Мазмұны
Кіріспе.
1 Экстро және интро сауданың әдістемелік сұрақтарын
1.1 Сыртқы сауданың әдістемелік сұрақтарын статистикалық зерттеу;
1.2 Сыртқы сауда көрсеткіштер жүйесі;
1.3 Ішкі сауданың көрсеткіштер жүйесі;
1.4 Қазақстандағы Кеден статистикасының көрсеткіштер жүйесі;
1.5 Қазақстандағы Кеден ісін ұйымдастыру;
1.6 Кеден органдар әрекетінің статистикалық мәліметтерінің жинау,өңдеу және
2 Кеден органдар әрекетін статистикалық талдау.
2.1 Қ.Р. Кеден органдарының құрылу және даму тарихы;
2.2 Экспорттық операцияларды динамикалық және құрлымдық талдау;
2.3 Импорттық операцияларды динамикалық және құрлымдық талдау;
2.4 Экспорт пен импорттың орташа түсімділігін аналитикалық тегістеу;
2.5 Макроэкономикалық көрсеткіштер мен кеден әрекетінің арасындағы байланысты талдау.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе
XX ғасырдың 90-жылдарындағы әлемдік сахнада болған үлкен өзгеріске Кеңес
Тәуелсіз достық мемлекеттердің пайда болуы мемлекеттік шекара және кеден
Кеден әрекеті, кеден статистикасының пәні ретінде болып келді, функция
Кеден статистикасының дамуы мемлекеттік органдарының ақпаратпен қамтамасыз етуімен және
Бұл әрекет ТМД-ң дербес елінің статусын алу үшін жағдай
Қазақстан Республикасында және басқада достық елдердегі сыртқы сауданы децентрализациялау,
Кеден әрекетін бақылау, қолайлы кеден саясатын өңдеу ақпаратының күйіне
Елдің сыртқы саудасының статистикалық ақпаратты кеден жүк декларациясы (КЖД)
Қазақстан Республикасының қазіргі күнгі экономикалық дамуы кеден және сыртқы
Бұл жұмыста кеден әрекеті кеден статистикасының пәні ретінде қарастырылады.
Қазіргі кезде кеден –ол тек фискалдық орган емес, яғни
Қазіргі күні кеден органдарының алдында кеден бұзұшылармен күрес жөнінде
Тенднцияның белгілі бағалары 1991-1995 жж. кеден тарифтерінің төмендеуіне әсерін
Сонымен қатар, Қазақстан өзінің транспорттық жүйесін, яғни теңіз, темір
Белсенді сыртқы сауда саясатын жүргізумен байланысты Қазақстанның экспорттық-импорттық операцияларының
Сыртқы сауда операциялары әлемдік экономикада маңызды орынға ие, өйткені
Қазақстанның өтпелі экономикасында сыртқы сауданың мәні мен ерекшелігін талдау
Дипломдық жұмыста Республикамыздағы сыртқы сауда, ішкі сауда көрсеткіштер
Қазақстан Республикасындағы Кеден ісін ұйымдастыру әрекеті, мәліметтерін
Және де Қазақстан Республикасындағы экспорттық операциялардың,
1 Экстро және интро сауданың әдістемелік сұрақтарын нарықттық
1.1 Сыртқы сауданың әдістемелік сұрақтарын статистикалық зерттеу.
Мемлекеттің сыртқы саудасы экспорт пен импорттың жалпы сомасынан тұратыны
Сыртқы сауда халықаралық еңбек бөлінісінің артықшылықтарын пайдалануға қамтамасыз ететін
Сыртқы сауда статистикасының пәні халықаралық сауда саласында пайда болатын
Мемлекеттік шекара арқылы өтетін тауарлар ағымының қозғалысын реттеп отыратын
Импорт статистикасы – елге сырттан келген тауарларды бақылау;
Экспорт статистикасы – елден сыртқа шығарылатын тауарларды бақылау.
Берілген мемлекеттің әлемдік нарықта сататын тауарлары мен қызметтері мына
ТАУАРЛАР- өнеркәсіп заттары, ауылшаруашылық өнімдері және басқа материалдық құндылықтар;
ҚЫЗМЕТТЕР- материалдық емес өнім. Қызметтерді сыртқа сату мыналарды қамиды;
тауарларға байланысты қызметтер (өңдеу, тасымалдау, алып- сату, брокерлік операциялар
қаржылық қызметтер (сақтандыру, банктік операциялар);
сауда- өндірістік қызметтер (ғылыми зерттеу, жобалаудағы ізденіс, есептеу жұмыстары);
дербес қызмет көрсету (жолаушылар тасымалы, денсаулық сақтау, демалыс);
мемлееттік мекемелер қызметі (қорғаныс және т.б.)
НЕСИЕ- моентарлық эффект тудыратын қарызға ақша беру операциялары.
Жоғарыда аталған үш категорияның ішіндегі тауарлар бойынша жасалған шарттар
Сыртқы сауда статистикасы- сыртқы сауда айналымының, экспрот пен импорттың
Елдің сыртқы экономикалық саясатының негізгі принциптері кедендік заңда көрсетлген.
“Квота” термині сыртқы экономикалық қызметте 3 мағынада пайдаланылады:
экспорттың және импорттың операцияларды реттеу әдісі ретінде тауарларды енгізу
өндірістің, ресуртың, капиталдың дүниежүзілік көлеміндегі елдің (кәсіпорынның) үлесін сипаттайтын
ұлттық шаруашылықта импорт пен экспорттық мәнін көрсететін және сыртқы
Сыртқы сауда жағдайы бойынша елдің территориясы әдетте режимді аймақ
Еркін сауда аймағы деп, Батыс Еуропа сауда аймағын айтады,
Еркін экономикалық аймақ (ЕЭА) дер, валюта-қаржылық және салықтық режимде
Тауарлармен сыртқы сауда статистикасының негізгі көрсеткіштері
Сыртқы сауда статистикасы экспот пен импорттың сыртқы сауда айналымының
Сыртқы сауда статистикасы келісім-шарт мәліметтерін, ішкі ведомствалық есеп берулер
Елдің сыртқы сауда айналымы деп экспорт пен импорт құнының
ССАj = ∑Эi+∑Иi (1)
i
мұндағы i- импорттық және экспорттық тауарларды атауы;
j- әлемдік саудаға қатысатын елдер.
Әлемдік тауар айналамының көлемі барлық елдердң экспорттарының қосындысына тең
ЭТА=∑∑Эij (2)
Сыртқы сауда арналарына жыл сайын дүние жүзінде өндірілген барлық
СИФ (cost insurance freight – стоимость, страхование фрахт) бағасына
Елдің ұлттық экономикасындағы сыртқы сауданың рөліне талдау жасау үшін
Көлемдік көрсеткіштер (ұлттық валютада немесе АҚШ долларымен):
- экспорт көлемі (Э);
- импорт көлемі (И);
- сыртқы сауда айналымының көлемі (ССА = И+Э)
- экспорт сальдосы (э -и)
Салыстырмалы көрсеткіштері
- экспорттың (ипорттың) жалпы ішкі өнімдегі (ЖІӨ) үлесі
Dэ= Э/жіө; dи= И/жіө;
экспорттың (импорттың) эластикалық коэффиценті:
Кээл = Э1/Э0 : ЖіӨ1/ЖіӨ0 ×100%;
- экспорттың импортқа қатынасы:
Кэи = Э/И×100%
экспорттың және импорттың тәуелділігі көрсеткіштері:
экспорттық квота (Э кв)- экспорт көлемінің жалпы шығарылған өнімге
Экспорттық квота:
А) жалпы өнеркәсіп;
Ә) өнеркәсіп салалары;
Б) маңызды өнім түрлері
бойынша есептелінеді.
