МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.....................................................................................................
1.БОЛАШАҚ МҰҒАЛІМНІҢ ЭТНОТОЛЕРАНТТЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ
1.1 Жеке тұлғаның этнотолеранттық қасиеті
1.2 «Этнопедагогика» курсының этнотолеранттық тәрбиелеудегі
1.3 Болашақ мұғалімнің этнотолеранттық қасиеттерін
2.ЭТНОТОЛЕРАНТТЫҚ ҚАСИЕТІН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА
2.1 Тәжірибелік эксперименттік жұмыста этнотолеранттық
2.2 Этнопедагогика сабағында ұлттық толеранттық
2.3 Тәжірибелік жұмыстың нәтижесін талдау.
ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................
КІРІСПЕ.
Бүгінде әлемдік қауымдастық толеранттылықты мемлекетаралық, ұлтаралық және тұлғааралық қатынастың
Қазақстанда бүгінгі күні 160 ұлттың өкілдері мекендейтін ұлан
БҰҰ-ның білім, ғылым және мәдениет жөніндегі ұйымының (ЮНЕСКО) бас
Өсіп келе жатқан ұрпақта ұлттық толеранттылық қағидасына негізделген ұлтаралық
Жеткіншек ұрпақты этнотолерантты тәрбиелеу мәселесі көптеген шетел ғалымдарының еңбектерінде
Е.Геллнер, В.А.Лекторский, Е.А.Найденова, В.А.Тишков, Ч.Тэйлор, В.В.Шалин т.б. еңбектерінде ұлтаралық
Дегенмен, осы кезге дейін жоғары оқу орындарында студенттердің этномәдени
Зерттеудің қарқындылығына қарамастан, заманауи мегаполис жағдайында студенттерді этнотолеранттылыққа тәрбиелеу
- студенттердің ұлтаралық қатынас мәдениетін қалыптастыру аясындағы түрлі білім
- студенттер тарапынан ұлтаралық қатынас аясында білім, талап және
- студенттердің қоғамдағы қазіргі заманғы шындыққа бейімделу қажеттілігі
- студенттерде этномәдениетті танып-білуге деген мотивацияны дамыту қажеттілігі мен
- жалпы білім беру құрылуындағы заманауи жағдайдың қиындауы мен
Анықталған қарама-қайшылықтар проблеманың бар екендігін атап өтуге мүмкіндік берді:
Зерттеудің объектісі: жоғары оқу орын жағдайында студенттердің
этнотолеранттық қасиетін қалыптастыру үрдісі
Зерттеу пәні: жоғары оқу орында полимәдени,әлеуметтенуінде студенттердің этнотолеранттылығын
Диплом жұмысының мақсаты: Студенттердің этнотолеранттылық қасиетін тәрбиелеудің ұйымдастырушылық-педагогикалық жағдайын
Зерттеу міндеттері:
1.
2.
3.
Зерттеудің болжамы: егер төмендегідей мән-жайлар орын алған жағдайда
● егер толерантты тұлғаны қалыптастырудың кешенді бағдарламаларын іске асырушы
● егер студенттерді этнотолерантты тәрбиелеудің ұйымдастырушылық-педагогикалық жағдайлары жасалса (яғни,
● егер этнотолерантты тұлғаны қалыптастырудағы үздіксіз процесте барлық қалалық
● егер студенттердің этнотолеранттылығын қалыптастыруға бағытталған бағдарлама мен әдістердің
Зерттеудің алдында мақсатқа, объектіге, пәнге және гипотезаға сай келесідей
● «Тұлғаның ұлттық толеранттылығы» ұғымының мазмұнды толықтырылуын, жоғары оқу
● талдау мен отандық және шетелдік тәжірибенің жүйелілігі негізінде
● өсіп келе жатқан ұрпақтың этнотолеранттылығын тәрбиелеу саласында жоғары
Зерттеудің теориялық-методологиялық негізін тұлғаның қалыптасу процесіндегі әлеуметтік-мәдени микроортаның анықтаушы
Зерттеу 3 кезеңде жүргізілді:
Бірінші кезең (1996-1997 жж) – зерттеу проблемасын оқып білу
Екінші кезең (1998-2004 жж). Зерттеудің техникасы және тарату әдістемесі
Үшінші кезең (2005-2006 жж) – талдауға және тәжірибелік жұмыстың
Зерттеудің ғылыми жаңалығы келесідей мән-жайлардан құралған:
→ «Тұлғаның этнотолеранттылығы» ұғымының әлеуметтік-педагогикалық мәні, жоғар оқу орынының
→ студенттердің этнотолеранттылығын қалыптастырудағы кешенді бағдарламаларды жүзеге асыру бойынша
→ этнотолерантты тұлғаны қалыптастыру аясында қосымша білім беру мекемесінің
→ жоғар оқу орынның студенттерінің этнотолеранттылығын тәрбиелеу процесінің кезеңдері
→ этнотолерантты тұлғаны тәрбиелеу аясында қазіргі заманғы әлеуметтік педагогикалық
→ студенттердің этнотолеранттылығын тәрбиелеудің, қосымша білім беру мекемесінің жоғары
Зерттеудің теориялық маңызы сол, онда этнотолеранттылықты тәрбиелеу саласында жоғары
Зерттеудің тәжірибелік маңызы келесідей: зерттеудегі орын алған теориялық мән-жайлар
Зерттеу нәтижелерінің шынайылылығы қамтамасыз етіледі: теориялы-әдістемелік ұстанымдардың қайшы келмейтіндігімен;
Жанслу, кіріспе дұрыс емес, қайтадан қарап, керегін қалдыр.
