Кіріспе
І-бөлім. І.І. Геометрияның орны және геометриялық идеяның физикалық
І.ІІ. Геометриялық идея тұрғысындағы бастапқы теориялық жағдайының физикалық
І.ІІІ. Физикалық және геометриялық идея сияқты қарама-қайшылықтың бірлігінің заңы.
ІІ-бөлім. ІІ.І. Геометриялық құрылым мәселесі және оның физикалық теориясы.
ІІ.ІІ. Квантық терияның кейбір методологиялық дүниетаным мәселесі.
ІІ.ІІІ. Геометрияның көрнектілігі.
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиет тізімі.
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президентінің «Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге
Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда.
«Өмір бойы білім алу» әрбір қазақстандықтың жеке кредосына айналуы
Табиғат математика тілімен сөйлейді;ол тілдің әріптері- дөңгелектер, үшбұрыштар және
Галилей
Геометрия (гр. geometrіa, ge — Жер және metrio —
“Геометрия” атауы дәл аударғанда “жер өлшеу” болады. Бұл ғылымның
Дененің шекарасы — бет. Ол денені қаптап, қоршап, шектеп,
Геометрия — ерте замандарда шыққан ғылымдардың бірі, оның тарихы
Бірінші дәуір өте ерте заман мен біздің заманымыздан бұрын
Бұл дәуірдегі пифагор теоремасы қазіргі кездеде өз маңыздылығын жойған
Менің ғылыми зерттеу жұмысымда Пифагор теоремасы , Фалес теоремалары
Екінші дәуір — Евклидтен Р. Декартқа дейінгі кезең; ол
Үшінші дәуір Р. Декарттан Н.И. Лобачевскийге дейінгі 200 жылды
Төртінші дәуір Лобачевский еңбектерінен басталады. Өз зерттеулерінде Лобачевский үш
Мұндағы дипломдық жұмысымның тарауларында қолданылған әдебиет тізімі “Диалектикалық логика”
І-тарау. І.І. Геометрияның орны және геометриялық идеяның физикалық
Қазіргі заманда теоретикалық тұрғы жағын терең сипаттай
Материалистік диалектика, логика сияқты , қазіргі ғылыми танымның және
І.ІІ. Геометриялық идея тұрғысындағы бстапқы теориялық жағдайының физикалық
Диалектикалық тілдеу тек әлеуметтік жағдайда қолданып қана қоймай,
Энштейн бірмезгілділіктің ұғымын саралай отырып және сол арқылы ара
«Мынадай әдістемелік теорияның ұғымы турасында бастапқы
Егер біз бастапқы проблема шешімін анықтамасақ, теорияларды қолдана
Шығармашылықтың физика теориясының формаларында, практика жүзінде пайдаланып келген оқу
Теоретикалық құрылымда білімге көп көңіл бөлінеді, бірақ геометриялық анализ
Диалектикалық логика пәні бұл формаларға, табиғилықты, барабарлықтың бір-біріне деген
Ендеше «таза» физикалық түсініктерді қарастырып шығайық; теоретикалық физикада
Кез келген материалдық объектілердің санының нақты екені
Осындай анықтамалардың нысанын және олалардың шешім методтарын филосовты тағы
Алдымен материалық формаларын қарастырайық. «Тек абстрагты ойлар .... материаның
Шекараға назар салатын болсақ- бұл жерде біз қарама-қарсы қорытындыға
Құрылым дегеніміз бұл- бір объект екінші объектке оның
Гегель айтқандай ақ, негізгі жағдайдың санының категориясының мазмұны, данасы
Алыптықтың улкен немесе кіші екені, өмір тіршілігі үшін
Функция түсінігінде барабарлық құрамының шынайы шағылысуы объекттің тәуелділік функциясына
Ара қашықтық, уақыт және материя, барлығы бір бірімен тығыз
Геметриялық идея анализдері көрсеткендей ақ, кез келген метрикалық және
Өзара байланыс көрінісі мен уақыт-арарлық формалар көріністері материалық объекте,
Әрбір заңды біз дәлелдеп барып заң деп қабылдаймыз, физикада
Эксперементалды жағын қарастыратын болсақ, ондай жағдайда геометрияның туындысын
Енді біз физика заңын геометрия заңына және физика теориясын
І.ІІІ. Физикалық және геометриялық идея сияқты қарама-қайшылықтың бірлігінің заңы.