импорттық квота – импорт көлемінің ЖІӨ шамасына қатынасы.
Сырттан келген өнімдері жеке сала ресуртарымен салыстыру импорттық квотаны
Жеке саладағы импорттық өнім/ саланың ақырғы өнімі.
Елдегі шикізаттың маңызы түрлерінен (астық, мақта, ет және т.б.)
Сыртқы сауда айалымының динамикасын талдауға мына индекстер қолданылады:
а) құндық көлем индексі
ә) физикалық көлем индексі
б) экспорт және импорт бойынша баға индекстері
в) сауда жағдайының индексі.
Тауар айналымының құндық көлем индексі
Мына формула бойынша есептеледі:
Iqp =∑ni=1 qi1pi1
-------------
∑ni=1qi0pi0
Мұндағы; qi1 qi0 – есептегі және базистік кезеңдердердегі табиғи
Рi1 және Pi0- есептегі және базистік кезеңдердегі өнім бірлігінің
∑ni=1 qi1pi1 және ∑ni=1 qi0pi0- есептегі және
Тауар айналымының құндық көлем индексі есептегі кезеңді базистік кезеңмен
Сыртқы сауда айналымының физикалық көлем индексі -тек қана тауардың
J - Ласпейрес формуласы;
J - Пааше формуласы.
Сыртқы сауда айналымының баға индексі -тауарлар бағасының өзгеруі нәтижесіндегі
J - Ласпейрес формуласы
J - Пааше формуласы
мұндағы, және - есептегі және
- базистік мерзімдегі тауарлардың есептік мерзімдегі бағамен есептелген шартты
- есептік мерзімдегі тауарлардың базистік мерзімдегі бағамен есептелген шартты
Талдау мақсатына қарай, кейде бұл индекстерде тауар бағалары орташа
Орташа баға индекстерінің есептеу формуласы:
J - Ласпейрес формуласы;
J - Пааше формуласы
мұндағы, және -
- орташа бағаны есептеу формуласы.
Базистік және есептегі кезеңдердегі орташа бағаларды білу арқылы орташа
J :
Физикалық көлем индексі мен орташа баға экспорттық, импорттық және
Егер физикалық көлем индексі Ласпейрес формуласы бойнынша есепелген жағдайда,
J =J J немесе
(16)
Өнім құнын тауарлар санының оның бағасына көбейтіндісі ретінде қарауға
Жоғарыда аталған модель сатудан түскен түсімнің салыстырмалы өзгерісін сипаттайды,
Мультиплиткативтік модельдің негізінде тауар айналымының аддитивтік факторлық моделін құруға
немесе
- (17)
мұндағы, – тауар айналымының абсолютті өзгеру
Бұл модель әрбір фактордың жеке өзгерістерінің нәтижесінде және тұтас
Халықаралық экономикалық ұйымдардың статистикалық анықтамаларында жалпы әлемдік деңгейдегі баға
ел топтары (дамыған, дамушы) бойынша;
аймақ (Солтүстік Америка, Батыс Еуропа, Азия, Африка, Латын Америкасы)
жекелеген экономикалық топтаулар (ЕЭО, ЕЕСА және т.б.) бойынша.
БҰҰ мен оның ұйымдары жариялаған баға индекстері әлдеқайда көрнекті
Әлемдік сауда бағасы ретінде халықаралық сауда орталығында әйгілі фирмалардың
БҰҰ-ның статистикалық басылымдарында мынадай жолдармен топтастырылған шикізат тауарларының әлемдік
тұтастай алынған шикізат пен азық-түлік;
азық-түлік;
ауыл шаруашылық азық-түлік шикізаты;
минералды шикізаттар;
мұнайды қоспағандағы минералды шикізаттар;
түрлі-түсті металдар.
Бұл индекстер дамыған және дамушы елдер бойынша жеке жарияланады.
1) машиналар, жабдықтар және көлік құралдары;
2) химиялық азық-түліктер;
3) басқа да дайын бұйымдар.
Әртүрлі елдердің статистикалық қызметтеріндегі экспорт және импорттың орташа баға
Jсауда жағд. =
Бұл индекстің мәні тауар құрылымы мен тауарға арналған баға
Басқа бір елге немесе ел топтарына деген нақты бір
Jб.к. =
Мұндағы, qэij – j еліне экспортталған тауарлар саны; qи
– экспортталған (импортталаған) тауар бағасы толық орташа бағаға тең
Егер, Jб.қ. >100% болса, контрагеннтердің осы топтары сауда жүргізетін
Баға қатынастарының шамасы абсолютті құндық мәнде экспорттық және импорттық
а) экспорт үшін:
ә) импорт үшін:
б) тұтастай алғанда тауар айналымы үшін а) және ә)
(22)
Мемлекеттерде, сонымен қатар, Ласпейрес формуласымен есептелген экспорт пен импорт
Jсауда.брутто-шарты =
Жоғарыда аталған индекстер сыртқы сауданың тиімділігін сипаттайды. Сыртқы сауда
Тұтастай алғандағы сыртқы сауда тиімділігін, экспорт пен импорттың тиімділігін
Экспорттық тауарлар өндірісіне жұмсалған шығындар -тиеу және шекараға дейін
Импорттық өнім өндіретін отандық өндіріске жұмсалатын шығындар -әлдеқайда сапалы
Егер импортқа жқмсалған шығын экспортқа кететін шығыннан көп болса,
Экспорттың валюталық тиімділігі -экспорттен түсетін валюталық түсім мен оның
Импорттың валюталық тиімділігі -импорт шығынына елдегі импорт өндірісіне жұмсалатын
Бұл көрсеткіштер экспортталған және импортталған әрбір тауар бойынша есептеледі.
(n – тауары экспорттың
валюталық тиімділігі) валюталық тиімділігі)
(n – тауары импорттың
валюталық тиімділігі)
Егер, бұл туындылар нәтижесі бірліктерден көп болса, онда бұл
Импорттың орташа валюталық тиімділігі және n – тауарының валюталық
n – тауары экспорттың валюталық тиімділігі =
және:
n – тауары импорттың валюталық тиімділігі =
Экспорт моделіндегі валюталық тиімділіктің динамикасы (JB) өнім бірлігіне кететін
JB = JP : Jpb * Js (24)
Индекстердің формуласын орнына қоятын болсақ:
JB =
Мұндағы, Р1, Р0 – есептік және базистік кезеңдерге сәйкес
Экспорттың және импорттың валюталық тиімділігінен басқа, олардың бюджеттік тиімділігі
Экспорт бойынша көрсеткіштердің есебі мына бастапқы деректерге негізделеді:
- кәсіпорын бағасындағы экспортталған өнім құны;
- сыртқы сауда ұйымдары босатқан бағадағы экспорт құны;
- сыртқы нарықта тауарларды сатудан түскен валюталық түсім.