1.БОЛАШАҚ МҰҒІЛІМНІҢ ЭТНОТОЛЕРАНТТЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ
1.1 Жеке тұлғаның этнотолеранттық қасиеті
Қазіргі ғаламдану заманында еліміздің әлеуметтік-экономикалық
Қорытынды жасауда
1.2 «Этнопедагогикалық» курсының этнотолеранттық тәрбиелеудегі
Жоғары оқу орнындағы көп ұлтты ұжым жағдайында оқу-тәрбие процесін
Оқытушының көп ұлтты ұжым жағдайында оқу-тәрбие процесін жүргізудің негізіне
Түрлі елдердің білім беру орындарында жүргізілген тәжірибелердің арасынан өзін
Жоғары оқу орындарында көп мәдениетті білім беру - арнайы
Жоғары оқу орындарында білім алу адамның рухани қалыптасуының негізі
Арнайы оқу курстарын зерттеу эносоциология, этнология, әлеуметтік педагогика, әлеуметтік
«Этнопсихология» оқу курсы. Болашақ маманды дайындау барысында оның өзінің
Этникалық психология әдетте жеке мүдделер дауы мен құндылықтар
«Этнопедагогика» оқу курсы болашақ маманды тұлға ретінде қалыптастыру жолында
«Ұлтаралық қатынас педагогикасы» оқу курсы студенттердің ұлтаралық қатынас мәдениеті
Ұлтаралық қатынас мәдениетінің көрсеткіштерінің жалпы сипаттамасы
Ұлтаралық қатынас мәдениетінің көрсеткіштері Ұлтаралық қатынас мәдениетінің көрсеткіштерінің сипаттамасы
Когнитивті Ұлтаралық қатынас туралы түсініктер:
ұлтаралық қатынас мәдениеті,
өз халқының тарихы мен мәдениеті;
өзге ұлттық мәдениеттердің ерекшеліктері (тарихы, тілі, дәстүрлері, салттары, психологиясы
түрлі ұлттардың өкілдері өзара әрекеттестікке түскен кездегі жалпыға ортақ
түрлі ұлт өкілдерінен құралған ұжымда өзгелермен қарым-қатынас орната білу
Сезімге бой алдырушылық Тұлғаның өзінің халқына және басқа халықтарға
жағымды: сүйіспеншілік, тілектестік, кішіпейілділік, әдептілік, қайырымдылық, қызығушылық, төзімділік, көнгіштік;
жағымсыз: немқұрайдылық, тұйықтық, қыңырлық, кінәмшылдық, сенбеушілік, сыйламаушылық, менмендік, надандық,
Уәждік – қажеттілік Адамдардың туған мәдениеті мен көрші халықтардың
Мінез-құлықтылық Әдетте тілектестік, әдептілік, немқұрайлық, кемсітушілік секілді қатынастармен
Болашақ маманды көп мәдениетті бағытта тәрбиелеуде оқу процесінің мүмкіндіктерін
Мұндай әдістің екі жақты пайдасы бар.
Біріншіден, сабақ барысында өз ұлтының мәдениеті туралы естіген студенттің
Екінші жағынан, басқа халықтардың мәдениеті туралы ақпарат алған орыс
Оқу-тәрбие беру процестерін түрлі ұлт өкілдерінің өзара әрекеттестіктері ретінде
Түрлі оқу тапсырмаларын орындау барысында топтар түрлі ұлт өкілдерінен
Т.Г.Стефаненконың сабақтарда қолдануға ұсынып жүрген түрлі мәдени тренингтері мен
Оқу процестерін ұйымдастыру барысында оқытушы белгілі бір ұлт өкілдеріне
Сондай-ақ түрлі ұлт өкілдеріне тән оқу стильдерін (learning styles)
Ғалымдар келесідей стильдерді атап көрсетеді:
ортадан тәуелсіз (field independent);
ортаға тәуелді (field dependent).
Түрлі оқу стильдеріне жатқызылатын студенттерге тән ерекшеліктер
Оқу тәсілдері Мәдениетпен байланыс Студенттерге тән ерекшеліктер
ортадан тәуелсіз (field independent) Дарашыл мәдениет. Оған көпшілік
- аналитикалық сипаттағы тапсырмаларға қызығушылық білдіру,
- жеке басының жетістіктерін алдыңғы орынға қою,
- тапсырылған тапсырмаларды дербес орындауға ұмтылу.
ортаға тәуелді (field dependent) Ұжымдық мәдениет. Оған көпшілік
- сезімге қатысты және бейнелік сипаттағы тапсырмаларға қызығушылық,
- ұжымдық жетістіктерді алдыңғы орынға қою,
- ұжыммен жұмыс істеуге ұмтылу.
Америкада бірінші түрге еурамерикандықтарды, екінші түрге үнділерді, пуэрторикандықтарды, афроамерикандықтарды
Көп ұлтты ұжым жағдайында ұлтаралық қатынас мәдениетін тәрбиелеуде
Студенттермен аудиториядан тыс тәрбие жұмыстарын жүргізуді ұйымдастыру.
