Жоспары:
Мазмұны
Кіріспе
( бөлім. Сыртқы борыш және оның жай-күйін талдау
Мемлекеттік және мемлекеттік кепілдік берген борыш
Мемлекеттің басым қатысуы бар ұйымдардың борышы
Жеке сектордың сыртқы борышы
(( бөлім. Сыртқы борышты басқару шаралары
2.1 Жалпы сыртқы борыштың құрылымы
2.2 Борыштың салыстырмалы параметрлері
2.3 Ақпаратпен алмасу. Құқықтық қамтамасыз ету
2.4 Бағыттар бойынша борышты басқарудың жеке мәселелері
2.5 Жалпы үйлестіру, ұйымдастыру мәселелері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Дамушы елдердің әлеуметтік-экономикалық даму бағытының
Осы сыртқы қаржы құралдарын қолдануда ең маңыздысы халықаралық
Алайда көптеген елдерде қарыз капиталы түріндегі қаржылық құралдар
Қарыз мәселесінің шиеленісуі дамушы елдерге қандай болса, дамыған
Қарыздық реттеудің халықаралық механизмдері халықаралық валюта-несиелік қатынастарға айтарлықтай
Сондай-ақ тәуелсіз экономикалық даму кезеңіне аяқ басқан Қазақстан
Бұл ретте, еліміздің жалпы сыртқы борышы 2007 жылғы
Бұдан басқа, қаржы қауіпсіздігінің тиімді жүйесін қамтамасыз ету
Елдің борышын басқарудың тиімді жүйесін құру үшін мемлекеттік
Зерттеу жұмысының мақсаты елдің жалпы сыртқы борышының қазіргі
Зерттеу жұмысының міндеттері мыналар болып табылады:
Мемлекеттік сектордың борышын, оның ішінде борыштық міндеттемелер бойынша
Елдің жалпы сыртқы борышын барынша есепке алу әдістемесін
Қазақстан үшін «дабылды» шекті мәндер ретінде әрекет ететін
Несие капиталының сыртқы нарықтарында жеке сектордың қарыз алу
Борыш құралдарының ішкі нарығын дамыту үшін алғышарттар жасау.
1. Сыртқы борыш және оның жай-күйін талдау
Соңғы уақытта республиканың жалпы сыртқы борышының көлемі едәуір
Елдің жалпы сыртқы борышының өсімі 2004 және 2005
Сыртқы борышты есепке алудың әдіснамалық проблемалары бар, ол
Мемлекеттік борыш бөлігінде елдің сыртқы борышының қолданылатын салыстырмалы
Тұтастай алғанда, ел үшін борышты басқару жөніндегі жүйелік
Бұдан басқа, мемлекеттік деңгейде борышты басқарудың нақты стратегиясы
Қолданыстағы заңнамада елдің борышын басқару мәселелері жеткілікті регламенттелмеген,
Тұтастай алғанда, мемлекеттік органдардың елдің жалпы сыртқы борышын
Сондай-ақ, халықаралық қаржы ұйымдарымен жұмыс істеу жөніндегі бірыңғай
1.1. Мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген борыш
Соңғы бес жылда Қазақстан Республикасы Үкіметінің орта мерзімді
2006 жылғы 1 тамыздағы жағдай бойынша Ұлттық Банктің
Ұлттық Банк ақша-кредит саясатының мақсаттарына сәйкес ұлттық және
2006 жылғы 1 тамыздағы жағдай бойынша айналымда тек
2006 жылғы 1 тамыздағы жағдай бойынша қысқа мерзімді
Сонымен бірге, бүгінгі күні үкіметтік борышты басқару тиімділігін
1.1. Борыштық құралдардың ішкі нарығын дамыту.
Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сәйкес Қазақстан Республикасы Үкіметінің
Сонымен қатар, көптеген елдерде үкіметтік борышты тиімді басқару
Мысалы, Жапонияда мемлекеттік бағалы қағаздар нарығын дамыту мемлекеттік
Қазақстанда даму институттары, сондай-ақ мемлекет құратын жыл сайын
1.2. Валюталық тәуекелдер.