Экспорт өндірісінің тиімділігі (Э ) мына формула бойынша
(26)
Өнім өндірісіне және әлемдік нарықта сату қажеттілігін тудыруға арналған
(27)
Экспорттың бюджеттік тиімділігі :
(28)
Халық шаруашылық немесе валюталық тиімділік коэффициенті :
(29)
Халық шаруашылығының тиімділік сомасы өндіріс тиімділігі мен делдалдық ұғымдардың
Бұл көрсеткіштерді есептегендегі шамалар:
сыртқы сауда бағасындағы импорт құны немесе импорттың тауарларды сатып
ішкі бағадағы импорт құны;
импортталған тауарларға ұқсас отандық тауар өндірісіне жұмсалған шығын құны.
Импортты тұтыну тиімділігі :
(30)
Импортты тұтынудың тиімділік сомасы :
(31)
Импорттың бюджеттік тиімділігі :
(32)
Бюджеттік тиімділіктің сомасы :
. (33)
Импорттың халық шаруашылық тиімділігінің кэффициенті (валюталық тиімділік) :
(34)
Барлық экономика бойынша импорттың тиімділік сомасы :
(35)
1.2 Сыртқы сауданың көрсеткіштер жүйесі.
Сыртқы сауда деп – шетелден тауар және қызмет сатып
Тауарлардың кедендік шекараны өткен мерзімі оның сатып алу –
Сыртқы сауда барлық мемлекеттердің валюта табудағы негізгі қайнар көзі,
Экспортқа шығарылған және импорттау тауарларының жиынтығы сыртқы сауда статистикалық
Тауарлардың экспорты:бұл мемлекеттердің материалдық ресурстарын азайтатын, тауарлармен жүргізілетін комерциялық
Экспорт – мемлекетте өндірілген тауарлар және реэкспорт тауарларынан құрылады.
Реэкспорт – бұл мемлекетке шетелден әкелінген, сонан соң өңдеу
Мемлекетке өндірілген тауарларға жататындар : сол мемлекетте өндірілген, өсірілген
Экспорт операциясының түрлері – комерциялық келісім, келісім бойынша жеткізу,
Тауарлардың импорты – бұл мемлекттің материалдық құндылығын өсіретін, оның
Импортқа жататын тауарлар :
ұлттық шаруашылықта тұтынуға қажет, мемлекетке шетелден әкелінген тауарлар;
реэкспорт үшін шеттен әкелінген тауарлар(қайта шетелге шығару);
отандағы ұйымдардың өзіндік тұтыну үшін шетелден сатып алынған тауарлар
Өзара келісім жасайтын елдерді контрагент деп атайды.
Жалпы сыртқы сауда операциялары контрагент арасында топтастырылады.
Сауда бағыты бойынша (экспорт, импорт, реэкспорт, реимпорт).
Тауар түрлері ойынша (тұтыну тауарлары, шикізат, жабдықтар).
Тауарлардың дайындық дәрежесі бойынша (дайын өнім, запастық белгі, жинақталған
Тауар ауыстыру операциясы бойынша (үстеме сатып алу, бартерлік, компенсацияланған
Сауданың ғылым – техникалық жетістіктері түрлері бойынша және әр
Операциялар, келісім міндеттерінің орындалуын қамтамасыз ету түрлері бойынша (көліктік,
Халықаралық сауда жалпы және арнайы болып бөлінеді. Жалпы сауда
Сонымен қатар, анализде кері экспорт және кері импорт көрсеткіштері
Елге әкелінген тауарлар, оларды кейін шығару мақсаты – транзит
Таза экспорт – бұл, экспортты импорттан арттыру және экспорт
Таза импорт – бұл, импортты экспорттан арттыру, яғни И-Э.
Тауарлардың әр түрлі түрлеріне байланысты сауданың ерекшелігіне тоқталайық.
Тұтыну саудасының тауарларының негізгі жағдайлары болып мыналар табылады:
Көтерме сатып алушылардың бар болуы, яғни, үлкен топ тауарлардың
Жарнама, бұрынғы тауарларды ақшаға айналдыру.
Көптеген тауарларды сату алдында байқалғандарды сату.
Осы нарықтың және сапасына байланысты жаңа тауарлар.
Шикізат саудасының ерекшелігі, ол елдермен ұзақ мерзімді келісім жасайды,
Осы келісімдердің негізгі пунктілері болып, жарты жыл немесе жылына
Халықаралық сауданың ерекшелігі машина – техникалық бұйымдар құрылуы мынада,
Экспортер жабдықты жеткізіп тұрудан басқа тағы;
Оны мантаждау
Жергілікті қызметшілерге жабдықты қолдану және оның қызмет көрсетуін үйрету.
Кепілдік мезгіліндегі жабдықтардың үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз ету.
Запас бөлшектермен қамтамасыз ету.
Импортер өз кезегінде бір уақытта қосымша келісім шартқа қол
запас бөлшектерді жеткізіп тұру үшін.
жабдықты монтаждау үшін.
қызметшілерді оқыту үшін.
техникалық қызмет көрсету үшін.
Жасалған келісім шартта осы аталған пункттердің не бары біреуі
Сыртқы сауда операцияларының топтастырылуында тауар ауыстыруының мынадай тауар түрлері
1.3. Ішкі сауданың көрсеткіштер жүйесі.
Мемлекеттің экономикасың даму нәтижесін, яғни өнімдерді, жұмыстарды, қызметтерді өндіру
Сауда және қоғамдық тамақтану саласына ішкі сауда, сыртқы сауда,
Ішкі саудаға кіретін ұйымдар:көтерме,бөлшек сауда, қоғамдық тамақтану, көтерме және
Бөлшек және көтерме сауда ұйымдарының өнімі сауданың үстеме бағасымен
Саудалық үстеме баға – бұл, пайда алу жолындағы шығындарды
Ішкі сауданың тауар айналымы -бөлшек және көтерме тауар айналымдарынан
Тауар айналымына талдау жасауға тауардың келесі топтарын анықтау қажет:
азық – түлік тауарлары;
азық – түлік емес тауарлар (ұзақ уақыт бойы қолданылатын
Көтерме тауар айналымы – бұл, экспортқа немесе рыноктық емес
Көтерме сауданың негізгі элементтері:
қор рыноктары;
екіншілік рыноктар;
валюта рыногы;
шикізат – тауар рыноктары;
биржадан тыс сауда.
Тауар байланысының екі түрінің ішіндегі экономикалық тиімдісі нақты сауда
өндірілген тауарларды бірден бөлшек саудаға жіберу;
қайта сату фирмаларының қызметін пайдаланып, көтерме саудаға жіберу.
Егер, тауар өндірістен тұтынушыға бірден жеткізілсе, тауар айналымы транзит
Бөлшек тауар айналымы – бұл, тұрғындарға, ұйымдарға және мекемелерге
ЖТА = БТА + КТА (36)
ЖТА – жалпы тауар айналымы;
БТА – бөлшек тауар айналымы;
КТА – көтерме тауар айналымы.