Педагогтың студенттермен аудиториядан тыс тәрбие жұмыстарын жүргізуді ұйымдастыруы үлкен
Ежелгі философтар «Өмірде үш нәрседен: өшпенділіктен, қызғаншақтықтан және жек
- БҰҰ адам құқығы жөніндегі декларациясында көрсетілген жалпы ережеге,
- білім беру стратегиясы балалардың назарын
- білім беру стратегиясы адам өмірінің көп қырлылығын мойындай
- білім беру стратегиясы әрбір адам қандай этносқа
Білім беру стратегиясының жоғарыда аталған идеяларын жүзеге асыра білген
- баланың табиғатын ескере отырып оны әлем мәдениетіне үйрету
- этностың шынайы әлеуметтік-мәдени тәжірибесіне сүйену принципі (бала
- ұлтаралық қатынас принципі балалар мен жастарды әр
- баланы бағалау принципі баланың табиғат сыйлаған мінез-құлқымен қабылдауын
- адамгершілік ахуал принципі («әлеуметтік жайлылық») балаларды балалар
- «әлеуметтік сабақ» принципі балаларды балалардың бойында болатын
Толеранттықты тәрбиелеу мәселесінің жемісті шешілуі көп жағдайда педагогтың іс
1. Субъективтік принципі көбіне баланың өзінің белсенді болуын,
2. Адекваттық /сәйкестік/ принципі тәрбие процестері ұйымдастырылып отырылған орындағы
3. Даралау принципі баланың бойындағы толеранттықтың қалыптасуының дербес
4.Рефлексті ұстаным принципі балалардың бойында тұлғаның қандай да
5. Толерантты орта құру принципі білім беру орындарында
Тұлғаның этносық толеранттығын қалыптастырудың кезеңдері
Соғыстан кейінгі жылдары батыста мәдениетаралық қатынастардың жедел қарқынмен дами
психологиялық тұрғыдан бейімделу барысында талаптарды орындау жолында жүйкеге түсетін
өзіне етене таныс қоршаған ортасынан ажырауына байланысты өзінің достарын,
айналадағылардың дұшпандық әрекеттеріне байланысты жиі орын алып жататын және
өмірдегі өзінің рөлін, құндылықтарды анықтау бағдарын және өзінің жеке
мәдениеттер арасындағы айырмашылықтарды ажырату барысындағы таңданыс, алаңдаушылық, қолайсыздық, ашушаңдық
өзінің жаңа ортасымен өзара тиімді әрекеттестікке түсу мүмкіндігінің болмауы
Дж.Берри өзінің авторластарымен бірге «мәдени есеңгіреу» терминінің орнына
В.Смоллидің топаралық қатынастарға психология феномендерін толықтыру арқылы мәдени
Студент ұжымдарының іс-әрекеттерін педагогикалық тұрғыдан
Адамгершілікті тәрбиелеу (адамгершілік бағыттағы ағартушылық)
Студенттерді адамгершілікке тәрбиелеу адамгершілік тұрғысындағы өзара әрекеттестікті тәрбиелеудің
Шығармашылық ортада толерантты тұлға
Біліктілікті арттыру ісін модернизациялау, онда
-мұғалімдердің өзін-өзі іске қосу, өзін-өзі дамытуын
-сол ортада ішкі мүмкіндіктерін белсенді,қарқынды
-үздіксіз білім алуға деген қажеттіліктерін
Өзара әреккеттестіктегі толеранттылықтың үлгісі
Үрдістегі коммуникацияның мәнін ұғыну «Мен
Позиция Бұл жағдайда мен кіммін? Өзара
Мақсаттар Бұл қарым-қатынас маған не
Мазмұн Онымен қарым-қатынасқа түсуден мен не
Әдіс Түсінушілікке мен қалай қол
Нәтиже Түсінушілік орын алды ма? Екі
Енді осы кестедегі негізгі ойларға
1.3 Болашақ мұғалімнің этнотолеранттық
Өз дүниетанымына негізделген қағидалар пайда
Үлкен энциклопедиялық сөздікте мінез-құлық
Біздің түсінігіміздің негізіне В.Г.Крысько ұсынған
Зорлықсыз, ізгілікті қылықтарда адамның мінез –
Классикалық және қазіргі заманғы педагогикалық
Тұлғалық – бағдарлық тұрғыдан қарау студенттердің мүмкіндіктерін
Студенттердегі толерантты емес мінез – құлық
Әр студентті бірегей тұлға деп қарап,
Студентке табыс, тілектестік жағдайын жасау;
Студенттерінің жағымсыз мінез – құлықтарының себебін түсіну
Жағымсыз іс – әрекет арқылы жүзеге асыруғы
Коммуникативті – диалогтік тұрғыдан қарау түпкі нәтижеге
М.Уолцер толеранттыққа тәрбиелеудегі білімнің рөлін
М.Уолцер сондай-ақ тек жаулап алудан тұратн саяси тарихтың тәуелді
Толеранттық мінез-құлықты қалыптастыру үшін яғни студенттің табиғи
Қоршаған орта тұрғысынан қарау- ол ортаны ұйымдастыру мен оның
Қоғам,жоғары оқу орны және ата-аналар студенттерді тәрбиелеудегі негізгі факторлар
Ата-аналар балалар тәрбиесі үшін жауапкершілігін жоғарлатып ;отбасында тәрбиелеу
Сондықтан толерантты мінез-құлықты қалыптастырудың маңызды шарты,бір жағынан,студент үшін ортаның
Толерантты мінез-құлықты қалыптастыруға әдіснамалық көзқарасты теориялық талдау бізге
Сөйтіп,жоғарыда көрсетілген қағидалар негізінде орта жоғары оқу орындардағы студенттер
Студенттерде толерантты мінез-құлықты қалптастыру екі жақты келісімді макро
Толерантты мінез-құлықты қалыптастыру мақсатына жетті деп студенттерде өзін-өзі
Сонымен қатар жүйені белгілі бір деңгейде сипаттайтын параметрлер мен
Біздің ойымызша,мұндай белгі ретінде төмендегілерді айтуға болады:Студенттердің тұлғасы,теория
Бұл өзара байланыстан толерантты мінез-құлықтың жалпы қағидасын көруге
Педагогика ғылымында қағидаларды сипаттауда әртүрлі көзқарастар бар.А.В.Сластенин педагогикалық
М.И.Демков ұсынған қағидалардың ішінде үшеуін атап айтуға болады:-студенттің өзіндік
В.Е.Зябкин ұсынған қағидалар ішінен біздің зертеуіміз үшін қызығушылық
-студенттің әлеуметтік ортаға қосылуы және үлкендердің әрекеттідігі,себебі тұлға қоғамдық
-жүйелілік;
-балаға әсер ететін сыртқы және ішкі факторды филтьрлеу,себебі қалыптасып
М.М.Поташник ұсынған қағидалар ішінен ерекшеленетіні сабақтастқ,перспективтік,оңтайландыру,рефлексті.
