Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім
1.Тарау. Кеңес әскери қолбасшылардың естеліктеріндегі
1:1 Г.К.Жуков естеліктеріндегі Сталинград
1:2 А.М. Василевскийдің еңбектері дерек ретінде
2. Тарау. Неміс әскери қолбасшылардың көзқарастары
2:1 В.Адам Сталинград шайқасы туралы
2:2 Э.Манштиен және оның көзқарасы
Қорытынды
Пайдалаған әдебиеттер
Кіріспе
1941 жыылы 22 маусымда фашистік Германияның әскері Кеңес
Еділ жағасындағы даңқы мәңгі өшпейтін ерлік шайқас Ұлы
Сталинград шайқасы соғыс кезіндегі шешуші шайқастардың бірі болғандықтан,
Сталинград шайқасы туралы көптеген ғылыми зерттеулер жазылды, әлі
Соғыс аяқталғаннан кейін Волга жағасындағы шайқасты тереңінен және
Бірақ Сталинград шайқасына қатысты еңбектерді Кеңес үкіметінің әскери
Сол әскери қолбасшылардың естеліктеріндегі Сталинград шайқасына арналған ғылыми
Еділ жағалауында неміс әскерінің негізгі себебін көрсете отырып
Сталинград шайқасы халықаралық маңызы бар шайқас болып саналады.
Екінші дүниежүзілік соғыста Кеңес үкіметінің жеңісі дүниежүзілік
Сондай-ақ дүниежүзілік соғыста бебұрыс шайқас болып саналған. Сталинград
Дүние жүзінде тарихи шындықты бұрмалаған “естеліктер” және “зерттеулер”
Ал кейбір авторлар өз оқырмандарын екінші дүниежүзілік соғыста
Екінші дүниежүзілік соғысқа байланысты әдеби естеліктерде,
Батысгермандық «Шпигель» журналында Германияның талқандалуының басты
Тарихи шындық сол 1942 жылы Кеңес одағы
Гитлерлік генералдардың 1942-1943 жж қысқы жоспарында Кеңес Одағының
Сондықтан Гитлердің 1942 жылғы страттегиясындағы басты мақсат КСРО
1942 жылы неміс-фашистік жасақтарының кезекті міндеті Вермахтың Бас
“Кинстердің басқаруындағы қалған әскери-экономикалық оталықтарынын айыру”. Сондай-ақ дерективада:
“Маңызды операцияға” қатысатын жасақшыларға Бас қолбасшы Донның оңтүстік
Вермахтың 1942 жылғы стратегиялық жоспарында Кавказ орталықтанған маңыздыжер
Операцияның қорытындысында немістер Харьков және Изюм-Барвенков аудандарындағы өз
1942 жылдың 28 маусымда гитлершілер кеңес-неміс майданындағы шабуыл
Неміс фашистерінің басты мақсаты Оңтүстік Кавказ
Кеңе үкіметі Сталинградта және оған барар жолда
1942 жылы шілдеден КСРО-ның жоғарғы Кеңес Президиумында
1942 жылы шілденің ортасында фашистік неміс жасақтарының Сталинград
Оған қарсы тұратын кеңес жасақтарының құрамында 160-мыңға жуық
Гитлершілер кеңестердің күшінен басым түскенін көргеннен кейін Сталинградты
Бірақ Сталинградтағы вермахтың дивизиясы төзімді қарсылық көрсете алатын
Вермахтың жоғары командованиесінде шілдедегі жағдайды Идоль былай деп
Гитлер 31-шілдеде 4-ші танк армиясын Кавказдан Сталинградқа бұруын
Сталинградқа бағытталған жау күшінің өте тез арада көбейгені
Сталинград бағыты қосымшадан басты әрі шешуші шайқасқа айналды.
Әрине, бұл немістердің басты мақсаты болған Кавказдағы
1942 жылы тамыздың екінші жартысында, қандай қиыншылық болса
1942 жылы гитлердің стратегиялық жоспарындағы Сталинград пен Кавказдв
Қала іргесіндегі және қаладағы шайқас, орыстар ұйымдастырған контуршабуылдың
I Тарау
Кеңес әскери қолбасшылардың естеліктеріндегі Сталинград шайқасы
Негізгі әскери қолбасшылардың бірі Г.К. Жуков пен А.М.
1942 жылы қазан айында неміс командованиесі Шығыс майданда
Неміс командованиксінің талабы бұл кездегі қиын жағдайды немен
Бір жағынан стратегиялық мақсаттың аяқталмауы, 1941 жылғы
1942 жылы қараша айының басында немістер кеңес –неміс
Осы уақытта Кеңес одағының әрекеттегі армия құрамында
Ставкада осы кезде стратегиялық резервтерде
1942 жылы 14 қазанда немістердің құрлықтағы әскеріне
“ Орыстардың өздері соңғы шайқаста айтарлықтай әлсіреген және
Бірақ бұл ондай емес еді.