Бұл көрсеткіштер құрамында қайталанған есеп бар. Нақты сату көлемін
Тауар айналымының жалпы динамикасы тауар айналымы индексінің нақты бағасымен
J – нақты баға мен тауар айналымы =
және - базистік және есеп беру
және - базистік және есеп беру
1.4 Кеден статистикасының көрсеткіштер жүйесі.
Кеден статистика мынадай көрсеткіштер жүйесінен тұрады.
1 Кеден потенциялының статистикалық көрсеткіштері:
1)Еңбекші потенциал;
2)Материалды-техникалық потенциал;
3)Сыртқы сауда потенциал:
а)Экспорт;
ә)Импорт;
б)Сыртқы сауда айналымы;
в)Реэкспорт,Реимпорт.
2 Кеден әрекетінің ағымдағы көрсеткіштері:
1)Дайындалған жүктің көлемі;
2)Көлік құралдарының саны;
3)Жеке тұлғаның,жолаушылардың саны;
4)Дайындалған КЖД-ң саны.
3 Тәртіп бұзылуының көрінуіндегі кеден әрекетінің көрсеткіштері:
1)Кеден құқығы бұзылуының саны;
2)Қылмыс саны;
3)Контрабанда көлемі;
4)Есіртке көлемі;
4 Кеден әрекетінің қорытынды көрсеткіштері:
1)Кедендік табыс;
2)Импорттық баж салығы (пошлина)
3)Процедураға ақы төлеу;
4)Лицензиялық жинақ;
5)ҚҚС,акциздер;
6)Жалпы табыс;
7)Басқада табыстар (штрафтар)
5 Шығын көрсеткіштері:
1)Аралық қолдану;
2)Негізгі капиталды қолдану;
3)Еңбекке ақы төлеу.
6 Кеден әрекетінің нәтижелік көрсеткіштері:
1)Нәтижелік шығын көрсеткіштері;
2)Нәтижелік ресурс көрсеткіштері [8, 78].
1.5 Қазақстан Республикасының кеден іс ұйымдастыру.
Қазақстан Республикасының кеден комитеті мемлекеттік кірістер министірліктердің құрамына енеді.
Қазақстан Республиксының орталық кеден органы
Кеден басқармасы
Кеден
Кеден күзет органдары
ГДРК министірлік кеден комитеті – елдегі кеден қызметінің ең
Кеден комитетінің төрағасы
Бірінші орынбасар
Орынбасар
Көмекші
Төраға кеңесшісі
Комитет негізін басқарма құрайды:
Контрабанда және кеден ережелерінің бұзылуын қадағалайтын күрес ұйым басқармасы
Кеден табыстарын қарайтын басқармасы
Кеден контактілерін қарайтын басқармасы
Ақпарат жұмыстарын қадағалайтын қаражаттық-шаруашылық басқармасы
Кадрлар басқармасы
Сыртқы байланыстар бөлімі
Қауіпсіздік бөлімі
Кеден экспертизалар бөлімі
Кеден бақылау басқармасы мынадай бөлімдерден тұрады:
Кеден бақылау ұйымы
Кеден тәртіп бөлімі
Контрабанда және кеден құқығы бұзылғанын қадағалайтын күрес ұйым басқармасы
Шапшан (оперативный) бөлімі
Контрабандамен күрес бөлімі
Кеден құқығын бұзуларымен күрес бөлімі
Заңға сүйінген қамтамасыз ету бөлімінде алдын ала ескерілген, заң
Қызметкерлердің толық штатымен бухгалтерия қарастырылып отырған басқарманың басты бөлімшесі
Қажетті бөлімшесі заттық – техникалық жабдықтау, қару – жарақтар,
Кеден клмитетін сыртқы экономикалық қатынастардың ішкі мемлекеттік органдарына жатқызуға
әр түрлі елдерде ақпараттар жинау және кеден іс күй
басқа елдермен Қазақстанның кеден ынтымақтастығы
Сыртқы байланыстар бөлімі келесі функцияларды орындайды:
кеден іс сұрақтарына байланысты халықаралық заңға сүйінген актілерді зерттеу.
Орталық халықаралық органмен, дүниежүзілік кеден органмен (ДКО) және басқа
Бөлімнің басты бағыттарына сыртқы экономика қызметіне қатысушыларына тексеру және
Кеден ісінің шешім қабылдауына байланысты кеден органдарының жұмыс істеу
Көлік құралдарының контейнерлік сканированияның инспекциялық жүйесі – көлік құралдарын
Тауарларды жеткізу бақылауының автоматтандырылған жүйесі – көлік құралдарының параметрлерін
WEB- декларанттың электрондық декларациялау комплексі жүкті қағазсыз кедендік дайындаудың
Кедендік киоск – жолаушы декларациясын толтыру процессін автоматтандырады.
КААЖ-2 проектінің шегінде мынадай жүйелер енгізілген: «Дербес счет»; «Оңайтылған
Кеден органдарының және электрондық кеденді жасауға байланысты автоматты түрде
Қазіргі күні ақпараттық технологияны енгізу сұрақтары мемлекеттік органдарымен тығыз
2001 жылы кедендік автоматтандырылған ақпараттық жүйесі енгізілген, яғни бұл
Жаңа технологияларды және қағидаттарды енгізуде кеден органдары көптеген қиыншылықтармен
Ақпараттық жүйені жасау мақсатында «бір терезелі» қағидатты ұйымдастыру үшін,
Қағазда бұл өте қысқаша баяндалады, бірақ бірыңғай ақпараттық жүйені
Кеден автоматтандырылған ақпараттық жүйені, тауарларды жеткізілуін бақылауының автоматтандырылған жүйесі,
Қазіргі күні кеден органдарында тауарлар және көлік құралдарын дайындау
Бұдан былай, жетілдірілген қатынастық және ақпараттық жүйелер процессі, бағдарламалық
Кез келген мемлекеттік органдарда осындай орталықтарды құру үшін, ең
1-Кесте-Кеден және басқа органдармен сыртқы экономикалық әрекетке қатысушылардың схемасы.
Тасушы
Кеден жанындағы құрылым
Қабылдау және дайындау
СВХ; МВХ
Іріктеуді тексеру
Шығару 1 этап
2 этап
төлеу
3 этап
Қабылдау (1этап) Төлеу қабылдау (2 этап) Шығару (3 этап)
ТП и Н төлеу
Декларировалау
Жеке құжаттарды тексеру
КЖД тіркеу
КЖД қарастырылуы
Тауарларды тексеру Тауарлар туралы мәліметтерді қарастыру
Төлеу құжаттарының дұрыстығы
Тауарларды тексеру Тауарларды тексеру
Тауарларды шығару
1 Үлгі- Жүкті дайындау барысында кедендік және басқа органдарымен
1.6 Кеден органдар әрекетінің статистикалық мәліметтерінің жинау,өңдеу және
Кеден органдарының әрекеті туралы мәліметтер кедендік жүк декларациясынан алынады.
1 Жалпы ережелер.