Жаңа ғылыми идеяларды бірден қабылдай алмаймыз. Қиын математикалық формалар
Сондықтан да бұл жағдайда философиялық анализ логикасын жасау
Математиканың проблемаларын ойлай отырып, Гильберт былай деп жазды; «Біздің
Педагогты, теоретик ғалымдардың жағдайын түсінуге болады, өйткені теориялық физикада
Казіргі кезде теоретикалық физиканы автономды түрде жинақтап, айналдырып топтап
Физик- теоретиктердің алдына мынадай сұрақ қоиылады, эмперитикалық физика ақиқаттығында
Атақты әрі әйгілі физик Фейнман өз лекциясында былай
Галилей – былай деген «Философия үлкен кітапта жазылған, ол
Теоретикалық физиканы анализдеп отырып, оның бір шешіміне келеміз. Мұндағы
Келесі, математика объектің шынайы жағының шағылысын анықтайды. Оның қысқартылған
Екінші жағдайда физика тек қозғалыс процессі физикалық объекттің маңызы
Классикалық механика теория қатнасын, геометриялық теория жағдайы деп
Диалектико-материалисті концепцияларына сәйкес математика өзін теориялық, жүйелік, дедуктивті құрылымын
«Математика пәні,- Л.М.Наумов жазған, -сандардың образдар табиғат құбылысында айналмайды,
Мысалы, мынадай мысал келтіруге де болады; Δ2, Δ,
Жалпы теориялар таза геометриялық немесе физикалық метод арқылы алынған.
Мысалы таза геометриялық методымен құрылған идеялар, теориялары Декарт,
Таза геометриялық мағына, физикалық түсініктің шынайы физикалық мағынасын жояды,
Физикалық теория, физикалық шынайылық және геметриялық идеялар қатнасы дуализм
Физико-геометриялық объект пен заңның шынайы табиғаты, олардың шешімдерін тауып
Геометриялық анализ жасаудың маңызы өте зор екеніне көз жетіздік.
Ғалым Гейзенберг дәлелдегендей ақ –бұл жай математикалық схема жолымен
Физикалық шынайылық пен геометриялық идея бұл екуі әрқашанда бірін
Иделизация, геометриялық идея методы мәдени шешімі болып табылады. Конструктивті
Тарихтың қадамы теориялық физиканың дамуын көрсетеді, мұндағы терияның
Мысалы толқынды механика негізін іс жүзінде қарастыратын болсақ, Шредингер
Сондай ақ геометриялық идеясыз физикалық теория болмас еді. Бір
Физикалық терияның құрылымында екі түрлі қарама –қарсы бағыттар
Біріншіден, негізгі түсінігінің маңызы тәжірибесіне тәуелді емес, таза логикалық
Екіншіден, тәжірибе түсінігінің байлансын бекітеді эмпиритикалық интерпретициясы процессін байланыстырады,
Теория мен оның шығу тегі түсініктері физикалық эволюциясы бойынша
Енді физико-геометриялық қатнасқа тоқталып өтеміз, физиканың геометрикалық идеяға өзара
Физико-геометриялық қатнастар табиғат құбылыстарын ашуға маңызын түсінуге көмектеседі, оларды
Мысалы, кеңістіктің жарық жылдамдығы дегеніміз бұл басқа нәсіл, ал
Теоретикалық жүйені қосқан кезде геометриялық идея өз күшін жоғалтып
Геометриялық идеялар объективті мазмұн ұғымына ие болады. Сондай ақ
Әуелде Галилей де гравитациялық өрістегі барлық денелер олардың салмағына
Гравитациялық өрістердің көрсетілген қасиеті гравитациялық өрістегі денелер қозғалысы мен
Салыстырмалықтың жалпы теориясындағы басқа бір шешуші жағдай кеңістік-уақыттың қисықтығы
Қозғалыс-материяның ең маңызды, жалпыға ортақ атрибуты, оның өмiр сурү
Егер қозғалыс болса, ол “бiрдеменiң” қозғалысы, “ештененiң” қозғалысы емес,
Сансыз көп түрлi заттардың, құбылыстар мен процесстердiң өзара байланысы