Орыс жасақтарының 1942 жылғы жазғы және күзгі батыс
Неміс разведкаларының қаншалықты нашар жұмыс істегені Сталинград
Соғыс аяқталғаннан кейін бұрынғы неміс – фашистік
“Бұл ауданда орыстардың күштері туралы бізде мүлде хабар
Контуршабуылға дейінгі оңтүстікте Сталинградтық жағдай келесідей болатын. Орталық
Жоғарғы бас қолбасшы “Б” армиясын талқандау үшін
И.В. Сталиннің өлімінен кейін тарихта кейбір келіспеушіліктер
Кейбір мәліметтерге сүйенсек бұл шабуылдың жоспарын 1942 жылы
Бірақ онда контуршабуылдың жоспары емес, тек ғана Сталинградтағы
Сонымен бірге 6 қазанда Сталинград майданының
Бұл сұраққа А. М. Василевский былай деп жауап
“ 6 қазан күні ерте азанда біз Н.Н.Воронов
Оңтүстік – Батыс майданы қазан айының соңында
Бұндай стратегиялық операцины ұйымдастыру үшін Сталинград ауданындағы үш
Әрине бұндай толық мәліметті қолында бар орган ғана
Сталинград түбінде контуршабуылдың жоспарын құрып, ол аудандардағы майдандарға
Сонымен тікелей шайқастың өзіне сипаттама беріп өтсек. Кеңес
Сталинград толассыз бомбаланды.Қала жанып жатты. Күрес жалғаса берді.
1942жылы шілденің 12-не Кеңес үкіметінің жоғарғы қолбасшысы Сталинград
Шілденің 22-де Сталинградқа бағытталған кеңес-неміс әскерлернің күш-қуаттарын төменгі
Күш-қуаттар Жау әскері Кеңес әскері Салыстырмалы күш
Дивизия саны
Адамдар саны
Қару-жарақ
Танкі саны
Самолет саны 18
250000
7500
740
1200 16
187000
7900
360
337 1,2:1
1,2:1
1:1
2:1
3,6:1
Гитлершілер қалаға табанды түрде ұмтылды және олар қалаға
Қыркүйектің 15-іне қараған түнде қорғаушылар жағдайдың
Қарашаның басында Гитлер сөз сөйлеп, онда былай
Гитлершіл әскерлердің Сталинградты бірден шабуылдап та, бірнеше шабуылмен
Неміс – фашист бөлімдеріне стратегиялық жағдайды күрт
Әрине, өз әскерінің орналасуындағы босаңдықты неміс генералдары
Мына кестеге назар аударыңыз:
Күш-қуаттар Кеңес әскері Жау әскері Салыстырмалы күш
Адамдар саны
Танктер саны
Қару-жарақтар
Самолет саны 1015300
979
13535
1350 1011500
675
10290
1216 1:1
1,4:1
1,3:1
1,1:1
Сталинград түбіндегі кеңес әскерлерінің осы заманғы танктерді, самолеттерді,
Бұл ұйымдастырған операция “Уран” деп аталды.Операция негізгі екі
Қарсы шабуыл 1942жылы қарашаның 19-ында күшті
Бұл майдан бір мезгілде 3-румын және 5-танк армиясына
Контршабуылдың басталуын Дон армиясының әскери қолбасшысы Маршал К.К.
“Міне күткен күн де келді. Оңтүстік –Батыс майданы
Бұл күнді Кеңес үкіметінің әскери қолбасшысы Маршал Г.К.
“1942ж қарашаның 19-на сағат 7ден 50 минут өткен
Қарашаның 20-на Сталинград майданы шабуылын румын дивизиясына
Сталинград майданындағы Паулюстің армиясы бір аптаға жетпей қоршауға
Ұрыстар сыртқы шеңберде және ішкі шеңберде де,
Қоршауда қалған неміс бөлімдері аштыққа ұшырады және Берлин
Сталинград түбіндегі неміс армиясының жеңілуі жөніндегі басты себепті
Жаудың әлсіз жерін нақты табу, негізгі соқының дұрыс
Кеңес командованиесі қоршаудағы бөлімдерге үзілді –кесілді талап
Қойылған талаптарда мынандай шарттар да болды: “Берілген
Барлық берілген офицерлерге, унтер –офицерлерге және әскерлерге
Немістер Гитлердің тарапынан көмектен күдер үзді, сөйтіп ақпанның
Сталинградты қорғаушы батырлардың тарихи маңызы неде?
