Тақырыбы: «Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі қаржы»
Ж О С П А Р :
Кіріспе
І ТАРАУ. Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі
Халықаралық байланыстарды дамытудағы қаржының рөлі.
1.1. Сыртқы экономикалық қызметтің және оның даму бағытының
1.2. Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық сауда байланысы (экспорт
1.3. Инвестициялық саясат және елімізге шет ел инвестициясын
ІІ ТАРАУ. Қазақстанда сыртқы экономикалық қызметті дамыту
Сыртқы экономикалық қызмет түрлері.
2.1. Сыртқы экономикалық қызмет түрін дамудың
2.2. Қазастан Республикасының валюта бағамы (шет
Валюта ресурстарын қалыптастыру және пайдалану.
ІІІ. Қазақстан республикасының жиынтық төлем балансы.
(шет ел мемлекеттерімен салыстыру)
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі уақытта барлық посткоммунистік елдерде экономикалық парадигманың ауысуы,
Экономиканың даму дәрежесі туралы аса толық түсінікті халық
Елдің экономикалық құрылымы өндірістік күштердің орналасуымен, өндірістік және
І ТАРАУ. Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі
1.1. Сыртқы экономикалық қызметтің және оның даму бағытының
Нарыққа көшу өзара байланыста жөне дүниежүзілік экономикамен бөсекелестікте
Қызметтің сыртқы экономикалык, сферасы мемлекеттің, оның жеке және
Іс-әрекет етудің айрықша нысаны ретіндегі сыртқы экономикалық қызметтің
Халықаралық байланыстарды дамытудағы қаржының рөлі үш бағыт бойынша
қаржы көздерін іздестіру жөне халықаралық ынтымақтастықтың әр түрлі
халықаралық ықпалдастық процестерді реттеу;
халықаралық қатынастардың ербір түрін жене бұл қатынао тардың
Дамудың қазіргі қезеңінде сыртқы эқономикалық байланыс-тарға мыналар жатады:
сыртқы сауда;
шетелдік инвестициялау: бірлеСкен көсіпкерлік, соның
ішінде заңи түлғалардың мүлқіне акциялар жөне басқа бағалы
қағаздар арқылы үлестік қатысу;
концессиялар — елдің аумағынца шаруашылық жөне өзге
қызметті жүзеғе асыру үшін мемлеқет менШігіндегі табиғи ре-
сурстарды, эр түрлі объектілерді пай,цалануға мүліқ қүқықтарын
алу, меншікті жалдау;
Қазақстан Республикасының халықаралық қаржы-кредит
уйымдарына қатысуы; сыртқы экономикалық қызметтің бүл
нысанымен шетелдік кредиттер мен қарыздарды беру байланыс-
ты және халықаралық қаржы жөне басқа үйымдарға жарналар
төленеді;
ғылым, техника, мәдениет, туризм салаларындағы ынты-
мақтастық;
шет едцерде елшіліктерді, консулдықтарды жөне басқа
қызметкерлерді үстау жөніндегі есеп-қисаптарды жургізу.
1.2. Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық сауда байланысы (экспорт
Сыртқы экономикалық қызметке сонымен бірге шетелдік активтерге: бағалы
Арнаулы (еркін) экономикалық аймақтарды — айрықша қүқықтық жөне
Аталған сыртқы эқономикалық байланыстарды дамыту рес-публиканың шетелдермен валюта-қаржы,
Сыртқы сауда экспорт пен импортты қамтиды. Өндірістің қазіргі
Сонымен бірге кәзіргі кезде өндірістің қалыптасқан құры-лымына байланысты
Қаржы практикасында экспорттың бюджеттік тиімділігі — валюталық түсім-ақша
Валюталық түсім-ақша Ұлттық банктің бағамымен теңгеге қайта саналады.
Импортта негізгі баптар машиналар, қүрал-жабдьіқ, көлік қүраддары, прйборлар
1.3. Инвестициялық саясат және елімізге шет ел инвестициясын
Макроэкономикалық теорияға сәйкес экспорттың импорттан асып түсуі таза
Экспорт-импорт операцияларын жүргізуде республиканың негізгі әріптестері жақын шетелдер,
Сыртқы экономикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел инвесторларһіның
Шетел капиталы елге кредит, дамуға ресми көмек, инвести-циялар
Инвестициялардың екі түрі болады: тура және портфелдік. Тура
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
1) шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты
әкімшілік рәсімдерді ықшамдау: жүмыс істеу қүқығына, ел ішіңце
жүріп-түруға, кедеңціқ жөне шекаралық бақылаудан өтуге рүқсат-
тар беру, рүқсатнама беру жөне т.б.;
елдің үлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріңцегі басым-
ды салық жеңілдіктерін және басқа жеңілдіктерді беру
(жеңілдетілген мөлшерлемелер, инвестицияларға немесе кредит-
терге салықтық шегерімдер, жеңілдетілген баждар, жеделдетілген
амортизация (етелім) жөне басқалары);
жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану қүқығын
қамтасасыз ету, қызметкерлерді оқьпуға субсидиялар беру;
пайда өкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта
капиталдандырудың жеңілдетілген шарттарын беру.