Бірнеше жылдар бойы Қазақстанның валюта нарығында ғана емес,
Алайда, валюта бағамдарының ауытқу тәуекелдері бар. Сондықтан валюталық
Үкіметтік борыштың валюталық құрылымының төмен әртараптандырылуы мемлекеттің экономикалық
1.3. Жергілікті атқарушы органдардың реттелмеген борыштары.
Жергілікті атқарушы органдардың реттелмеген және танылмаған борыштарын есепке
1) кредиттер бойынша міндеттемелерді уақтылы орындамау. Жергілікті атқарушы
2) Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органдар
1.4. Мемлекеттің шартты міндеттемелері.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, үшінші тұлғалар алдында борыштық міндеттемелері
Қазақстанда мемлекеттік-жеке серіктестіктің қолданыстағы тетіктерін жетілдіру және жаңаларын
Инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру барысында берілген кепілдемелер бойынша
Кепілдеме институты жеке сектор қаражатын, атап айтқанда инфрақұрылымдық
1.2. Мемлекеттің басым қатысуы бар ұйымдардың борышы
Үкіметтің, жергілікті атқарушы органдардың және Қазақстан Республикасы Ұлттық
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қоғамның акционері оның міндеттемелері
Сонымен бірге, шетелдік компаниялардың мемлекеттің қатысуы бар акционерлік
Еншілес құрылымдарды есепке алмағанда мемлекеттің басым қатысуы бар
Мемлекеттің қатысуы бар ұйымдар борышының жай-күйі мониторингімен проблемалар
Бұдан басқа, тұтастай алғанда қазіргі уақытта мемлекеттің қатысуы
1.3. Жеке сектордың сыртқы борышы
ЖІӨ-нің жыл сайынғы жоғары қарқынмен өсуіне қарамастан 2001
3.1. Қаржы секторының борышы.
Қазіргі уақытта банк секторының белсенді сыртқы қарыз алу
Банк секторының сыртқы қарыз алуының қарқынды өсуі жалпы
Банк секторының валюта тәуекелдерін басқару мақсатында валюталық ұстанымның
Standard&Poor’s агенттігінің «А-дан» төмен емес тәуелсіз рейтингі немесе
Standard&Poor’s агенттігінің «А-дан» төмен емес тәуелсіз рейтингі немесе
банктің жеке капитал шамасының 30%-нан аспайтын мөлшерде валюталық
Елдік тәуекелді ескере отырып, активтерді шетелде орналастыру жөніндегі
Кейіннен банк секторын реттеу құралдарын одан әрі қатандандыру
Standard&Poor’s агенттігінің «А-дан» төмен емес тәуелсіз рейтингі немесе
банктің жеке капитал шамасының 30%-нан валюталық таза ұстаным
Осы лимиттер 2006 жылғы 1 қыркүйектен бастап қолданысқа
Бұдан басқа, өзге қаржы ұйымдары сыртқы қарыздарды елеусіз
Қаржы секторының осалдығы үлкен, өйткені қаржы институттарының әдетте
Резидент еместер алдында міндеттемелер өсімінің негізгі проблемаларының бірі
3.2. Қаржылық емес корпоративтік сектордың борышы.
Қаржылық емес корпоративтік сектордың сыртқы борышының 2003 –
Сонымен қатар, корпоративтік сектордың сыртқы борышының 44,3%-ын шетелдік
Бұдан басқа, шетелдік мердігерлердің филиалдары өнімді бөлу туралы
Сыртқы борышты басқару контексінде фирмааралық берешек соншалықты қауіпті
Барлаудың оң нәтижелері кезінде шығындардың барлық жиналған сомасы
Шектеулі рентабельділікпен бірлесіп корпоративтік секторды шетел валютасында шектен
Корпоративтік сектордағы айтарлықтар қауіптер сала құрушы компаниялар болып
Қазақстан Республикасының заңнамасында сыртқы қарыз алу кезінде туындайтын
ЖКЕ-нің мәні, егер қарыз алушының міндеттемелері өзінің капиталына
Осылайша, практика көрсетіп отырғандай, заңнамада белгіленген шаралар корпоративтік
2. Сыртқы борышты басқару шаралары
Дүниежүзілік тәжірибені талдау борышты басқарудың қандай-да бір белгіленген
Халықаралық тәжірибеге негіздей отырып және елдің борышын басқарудың
2.1. Жалпы сыртқы борыштың құрылымы
Қазақстан Республикасының сыртқы борышының статистикасын қалыптастыру әдіснамасы тұтастай
Жалпы сыртқы борыш туралы жан-жақты қамтуды және негізгі
алдында жиынтық борышын білдіретін елдің сыртқы борышы мынадай
1. Мемлекеттік сектордың борышы:
1.1. Мемлекеттік басқару секторының борышы:
Қазақстан Республикасы Үкіметінің борышы;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің борышы;
1.2. Мемлекет басым қатысатын ұйымдардың (50 және одан
1.2.1 Республикалық мемлекеттік кәсіпорындардың борышы (шаруашылық жүргізу құқығымда);
1.2.2 Республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорындардың борышы (жетел басқару
1.2.3 Акционерлық қоғамдардың және мемлекет басым қатысатын жауапкершілігі
1.2.3.1. Барлауға арналған шығындар;
1.2.3.2. Өзге берешек.