Волга жағалауындағы қорғаныс шайқасы 4 айға созылды, яғни
Осы мезгілдің екінші жартысында, яғни екі айдан аса
Фашистік фюрер бірнеше рет Сталинградты алудың уақытын белгілеген
Сталинград қорғанысындағы жауынгерлер мен командирлер жауға қарсы, В.И.
“Повлов үйін” қорғаушы жауынгерлер жаудың көзін
Сталинград Кеңес жасақтарының өшпес ерлік символы болып қалды.
1942 жылдың күзінде қаланы қорғаушы жауынгерлер гитлершілерге үлкен
Тіпті ұзақ мерзімге үлкен толықтырулар алмасақта біздің дивизиямыз
Еділ жағалауындағы қаладағы ерлік қорғаныс шайқастың құрметіне 1942
Сталинград түбінде фашистік армияының қоршуға алуында кеңес армия
Сталинград түбінде қоршауға алған операцияның жетістігі ұлылық пен
Кеңес командованиясы басты соққыны беруде дұрыс шешім қабылдаған.
Негізгі екі соққы фашистік- неміс жасақтарының анағұрлым осал
Кеңес командованиясының таңдалған басты соққысының нәтижесін үлкен жетістіктерге
Оңтүстік –Батыс майданы жаудың артиллериялық жағынан 1,4 рет,
Күштердің топтасуы, яғни тең келуі Дон және Сталинград
“Үлкен ұйымдасқан операция мен майданға кіруге жаудың күш-қуаты
Сталинград майданының Сарпинск көлінің шегарасынан бастаған соққы
Осы фактілерге сүйене отырып кейбір буржуазиялық тарихшылардың ой
1942 жылы 19 қарашаның тұманды таң сәрісінде Серфимович-Клетская
Осы күнге орай Кеңес Одағында 19 қараша күні
20 қарашада Сталинград майданының жасақтары шешімді шабуылға көшті.
Сталинград және Оңтүстік майдандарының танктік және механикаланған күштерінің
Жоспарланған операцияға сәйкес кавалерлік корпуспен атқыш және бронетанктік
23-ші қараша сағат 16-да Оңтүстік –Батыс және Сталинград
Неге Сталингардты қорғаушы жасақтарының қорғауындағы жауды бірден талқандамады?
Оңтүстік-Батыс, Сталинград және Дон майдандарының
армиясы Сталинградтағы фашистік неміс армиясын қоршауға алғаннан кейінгі
Сол күндерді 65-ші армияның генералы П.И. Батов былай
Қоршаудағы жаудың кеңес әскеріне қарсы оқталған күші ол
Тек желтоқсан айының соңына қарай Котельников ауданындағы топ
Ставка бұл операцияның орындалуын Дон майданына жүктейді. Ол
1943 жылы қаңтар айның басында Дон майданының құрамында
Осы уақыта қоршаудағы жаудың құрамында 250 мың
Жау Кеңес Одағының толық капитуляция жөніндегі талабын
Топтың толық талқандалуы тарих беттерінде ұлы Сталинград шайқасының
Кеңес армиясының Сталинград түбіндегі жеңісінің маңызы қандай
Сталинград түбіндегі фашистік армияның талқандалуының тарихи маңызы
Гитлердің әскери машинасы қиын жағдайға тап болды.
Американдық тарихшы Э.Бромштердің мына сөзіне назар
Милитаристік Жапония мен Туркия мемлекеттері фашистік –неміс
АҚШ –ның мемлекет қызметкері Э.Р.Стеттиниусаның берген
Кеңес армиясының сталинградтағы жеңісі антифашистік
1943 жылдың наурыз айында «Коммунистік Интернационал» журналдың беттерінде
Сондай-ақ Сталинград қаласына берілген марапаттауында жауынгерлердінң ерлігі
Ал Ұлыбританийның премеьр –минстрі У. Черчилль: «Бұл шынында
Еділдегі Гитлердің жеңлуін буржуазиялық тарихшылар обьективті бағалайды
Дегенменде соғыс барысында Батыс елдерде КСРО –ға
Қорыта келгенде шайқас барысында фашистік Германия мен
Кеңес үкіметіндегі әскери қолбасшылардың Сталинград шайқасына берген ұқсастықтары
Кеңес үкіметіндегі әскери қолбасшылардың ойларын тұжырымдай отырып, мынадай
1.Сталинград түбіндегі жеңістің басты себебі өте жоғары дәрежеде
2.Кеңес жауынгерлерінің ерлігі мен жанқиярлығынң арқасында фашистерге төтеп
Әскери қолбасшылардың естеліктеріндегі негізгі айырмашылық өз майдандарының немесе
II-тарау
Неміс әскери қолбасшылардың көзқарастары.