1.1 Тауарларға кедендік жүк деклорациясының (КЖД) толтыру тәртібін нағыз
1.2 КЖД жинағы 4 парақтан тұрады, яғни ТД1 формасы
1.3 КЖД негізгі парағы (ТД1 формасы) бір атты тауарлар
1.4 Әртүрлі атты тауарларды декларанттау барысында қосымша парақ қолданылады
1.5 Бір КЖД-да (ТД1 және ТД2 формалары) 100 атты
1.6 КЖД-да түзетілген жерлер болмауы керек. Түзетілген қате мәліметтерді
1.7 КЖД қазақ тілінде, орыс тілінде және компьютерде немесе
1.8 Егер, КЖД –ғы кез-келген графасында алдынғы толтырған текстік
1.9 Басқа түрлі тауарларды қолдану рұқсат етіледі, яғни баж
1.10 Қажет мағлұматтарды мәлімдеуді (мекеменің аты, вагондардың номері, контейнердің
1.11 Алдын-ала қарастырылмаған нұсқауда декларантпен ақпаратты енгізу КЖД бланктерін
1.12 Кеден органдары декларацияны және қосымша парақтарды тіркейді, КЖД-ң
1.13 Кедендік жүк декларайиясының парақтарын келесі түрде таратылады:
Бірінші парақ – кеден органда қалып, арнайы архивте сақталады.
Екінші парақ (статистикалық) – кедендік статистика бөлімінде қалады.
Үшінші парақ – декларантқа қайтып беріледі.
Төртінші парақ.
тауарды шығару кезінде, оған тауарды қоса жіберу құжаттар тіркеліп
тауарды кіргізген кезде кедендік дайындау жасайтын, кеден органның кедендік
1.14 Нағыз нұсқаудың мақсаттары мыналарды түсіндіреді:
көлік құжаттары – халықаралық автомобиль жүк құжаттамасы, темір жол
Тауарларға ілеспе құжаттар – Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы
Көлік құралы – халықаралық тасымалдауларды жүзеге асыру үшін қолданылатын
Кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкелетті орган – Қазақстан Республикасында
Шартты түрде шығару – тауарлар мен көлік құралдарын шектеп
Сыртқы экономикалық қызметке қатысушы – Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
Электрондық құжат - өзіндегі ақпарат электрондық цифрлық нысанда берілген
Электрондық цифрлық қолтаңба – электрондық цифрлық қолтаңба құралдарымен жасалған
Тауарларды өткізуші тұлға - өз атынан не басқа тұлғаның
Тауарды алушы – кедендік бақылаудағы тауарларды жеткізуге тасымалдаушы міндетті
1.15 Бір тауарлы партия болып декларантталады:
Тауарлар мен электрэнергия, электр желілері немесе құбыр көлігімен, орын
Тауарлар, сыртқы тауар келісім бойынша 1 жіберуден 1 қабылдаушыға
Тауарлар сыртқы тауар келісімі бойынша 1 қабылдаушыға 1 жіберушіден
Тауарларды декларанттау кезінде б) және в) пунктыларында, көліктік құралдардың
КЖД-ның сыртық бетінде тасымалдаушы құжаттардың номер және көліктік құралдардың
Мысалы: пункт в) –да көрсетілген жағдайды сақтау барысында, бір
18 графада мынау көрсетіледі: үш автокөлік «см на обороте»
КЖД-ның сыртқы бетінде мынау көрсетіледі:
А777ЕМ
А555АЕ
А666АЕ
1.16 Шетел (азаматтары) туралы мәлімет берген жағдайда КЖД да
Кедендік жүк декларациясы 54 графадан тұрады [11, 69].
2 Кеден органдардың әрекетінің статитикалық талдау
2.1 Қ.Р. Кеден органдарының құрылуы және даму тарихы
Кеден,таможня (түркі тіліндегі тамға –таңба,белгі сөзінен шыққан)-тауардың және көлік
Қазан төңкерісі кезінде Ресейдің кеден жүйесі күйреді.Алайда,1918 ж. Қаржы
Қазақстанда екі Кеден окрігі-Жетісу Кеден окрігі (Алматы және Талдықорған
Қазақстан Республикасының Кеден аумағы оның құрлықтағы аумағына,аумақтық және ішкі
Кеден органдарының құқықтары
Кеден органдары:
өз өкілеттігі шегінде осы Кодексте көзделген нормативтік құқықтық актілерді
мемлекеттік органдардан және шет мемлекеттер органдарынан, сыртқы экономикалық және
осы Кодексте және Қазақстан Республикасының лицензиялау туралы заңдарында белгіленген
Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес соттарға талап қоюға;
Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес құқық бұзушылықтар жасаған немесе
Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес фактілер мен оқиғаларға құжаттама
кеден органдарының ресми өкілдерін Қазақстан Республкасының тиісті халықаралық шарттары
ақпараттық жүйелерді, байланыс жүйелерін және деректерді беру жүйелерін, кедендік
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес кеден органдарына жүктелген функцияларды орындау
Қазақстан Респубоикасының жедел-іздестіру қызметі туралы заңдарына сәйкес жедел-іздестіру қызметін
Кеден органдарының міндеттері.
1 Кеден органдары
сыртқы экономикалық және өзге де қызметке қатысушылардың кеден ісі
төмен тұрған кеден органдарының және кеден органының лауазымды адамдарының
өз өкілеттігі шегінде Қазақстан Республикасының сыртқы саудасы мен экономикасын
тауарлар мен көлік құралдарының Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы
Қазақстан Респуьликасының қылмыстық әс жүргізу заңдарында көзделген тәртіппен кеден
Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңдарында көзделген тәртіппен
өз өкілеттігі шегінде сыртқы экономикалық және өзге де қызметке
кедендік төлемдердің және салықтардың толық өндіріп алуына және (республикалық
(мемлекеттік – алып тасталды) бюджетке белгіленген мерзімдерде төленбеген кедендік
Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мерзімдерде кеден ісі саласындағы қызметті
Қазақстан республикасының сыртқы саудасының кедендік статистикасын және арнаулы кедендік
мемлекеттің меншігіне айналдырылған тауарлар мен көлік құралдарының сақталуын қамтамасыз
өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының кедендік шекарасының кедендік шекарасын
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес кеден органдары қызметінің қауіпсіздігін, кеден
өз құзыреті шегінде кеден органдары лауазымды адамдардың тарапынан болған
кеден ісі саласындағы құқық бұзушылықтардың жасалғандығы туралы ақпарат жинауды
өз құзыреті шегінде сот актілерін, прокурорлардың, сондай-ақ құқық қорғау
ұлттық қауіпсіздік органдарымен және басқа да тиісті мемлекеттік органдармен
Қазақстан Республикасының салық, валюталық және өзге де заңдары саласындағы
осы Кодексте белгіленген тәртіппен сыртқы экономикалық және кеден ісі
кеден ісі саласында келіп түскен сауалдар мен ұсыныстардың уақтылы
кеден ісі саласында өтеуге кеңес беруді жүзеге асыруға;
Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес кедендік әкімшілік жүргізуді жүзеге
(кеден органдары Қазақстан республикасының заң актілерінде көзделген өзге де
2 Кеден органдары Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес басқа
Кеден органдарының талаптарын орындаудың міндеттілігі.