Қозғалыс дегенiмiз-кез гелген өзара әсер, өзара байланыс, кез келген
Қозғалыс- материяның өмiр сүру тәсiлi, сондықтан ол да материя
Сонымен, қозғалыс жалпыға бiрдей және абсолюттi болып келедi. Әр
Белгілі болғанандай ақ, абсолютты механика қозғалыс формасын қозғалысын тығырыққа
Бірден бір тамаша қозғалыс формаларының бірі бұл микроәлем болып
Физикалық айқындылық өлшеуіштері мынадай жағдайларды көрсетеді, бір аспаппен
Осы құрылыс үлгісі бойынша көптеген элементарлық бөлшектеу
ІІ.І. Геометриялық құрылым мәселесі және оның физикалық теориясы
Диалектиканың жаны ол нақты анализ бен нақты әрекет болып
Кезкелген теорияны құрудан алдын бзге мынадай сұрау туындайды; «неден
Біздің зерттеу объектіміз бұл геметриялық идеялардың теориялық физикасы
Тәжірибелік зерттеу барысында, геометриялық идеяни терең қаза отырып сол
Бұл концепцияда к/у материядан тыс, дербес субстанция ретiнде қарастырылады.
2) реляциондық тұғырнама- кеңiстiк пен ауқытты өзара әрекетте болатын,
Cалыстырмалы теория кеңiстiк-уақыттық қасиеттернiң материалдық объектiлердiн қозғалысына тәуелдiгiн дәлелдедi,
Ал философияда, кеңiстiк пен уақытты қалай түсiнедi?
Дүниенiңқұрылымдық қасиеттерiн, материалдық объектiлердiң және жүйелердiң, оларды құрайтын бөлшектердiң
Оның қасиеттерi: 1) ұзындық, қашықтықта созылу- әр объектi келесi
Кеңiстiктiң осы жалпы қасиеттерiнен басқа да жеке, спецификалық қасиеттерi
Қозғалыстағы материя бiр қалыпта тұрмайтының, үнемi өзгерiп, дамып, бiр
Оның қасиеттерi:
1) ұзақтығы мен үздiксiздiгi заттар мен құбйлйстардың бiр-бiрiн ауыстырып,
2) бiр өлшемде ғана болу, санамен дiттелген (зафиксировать) оқиғаны
Көрініс пен көріністердің арасындағы байланыс кеністік –уақыты формаларымен материалық
Анализ объект қарым-қатнастығының формалары және оның қозғалысын көрсетеді, геометриялық
Құрамның және физикалық объекттің құрылымының заңының танымының дамуы. Бұл
Физика пәні негізінде, объектің тек заңы мен дамуын ғана
Демек, оның құрылымы ролін анықтауда әрекеттілігі мен дамуын, немесе
Әрбір категория жан жақты толық қарастыра алмайды, тек
Іс жүзінде кез келген физикалық жүйенің бір упқытта, барлық
Мысалы, физикалық статистикада функциялар үлкен рольді атқарды, сандар мен
Табиғаттың тірілуі жаңадан қайта қатыптасуы, оның дамуы мен өркендеуі,
Заңдардың дамуы табиғи құбылыс болып табылады, ол физикалық объектердің
Диалектикалық заңдардың физикалық заңнан айырмашылығы, физикалық заңда олардың нақты
Даму заңы – бұл тұрақтылығы, факторлардың ара қатнастығы, даму
Демек, заңдардардың өзгеруі объекттің өзгеруі әсер етпейді, олардың өзгеруіне
Физикада сапа және сан ең маңызды роль атқарады, және
Теориялық физикада бұл процесс мынадай схема көрінісінде болады:
Барлық көрсетілген процесстердің құрылымын сандарын анықталуы, оның қозғалысы және
Санның берілген сапасының дамуы жаңа теорияның келіп шығуына себеп
Егер теоретикалық физиканың дамуы деңгейі бұрын санды анықтау зерттеулері
Сонымен, жаңа объекттер жаңа геометриялық формаларды туғызады, жаңа геометриялық
Енді мына сұрақтарға жауап іздейік, неліктен геометриялық идеялар механикалық
Демек, лайықты маңызға ие болған айнымалылықтар жоғарғы және төменгі
Мысал ретінде кеңістіктің шектік күйін және кеңістік өлшемі
ІІ.ІІ. Квантық терияысының кейбір методологиялық дүниетаным мәселесі.