Жоғарыда атап өткеніміздей неміс әскери қолбасшылардың естеліктеріндегі
Осы екі бағыттағы еңбектердегі В. Адамның және оны
1942 жылы Гитлердің стратегиялық жоспарының басты мақсатын
Сталинград қаласын басып алғаннан кейін жаудың телеграф
Операцияның қорытындысында Еділдің сағасы мен Кавказды басып алу
Гитлердің басты мақсаты Кавказдағы қара алтынды алу болатын.
Полтавада, 1942 жылы 1 шілдеде “Юг” армиясының
Қала іргесінде негізгі күштің жұмсалуы, жасақтардың екі бағытқа
Міне осы күннен бастап 6-шы армияның қоршауға түсуі
8 –армияның әскери қолбасшысы полковник Штейдле бұл контуршабуылды
“1942 жылы қарашаның 18 –нен 19 –на
Ал 6-шы армия қолбасшысы Паулюстің адъютанты контршабуылды
“Телефон шырылдағаннан тәттi ұйқымнан атып тұрдым. Трубканы алысымен,
Киiнiп штабқа бардым. Кейiнiрек мен сияқты шақыртылған көптеген
Қарашаның 19-нан 20-на қараған түнi, штаб майдандағы
Паулюс қараша айының соңғы күндерiнде қоршауды бұзып өз
“ Паулюс тұтқынға түспейiнше Гитлерге адал қызмет еттi.
Қарашаның 28-не генерал-фельдмаршал Эрих фон Манштейннiң басшылығымен
Тұтқынға дейiнгi күндердi В.Адам былай деп суреттейдi:“Соңғы күндерi
Гитлер неге керi шегiн деген бұйрық бермедi? Бұл
Ал, полковник Л. Штейдле болса өз естелiгiнде Сталинград
“Екiншi дүниежүзiлiк соғыс аяқталғаннан кейiн гитлершiлдiк генералдар
-------
* Бұл жерде Гитлер туралы айтылған.Ол ефрейтор атағын
Сталинград түбiндегi жiңiлiстi генерал-лейтинант Вестваль былай деп суреттейдi:
Шындық сол Гитлер Паулюске “керi шегiн” деген бұйрық
Қорыта келгенде Сталинград түбiндегi шайқас тек орыстардың
Сондай –ақ Сталинград шайқасынан кейін фашистік вермахтың
Сталинград шайқасы екінші дүниежүлік соғыста бетбұрыс шайқас
Сталинград түбіндегі жеңілісті генерал –лейтинант Вестваль былай деп
Сталинград шайқаына қатысқан әскери қолбасшылар бұл шайқасты бетбұрыс
Бұл пікірге қосылмайтын, яғни Манштейн және оның жақтастарының
Вермахтың бұрынғы әскери қолбасшысы фельдмаршал Э. Манштейн,
Батыс Германдық “Шпигель” журналында Германияның талқандалуының басты себебі
Э. Манштейн соғыс барысындағы Сталинград шайқасының маңызын жоққа
1955жылы Бон қаласында генерал –фельдмаршал Эрих фон
Манштеиннің басты мақсаты, ол өз оқырмандарына Сталинград
Оның еңбегінің 322 бетінде былай делінген: “Ия
Дәл осы жерде ол былай дейді.
“Кеңесшілер Сталинград түбіндегі шайқасты соғыс барысындағы шешуші шайқас
Ағылшындар “Англия үшін болған шайқасты”, яғни 1940 жылы
Американдықтар болса өздерінің соғысқа қатысқаннан бастап жеңіске жете
Сондай –ақ Германияда көптеген неміс халқы Сталинград шайқасы
Ешқандай шайқасты шешуші шайқас болды деп санауға болмайды.
