Жоспар
КІРІСПЕ-----------------------------------------------------------------------------------3
І. ВАЛЮТА ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК-------------------------------------4
1.1 Валюталық құқық жүйесі----------------------------------------------------------4
1.2 Валюта ресурстарын пайдаланудың маңызы----------------------------------6
1.3 Мемлекеттік валюта ресурстарының қалыптасуы----------------------------7
II. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ВАЛЮТАСЫ ТЕҢГЕ------10
2.1 Валюта тарихы-----------------------------------------------------------------------10
2.2 Жаңа теңгеге сипаттама-----------------------------------------------------------11
2.3 Жаңа теңге қорғанысы-------------------------------------------------------------12
ІІІ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ВАЛЮТАНЫ РЕТТЕУ
3.1 Ұлттық банктің қалыптасуы------------------------------------------------------14
3.2 Ұлттық банк валюталық бағамы-------------------------------------------------15
3.3 Ұлттық валютаның қалыптасуы-------------------------------------------------17
ҚОРЫТЫНДЫ-------------------------------------------------------------------------19
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР--------------------------------------------21
Кіріспе
Қазақстан Республикасының валюталық заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді
Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан
Осы Заң Қазақстан Республикасының аумағында қолданыста болады және
Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде осы Заң Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының Заңына сай валютаны ретке келтіру міндеттерін
Валюталық бақылау органдары өз міндеттерін жүзеге асыру үшін
Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүзеге асырып жатқан резидент
Ұлттық банк пен Үкімет біріге отырып, бұрынғы салалық
1995 ж. несиелік нарықтың даму ерекшелігі - несиелік
Реформаның құқықтық қамтамасыз етілуі және банктік жүйенің қызмет
1997 ж. 6 наурызда "Заң күші бар, Қазақстан
Валюталық бақылау Қазақстан Республикасында валюталық бақылау органдары және
І. Валюта туралы жалпы түсінік
1.1 Валюталық құқық жүйесі
Валюталық құқық айтарлықтай дербес құқықтық құрылым ретінде ұлттық
Демек валюталық құқық саны жағынан аса көп құқықтық
Қазақстан қаржылық құқығының классигі А.И. Худяков бюджеттік құқық
а) белгілі бір жүйе (бюджет жүйесі) түрінде ұйымдастырылған
б) осы бюджеттерді (ақша қаражаттары қорлары ретінде) қалыптастыру
в) бюджет саласындағы қызметтерін, оған қоса бюджеттік жоспарлау
г) бюджеттің кіріс бөлігін қалыптастыратын көптеген төлемдердің болуы;
д) бюджет қаражаттарын бөлуге (мемлекеттік бюджет шығысына) байланысты
1) Ресей валюталық құқығының туындауы және жалпы сипаттамасы;
2) Валюталық құқықтың ұғымы, объектісі, әдістері. Басқа құқық
3) Валюталық құндылықтар. Валюталық операциялар. Валюталық құқықтық қатынастар;
4) Валюталық бақылау. Валюталық бақылау органдары мен агенттері,
1) Қолма-қол валютамен жасалатын операциялар. Қолма-қол шетел валютасын
2) Экспорттық операциялар. Шетелдік валютаны сату;
3) Импорттық операциялар. Шетелдік валютаны сатып алу;
4) Резидент еместердің оның ішінде резидент емес банктердің
5) Инвестициялық қызметке байланысты есеп айырысулар және операциялар;
6) Қымбат бағалы металдармен және тастармен операциялар;
7) Бағалы қағаздармен жасалатын операциялар;
8) Капитал қозғалысына байланысты
9) Саудаға жатпайтын операциялар. Жеке
10) Шетелдік валютадағы шоттар.
11) Биржалық және банкаралық рыноктарда
12) Шетелдік валютамен
13) ТМД елдерінің контрагенттерімен жасалатын операциялар;
14) РФ валютасын әкету-әкелу;
15) Валюталық бақылау түрлері мен нысаны.
15) Валюталық заңнама нормаларын бұзғаны үшін жауапкершілік
А.И. Худяков валюталық құқық жайлы нақтылы көзқарасын білдірмегенімен,
1. Валюталық реттеу ұғымын және әдістерін, оның объектісін;
2. Валюталық реттеу органдарын және олардың құзыретін;
3. Валюталық операцияларды жүзеге асыратын мамандандырылған ұйымдарды және
4. Валюталық операцияларды жүргізу ережелерін;
5. Қазақстан Республикасының валюталық монополиясын зерделеуге арнаған.