Жаңа қоғам өзінің соны өзгерістерін бірге ала келетіні
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеге асыру үшін Бүкіл
Туризм өлемнің көптеген елдерінде экономика мен қоршаған ортаға
Ел экономикасын дамытуға үлес қосуға тиіс туризмді өркен-дету
Соңғы кездері шетелден келетін туристерді ынталандыру жөніндегі бірқатар
Сонымен қатар, бүгінгі танда республикада туристік саланы дамытудың
Шет елдерде елшіліктерді, консулдықтарды және басқа қызметкерлерді үстауды
Тәуелсіз даму жылдарында еліміздің сыртқы саясатын белгілейтін Президенттщ
ІІ ТАРАУ. Қазақстанда сыртқы экономикалық қызметті дамыту
2.1. Сыртқы экономикалық қызмет түрін дамудың
Сыртқы экономикалық қызметті дамытудың негізі көптеген шаруашылық заңдарында
Сыртқы экономикалық қызметті жетілдірудің негізіне сыртқы рынокта республика
Компаниялардың, фирмалардың, үйымдардың, банктердің сыртқы экономикалық кепілдіктерін сақтандырудың
Дамудың бағдарламаларына сәйкес сыртқы экономикалық саясат сыртқы экономикалық
ТМД елдерімен сыртқы экономикалық қатынастар бөлігінде стратегиялық курс
Сыртқы экономикалық қызмет қалыпты жүзеге асырылуы үшін дамыған
Сыртқы экономикалық байланыстарды басқару органдары-ның аса маңызды функциясы
Қазақстан Республикасының Үкіметі, Ұлттық банкі, Қаржы министрлігі зандарға
Сыртқы экономикалық кызметті реттеудің нысандары мен әдістері
Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу эр түрлі нысандар
сыртқы экономикалық қызметті қаржыландыру;
салық салу;
инвестициялау;
сыртқы қарыз алу;
сыртқы берешеқ
экспорт қаражаттандыру
Реттеу әдістері көрсетілген нысандарга сай келеді және тура,
Тура әдістерге реттеудің окімшілік нысандары: лицензиялар мен квоталар
Реттеменің жанама немесе экономикалық әдістері негүрлым пәрмеңці жөне
2.2. Қазастан Республикасының валюта бағамы (шет
Валюта бағамы немесе басқа елдің валютасының ақша бірлігінде
Мемлекеттің валюта бағамдарының жүйесі икемді (қүбылмалы) немесе тіркелген
Икемді бағамдар жүйесі кезінде айырбас валюталардың сүра-нымы мен
Валюта бағамдары өзгерісінің экспорт пен импорттың көлеміне әсері
Импорт кезінде (шетелдік импортшы үшін) шетел валютасы бағамының
Отандық импортшылар үшін бағамдардың ауытқулары Шетел тауарларын сатып
Сөйтіп, валюта бағамы экспорт пен импорттың көлеміне эсер
Дағдарысты ахуалдар кезінде: өндірістің едәуір қүддырауы мен қанағаттанғысыз
Салықтар сыртқы экономикалық қатьінастардың маңызды реттегіші болып табылады;
Көптеген мемлекеттерде экспорт пен импортты кедендік-тарифтік реттеу жүргізіледі.
Кеден кодексі кеден аумағыньщ, кеден баждарының және кеден
Кеден тарифі ішкі рыноктагы шетелдік бәсекені реттейді. Кеден
Кеден ісін жүзеге асыру кезінде кеден органдары алатын,
1996 жылға дейін Қазақстанда эқспорттық баждар жүмыс істеді.
Экспорттық кеден баждарының экономикалық мәні — абсолюттік рента.
Сыртқы сауданы мемлекеттік реттеу жүйесін жетілдіру, елдің импорттық
Тауардың кедендік қуны — кеден шекарасын кесіп өткен
Импорттық кеден баждарының жүйесі үлттық өндірісті шетедцік өнім
Қазақстанның кеден шекарасы арқылы тауарлар алып өткен кезде
кеден ресімдеуі үшін кеден алымы;
тауарларды сақтау үшін кеден алымы;
кедендік ілесіп алып жүру үшін кеден алымы;
Қазақстан Республикасы кеден органдарының лицензия беру алымы;
кеден ресімдеуі жөніндегі маманның біліктілік аттестатын беру алымы;
алдын ала шешім үшін төлемдер және т.б.