Қағидаларға әртүрлі көзқарастарды талдау бізге олардың ішінен студентердің толерантты
Осы үдерістің заңдылығын анқтаудың әдістемелік негізі деп біз төмендегілер
А)оқу-тәрбие үдерісімен және онымен байланысты шарттар мен факторлар кешені;
Б)педагог әрекеттілігі және студенттің өзін-өзі тәрбиелеу әрекеттілігі;
В)берілген оқу-тәрбие үдерісінің жеке компоненттері –тапсырмалары, мазмұны,әдістері,формалары,құралдары,шарттары арасындағы
Заңдылықты сипаттаудағы осндай көз – қарас
Берілген үдерістің заңдылығында не оның
Толерантты мінез – құлықты қалыптастыруға
Студенттердің толерантт мінез – құлқының қалыптасуы
Осыған орай студенттердің толерантты
Бірінші және екінші заңдылықтардан шығатын
Толерантты мінез – құлықты қалыптастыру үдеріс
Осыдан студенттердің өмірлік әрекеттерінің барлық
Толерантты мінез – құлықты тиімді қалыптастыру
Бұл заңдылықтардан студнттің осы оқу орнындағы
Студенттердегі толерантты мінез – құлықты қалыптастыру
Осыдан толерантты мінез – құлықты қалыптастыру дәрежесін
Толерантты мінез – құлықты қалыптастыру үдерісі
Толерантты мінез – құлықты қалыптастыру мақсатна
Этнотолеранттылықтың қалыптасуы оқудың келесідей қағидаларына негізделген: 1) көшіп-қону көпшілік
Этнотолеранттылықтың қалыптасу процесі үш кезеңді қамтыйды. Бірінші – мотивациялық
Екінші - танымдык – деңгейде оқытушы мен оқушыларға келесі
Автордың сөздеріне қарағанда, ұсынылған үлгі тек жеке мінез-құлықтың ғана
Көп ұлттық қоғам жағдайында қоғам мүшелерінің өзара қарым-қатынастарының мейлінше
2.ЭТНОТОЛЕРАНТТЫҚ ҚАСИЕТІН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА
2.1 Тәжірибелік эксперименттік жұмыста
«Толеранттылыққа тәрбиелеу»
16 қараша- Халықаралық толеранттылық күні
Толеранттылық-бұл сыйластық, біздің әлемімінің бай
Толеранттылық көрсету-адамдардың сыртқы келбеті, мәртебесі,
Этнотолеранттылық -глобальды проблема, өсіп келе
Толеранттылық бағытында тәрбиелеу жастарда
Қазіргі таңдағы мәдениетті адам-ол
Толеранттылық- индивидуумның, топтың тұтас қоғамның
Басқа адамдардың көзқарастарына, сенімдеріне, тәртібіне
Өзге адамды қандай болса,
Кешіру Толеранттылық Өзге адамды қандай
Басқа адамдардың құқығын сыйлау. Бірлестік,
Толеранттылық термині шыдамдылық , ұмтылыс және
Жер шарында « Толеранттылық» сөзінің анықтамасы
«Толеранттылық» сөзінің анықтамасы:
Испан тілінде -ол өзіндікінен өзге
Француз тілінде – өзгелер сен ойлағандай әрекет
Ағылшын тілінде - шыдамды болуға дайын
Қытай тілінде - рұқсат беру , қабылдау,басқаларға
Араб тілінде -кешіру, жұмсақтылық, жақсылық,шыдамдылық , басқа адамдарға
Орыс тілінде – біреуге немесе бір нарсеге шыдау
Студенттерге арналған сұрақтар:
Анықтамалардың қайсысы сендерге ұнайды?
Сендердің ойларыңша, әр елде анықтамалар неге әр
Осы анықтамаларды не біріктіреді?
Қазіргі кезде толеранттылық неге осыншама актуалды?
Біз үшінші мыңжылдыққа аяқ бастық. Прогресс
Қазіргі қоғамда экстрелизм, агрессивтілік, конфликт зоналарының
Соңғы кезде жеткіншектер мен жастар ортаснда
« Алдыңызда екі жол таңдаңыз»
Жас жігіт өз қызымен бірге қалада
Тоқтай тұр, мен оның қасына барайын
Барма. Ол лас, сен ауру жұқтырасың ,-деді
Жібер. Ол аяғын сындырып алыпты . Қара
Оның бізге не қатысы бар? Өзі кінәлі.
Жібер менің қолымды, ауырттың. Оған көмек
Айтып тұрмын ғой саған: ол бәріне
Мен бәрібір барамын, - бойжеткен қолын
Мен сені жібермеймін. Сен менің қызымсың , «қайдағы
Білесің бе, мен..... Мұның не? Ол ауырып
Сізге не болды? –деп сұрады
Мен он сындырып алдым........қан. Мен не істерімді
Қазір, қазір. Рұқсат етіңіз, мен қарайын. Шыдаңыз. Жедел
Сен де ұялы телефон бар ма? –деп
Сен сонда қандай да бір
Сізде ашық сынық –деді ол. Мен
Бойжеткен! –деді ер кісі –Рахмет сізге!
Бойжеткен бұрылды да- жымиды.
Сіз міндетті түрде өз бақытыңызды
Студенттерге арналған сұрақтар:
Жігіт неге көмектесуден бас тартты?
Осындай жағдаятта сіз не істер
Адамға көмек қажет екенін көргенде,
Қайыр сұрайтын адамдарға біз қалай
Қортынды: Жақсылық жасап , адам өзі
Тұлға дамуының 2 жолы бар:
Толерантты
Интолерантты
Студентердің топ бойынша жұмс
Топ студенттері 2 топқа бөлінеді.
Толерантты тұлға Интолерантты тұлға
Басқа адамдардың көзқарасын сыйлау, жақсылық
Толерантты жол -өзін жақсы білетін,
Интолерантты жол- адамның өзін ерекше
Қытай мысалы « Тату отбасы»
Бір отбасы болыпты. Ол қарапайым
Махаббат
Кешірім
Шыдамдылық
Және парақтың соңында 100 рет
2.2 Этнопедагогика сабағында ұлттық толеранттық
Этностық толеранттықты қалыптастыру әдістері.