Осы жағдайларды нақтырақ анализ жасайтын болсақ Манштейн
Осы жерде Манштейннің мына сөзіне көңіл бөлсек: “Германияның
Сонымен 1943 –1943 ж.ж Германияның қысқы шабуылдағы жеңілісінің
Сонымен бірге кеңесшілер неміс жасақтарының қарамағындағы төрт
…Жеңіліс нәтижесінде 1942 ж жазғы
Шынында да Сталинград шайқасының барысында бір
17 шілдеден 19 қараша аралығында болған қарғаныс
Сонымен Сталинград шайқасының екі кезеңдегі вермахтың шығыны 1
Манштейннің айтуынша Гитлершілер инициативадан Курск шайқасында толық айырылды
Манштейн өз оқырмандарына Цитадель операциясының сәтсіздікке ұшырауының баты
Шындығында Цитадель операциясының сәтсіздікке ұшарауының басты себебі келесідей
Ал фашистердің күші келіп кеткен болатын. 2.Сталинград шайқасының
Манштейннің баяндауынша Шығыс майдандағы Цитадель операциясы бет бұрыс
Келесі бір тарихи шындықты бұрмалаушы фашистік-неміс армиясының бұрынғы
Келесі бір тарихты бұрмалаушы фашистік армияның бұрынғы
Меллентиннің тарихы шындықты соншалықты бұрмалауы, оны айту
Оның еңбегенің 141 –ші беттіндегі мына бір
Сондай –ақ Меллентиннің пікірінше 1942 жылдың жазынд Готтың
Бұнда біз Меллентин Кеңес одағының әскери күшінің
Тарихи фактілерді бұрмалаушылардың қатарына бұрынға Германияның әскери қолбасшысы
“Немістердің Африкадағы жеңілісі сияқты Сталинград шайқасындағы жеңілісте дәл
Дәл осы сөзін теріске шығаратын фактіні Бутлардың
“1943 жылы қаңтарда неміс әскери қолбасшылар қорытынды жасағанда,
Бутлардың мына сөзіне мән берсек.
“Германия бұл шайқаста жеңіліп ғана қалған жоқ, сонымен
Қорыта келгенде Э.Манштеин мен оның жақтастары өз естеліетерінде
1.Гитлердің қателігі, себебі ол өте ұзаққа созылған
2.Гитлер өз одақтастарының және халқының алдында мәртебесін жоғалтып
3. 1942 жылы шабуылдың дұрыс ұймдаспауы, жасақтың екі
Қорытынды
Қорыта келгенде осы ойларды бір тұжырымға әкелуге
Сонымен бірге кеңесшілер неміс жасақтарының жағындағы төрт одақтас
Шынында да Сталинград шайқасының барысында бір
17 шілдеден 19 қараша аралығында болған қорғаныс
Сонымен Сталинград шайқасының екі кезеңдегі вермахтың шығыны 1
Осындай фактілерден кейін Сталинград шайқасын бетбұрыс шайқас деп
Англияның көрнекті тарихшысы Дж Фуллердің айтуынша “Эль
“Эль –Аламейна екінші дүниежүзілік соғыстағы шешуші шайқастардың бірі
Сондай –ақ американдық генерал Уокердің айтуынша:
Эль –Алмейна шындығынды да қандай шайқас, оның маңызы
Роммеля деп аталатын немі –итльян жасақ құрамында 96
Ағылшындардың 8 –армиясында 150 мың адамы бар,
Шайқас 1942 жылдың 23 қазан айынан басталып
Ал Сталинград шайқасы алты жарым айға созылды. Егерде
Кеңестердің контуршабуыл алдында 1942 жылы 19 қарашада екі
Күш –қуаттар Кеңестер Немістер
Адамдар 1000 500 1011 500
Танклер 894 675
Қару-жарақ 13541 10290
Самолеттер 1115 1216
Осындай фактілерден кейін біз Сталинград шайқасын бетбұрыс шайқас
Сөз соңында сөзіміздің дәлелі ретінде Социалистік ойды қолдай
АҚШ –да “Нью –Иорк геральд тритан” газетінде
“Сталинград түбіндегі жеңіліс Гитлер мен оның армиясына
Сондай –ақ екінші дүниежүзілік соғыс тарихын зерттеуші француз
“Сралинград түбіндегі вермахтың күші талқандалды. Немістердің әскери қолбасшыларының
Пайдаланған әдебиетттер
1.Г.К. Жуков “Воспаминания и размышления” М:-1990
2.А.М. Василевский “Дело всей жизни” М:-1988
3.К.К Рокоссовский “Солдатский долг” М:-1968
4.В.И. Чуйков “От Сталинграда до Берлина” М:-1985
5. П.И.Батов “В походах и боях” М:-1984
6. В. Адам “Трудное решение” М:-1972
7. Э. Манштейн “Потерянные победы” М:-2004
8.. Л. Штейдле “От Волги до Веймара”М:-1973
9. Н. Яковлев “19 ноября 1942” М:-1979
10.В.П. Калинкин “Сталинградская битва, ее этапы и значение
Алматы:-1993
11. История великой отечественый войны Советвкого союза
1941-1945 М:-1965
12. Великая Отечественная война Советского союза М:-1970
13. К.К.Рокоссовский “Великая победа на Волге”М:-1965
1
49