14 желтоқсан 1900 жылы бірініші рет «квант» деген соз
1895 жылы –рентген сәулесінің ашылуы
1896 жылы –радиактивті ашылым
1897 жылы –электронның ашылымы (Томсон)
Бірінші орында тұрған екі ашылымдар адам ақылын есінен ауыстырды,
Бор бұл есептің шешімін табуға кірісті. Неліктен атомдар төзімді
Бірінші дүние жүзілік соғыс көптеген механикалық ашылымдардың дамуына кедергі
Бройлер мынадай электрон толқындарының шамалы құрылымына кол жеткізді; ψ=
Кванттық механика элементтері
Заттардың толқындық қасиеттері. Луи де Броиль формуласы. Бұрын айтылғандай
Фотонның энергиясы , екінші жағынан
; ; ;
Сонда электронның импульсі
;
–электронның жылдакмдығы. Егер электрон потенциалдар айырымы электр өрісінде үдемелі
Де Броиль толқын ұзындығы кристалдардың атомдық жазықтықтарының арақашықтығы
1927 ж Американ физиктері Дэвиссон мен Джермер электрондар шоғын
Гейзенбергтің анықталмаушылық принципі. Классикалық механикада қозғалатын кез-келген материалдық нүктенің
Бұл электронның атомның ішіндегі жылдамдығына тең екен. Сонда
Сонымен қатар кванттық теорияның негізінде уақыт пен энергияның
Осыдан белгілі бір жүйенің (бөлшектің) орташа өмір сүру уақыты
Осы пікірге байланысты толқындық механикада мынандай принцип бар:
; ; мұнда –импульсті өлшеуге кеткендегі қателік.
Осы теңсіздіктерді бірінші рет неміс физигі Гейзенберг ұсынған болатын.
Зат бөлшектерін сипаттайтын әрі толқындық, әрі корпускалалық екі
Физикада болған ең ұлы тоңкерiс ХХ ғасырдың бас кезiне
Максвеллдiң қызған дене электромагниттiк толқындар шығару салдарынан унемi энергия
Классикалық теория бойынша зат пен толкын шығару арасында жылулық
Физикада болған ең ұлы революция ХХ ғасырдыңі бас кезіне
Классикалық теория бойынша зат пен толқын шығару арасында жылулық
E=hv
Прпорционалдық коэфиценті Һ Планк тұрақтысы деп аталады.
1924 жылы Бор теорияның оңай жолын тапты. Ол бізге
Осы жол арқылы өте көп жетістіктерге жеткен болатын. Принциптерінің
Кванттық механиканы жарата отырып екі идеяның синтезі байқалады
Мысалы бұл принципті мынадай теңдеу арқылы шығаруға болады.