кеден органдары мен олардың лауазымды адамдарының талаптары Қазақстан Республикасының
кеден органдары мен олардың лауазымды адамдардың талаптарын орындамау, сондай-ақ
26-бап. Кеден ісі саласындағы ақпаратқа қатынас
кеден органдарына басқа мемлекеттік органдар, сыртқы экономикалық және кеден
мемлекеттік құпиялардан, коммерциялық немесе заңмен қорғалатын өзге де құпиядан
кеден органдары ресми сұрату бойынша мәліметтерді Қазақстан Республикасының мынадай
құқық қорғау органдарына – кеден ісісаласында құқық бұзушылық жасаған
соттарға – олардың талап етуі бойынша;
жедел-әздестіру қызметінің субъектілеріне – кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкілетті
Қазақстан Республикасының өзге де мемлекеттік органдарына Қазақстан Республикасының заң
кеден органдары мәліметтерді басқа мемлекеттердің кеден немесе құқық қорғау
мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өздері алған ақпараттың
2.2 Экспорттық операцияларды динамикалық және құрлымдық талдау.
Сыртқы сауда деп – шетелден тауар және қызмет сатып
Тауарлардың кедендік шекараны өткен мерзімі оның сатып алу –
Сыртқы сауда барлық мемлекеттердің валюта табудағы негізгі қайнар көзі,
Экспортқа шығарылған және импорттау тауарларының жиынтығы сыртқы сауда статистикалық
Тауарлардың экспорты:бұл мемлекеттердің материалдық ресурстарын азайтатын, тауарлармен жүргізілетін комерциялық
Экспорт – мемлекетте өндірілген тауарлар және реэкспорт тауарларынан құрылады.
Реэкспорт – бұл мемлекетке шетелден әкелінген, сонан соң өңдеу
Мемлекетке өндірілген тауарларға жататындар : сол мемлекетте өндірілген, өсірілген
Экспорт операциясының түрлері – комерциялық келісім, келісім бойынша жеткізу,
2 Кесте- 1997-2003 жж. аралығындағы Қазақстан Республикасы бойынша
Жылдар Экспорт, млн.тг ,% Ө ,%
тұр тіз тұр тіз тұр тіз
1997 6497,0 - - - - - - 65
1998 5334,1 -1163 -1163 82 82 -18 -18 53
1999 5871,6 -625,4 537,5 90 110 -10 10 59
2000 8812,2 2315 2940,6 138 150 35,6 50 88
2001 8639,1 2142 -173 130 98 33 -2 86
2002 9670,3 3173 1031 150 112 49 12 97
2003 12926,7 6430 3256 198 134 99 34 129
2 кестедегі мәліметтер бойынша 1997-2003 жж. аралығындағы экспорт
Динамикалық қатардың орташа дәрежесін есептеу:
8250,1
8006,5
Орташа нақты өсім:
1600,5
1071,6
Орташа өсу қарқыны:
1.044
104.4
Орташа өсім қарқыны:
0,044
4,4
Интропаляция және кстрополяция:
10782,9
8996,
3 Кесте- 1997-2002 жж. Қазақстан Республикасы бойынша экспорттық
1997 1998 1999 2000 2001 2002
Экпорт-ң жалпы көлемінен-өнімнің аса маңызды түлері бойынша
Мұнай және газ конденсаты 25,7 30,9 39,3 48,21 49,24
Көмір 5,6 6,05 2,65 1,86 2,68 1,78
Мұнай өңдеу өнімдері 1,97 0,98 0,98 1,13 1,5 1,23
Табиғи газ 0,31 0,42 0,42 0,42 0,91 2,22
Сазбалшық(алюминий оксиді) 2,28 2,71 2,3 1,82 2,08 1,78
Тазартылған мыс және мыс қорытпалары 9,3 9,52 8,98 7,55
Өңделмеген қорғасын 0,76 0,76 0,83 0,67 0,65 0,55
Темір рудасы ж/е концентраты, темір рудасының жентегін қоса 2,98
Қақталған жайпақ қара металл,ақ қаңыл 10,86 9,67 10,22 8,67
Ферроқорытпалар 3,15 4,2 3,83 3,18 3,64 3,52
Мақта талшығы 1,19 0,97 0,79 0,96 0,96 1,08
1 2 3 4 5 6
Бидай 6,62 4,85 4,54 5,10 3,71 3,36
Өңделмеген мырыш 3,37 3,4 2,85 2,03 1,82 1,59
Жаңа сойылған салқындатылған н/е тоңазытылған ет ж/е ішек-қарын 0,87
Минералды н/е химиялық тыңайтқыштар 0,66 0,07 0,1 0,01 0,05
Жүн 0,41 0,09 0,12 0,05 0,05 0,04
Өнімнің аса маңызды түрлері бойынша экспорттың жалпы көлемі 1997
1Сурет-1997-2002 жж. Қазақстан Республикасы бойынша экспорттық операциялардың
2.3 Импорттық операцияларды динамикалық және құрлымдық талдау.
Сыртқы сауда деп – шетелден тауар және қызмет сатып
Тауарлардың кедендік шекараны өткен мерзімі оның сатып алу –
Сыртқы сауда барлық мемлекеттердің валюта табудағы негізгі қайнар көзі,
Тауарлардың импорты – бұл мемлекттің материалдық құндылығын өсіретін, оның
Импортқа жататын тауарлар :
ұлттық шаруашылықта тұтынуға қажет, мемлекетке шетелден әкелінген тауарлар;
реэкспорт үшін шеттен әкелінген тауарлар(қайта шетелге шығару);
отандағы ұйымдардың өзіндік тұтыну үшін шетелден сатып алынған тауарлар
4 Кесте- 1997-2003 жж. аралығындағы Қазақстан Республикасы бойынша импорт
Жылдар Импорт
млн.тг ,% Ө ,%
тұр тіз тұр тіз тұр тіз
1997 4300,8 - - - - - - 43
1998 4313,9 13 13 100 100 0,3 0,3 44
1999 3655,1 -646 659 85 85 -15 -15 36,5
2000 5040,0 739 1385 120 138 17 38 50,4
2001 6446,0 2145 1406 150 128 50 28 64,5
2002 6584,0 2283 138 153 102 53 2 66
2003 8408,7 4108 1825 195 130 95,5 28 66
4 кестедегі мәліметтер бойынша 1997-2003 жж. аралығындағы
= 5535,5; 684,6;
4,4; 7427,3;
5 Кесте- 1997-2002 жж. Қазақстан Республикасы бойынша импорттық операциялардың
1997 1998 1999 2000 2001 2002
Иимпорт жалпы көлемінен өнімнің аса маңызды түрлері бойынша:
Шай 0,4 0,64 0,74 0,43 04 0,39
Өсімдік майы маргаринді қоса 0,83 0,75 1,02 0,91 0,84
Қант 2,16 2,1 2,35 1,76 1,91 1,51
Кондитерлік тағамдар 1,48 0,79 0,98 1,29 1,04 1,13
Алкогольді ішімдіктер,этил спирті қоса 2,4 0,57 0,19 0,25 0,25
1 2 3 4 5 6
Өңделген темекі,темекі өнімдері 1,47 0,95 0,68 0,3 0,26 0,29
Көмір 0,62 0,69 0,51 0,24 0,07 0,08
1 2 3 4 5 6
Кокс ж/е тас көмірден алынған жартылай кокс 1,17 1,004
Мұнай ж/е газ конденсаты 3,87 3,4 0,44 1,58 3,6
Мұнай қайта өңдеу өнімдері 3,79 4,5 2,56 4,95 4,51
Табиғи газ 2,15 2,61 2,89 2,37 2,27 3,65
Электр энергиясы 2,78 2,24 1,83 0,78 0,67 0,43
Химиялық өнеркәсібінің өнімсдері,пластмассалар,каучук 14,2 12,95 12,5 14,66 14,07
олардан жаңа шиналар 1,38 0,67 0,87 1,11 1,14 1,12
Қара металдан құбырлар 2,36 2,34 2,25 4,13 5,93 3,84
Машиналар ж/е жабдықтар 23,33 23,8 26,29 27,82 28,73 28,58
Көлік құралдары 8,55 6,53 16,96 11,17 9,69 12,2
олардан:
жеңіл автомобильдер
жүк автомобильдері
саймандар
Өнімнің аса маңызды түрлері бойынша импорттың жалпы көлемі
2 Сурет-1997-2002 жж. Қазақстан Республикасы бойынша импорттық операциялардың құрлымдық
6 Кесте- 2000-2004 жж. Қазақстан Республикасы бойынша тауар айналымы.