Қаржы министрлігі мен оның Кедендік бақылау комитеті кеден
ТМД мемлекетінде өнім жекізілімі үшін кеден баждарын төлеу
Валюта ресурстарын қалыптастыру және пайдалану.
Қазақстан Республикасының халықаралық экономикалық қатынастарын дамытуда орталықтандырЫлған валюта
Мемлекеттің, мемлекеттік емес сектордың валюта ресурс-тары валюталық операциялар
Валюталық операциялар ағымдагы және капитал қозгалы-сына байланысты операцияларға
Ағымдагы операцияларга мыналар жатады:
тауарлар мен қызметтерге төлем мерзімі үзартылмаған есеп айырысуларды
экспорт-импорт мөмілелері бойынша 180 күннен аспайтын мерзімге кредит
асыру;
180 күннен аспайтын мерзімге кредиттер беру және кредиттер
депозиттер, инвестициялар, қарыз жөне өзге де операциялар бойынша
сауда түріне жатпайтын ақша аударымдары, оган қоса грант-тар,
Капитал қозеалысына байланысты операциялар мыналарды қамтиды:
инвестициялар;
жылжымайтын мүліктің мүліктік жөне басқа да құқықтарына төленетін
180 күннен астам мерзімге экспортгық-импорттық мәмілелер бойынша кредит
Валюталық операциялар: экспорт, импорт, қызметтер көрсе-ту, капиталды инвестициялау,
Елдегі пайдаланылатын барлық валюталық ресурстардың түсу көздері болуы
Валюталық ресурстар қаржы ресурстарының қүрамды бөлігі болып табылады
Мемлекеттік валюта ресурстары мыналардың есебінен қалыптасады:
экономиканың мемлекеттік секторының -көсіпорындардың, үйымдардың, компаниялардың, фирмалардың, Қоғамдардың
тауарлар мен жүктердің қеден шекарасы арқьілы қозғалысы жөніндегі
келісімшарттардың, мәмілелердің, қонтракттардың шетелдік қатынасушылары төлейтін салықтардан, бонустардан,
валюталық заңды бұзғаны үшін шетелдік валютада төленген айыппұлдар
шетел банктеріне және басқа қаржы үйымдарына депозит-терді орналастырудан
шетел мемлекеттерінің, банкгерінің, халықаралық жөне мемлекетаралық қаржы үйымдарының
валютадағы гранттар мен тегін көмек түріндегі түсімдерден.
Валюталық ресурстар көбінесе мемлекеггің қарамағына шо-гырлаңдырылады. Басым мәселелерді
Мемлекеттің валюта ресурстары былайша пайдаланылады:
Ұлттық банк: " валюталық басқыншылықтарды" — елдегі
түрақты ақша айналысын қамтамасьіз ету жөніндегі мемлекеттің
стратегиялық жоспарлармен анықталатын; реттелетін деңгейде
үлттық валюта багамын қолдап отыру мақсатында валютаны са-
туды жүзеге асыру үшін; Үлттық банктің қарыздары мен
міндеттемелері бойынша есеп айырысу үшін;
Қаржы министірлігі: қарыздар туралы келісімшартпен
белгіленген уақытта сыртқы берешекті өтеу графигі бойынша
жабу үшін; халықаралық үйымдардагы мүшелік үшін жарна-
лар төлеу; елшіліктердің, консульдықтардың, өкілдіктердің
және басқа елдердегі осындай Органдардың жүмысын қаржы-
ландыру үшін;
Үкімет органдары: мемлекеттік қажеттерді — тауарлар мен
көпшілік қолды бүйымдарды импорттау жөніндегі орталықтан-
дырылған сатып алуды қанагаттандыру үшін;
Басқарудың жергілікті органдары - коммуналдық шаруа-
шылықтың, өндірістік емес сфераның қажеттіліктерін, аймақ-
тардың жергілікті инфрақүрылымын Дамытуды, халықтың түрлі
елеулі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін.