1.2.4 Мемлекет басым қатысатын өзге де ұйымдардың борышы.
2. Қазақстан Республикасы Үкіметінің шартты міндеттемелері:
2.1. Мемлекет кепілдік берген борыш;
2.2. Мемлекеттің кепілдемелері бойынша борыш.
3. Жеке сектордың борышы (мемлекеттің басым қатысуы бар
3.1. Қаржы секторы ұйымдарының борышы (мемлекет басым қатысатын
3.1.1. Екінші деңгейдегі банктердің борышы;
3.1.2. қаржы ұйымдарының борышы;
3.2. Қаржылық емес корпоративтік сектордың борышы (мемлекет басым
3.2.1. Фирмааралық берешек;
3.2.1.1. Барлауға арналған шығындар;
3.2.1.2. Өзге фирмааралық берешек;
3.2.2 Қаржылық емес корпорациялық сектордың өзге борышы;
3.3 Мемлекеттің кемінде 50 % акциясының қатысуымен ұйымның
3.3.1 Барлауға арналған шығындар;
3.3.2 Өзге берешек.
3.4. Басқа берешек (үй шаруашылығы және үй шаруашылығына
Жаңа құрылымда көрсетілген «Мемлекеттік басқару секторының борышы» ұғымы
Мемлекеттің кепілдігі мен кепілдемесі мемлекеттік және жеке сектор
Мемлекеттің басым қатысуы бар ұйымның борышы мемлекеттік сектор
Осы Тұжырымдамада жеке сектор мемлекеттің басым қатысуынсыз қаржы
Осы Тұжырымдаманың мақсаттары үшін өзге қаржылық ұйымдар есебінде
2.2. Борыштың салыстырмалы параметрлері
Мемлекеттік сектордың борышын басқару (ұсынылып отырған жаңа құрылым
Жалпы сыртқы борыштың, сондай-ақ оның жеке бағыттары бойынша
Дүниежүзілік банктің сыныптамасына сәйкес шамадан тыс берешек деңгейі
Тиісті экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін борыштарды басқарудың
Елдің борышын басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында шекті мән
Экономикалық дағдарысты өткерген елдердің тәжірибесі қысқа мерзімді сыртқы
Сонымен бірге, жеке сектордың шаруашылық қызметіне мемлекеттің тікелей
Бұл ретте, уәкілетті органдар тарапынан басты назар экономикалық
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі және Үкіметі жалпы сыртқы
Стресс-тестілеу нәтижелері сыртқы борыштың жеке бағыттары бойынша ықтимал
Жалпы сыртқы борыштың жоспарланып отырған параметрлеріне қол жеткізу
2.3. Ақпаратпен алмасу. Құқықтық қамтамасыз ету
Тиімді басқаруды қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік сектордың борышы
Борышты басқарудың негізгі проблемаларының бірі мемлекеттің басым қатысуы
Сондықтан, мемлекеттік органдар арасында ақпаратпен алмасуды жүзеге асыру
Бұл ретте, құпиялық сипаттағы ақпарат құрылатын дерекқорда ұсталмауы
Қолданыстағы заңнамада борышты басқару мәселелері жеткіліксіз регламенттелген, түрлі
жалпы сыртқы борыш бойынша:
жалпы сыртқы борыш ұғымын, оның құрылымын, жалпы сыртқы
мемлекеттік басқару секторының борышы және Қазақстан Республикасы Үкіметінің
үкіметтік борыш лимитін және есептердің тиісті әдістемесін көрсете
мемлекеттік басқару секторының борышы және оның құрылымы ұғымын
мемлекеттік басқару секторының борыш тәуекелін басқару және Қазақстан
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің сыртқы қарыз алуын жүзеге
Қарыз алу және мемлекеттік басқару секторының борышын және
