Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Курстық жұмыс
Тақырыбы: «Ақшаның теориялық негіздері»
Қарағанды-2005
Жоспар
Кіріспе ........................................................................................................... 3
I тарау
Ақша теориясының даму сатылары ............................................................ 5
Ақшаның пайда болуы мен оның тауарлық жаратылысы ..............
Ақша теориясының портфельдік тұрғысы ........................................ 8
II тарау
Ақшаның негізгі қызметтері мен ақшаның экономикадағы рөлі .............
2.1 Ақша қызметтері мен олардың даму тарихы ......................................
2.2 Ақшаның экономикадағы рөлі ............................................................ 20
III тарау
Қазақстан Республикасының ақша жүйесі ............................................... 24
3.1 Теңге мен рубль қалай ажырасты ........................................................ 24
3.2 Қазақстан Республикасында ұлттық валюта – теңгенің енгізілуі
3.3 Теңге тарихы мен келешегі ................................................................... 31
Қорытынды орнына ................................................................................... 40
Пайдаланылған әдебиет ............................................................................. 42
Кіріспе
Ақша ежелгі заманда пайда болды. Ол тауар өндірісінің
Ақшаның рөлі әрқашанда оқымыстыларды қызықтырған. Ағылшын У. Гладсонның
Әртүрлі елдерде ақша ретінде ерекше танымал айырбас құралдары
Субъективті көзқарас кезінде ақша адамдар арасындағы саналы, тиімді,
Объективті көзқарас кезінде ақша – бұл жалпы эквивалент
Осылайша, берілген курстық жұмыстың мақсаты – ақша пайда
I ТАРАУ АҚША ТЕОРИЯСЫНЫҢ ДАМУ САТЫЛАРЫ
Ақшаның пайда болуы мен оның тауарлық жаратылысы
Ақша адамдарға ежелден таныс. Бірақ оның қалай пайда
Қоғамдық дамудың алғашқы қауымдық құрылысы жағдайында бір қауым
Бірақ кез келген зат тауар бола алмайды. Егер
Айта кететін жайт, кез келген пайдалы зат құн
Құн – тарихи категория. Құнның негізі – адам
Тауардың ішкі қайшылақтары қандай жағдайда шешіледі деген сұраққа
Адамзат қоғамының даму сатыларында айырбас қатынастары да дамып,
К. Маркстың сөзімен айтқанда: «Айырбас құны тауарлардан бөлініп
Ақша теориясының портфельдік тұрғысы
Біз ақшаның айналым қаражаты және құнды сақтау қаражаты
Мінеки, ақшаға деген бұндай көзқарас ақша теориясының ерекше
Бұл тұрғы ең алғаш рет Хикспен (Hicks, 1935)
Wt = Mt + Bt
бұл жердегі t – шешімді қабылдау сәті. Бұның
Адамдар әр форманың салыстырмалы табыстылығын бағалау арқылы өз
Облигациялар әкелетін rB табысына сәйкес ақша rM табысын
Тервидің (Turvey, 1960) айтқанынша, портфельдік талдаудың қағидалары тұтынушылық
Портфельдік тұрғыны талдауда біз, әзірше, осындай жалпылау деңгейінде
II ТАРАУ АҚШАНЫҢ НЕГІЗГІ ҚЫЗМЕТТЕРІ МЕН АҚШАНЫҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ
2.1 Ақша қызметтері мен олардың даму тарихы
Тауарлардың бөлек түрлерінің артықтарын айырбастаудан қоғамдық еңбек бөлінісінде
Нарықтық қатынастар дамуының жоғары деңгейі жағдайында ақша қызметі
Ерекше тауар ретіндегі ақша формасының молшылық нәрселерінің, алтын
Біраз уақыттан кейін ұлттық байлық түріндегі қазынаны жинақтаудың
Тауар өндіруші ұлттық нарық ішіндегі өзара есеп айырысуларда
несиелік қатынастар;
төлем мерзімін ұзартумен тауарды сату;
келісім шарттар (мерзімдік, «кілтке», фрахттік, фьючерстік);
қолданғандағы тауарлы-ақшалай қатынастар дамуының жоғары сатысына төлем қаражаты
Ақшаның жаңа рөлі оның қарыздық міндеттемені төлеу құралы
Ақшаның әрбір қызметі ақшаның тауар айырбастау үдерісінен туындайтын,
Ақша құн өлшемі ретінде. Құнның өлшем қызметі тауар
Ақша құн өлшемі қызметін идеалды, оймен ойлау арқылы
Тауар бағасын өлшеу үшін қолма-қол ақшаның болуы қажет
Ақша түрінде көрінетін тауардың құны оның бағасы болып
Құн өлшеу қызметі жалпы эквивалент ретіндегі ақшаның тауарға
Құн өлшемі және баға масштабы ретіндегі ақша қызметтерінің
Алғашында баға масштабы АҚШ қазынашылығымен алтынның тройск унциясына
Арнайы баға масштабы алтын құны мен оның мемлекеттік
Ямайка валюта реформасының (1976-1978жж.) нәтижесінде арнайы алтын бағасы
Қазіргі уақытта алтын тауарға тікелей айырбасталмайды және бағалар
Сонымен алтын белгілерінің, яғни толық құнды емес және
Ақша – айналыс құралы. Ақша айналыс құралы қызметінде
Тауарлар бір қолдан екінші қолға ауыса отырып, өзінің
Тауар айналысы кезінде ақша делдал рөлін атқарады, ал
Өзінің құнын өткізгеннен кейін, айналыстан кететін тауарларға қарағанда,
Бізге ақша айналыс құралы қызметін негізінен мемлекеттік, оперативтік,
Айналыс құралы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы;
оны идеалды ақша емес, нақты (қолма-қол) ақша орындайды;
ақшаның бұл қызметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын
Бірақ бұл, несие және қағаз ақшалар ақшалы тауармен
Ақша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс қажеттілігі
Егер ақшаның айналыстағы массасы тауар массасынан көп болса,
Ақша – төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысымен
Егер тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы болмаса, яғни
Ақша төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына
тауарларды және қызметтерді төлеуге байланысты міндеттемелер;
еңбекақы төлеуге байланысты міндеттемелер;
мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
банктік қарыз, мемлекеттік және тұтыну несиесі бойынша борыштық
сақтандыру міндеттемелері;
әкімшілік сот сипатындағы міндеттемелер және басқалары.