2000 2001 2002 2003 2004
Тауар айналымы 13852,2 15085,1 16254,3 21335,4 32877,5
Экспорт 8812,2 8639,1 9670,3 12926,7 20096,2
Импорт 5040 6446 6584 8408,7 12781,3
3 Сурет 2000-2004 жж. Қазақстан Республикасы бойынша тауар айналымының
7 Кесте- 1997-2002 жж. Қазақстан Республикасы бойынша сыртқы сауда
1997 1998 1999 2000 2001 2002
Тауар айналымы
Экспорт 60,17 55,29 61,63 63,61 57,27 59,49
Импорт 39,83 44,71 38,37 36,68 42,73 40,51
4 Сурет-1997-2002 жж. Қазақстан Республикасы бойынша тауар айналымының құрлымы.
2.4 Импорт пен Экспорттың орташа түсімділігін аналитикалық
Экспорт және импорттың уақытқа байланысты қалай өзгергенін білу үшін
Егер зерттеуге алынған динамикалық қатар бірқалыпты нақты өзгеріп отыратын
(38)
- тегістелген қатардың дәрежесі;
ж/е - түзү сызықты параметрлері;
t- мезгілдік н/е кезеңдік уақыт мерзімінің рет
Динамикалық қатарлардың уақыт көрсеткіштері (t ) әрқашан белгілі болады.
(39)
у- динамикалық қатардың нақты дәрежесі;
n- қатардың саны.
Осы формуллар көмегімен төменде берілген ( 8 кесте) бойынша
8 Кесте-Қ.Р. бойынша 1997-2002 жылдардағы экспорттың орташа түсімділігі, млн.АҚШ
Жылдар Орт.түсім. № t y
1997 6497,0 1 6497,0 1 5571,0
1998 5334,1 2 10668,2 4 6330,9
1999 5871,6 3 17614,8 9 7090,8
2000 8812,2 4 35248,8 16 7850,7
2001 8639,1 5 43195,5 25 8610,6
2002 9670,3 6 58021,8 36 9370,5
Барлығы: 44824,3 21 171246,1 91 44824,5
Кестедегі есептелген көрсеткіштер арқылы ж/е
6 [:6]
[:21]
Енді, екінші теңдеуден бірінші теңдеді алатын болсақ, онда мына
Осыдан кейін - дің сандық мәнін
; Онда тең.
Осыған байланысты мен
бастапқы орташа мәні (4811,1)
жыл сайынғы орташа түсімділіктің өсімі (759,9).
5 Сурет- 1997-2002 жж. экспорттың орташа түсімділігі.
9 Кесте-Қ.Р. бойынша 1997-2002 жж. импорттың орташа түсімділігі, млн.
Жылдар Орт.түсім. № t y
1997 4300,8 1 4300,8 1 3787,1
1998 4313,9 2 8627,8 4 4294,9
1999 3655,1 3 10965,3 9 4802,7
2000 5040,0 4 20160,0 16 5310,5
2001 6446,0 5 32230,0 25 5818,3
2002 6584,0 6 39504,0 36 6326,1
Барлығы: 30339,8 21 115787,9 91 30339,6
[:6]
[:21]
= 3279,3 + 507,8 t
6 Сурет- 1997-2002 жж. импорттың орташа түсімділігі.
10 Кесте-Қазақстан Ресбуликасы бойынша 1991-2002 жж. сыртқы сауданың
Жылдар Орташа түсім. № t t
1997 10797,8 1 10797,8 1 9357,5
1998 9646,0 2 19292,0 4 10625,3
1999 9526,7 3 28580,1 9 11893,1
2000 13852,2 4 55408,8 16 13160,9
2001 15085,1 5 75425,5 25 14428,7
2002 16254,3 6 97525,8 36 15696,5
Барлығы 75162,1 21 287030 91 75162,1
6 [:6]
21 [:21]
;
;
7 Сурет- 1997-2002 жж. сыртқы сауданың орташа түсімділігі.
2.5 Макроэкономикалық көрсеткіштер мен кеден әрекетінің арасындағы байланысты талдау.
Экспорттың және импорттың көлемі ЖАӨ және ЖІӨ көрсеткіштеріне байланысты
Осы байланыстың қаншалықты тығыз екендігін анықтау үшін сызықтық корреляция
r =
r -сызықты корреляция коэффиценті;
-факторлы белгілердің орташа шамалары:
= (41)
-қорытынды белгінің орташа шамасы:
= (42)
-өзара байланысты екі белгі көбейтіндісің орташа шамалары:
=
-факторлы белгілердің орташа шаршылық ауытқулары:
(44)
-нәтижелі белгінің орташа шаршылық ауытқуы:
(45)
11 Кесте- Аймақтар бойынша ЖАӨ мен Экспортты жұп корреляция
ЖАӨ(Х) Экспорт(У) Х У (
Ақмола 117,9 125,6 13900,4 14808,2 9196,8 521717,3
Ақтөбе 191,7 1321,6 36748,9 25335 488,4 224391,7
Алматы 189,2 81,3 35796,6 15381,9 605,2 587675,6
Атырау 499,7 3399,7 24970 1698830 81738,8 6511683
Шығ.Қазақстан 287,3 560,2 82541,3 160945,4 5402,2 82771,3
Жамбыл 89,6 114,7 8028,2 10277,1 15425,6 537582,2
Бат.Қазақстан 194,7 606,4 37908,1 118066,1 364,8 58322,2
Қарағанды 362,7 1919,8 131551,3 696311,5 22171,2 1148970
Қостанай 198,9 362,9 39561,2 72180,8 222 235225
Қызылорда 114,8 866,9 13179 99520,1 9801 361
Маңғыстау 194,8 1682,9 37947 327828,9 361 697225
Павлодар 216,5 478,9 46872,2 103681,8 7,3 136161
Сол.Қазақстан 100,2 59,9 1004 6001,9 12904,9 620944
Оң.Қазақстан 235 290,9 55225 68361,5 449,4 310249
барлығы 2993 118741,7 3417530 159138,6 11673276
орташа 231,8 847,9 244109,3 11367 833805,4
Есептеу нәтижесінде ЖАӨ мен экспорт арасындағы байланыс 0,645-ке тең
12 Кесте- Аймақтар бойынша ЖАӨ мен Импортты жұп корреляция
ЖАӨ(Х) Импорт(У) Х У (
Ақмола 117,9 93 13900,4 10964,7 9196,8 61801,9
Ақтөбе 191,7 642,3 36748,9 123128,9 488,4 90420,5
Алматы 189,2 421,3 35796,6 79709,9 605,2 6352,1
Атырау 499,7 620,7 24970 310163,8 81738,8 77896,8