Этностық /ұлттық/ толеранттықты қалыптастырудың бірнеше әдістері бар. Пайдаланылып жүрген
оқыту әдісі бойынша – дидактикалық немесе эмпирикалық;
оқытудың мазмұны бойынша – жалпы мәдениеттілік немесе мәдени-арнайы;
негізгі жетістіктерге жету саласы бойынша – когнитивті, сезімге берілгіштік
Аталған аспектілердің негізінде индивидтерді топаралық өара әрекеттестікке дайындау барысында
Өзге елге аттанып бара жатып сол елдің халқының
Бейімдеу, оның мақсаты – тұлғаны өзінің жаңа ортасымен, олардың
Нұсқаулық, болуы мүмкін мәселелерге кеңірек қарауды қамтамасыз етеді немесе
Тренинг, өзге топтардың мүшелерімен өзара тікелей іс жүзіндегі әрекеттестікке
Г.Триандистің пікірінше мәдениетаралық тренинг келесідей міндеттерді шешуге көмектеседі: тұлғааралық
Теория жүзінде көптеген түрлі тренингтік бағдарламалардың болуына байланысты олардың
Біріншіден, бұл – қандай да бір ел туралы ақпарат
Екіншіден, бихевиоральды бағытталған тренинг, мінезді өзгерту, оның нәтижесіне талдау
Үшіншіден, жағдаятты моделдеу: іс-әрекетке мигранттың қатыстырылуы қарастырылған тренинг. Ол
Төртіншіден, жеке тұлғаның өзін белгілі бір топтың немесе мәдениеттің
Сана-сезімді дағдыландыру барысында гуманитарлық психологияда (Т - топтар,
Бесіншіден, түрлі ұлт және мәдениет өкілдері мінез-құлық пен әрекет
Атрибутивті тренинг алдына екі мақсат қояды: жеке тұлғаның басқа
Кез келген тренингтің жеке дара алдыға қойылған мақсатқа қол
Аты онша сәтті болмаса да білім алушылардың төл мәдениеттерінен
«Мәдени бейімдеушілерді» алғаш рет Иллинойс штатындағы университеттің психологтары 60
Барлық «мәдени бейімдеушілерді» екі мәдениет өкілдері өзара қарым-қатынасқа түсетін
«Мәдени бейімдеушілерді» тиімділігін тексеру мақсатында Г.Триандис екі түрлі әдісті
Топаралық қарым-қатынас барысындағы мінез-құлықтың себептерін зерттеуде «мәдени бейімдеушілерді» ұзақ
изоморфты атрибуциялар өзге мәдениет өкілдерін жақсырақ түсінуге
жағымсыз стереотиптердің қолданылуын азайтуға мүмкіндік береді;
өзге мәдениетті қарапайым түріндегі қабылдауды дифференциальды түсінікпен ауыстыруға мүмкіндік
екі мәдениет өкілдерінің өзара қарым-қатынастарынан болатын қанағаттанушылық сезімдерінің артуына
жаңа ортаға, күнделікті күйзелістерге оңай бейімделулеріне мүмкіндік береді;
ұлтаралық айырмашылық әсер ететін өндіріс болатын болса, олардың еңбек
Көптеген жағдайларда мәдениетаралық қарым-қатынасқа түрлі топ өкілдерін, көпұлтты клиенттермен,
Кез келген «мәдени бейімдеушлер» қанша жерден жетілдірілген болғанымен нақты
Жетілдірілген (әмбебап) «мәдени бейімдеушіні» келесідей жағдайларда:
мәдени-арнайы тренингті қолдануға жарамайтын болған кезде (адамдарды түрлі елдерге
түрлі мәдениет өкілдерімен қарым-қатынас жасап жүргендердің болашақта мультимәдени тұлға
өзге мәдениетке бейімділу барысында пайда болатын негізгі мәселелерді бөліп
ірі көлемдегі мәдени-арнайы ақпараттың шоғырлануының жолы ретінде;
мәдениетаралық қарым-қатынас жасауда тәжірибелері аз және мәдениеттің адамның мінез-құлқына
«Мәдени бейімдеушілер» өздерін изоморфты атрибуцияларды қалыптастыруда, мәдениеттер арасындағы түрлі
Этникалық толеранттықтың негізгі критерийлері мен көрсеткіштері
«Толеранттықтың» негізгі критерийлері мен олардың көрсеткіштеріне осы ұғымның өзіне
Критерийлер
Көрсеткіштер
Жеке тұлғаның орнықтылығы Эмоциональды тұрақтылық, қайырымдылық, кішіпейілділік, шыдамдылық, әлеуметтік
Эмпатия Әріптесіне деген сезімділігі, біреу үшін уайымдаудың жоғары
Ойлаудың дивергенттігі Таптаурын әрекеттердің, соқыр нанымның, ақыл оралымдылығының, сыншыл
Мінез-құлықтың икемділігі Мінез-құлықтағы алаңдаушылықтың болмауы, мазасыздықтың, өзгелермен байланысқа, қарым-қатынасқа
Әлеуметтік белсенділік Әлеуметтік өзіндік сәйкестендіру, әлеуметтік бейімделушілік, креативтік, әлеуметтік
Болашақ педагогтардың этнотолеранттық қасиеттін қалыптастыруға бағыттау барысында ұжымдық-шғармашылық іс-әрекеттерді
Зерттеу 2 кезеңде жүргізілді:
Бірінші кезең- жоғары оқу орынының студенттеріне ұлтқа,дінге деген көзқарасын
Екінші кезең–болашақ педагогтың оқушылармен қарым-қатынасын анықтауға толеранттық қасиетін байқауға
Бірінші кезең:
«Студенттер толеранттылық ұғымын қалай түсінеді?». Зерттеудің негізі жоғары оқу
Жақын арадағы болашақта осы жас өспірімдер – мектеп және
Зерттеудің нысаны (объектісі) болып –жоғары оқу орынының студенттерінің этнотолеранттылық
Зерттеудің пәні – толеранттылықтың қалыптасуына ықпал етуші жас аралығы,
Зерттеудің мақсаты – 1) жоғары оқу орнының студенттерінің толеранттылық
Болжам (гипотеза) – этносаяси толеранттылық стереотипке байланысты болып келеді
Тарих пәндерінде біздің оқытушыларымыз толеранттылықтың қалыптасу сатылары бойынша бізді
Толерантты сананың қалыптасуында маңызды орынды соғыс тарихы алады. Оқулықтағы
Тарих пәндері бізге экстремалды жағдайларда толеранттылықтың көрінісін қарастыруға және
Қазіргі заманда этнотолеранттылық өзара әрекеттің негізі ретінде өте маңызды.