Бұл ретте А.И. Худяков валюталық заңнаманы, банктік заңнаманы
Валюталық құқық жүйесінің нақтылы валюталық қатынас түрлеріне (топтамаларына)
1.2 Валюта ресурстарын пайдаланудың маңызы
Валюталық операциялар ағымдағы және капитал қозғалысына байланысты операцияларға
Ағымдағы операцияларға мыналар жатады:
тауарлар мен қызметкерге төлем мерзімі ұзартылмаған есеп айырысуларды
экспорт-импорт мәмілелері бойынша 180 күннен аспайтын мерзімге кредит
180 күннен аспайтын мерзімге кредиттер беру және кредиттер
депозиттер, инвестициялар, қарыз және өзге де операциялар бойынша
сауда түріне жатпайтын ақша аударымдары, оған қоса гранттар,
Капитал қозғалысына байланысты операциялар мыналарды қамтиды:
инвестициялар;
жылжымайтын мүліктің мүліктік және басқа да құқықтарына төленетін
180 күннен астам мерзімге эксиорттық-импорттық мәмілелер бойынша кредит
Валюталық операциялар: экспорт, импорт, қызметтер көрсету, капиталды инвестициялау,
Елдегі пайдаланылатын барлық валюталық ресурстардың түсу көздері болуы
Валюталық ресурстар қаржы ресурстарының құрамды бөлігі болып табылады
1.3 Мемлекеттік валюта ресурстарының қалыптасуы
Мемлекеттік валюта ресурстары мыналардың есебінен қалыптасады:
экономиканың мемлекеттік секторының — кәсіпорындардың, ұйымдардың, компаниялардың, фирмалардың,
тауарлар мен жүктердің кеден шекарасы арқылы қозғалысы жөніндегі
келісімшарттардың, мәмілелердің, контракттардың шетелдік қатынасушылары төлейтін салықтардан, бонустардан,
валюталық заңды бұзғаны үшін шетелдік валютада төленген айыппұлдар
шетел банктерінде және басқа қаржы ұйымдарына депозиттерді орналастырудан
шетел мемлекеттерінің, банктерінің, халықаралық және мем-лекетаралық қаржы ұйымдарының
валютадағы гранттар мен тегін көмек түріндегі түсімдерден.
Мемлекеттің валюта ресурстары былайша пайдаланылады:
1) Ұлттық банк: "валюталық басқыншылықтарды — елдегі тұрақты
2) Қаржы министірлігі: қарыздар туралы келісімшартпен белгіленген
3) Үкімет органдары: мемлекеттік қажеттерді — тауарлар мен
4) Басқарудың жергілікті органдары — коммуналдық шаруашылықтың,
Меншіктің барлық нысандары компанияларының, фирмаларының және ұйымдарының валюта
Экспорттық өнім өндірмейтін шаруашылық жургізуші субъектілер және валютаға
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің валюта ресурстарын қалыптастырудың келесі көзі
қаржыландыру үшін валюта қаражаттары компанияларға, фирмаларға үкімет шешімімен
Үлестік негіздерде әрекет ететін шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін
Валюта қаражаттары түсімдерінің мүмкін болатын келісім-шарттарды, арбитраж органдары
Валюта ресурстарының аталған көздерінің қаражаттары жиынтығында шаруашылық жүргізуші
1) дүниежүзілік рыноктерде жұмыс істейтін компаниялардың, фирмалардың экспорттық
2) импортты алмастыратын өнім өндіруді ұйымдастыру немесе мұндай
3) валюталық кредиттерді және оларды пайдаланғаны үшін
4) мамандандырылған сыртқы экономикалық ұйымдарға сыртқы рыноктерде операциялар
5) капиталға қатысу ретінде шетелдік компаниялардың, фирмалардың қаржы
6) сыртқы экономикалық міндеттемелер бойынша келісімдердің шарттарын бұзғаны
7) ішкі қажеттіліктерді қамтамасыз ету үшін ұлттық валютаны
Иегерлердің немесе құрылтайшылардың қарап шешуі бойынша қаржы ресурстарының
Заңды тұлғалар өздеріне қарасты валюта қорларын дамудың: өндірістік