Е=ĥw, P=ĥk. Бұл толқын бөлшектерінің үйлестіру теңдігі болып
Микрообъект корпускуланы білдіреді массасының белгісі m, заряд e, спин
Константа с және ĥ: өмірімізде өте үлкен рольді атқарды,
Анализдерін саралап шығатын болсақ оларды екі жол арқылы анализдеп
бірінші , атом әрекеттестігін байқаймыз, және олардың үлкен
екінші , атом ядросын зерттеу, оның құрамы мен
Сұрақ туылады, теорияның салыстырмалы және квантты теорияны бір
ІІ.ІІІ. Геометрияның көрнектілігі.
Евклидов геометриясы сол жалғыз геомерия болып, ақиқатта көрнекті бола
Мәселе, қандай геометрия көрнекті, ал қайсысы керісінше, евклидтті
Мұнда, неевклидовты геометрияның келіп шығу тегі ол қатты дененің
Егер Риман өзінің математикалық формулаларымен кеңістік түсінігін геометриялық жолын
Көрнектілік мәселесін сарпатай отырып айта кетейік, ол адам психологиясының
Геометриялық идея методымен құрылған, танымалы атом
Аналогия мен үшбұрышты қарастырайық, кванттау да геомертиялық түсінік
Үшбұрыш бұл қарапайым геометриялық фигура болып табылады, ал атом
Егер үшбұрыш үшін шарты тындырымды болып келе, онда үшбұрыш
Тағы да бір мысалды қарастырайық геометрияның күшті екенін дәлелдейік.
Геометрияның көрнектілігі –бұл физиканы геометрияға қосып оның кеңістік уақытын
Мысалы, координативті дефинция –бұл микромирді кеңістікте вектор жағдайын толқындық
Осындай метод арқылы Энштейнда өзінің салыстырмалы теориясын тапқан болатын.
Тағыда екі мысалды қарастырайық, бірден бір ең күшті
Мысалы, кешенді спинорлық объектің түсінігі, оның кереметтілігі 3600
Спинорлық құрылымдар қосымша дәрежелі еркін кеістік- уақттың пайда
Егер фазалы троекторияны ақырындап қана байсалды деформациялы жайлап басқа
Геометриялық қатнастар. Олардың физикалық ролі белгілі: физикалық шынайылық пен
Сондықтан, геометриялық қатнастар қазіргі біздің заманымызда керек және
Қорытынды
Соңғы жылдары ғылыми теориялардың анализдері тиянақты зерттелуде, олардың ғылыми
Кезкелген дамыған ғылым жүйесі теориядан құралған болады, олардың құрылым
Анализ теориясы мен методтары құрылымы және пәнді
60-жылдан бастап бұл методтың теоретикалық физиканың дамуында үлкен ашылым
Қазіргі кезде ең маңызды болған жетістіктер дәрежесіне жеттік. Геометриялық
Құрылымының және геометриялық метод теориясының қалыптасуын анықтау үшін
Физикалық теорияның мұндай жағдайларының көрінісі оның дедукциясы саласының геометриялық
Бұл анализ мәселесі жұмыстың басты мақсаты және логика
Мұндай жағдайды тек геометрияда қарастыруға болады, сонан соң ол
Келесі фундаменталды геометриялық идеяны қолдануы казіргі замандағы теориялық физикада
Осы негізгі екі геометриялық құрылымдар бойынша олардың келесі классификациясының
Геометриялық анализ идеяларының теоретикалық физикада қолданылуы, көрсетеді, белгілі
Соңғы кездері физик –теореиктер геометриялық идея мен құрылымына көп
Физикалық аумақты кейбір геометриялық объект және олардың образдарымен салыстырылады
Осы қалыптың және бейненің тек қана көпшілік математтикалық кеңістіктер
Бұл образдар қозғалысқа келуі мүмкін және де тек математикалық
Инвариантты немесе инвариантсыз, ковариантты және контравариантты, жұмыста көрсетілгендей ақ