Меншіктің барлық нысандары компанияларының, фирмала-рының жөне уйымдарыныц валюта
Экспорттық өнім өндірмейтін шаруашылық жургізуші субъектілер және валютаға
Шаруашылық жүргізуші субъекгілердің валюта ресурста-рын қалыптастырудың келвсі көзі
Үлестік негіздерде әрекет ететін шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін
Валюта қаражаттары түсімдерінің мумкін болатын көзі келісімшарттарды, арбитраж
Қайта бөлу ретіндегі валюта қаражаттары басқарудың жоғарғы буыны
Валюта ресурстарының аталган көздерінің қаражаттары жи-ынтьіғында шаруашылық жүргізуші
1) дүниежүзілік рыноктарда жүмыс істейтін компанйялар-дың, фирмалардың экспорттық
импортты алмастыратын өнім өндіруді ұйымдаетыру не
месе мүндай өнімнің қолданыстағы өндірісін үлғайту; бүл мақ-
саттарды жүзеге асыру үшін валюталық ресурстар есебінен қүрал-
жабдық, саймандар, Материалдар, технологиялар, лицензиялар,
ноу-хау сатып алынады, Негізгі қүралдардың лизингі жөніндегі
операциялар жүргізіледі, шетел мамандары шақырылады, кадр-
ларды оқытады.
валюталық кредиттерді жөне оларды пайдаланғаны үшін
пайыздар өтеу;
мамандандырылған сыртқы экономикалық ұйымдарға
сыртқы рыноктерДе операциялар жасауға жәрдемдбсу жөніндегі
қызметтері үшін комиссиялық сЫйақылар төлеу;
капиталга қатысу ретінде шетелдік компаниялардың, фир
малардың қаржы және кредит меқемелерінің бағалы қағаздарын
сатып алуга жүмсау;
сыртқы „экономикалық міндеттемелер бойынша келісім-
дердің шарттарын бүзганы үшін айыппүлдар, өсімпүлдар, өте-
мақылар төлеу;
ішкі қажеттіліктерді қамтамсыз ету үшін үлттық валюта
ны сатып алу;
үйым үжымдарының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
түтыну және мәдени-түрмыстық арналымның шетеддіҚ тауарла-
рын, дөрілік заттарды, медициналық жабдық пен саймандарды
сатып алу (белгіленген нормативтерге сәйкес).
Иегерлердің немесе қүрылтайшылардың қарап шешуі бойынша қаржы ресурстарының
Заңи түлғалар өздеріне қарасты валюта қорларын дамудың: өндірістік
Елдің төлем балансы
Кез келген елдің Дүниежүзінің басқа елдерімен экономикалық байланыстары
ағымдағы шот (сауда балансы); ,,
капиталмен жөне қаржылармен болатын операциялардың шоты (күрделі шот);
Қазақстан республикасының жиынтық төлем балансы.
(шет ел мемлекеттерімен салыстыру)
Ағымдагы шот мыналарды қамтып көрсетеді: тауарлармен жасалынатын операцияларды
Капиталмен жоне қаржылармен жасалынатын операциялардың шоттары тура шетелдік
Ағымдағы операциялар шоты және капиталмен жасалатын шот өзара
Резервтік активтердің жайғасымы монетарлық алтынды, қарыз алудың арнаулы
Қателер мен руқсатнамалар "көлеңкелі бизнесті" қоса алғанда, бейрезиденттермен
Төлем балансының ерекшелігі сол, онда босалқы қорлар мен
Операциялар қосарлы жазба жүйесі бойынша - дебит және
Қорытынды
Төлем балансының жай-күйі ең алдымен сауда балансының жай-күйімен
Тауарлардың дүниежүзілік рынокта өткізілген кезінде жекелеген елдердегі еңбек,
Еңбектің шығындары мен нәтижелерінің салыстырмалы айырмашылықтарын икемді пайдалану
Дүниежүзілік шаруашылықтағы құн заңының әрекеті, дүниежүзілік рыноктағы тауарлар
Әлемдік рынокта ұлттық тауарлардың құны әлемдік баға және
Өндіріс факторларының елдер арасында толық ауысуы мүмкін емес.
Халықаралық сауда дүниежүзілік рынок болмысының бірденбір нысаны емес
Дүниежүзілік рыноктың қалыптасып, өрістеуінде ірі өнеркәсіптің рөлі өте
Қолданылған әдебиеттер:
Шеденов Ө.Қ, Байжомартов Ү.С, Жүнісов Б.А., Комягин Б.И.
“Жалпы экономикалық теория”
Мамыров .Н.Қ, Акчура Ф. “Қазақстандағы адам дамуы”
Мамыров Н.Қ., Тілеужанов М.Ә: “Макроэкономика”
Ермекова Т.Р. “Қолданбалы экономика”, Алматы 1997
“Экономикалық өсу және сапалық көрсеткіштер”, С.Сатыбалдин, “Егемен Қазақстан”,
6. Шеденов.Ө.Қ., Сағындықов.Е.Н..
Жүнісов.Б.А., Байжомартов.Ұ.С. Комягин.Б.И.
Жалпы экономикалық теория.
7. Сейтқасымов. «Ақша несие банк».
8. Қазақстан Ұлттық Энциклопедиясы.
3