1993 ж. қараша
Ұлттық валютаның енгізілуі сәтінен бастап, 1995 жылға дейін
II. Қазақстан Республикасының валютасы теңге
2.1 Валюта тарихы
Тәуелсіз егемен мемлекеттің міндетті рәміздерінің бірі оның ұлттық
Алғашқы кезде Теңгенің бірінші шығарылған қатары (1 теңге
1, 3, 5, 10, 20, 50 және 100
1, 3, 5, 10, 20 теңгелік монеталар ,
1, 3, 5, 10, 20 және 50 тиындық
Кейіннен айналысқа :
1994 жылы 1993 жылғы үлгідегі номиналы 200 теңгелік
1995 жылы 1994 жылғы үлгідегі номиналы 1000 теңгелік
1996 жылы 1996 жылғы үлгідегі номиналы 2000 теңгелік
1997 жылы номиналы 1, 5, 10, 20, 50
1999 жылы 1998 жылғы үлгідегі номиналы 5000 теңгелік
2000 жылы 1999 жылғы үлгідегі номиналы 200 және
2001 жылы :
2000 жылғы үлгідегі номиналы 1000 және 2000 теңгелік
2001 жылғы үлгідегі номиналы 100 теңгелік банкноттар (
Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 10 жылдығына арналған 2001 жылғы
2001 жылғы үлгідегі 5000 теңгелік банкноттар ( дизайны
2002 жылы :
2003 жылғы үлгідегі номиналы 100 теңгелік банкноттар;
1999 жылғы үлгідегі номиналы 200 және 500 теңгелік
- 2003 жылы :
2003 жылғы үлгідегі номиналы 10 000 теңгелік банкноттар.
Республикада ақша айналысындағы монетамен қатар мерейтойлық және ескерткіш
2.2 Жаңа теңгеге сипаттама
2006 жылғы үлгідегі банкноталар бірыңғай стильде орындалған, суреттер
Банкноталардың бет жағында орталық бөлігінде "Астана-Бәйтерек" монументі -
Сериялық нөмірлері бет жағына жазылған және банкноталардың қарама-қарсы
Банкноталардың сырт жағында ландшафтардың және елдің аумағындағы
Банкноталарды қорғау тұрғысынан алғанда жаңа дизайн түпнұсқалылықты қарапайым
2.3 Жаңа теңге қорғанысы
Банкноталарда мынадай қорғаныш элементтері пайдаланылған:
Сутамғы белгілер. Сутамғы белгілерінің бейнесі банкнотаны жарыққа тосып
Қорғаныш жіп: Бір қорғаныш жіп қағаздың құрылымына енгізілген
Мөлдір орын. Банкнота жарыққа тосып қарағанда жақсы көрінетін
Қосарланған бейнелер. Банкнотаның беткі және сыртқы жақтарында басылған
Алтын интаглио. Тығыз жоғары рельефті қабатты алтын түстес
Көзі нашар көретін адамдарға арналған белгі. Банкнотаның бет
Бояудың оптикалық өзгеріп тұратын түсі. Банкнотаның көлбеу бұрышы
Микроқаріптер. Микромәтіндер, бірнеше есе ұлғайтқан кезде оқуға болатын
Көшіруге қарсы элемент. Көшірген кезде түрлі бағытта растр
Көшіруге қарсы элемент (тартан, пирамида). Көшірген кезде түрлі
Сериялық нөмір. Магниттік сериялық нөмір құрамында магнит бар
Иридесцентті жолақ. Алтын түстес жылтырағы бар арнайы бояумен
Жасырын бейне (лифт). Купюраны көз деңгейінде қисайта ұстап
Иристік басу: Бір бояудан басқасына өтуі кезінде түстің
Ультракүлгін қорғаныш: Ультракүлгін сәулелердің негізгі көздері болып табылатын
Қағазға ендірілген талшық. Банкноталардың жоғары номиналдарына қызғылт талшық
Ескі үлгідегі банкноталардың ауыстыруы ескі және жаңа дизайндағы
Егер қатар жүру кезеңінде қандай да бір заңды
ІІІ. Қазақстан Республикасындағы валютаны реттеу мәселелері
3.1 Ұлттық банктің қалыптасуы
Бағдарлама 1995 жылдың соңына дейін сәтті жүзеге асырылған
- Ұлттық
- экономикалық
- банкаралық
- республикалық бюджеттің тапшылығын Ұлттық
- шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында
- орта және
Бағдарламаның өткірлігіне қарамастан, істің нақты
Банктердің қайта қаржыландыру механизмдерінде маңызды өзгерістер болды.