Біздің пікіріміз бойынша физиканың негізін зерттегенде бізі қызықтыратын
Демек, классификация, физикалық теориялардың құрылымы, зерттеу негіздеріндегі олардың геометриясының
Геометриялық идея физикаға көркем көрініс береді оның себебі, олрдың
Физикалық теориялар ішкі механизм көрінісін анықтамайды, процесс ағылымдарын
Бұл методтың теоретикалық физика үшін геометриялық идеялары методы қызмет
Сәйкестік идеясының көмегімен Н.И.Лобачевский "Кейбір анықталған интегралдардың маңызы" атты
Геометрияның болашақтағы дамуы белгілі бір дәрежеде осы маңызды идея
Егер зарядтар тең болса, онда біз талдап қорытылған da
ұғымдар енгізілді, әрі осымен бір уақытта сан түсінігінің көлемі
Сәйкестік ұстынының әрекеті тек ғылыми-теориялық танымның қарқынды даму аймағында,
бір мөлшерлік қатынастардың сапалық деңгейінен басқаға, тым жоғарыға шекті
Заттық сандар рационалдық пен иррационалдықты қоса қамтиды және олар
Бірақ заттық сандар шындықтың барлық мүмкін болатын мөлшерлік қатынастарын
Сандар идеясын одан ары талдап қорытуда мұндай шектік жағдайға
Кватерниондардың пайда болуы математиканың өзінің болашақтағы дамуына және сонымен
Алгебралық түрі болатын кватерниондардан:, онда ұ - скалярлық, кватерниондардың
(сызықтық) көп түрліліктен екі өлшемдіге (жазықтық) және одан төрт
Дифференциалдық және интегралдық теңдеулер теориясы дамуындағы сәйкестік идеясы
Математикалық білім құрылымында дифференциалдық теңдеулер теориясы маңызды рөл атқарады.
реттелуі аргументі ауыспалы дифференциалдық теңдеулердің кең көлемді қолданылуына алып
Бірақ заттық сандар шындықтың барлық мүмкін болатын мөлшерлік қатынастарын
Кешендік сандар, олардың көрінісі болатын алгебралық формасы заттық өлшемдері
Математика курсын оқытуда геометрия басты рольді атқарады. Бұл
Геометрия оқу пәні ретінде математикалық білім алуда,ең негізгі
Ұсыныстар:
1. Геометрия оқулықтары таблицасыз, аспапсыз табиғатпен байланыстырыл-ған
Осындай қызықты мәліметтері бар оқулықтар көптеп шығарылса;
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Фейнманның физика лекциясы М.Мир. 1976 т. 1.2.
Энштейн А. Физика және шынайылық М.: наука: 1965
Риман Б. О гипотезах, лежащих в основании геометрии. М:
Дирак П.А.М. Принципы квантовой механики М.: Наука 1979. Ст.5
Дирак П.А.М. Пути физики. М.: Энергоаотмизд. 1983. Ст.25-28
Гейзенберг В. Физика и философия М.ИЛ. 1963.
Шредингер Э. Новые пути к физике. Стат. И речи.
Блохинцев Д.И. Оснавные квантовые механики. М.: ВШ. 1961.
Рейхенбах Г. Философия прастранство-времени. М. Мир. Прогресс. 1985.
Геометрические идеи в физике. М.: Мир. 1983.
Введение в суперсимметрию. Мир. 1985.
Фейнман Р. Характер физических законов. М. 1968.
Бор Н. Избран. Тр. т . 1-2, М 1971.
Планк М. Избран. М. 1975.
Ланду Л.Д. и Лифшиц Е.М. теоретическая физика. Т. 1-9.
Борн М. Физики жизни моего покаления. М.: Наука .1963.
Кудрявцев П.С. курс истории физики. М. Просвешение . 1974.
Спасский Б.И. история физики. М.: Изд. МГУ 1983
Решевский П.К. Риманнова геометрия и тензирный анализ. М.Наука. 1967.
Эйнштейн А. Сб.науч.тр. М. 1964 т.4 с.85-86
Эйнштейн А. Сб.науч.тр. М. 1964 т.3 с.92.
1