Шығ.Қазақстан 287,3 526,4 82541,3 151234,7 5402,2 34151
Жамбыл 89,6 111,8 8028,2 10017,3 15425,6 52808
Бат.Қазақстан 194,7 420,5 37908,1 81871,3 364,8 6225,2
Қарағанды 362,7 485,7 131551,3 176163,4 22171,2 20764,8
Қостанай 198,9 261,6 39561,2 52032,2 222 6400
Қызылорда 114,8 114,9 13179 13190,5 9801 51392,9
Маңғыстау 194,8 445,9 37947 86861,3 361 10878,5
Павлодар 216,5 249,1 46872,2 53930,1 7,3 8556,2
Сол.Қазақстан 100,2 192,2 1004 19258,4 12904,9 22320,4
Оң.Қазақстан 235 197,8 55225 46483 449,4 20678,4
барлығы 2993 4783,2 1215010 159138,6 470646,7
орташа 231,8 341,6 86786,4 11367 33617,6
Есептеу нәтижесінде ЖАӨ мен импорт арасындағы байланыс 0,704-ке тең
13 Кесте- 1995-2003 жж. ЖІӨ мен Экспортты жұп корреляция
Жылдар ЖІӨ(Х) Экспорт(У) Х У
1995 1,014 5,5 1,03 5,58 2,06 0,8
1996 1,41 5,9 1,99 8,32 1,08 0,23
1997 1,67 6,5 2,79 1085 0,61 0,014
1998 1,73 5,3 2,99 9,17 0,52 1,17
1999 2,016 5,8 4,06 11,69 0,19 0,34
2000 2,59 8,8 6,71 22,79 0,02 5,86
2001 3,25 8,6 10,56 27,95 0,64 4,93
2002 3,77 9,7 14,21 36,57 1,74 11,02
2003 4,61 12,9 21,25 59,5 4,66 27,04
барлығы 22,06 69 65,6 192,42 11,52 51,43
орташа 2,45 87,7 7,29 21,38 1,28 5,71
Есептеу барысында ЖІӨ мен Экспорт арасында тығыз байланыс бар,
14 Кесте- 1995-2003 жж. ЖІӨ мен Импортты жұп корреляция
Жылдар ЖІӨ(Х) Импорт(У) Х У
1995 1,014 3,8 1,03 3,85 2,06 1,9
1996 1,41 4,2 1,99 5,92 1,08 0,96
1997 1,67 4,3 2,79 7,18 0,61 0,77
1998 1,73 4,3 2,99 7,44 0,52 0,77
1999 2,016 3,6 4,06 7,26 0,19 2,49
2000 2,59 5,04 6,71 13,05 0,02 0,02
2001 3,25 6,4 10,56 20,8 0,64 1,49
2002 3,77 6,6 14,21 24,88 1,74 2,02
2003 4,61 8,4 21,25 38,72 4,66 10,37
барлығы 22,06 46,64 65,6 129,1 11,52 20,79
орташа 2,45 5,18 7,29 14,35 1,28 2,31
Есептеу барысында ЖІӨ мен Экспорт арасында тығыз байланыс бар,
Қорытынды
Қ.Р. – да кеден әрекетінің нәтижесін есепке алуды ұйымдастыру.
Сыртқы сауда айналымдағы ТМД елдерінің үлес салмағы 1994 жылғы
Жоғарыда талдау жасап қарастырған деректер сыртқы тауар айналымының ұйымдаспаған
Екінші бір байқалып тұрған мәселе, ұйымаспаған сауданың үлесіне 1994
Сөйтіп, Қазақстан Үкіметі импортты белгілі мөлшерде шектей отырып, отандық
Сыртқы сауданы талдау жасағанда, көңіл бөлерлік мәселенің бірі –
Экспорт бойынша алып қарағанда, біздің Ресейден кейінгі тауарды көп
Байқалатын тағы да бір мәселе – ТМД елдермен жасалатын
Есептеу нәтижесіеде,2 кестедегі мәліметтер бойынша 1997-2003 жж. аралығындағы
Осындай комплекстік анализдеу барысында Республикасының макроэкономикалық көрсеткіштердің құрылуында республикамыздың
Қолданылған әдебиеттер
1. Мананов Б.Б., Молдакулова Ғ.М.
Халықаралық экономикалық статистика
Алматы, 2001 ж.
2. Болатханова З
Әлеуметтік экономикалық статистика;
4. Драганов В.Г.
Основы таможенного дела
Москва, “Экономика” 1998 г.
5. Некрасов В.А., Джандарбеков И.А.
Основа таможенного дела в РК
Алматы, 2002
6. Импорт-Экспорт- №2(21),февраль 2006 г.
7. «Қазақстан Ұлттық энциклопедия, 4-том. «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы,
8. ҚР Кеден кодексі,2005 ж.
9. Ы. Әмреұлы
Статистика жалпы теориясы
Алматы, 1998 ж.
10. Ы. Әмреұлы
Экономикалық статистикалық терминдерінің орысша-қазақша сөздігі
Алматы, 1996 ж.
11. Ы. Әмреұлы, Е.М. Киіков, Б.Х. Оспанов
Әлеуметтік-экономикалық статистика бойынша есептер жинағы
Алматы, “экономика”,2002 ж.
12. Авров. А.П.
Общая теория статистика
Алматы,2004 ж.
13. Лисов
Таможенная статистика
Москва,1996 г.
14. Башкатов Б.И.
Практикум по международной экономической статистике
Москва, «Дело и Сервис» 2000 г.
15. Алибеков С.Т.
Таможенное дело в Республике Казахстан
Алматы, «Әділет Пресс»,1997 г.
16. Мадиярова М.Д., Қалдыбаева А.Е., Текенов Ұ.А., Есімбаева С.О.
Кеден ісін ұйымдастыру және басқару
17. Сахариев С.С, Сахариева А.С.
Әлем экономикасы
Алматы, “Дәнекер”, 2003 ж.
18. Шалтыков А.И.
Основы таможенного дела в РК
Астана, “Бастау”, 2004 ж.
19. Алибеков С.Т.
Таможенное дело в РК
Алматы, “Әділет Пресс”, 1997 ж.
20. Ақиқат,2000 ж., № 8-9
21. Астана ақшамы, 2002 ж., 4 шілде
22. Алматы ақшамы, 2004ж., 6 сәуір
23. Жас алаш, 2002 ж., 26 қыркүйек
24. Жетісу, 2004 ж., 29 мамыр
25. Қаржы-қаражат, 1995 ж., 1 сәуір
26. Фемида, 1997 ж., №9
27. Егемен Қазақстан, 2001ж., 3 қараша
28. Үкімет жаршысы, 2001ж., №7,8
29. Қазақстан және оның аймақтары, 1998 ж., №1
30. Регионы Қазақстана ежигодник, 2003 ж.
70