1995 ж. бірінші
1995 ж. Ұлттық
Ақша массасының көлемін тиімді мөлшерде ұстау қажеттілігімен туындайтын
1995 ж. Ұлттық банк мемлекеттік бағалы қағаздар нарығының
3.2 Ұлттық банк валюталық бағамы
Ұлттық банк жүргізген валюталық бағам саясаты нарықтық жағдайлардың
1995 ж. екінші жартысында өтімді нарық құруда Ұлттық
1995 ж. алтын валюталық резервтерді басқару бойынша көптеген
Ұлттық банк алтын валюта резервтерін көбейту мақсатында валюта
Мұндай ақша-несие саясатын
1995 ж. ел экономикасын сауықтыру мақсатында макроэкономикалық реттеу
Экономика талаптарына сай келетін жалпы қабылданған халықаралық қағидалар
Ұлттық банк тәжірибеге жаңа шоттар жоспарын, біртұтас баланс
1995ж. банктік қадағалаудың әдістемелік базасының дамуын қамтамасыз ететін
1995 ж. екінші деңгейдегі банктер жүйесінде өзгерістер болды.
Айрықша өзгерістер банктің жарғылық қорын қалыптастыруда орын алды.
Ұлттық банк пен Үкімет біріге отырып, бұрынғы салалық
1995 ж. несиелік нарықтың даму ерекшелігі - несиелік
Реформаның құқықтық қамтамасыз етілуі және банктік жүйенің қызмет
1997 ж. 6 наурызда "Заң күші бар, Қазақстан
3.3 Ұлттық валютаның қалыптасуы
1992-1993 жж. егемен елдердің бірсыпырасы өз ұлттық валютасын
1992 жылдың бірінші жартысында Қазақстан Республикасының Президенті, үкіметі,
1993 ж. 12 қарашасында Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев
1993 ж. 15 қарашада сағат 8 – де
1993 ж 18 қарашадан бастап теңге Қазақстан Республикасында
қолма – қол ақша, рубльдік шоттардағы жинақтар мен
Қазақстан Республикасының жасы 16 – дан асқан азаматтары
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі теңгенің валюталық курсын бекітті:
1993 ж. 15 қарашада Қазақстан тарихында алғашқы ұлттық
Айналымға теңгені енгізу инфляцияның қарқындауы
Нарыққа өту кезінде, Қазақстан Республикасы егеменді
Қазақстан 1992 – жылдың шілдесінде, ХВҚ –
Қорытынды
1996 жылы 24 – желтоқсанда Қазақстанда «Валюталық реттеу
1997 ж. мемлекеттің алтын валюта қоры кәсіпорындарды
Реформаның құқықтық қамтамасыз етілуі және банктік жүйенің қызмет
1997 ж. 6 наурызда "Заң күші бар, Қазақстан
Валюталық құқық айтарлықтай дербес құқықтық құрылым ретінде ұлттық
Валюталық бақылау орандары болып, Ұлттық банк және
Дүниежүзілік валютаның қазіргі кезде ұлттық валюта және
Республикада ұлттық валюта - теңгені енгізу, тәуелсіз
Республикада ұлттық валюта теңгені енгізу, тәуелсіз мемлекеттің барлық
Теңгенің енгізілуі республиканың экономикалық және саяси - әлеуметтік
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының Заңы «Валюталық реттеу және валюталық
2. Мақыш С.Б. «Валюталық операциялар және валюталық мәмілелер»,
3. Найманбаева С. «Валюталық құқықтың жүйесі», Заң және
N 9- 2005
4. Худяков А.И. Основы теории
5. Заң газеті 2006 жыл
6. Худяков А.И. Финансовое право Республики
7. Дорофеев Б.Ю., Земцов Н.Н., Пушин В.А.
8. Сарсембаев К.М. Казахстанское и международное
9. Худяков А.И. Финансовое право Республики Казахстан
10. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша. Несие. Банктер», Алматы –