мемлекеттің басым қатысуы бар ұйымның сыртқы борышы бойынша:
мемлекеттің басым қатысуы бар ұйымдар тізбесін анықтау;
акциялардың (қатысу үлестерінің) мемлекеттік пакеттерін иемдену және пайдалану
жеке сектордың сыртқы борышы бойынша:
корпоративтік сектордың сыртқы борышын үйлестіру мәселелері жөніндегі уәкілетті
Қазақстан Республикасының заңнамасымен корпорациялық сектордың сыртқы борышының көлемдерін
Қолданыстағы заңнамаға уәкілетті мемлекеттік органдарға қажет, оның ішінде
Ел борышын басқарудың тиімді жүйесін құру мақсатында мемлекеттің
қаражатын беру шарттарына және қалыптасқан жұмыс тәжірибесіне (республикада
Бірқатар негізгі халықаралық қаржы институттарымен ынтымақтастықтың мынадай ықтимал
Дүниежүзілік банк – ауыл шаруашылығы, денсаулық сақтау, кеден
Еуропа Қайта Құру және Даму Банкі – шағын
Азия Даму Банкісі – табиғи ресурстарды басқару, ауылды
Ислам Даму Банкі – жеке секторды дамытуда ИДБ
Экономикалық жоспарлау жөніндегі уәкілетті орган шеңберінде борышты басқарудың
2.4. Бағыттар бойынша борышты басқарудың жеке мәселелері
Жоғарыда көрсетілгендерге қосымша ел борышын басқару жүйесін құру
Мемлекеттік сектор борышы бойынша:
Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 1 қыркүйектегі №
Осыған байланысты, үкіметтік қарыз алу мен борыштың көлемін
♦кірістілік ауытқымасын құру үшiн қор нарығында тиісті бағдар
♦неғұрлым ұзақ айналыс мерзімі бар МБҚ кезең-кезеңімен енгізу;
♦зейнетақы қорларының және қор нарығының басқа да қатысушыларының
Бұдан басқа, мемлекет 100 % қатысатын заңды тұлғалардың,
Осыған байланысты көрселтілген ұйымдардың және жалпы алғанда
Бұл ретте қаржы нарығын дамыту үшін қалыптасқан бюджеттің
Республикалық бюджеттің тапшылығын қаржыландырудың қажетті деңгейі төмендеген кезде
Үкіметтік қарыз алудың және борыштың оңтайлы деңгейін қалыптастыруды
Одан басқа, инвестициялық жобаларды мүмкіндігінше қысқа мерзімде іске
Мемлекеттік сектордың борышын тиімді басқару, сондай-ақ үкіметтік қарыз
Өз шешімін табуға тиіс қазіргі мәселелердің бірі жергілікті
Жергілікті атқарушы органдарың қарыз алу және борышын басқару
Борышты басқарудың орта мерзімді саясатын әзірлеу шеңберінде мемлекет
Ұзақ және орта мерзімді кезеңдерге мемлекеттің аталған саясатының
Бұл ретте мемлекет басым қатысатын ұйымдардың, олардың еншілес,
Сыртқы қарыздарға қол жеткізу бөлігінде осы ұйымдардың қарыз
Мемлекет басым қатысатын ұйымдарды басқаруға қатысатын басқару органдары,
Мемлекет басым қатысатын ұйымдар борышының мониторингі олардың еншілес,
Қазақстан Республикасы Үкіметінің шартты міндеттемелері бойынша:
Қазақстан Республикасы Үкіметінің шартты міндеттемелері бойынша тәуекелді төмендету
Одан баска, Қазақстан Республикасы Үкіметінің берген (берілетін) кепілдіктері,
Кепілдік және кепілдеме құралдары қолданыла отырып іске асырылатын
Жеке сектордың сыртқы қарызы бойынша:
1. Мемлекеттік емес сектордың сыртқы қарыз алуын салықтық
Осы уақытта акциялар мен облигациялар листингі үшін ірі
Сыртқы және сол сияқты ішкі нарықтарда өздерінің акцияларын