Өкінішке орай, біздің ойымызша, қазіргі заманның адамы толеранттылық ұғымын
Алайда, шындап келгенде барлық мәселе басқада сияқты. Қазіргі заманда
Тәлім-тәрбие шыдамсыздықтың алдын-алудың ең тиімді тәсілі болып табылады. Толеранттылық
Біздің зерттеуіміздегі тақырып 4-3курс студенттерінің қарауына ұсынылды. Осы кезең,
Егер жас аралық белгіні қолдана отырып, қоғамды өзімізше бірнеше
Ал енді зерттеуге нақтырақ тоқталатын болсақ, оның тақырыбы келесідей
Қазақстанда 16 миллионнан астам адам және 130 дан астам
Қазақстан бүгінде шамамен 5 жыл бұрынғы кезімен салыстырғанда, өмір
Өкінішке орай, өзіміз байқағандай, ал көпшілігі өзінің ащы тәжірибесінде
Сұрақтар, жоғары оқу орнының студенттердің мысалында, толеранттылық және толерантсыздық
Алынған мәліметтер толеранттылық терминінің түсінігін келесідей жолмен көрсетеді:
Толеранттылық терминінің түсіндірілуі 3-курс 4-курс
Ұстамдылық, сабырлылық 47,3% 4,4%
Төзімділік 19,1% 35,6%
Әдептілік 11,5% 6,6%
Түсіністікпен қарау 7,0% -
Тәрбиелілік 5,2% 22,3%
Сыпайылық 5,2% 26,7%
Анықтамасын берген жоқ 4,9% -
Көнгіштік - 2,2%
Өзгелерге деген құрмет - 2,2%
Анықтамадағы алдыңғы қатарлы орынды «өзін-өзі ұстау» (3-курс) және «шыдамдылық»
Өзін-өзі ұстау – өзіңді қандай да бір нәрсенің шегінде
Шыдамдылық – қандай да бір нәрсемен көнігу, нендей бір
Келесі кему реттілігі бойынша сыпайылық, тәрбиелілік, әдептілік, түсіністікпен қарау
Тиісінше, студенттердің толеранттылықты қажеттілік ретінде қабылдаудағы көз-қарастары жайындағы біздің
Азаматтық қоғам құру үшін, осы қоғамға лайықты құнды бағыт-бағдарға
Респонденттерге өздерінің келісімін немесе наразылығын білдіруі керек 29 түсініктеме
Төмендегідей толеранттылық анықтамалар ең жоғарғы пайыздық келісімге ие болды:
- «Адам жайында оның ұлты бойынша емес, тек рухани
- «Ұлттық араздық туғызу – бұл жазалануы тиіс қылмыс»
- «Қазақстанда өз тіліңді, көз-қарасыңды, дәстүріңді дамыту және сақтап
Респонденттердің ең аз келісімдерін берген толеранттылық анықтамалары:
- «Қазақстан – көп ұлтты мемлекет, және оның президентінің
- «Кейбір ұлт өкілдерін Үкіметке, маңызды лауазымға жібермеу керек»
- «Сіз қандай да бір халыққа деген наразылығыңызды барлық
Ары қарай студенттердің «Қайсы анықтаманы дұрыс, ал қайсысын бұрыс
3-курс студенттері берген жауаптары:
Сұрақтар ииә жжоқ білмей мін
% % %
Қазіргі заман адамы үшін оның ұлты немқұрайлы болуы тиіс
Өз ұлтыңызға байланысты сізге басқаша қарым-қатынаста болған кездер болды
Сіз Қазақстанда ұлтаралық келісім бар деп есептейсізбе? 76,5 23,5
Сіз қалай ойлайсыз, Қазақстанда барлық халықтар мемлекеттік қазақ тілінде
Мемлекеттік саясат жергілікті емес ұлттардың құқықтарын шектейді 35,3 64,7
Қазақстанда Кавказ халқы өкілдерінің қоныстануын шектеу керек
100
Тек қазақ қана Қазақстанның нағыз отан сүйгіші бола алады
100
Адамдарды ұлттарға бөлу – ол артта қалған ескілік
35,3
64,7
Қазақстандағы ең басты дін мұсылман діні болуы тиіс 11,8
Қазақстанның көп ұлтты ел болғандығы оның мәдениетін байыта түседі
Қазақстанға таяу шет елдерден келушілердің ағымы қылмыскерліктің артуына себепші
Түрлі ұлт өкілдерінің өзара отау тігуі халықтардың жақындасуына ықпал
Қазақстанның байырғы жергілікті халқы өзге халықтармен салыстырғанда артықшылықтарға ие
100
Қазақстанда өз дамуы бойынша өзге елдерден артта қалып бара
Кез-келген халықтың әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі, тілі және діні құрметке лайықты,
Тарихи Отаны бар халықтар сол жаққа кетулері тиіс 5,9
Қазақстанға қашқын ретінде өзге елдерден тек қазақтарды ғана қабылдау
94,1 5,9
Қазақстанда тұратын кейбір халықтар оған пайдадан гөрі көбірек зиян
Халықтарды жақсы немесе жаман деп бөлуге болмайды, себебі кез-келген
Әрбір адам бірінші кезекте өз халқының мүддесі жайлы ойлауы
Қазақстандағы барлық діндер тең құқылы болулары тиіс 100
4-курс студенттері берген жауаптары:
Сұрақтар ииә жжоқ білмей мін
% % %
Қазіргі заман адамы үшін оның ұлты немқұрайлы болуы тиіс
Өз ұлтыңызға байланысты сізге басқаша қарым-қатынаста болған кездер болды
Сіз Қазақстанда ұлтаралық келісім бар деп есептейсізбе? 71 25,7
Сіз қалай ойлайсыз, Қазақстанда барлық халықтар мемлекеттік қазақ тілінде
Мемлекеттік саясат жергілікті емес ұлттардың құқықтарын шектейді 38,7 54,8
Қазақстанда Кавказ халқы өкілдерінің қоныстануын шектеу керек 19,3 74,2
Тек қазақ қана Қазақстанның нағыз отан сүйгіші бола алады
