
2