Арнайы қаржы компанияларынан (негізгі қызмет түрі борыштық бағалы
Валюталық тәуекелді төмендетуге байланысты елдің резидент компанияларына несие
Одан басқа, бағалы қағаздардың нарығын реттеу мен қадағалау,
2. Жеке сектордың борышын тиімді реттеу және ел
Ұлттық Банкінің деректеріне сәйкес 2006 жылдың басындағы жағдай
Сонымен бірге, екінші деңгейдегі «ТұранӘлембанк» АҚ, «Қазкоммерцбанк» АҚ,
Осылайша, елдің сыртқы борыштық міндеттемелерінің үлкен үлесі ел
Бұл ретте қаржы және корпоративтік секторлардың көрсетілген субъектілерінің
Корпоративтік сектор ұйымдарының борышы:
ЖКЕ түріндегі шектеу шараларынан және қор биржасындағы листингке
Жер қойнауын пайдалану саласында әрекет ететін шетелдік компаниялар
Қазақстанның Үкіметі жаңа келісім-шарттар бойынша өзіне алатын міндеттемелерді
2.5. Жалпы үйлестіру, ұйымдастыру мәселелері:
Борышты басқару ережелерінен туындайтын мемлекеттік функциялар мемлекеттік органдардың
Экономикалық жоспарлау жөніндегі уәкілетті орган болжамды мүдделі мемлекеттік
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі мемлекет басым қатысатын ұйымдардың
Жалпы сыртқы борыштың экономикалық жоспарлау жөніндегі уәкілетті орган
50 %-дан аз қатысатын ұйымдардың борышы бойынша -
Қажет болған жағдайда жалпы сыртқы борышты басқару қызметіне
Қорытынды
Осы зерттеу жұмысында көзделген шараларды іске асырып, Қазақстан
Көрсетілген шаралар, олардың басымдылығына байланысты, кезең-кезеңімен іске асырылады,
Тиісті кезеңге арналған орта мерзімді фискалдық саясатын қалыптастыру
Осы зерттеу жұмысында жазылған шараларды іске асыру Қазақстан
Осы перспективаларды іске асыру елдің жалпы сыртқы борышының
Елдің қарыз жағдайын анықтауда басқа көрсеткіштермен қатар негізгі
_________________________________________
Ескерту:
Аббревиатуралардың толық жазылуы:
БҰҰ – Біріккен ұлттар ұйымы
ХВҚ – Халықаралық валюта қоры
ИДБ – Ислам даму банкі
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Көкенова А. Т. Әлемдік тәжірибедегі
Әмірқанов Р. Ә., Тұрғұлова А. Қ. Қаржы менеджменті.
Бабич А. М., Павлов Л. Н. Финансы. Учебное
Балабанов И. Т. Основы финансового менеджмента. Учебное пособие.
Дробозина Л. А. Финансы. Учебник для Вузов. –
Дюсембаев К. Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное
Елубаева Ж. М., Бюджетная система Республики Казахстан: теория,
Зейнельгабдин А. Б. Финансовая система: экономическое содержание и
Ильясов К. К., Исахова П. Б. Расходы государственного
Құлпыбаев С. Және басқалары. Қаржы теориясы. Оқу құралы.
Мамыров Н. К., Саханова А. Н. и др.
Мельников В. Д., Ли В. Д. Общий курс
Финансы. Учебник для вузов. Под. ред. М. В.
Финансы, деньги, кредит. Учебник. Под. ред. О. В.
Финансы. Денежное обращение. Кредит. Учебник для вузов. Под.
Финансы. Учебное пособие (Под. ред. Проф. А. М.
Илиясов Қ. Қ., Құлпыбаев С. Оқулық. – Алматы:
Международное банковское дело. У. Риггин. Вашингтон. 1996 г.
Банки и банковские операции. Е. Ф. Жукова. –
Банковское дело. Учебник. В. И. Колесникова. – М.:
25