90,3 9,7
Адамдарды ұлттарға бөлу – ол артта қалған ескілік
38,7
58
3,3
Қазақстандағы ең басты дін мұсылман діні болуы тиіс 29
Қазақстанның көп ұлтты ел болғандығы оның мәдениетін байыта түседі
Қазақстанға таяу шет елдерден келушілердің ағымы қылмыскерліктің артуына себепші
Түрлі ұлт өкілдерінің өзара отау тігуі халықтардың жақындасуына ықпал
Қазақстанның байырғы жергілікті халқы өзге халықтармен салыстырғанда артықшылықтарға ие
Қазақстанда өз дамуы бойынша өзге елдерден артта қалып бара
Кез-келген халықтың әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі, тілі және діні құрметке лайықты,
Тарихи Отаны бар халықтар сол жаққа кетулері тиіс 22,6
Қазақстанға қашқын ретінде өзге елдерден тек қазақтарды ғана қабылдау
Қазақстанда тұратын кейбір халықтар оған пайдадан гөрі көбірек зиян
Халықтарды жақсы немесе жаман деп бөлуге болмайды, себебі кез-келген
Әрбір адам бірінші кезекте өз халқының мүддесі жайлы ойлауы
Қазақстандағы барлық діндер тең құқылы болулары тиіс 90,3 6,5
Аталған анықтамаларға берілген жауаптардың негізінде ұлттық толеранттылықтың жалпылама көрсеткішін
3-курс студенттері арасындағы толерантты респонденттер саны - 47,5, интолеранттылар
4-курс арасындағы толерантты респонденттер саны – 43,8, интолеранттылар –
Талдау түрлі курс студенттерінің арасында нақты бір айырмашылық бар
Кішігірім зерттеу жұмысын жүргізе отырып толерантты жас өспірімдердің көрсеткіштері
Барлық әдеттер де жақсы бола бермейді ғой, дәл сол
Біздің тағы бір кемшілігіміз – ол толерантты сананы тек
Қоғамның шыдамсыздығы – оның азаматтарының шыдамсыздығының қосындысы. Шыдамсыздық тек
Екінші кезең: Болашақ педагогтың оқушылармен қарым-қатынасын анықтауға толеранттық қасиетін
Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін зерттеу әдістері
Аталған зерттеудің мақсаты - өскелең ұрпақтың өз халқының этникалық
Кез келген зерттеу жұмыстары үшін белгілі бір мәселенің жағдайын
Ұлтаралық қатынастарды зерттеу бағдарламаларын дайындау барысында ғалымдар келесідей
ұлттық сана-сезім;
қызығушылықтар мен құндылықтарға деген ориентация;
қажеттіліктер мен уәждер;
қарым-қатынастық-мінез-құлықтық әрекет;
этностық белгілер.
Сауалнама түрінде жүргізілетін зерттеу жұмыстарының мақсаты – жаңа ұрпақ
Бұл бағытта А.А.Сусоколов пен Г.С.Денисованың (90 жылдардың орта кезінде
Сауалнамалар ұлтаралық қарым-қатынасқа тән ерекшеліктерді ғана емес, сондай-ақ оның
Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетіне сипаттама беру барысында келесідей компоненттерді-құрамдарды бөліп
Қарастырып отырған мәселелерімізді зерттеу барысында пайдаланылған әдістерімізді этносоциологтармен
Төменде А.А.Сусоколов пен Г.С.Денисованың дайындаған сауалнамаларын келтіреміз, оларға кейбір
Студенттерге арналған сауалнама
Осы сауалнаманың көмегімен жас адамның көзқарасы тұрғысынан оның төл
Сауалнаманың сұрақтарын шартты түрде бірнеше топқа бөлуге болады.
Төл мәдениетіне (тілін, дінін) қатысты пікірін, сондай-ақ оған тартылуын
Өзге халықтардың мәдениетіне (көрші халықтардың, туыстас халықтардың, Ресейдің өзге
Туған тілі мен мәдениетіне деген қызығушылығының деңгейін анықтауға бағытталған
Жасөспірімнің этностық әлеуметтенуіне отбасының тигізер рөлін анықтауға арналған сұрақтар.
Жастардың дінге (өз халқының дініне және өзге халықтардың дініне)
Студенттің әлеуметтенуі өтіп жатқан ортаның ұлттық құрамын анықтауға бағытталған
Туған тілінің пайдалану аясын, сауалнамаға жауап берушінің туған тілін
Жастардың әлеуметтік (соның ішінде ұлттық) өзіндік сәйкестенуін (этностық тұрғыдағы
Татарстан Ресубликасының педагогтары ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетінің маңызды құрамы болып
Ұлттық сана-сезімнің негізгі ерекшеліктері
Ұлттық сана-сезімді қалыптастырудың ұстанымдары
1. Ұлттық сана-сезім ұлттық мәдениетке қатысты білім мен оның
2. Ұлттық тұрғыдан ойлаудың көрнекті ерекшелігі ұлттық тіл болып
3. Ұлттық сана-сезімнің өмір сүруінің негізгі механизмі жеке және
4. Ұлттық сана-сезім жеке тұлғаның өз халқының мәдениетіне, оның
5. Ұлттық сана-сезімді дамытуда ұлттық мәдениеттің ықпалдарын пайдаланумен
6. Ұлттық сана-сезім адамның шығармашылық қабілеттерімен, оның түрлі құбылыстар
Қазандық зерттеушілердің ұлттық сана-сезімді қалыптастыру деңгейін бағалауға қатысты әдістері
1-блок. Ұлттық мәдениет туралы білімнің тұтастығы.
Түрлі көрсеткіштер бойынша ұлттық сана-сезімді бағалауға арналған сұрақтар:
ұлттық мәдениеттің құрамына кіретін көрсеткіштер (элементтер) туралы білім (тарих,
ұлттық мәдениет пен жалпы мәдениеттің кейбір құрамдас бөліктеріне қатысты
ұлттық мәдениет туралы түсініктің тұжырымдамалық негіздері.
2-блок. Өз халқыңның өкілі ретінде өзіңе деген пікірің.
Түрлі көрсеткіштер бойынша ұлттық сана-сезімді бағалауға арналған сұрақтар:
өзіңді осы ұлттың өкілі ретінде бағалауың;
өз халқыңның өмір сүру дәстүрін қабылдауың.
3-блок. Өз халқыңа қатысты көзқарасың-отношение (оның тарихына, тіліне, дініне,
Түрлі көрсеткіштер бойынша ұлттық сана-сезімді бағалауға арналған сұрақтар:
ұлттық мәдениетке деген жеке басыңның пікірі;
өз еліңде болып жатқан қоғамдық және мәдени оқиғаларға деген
4-блок. Ұлттық сана-сезімнің іс жүзіндегі бағыты.
Түрлі көрсеткіштер бойынша ұлттық сана-сезімді бағалауға арналған сұрақтар:
ұлттық сана-сезімнің белсенділігін арттыру;
ұлттық мәдениет туралы өзіңнің түсініктеріңе сәйкес әрекет етуге дайын
туған тіліңде сөйлесуге дайын болуың;
ұлттық мәдениеттің өзіңе қолайлы саласында шығармашылық жұмыспен айналысуға деген
өз халқыңның этнопедагогикалық ерекшеліктеріне сай мінезді қабылдауға деген бейімділігің.
5-блок. Жеке тұлғаның шығармашылық белсенділігі.
Түрлі көрсеткіштер бойынша ұлттық сана-сезімді бағалауға арналған сұрақтар:
жаңалықты сезінуі;
ойлаудың сыншылдығы;
нысандарды түрлендіруге қабілеттілік;
шығармашылық тұрғыдан өзін-өзі таныта білуге қабілеттілік.
Ұсынылып отырылған сауалнамалар құрылымы бойынша жеңіл, өңдеуге қолайлы және
Сауалнама жүргізу барысында студенттердің бойындағы этнотолеранттық қасиетінің бар екінін
Төмендегідей толеранттылық қарым-қатынас, ең жоғарғы пайыздық келісімге ие болды:
-«сенімділік,мәмлеге келушілік» (3-курс- 50%, 4-курс-46%)
-«ұстамдылық,тепе-теңдік» (3-курс-30%, 4-курс-30%)
-«өзара түсіністік, сезімталдық» (3-курс-22%, 4-курс-16%)
Ал, ең аз келісімдерін берген:
-« шыдамдылықпен қарау» (3-курс-10%,4-курс-7% )
-«басқаның қамын ойлау, жомарттылық» (3-курс-12%,4-курс-10%)
Сонымен, жүогізілген әдістемелер ,студенттермен ұйымдастырылған этнотолеранттық іс-әрекеттер болашақ
2.3 Тәжірибелік жұмыстың нәтижесін талдау.
Алайда адамда толеранттылық сезімін тәрбиелеу үшін толеранттылықты және тұтастай
1. Балаларға арналған демалыс кезінде, оларға өзін-өзі басқару әдісін
2. Балаларды тәрбиелеу жұмысында назарды тұлға аралық қатынасты оқытуға
3. Оқушыларда, қандай ұлт өкілі болуына қарамастан, отансүйгіштік сезімін
«Ал осының барлығын жүзеге асырумен кім айналысатын болады?» -
Әрбір қолданыстағы бағдарламалар секілді, біздің де жоспарымыз келесідей бірқатар
Бүгінгі жайт бізді толығымен қанағаттандыра қоймайды, біздің өзіндік кемшіліктеріміз
Біздің міндетімізге қандай да бір мәселені анықтап қана қою
Қорытынды
Жоғары оқу орнынының студенттерінің этнотолеранттық қасиетінің даму деңгейін анықтауға
Студенттердің этнотолеранттық қасиетін қалыптастыру деңгейін дамытуға бағытталған тәжірибелік эксперимент
-тиянақты эксперимент;
-қалыптастырушы эксперимент;
-қорытынды эксперимент;
Жоғары оқу орнының студенттерінің этнотолеранттық қасиетінің қалыптастыру деңгейін
«Студенттер толеранттылық ұғымын қалай түсінеді?» сауалнамасы
«Мұғалімнің өзін-өзі этнотолеранттылығын бағалау»сауалнамсы
«Толеранттылыққа тәрбиелеу» атты дөңгелек үстел
Ұсынылған әдістемелер бойынша студенттердың этнотолеранттық қасиетін қалыптастыру деңгейі
Жүргізілген әдістемелер негізінде студенттердің этнотолеранттық қасиетінің қалыптасу деңгейі анықталып,
Студенттердің толеранттық қасиетін қалыптастыруға дәрістер,дөңгелек үстелдер жүргізі жоспарланды.Себебі студенттердің
Бұл жүргізілген дөңгелек үстел қандай нәтиже бергендігін анықтау