Ақша төлем құралы ретінде айналыс құралынан өзара айырмашылықтары
Төлем құралы қызметін толық бағалы емес нақты ақша
Төлем құралы ретіндегі ақшаның қызметі оның бұдан бұрын
Ақшаның төлем құралы қызметін атқаруына байланысты ақша айналысы
Ақша – қорлану және қазына жинау құралы ретінде.
Капиталисттік қоғамдық формацияға дейінгілер үшін байлықты «таза қазына»
Әрбір тауар тек қана жекелеген қажеттілікті анықтайды және
Металл ақша айналысы тұсында қазына жинау тек қана
Қазіргі жағдайда қазына жинау қызметі айналыстағы ақша массасын
Несиелік және қағаз ақшалар қазына жинау құралы қызметін
Ақша айналыс саласынан уақытша шығып қалғаннан кейін олар
Тауар өндіріс жағдайында қорлану екі формада жүреді:
кәсіпорындар мен ұйымдардың есеп айырысу және депозиттік шоттарындағы
банктердегі салымдар, мемлекеттік облигациялар.
Несиелік механизмнің арқасында кәсіпорындар мен халықтың ақшалары банктен
Дүниежүзілік ақша қызметі. Тауар шаруашылығының кеңеюі, шаруашылық байланыстардың
Бұл қызметті бастапқыда толық бағалы ақша, ал кейіннен
Егер де елдің ішінде ақша ұлттық ақша бірліктері
Бірақ алтын айналысы тұсында да ағымдық халықаралық есеп
Бреттон-Вудстағы (1944) мемлекетаралық келісімге келу, доллар мен фунт
Демек, дүниежүзілік ақшалардың дамуы ұлттық ақшаның металл ақшадан
.
2.2 Ақшаның экономикадағы рөлі
Ақшаның өмір сүруіндегі объективті қажеттілік ол тауар өндірісі
Бірақ XVI ғасрдың басында (1516 жылы) утопиялық социализмнің
Біраз уақыттан кейін Т. Моор тағы былай деді:
XIX ғ. Әлеумет утописттері – Прудон, Оуэн, Грей
Мұндай ойлар Ресейде де айтылды. Қазан революциясынан (1917)
Осыған байланысты К. Маркс былай дейді: «ақшаларды жоя
Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала береді.
Ақша – жалпы бірдей эквивалент, ерекше тауар, онда
Жалпыға бірдей эквивалент рөлі тарихи түрде алтынға бекітілген.
Жалпыға бірдей эквивалент рөлін орындау үшін ең бір
Ресей XIX ғасырдың 20-жылдарында алтын өндіруден бірінші орында
Алтын өндіру қиын және капиталды көп қажет етеді.
Алтынды ең көп өндіретін Оңтүстік Африка Республикасында (ОАР)
Алтынды өндіру дүниежүзінде апатты жағдайда құлдырауда.
Қазақстанда 160 алтын кен орындары бар. Соның ішінде
Алтын тек қана алтын валюта резервтерін ғана құрамайды,
Жасанды алтынды ойлап табу сұрақтары әрқашан адамзатты толғандырды.
Құрамын өзгерте отырып (палладий - 55%, индий -
Олар шындығында қоғамдық қатынастарды тудырушылар болып келеді. Бұл
Ақша - өндіру мен бөлу үдерістерінде адамдар арасындағы
жалпыға тікелей айырбасталу;
айырбас құнының дербес формасы;
еңбектің сыртқы заттық өлшемі.
III ТАРАУ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АҚША ЖҮЙЕСІ
3.1 Теңге мен рубль қалай ажырасты
Қазақстан Кеңестер Одағында экономикалық дағдарыс өршіп тұрған кезде
Абыройсыз аяқталған қайта құрудың соңында республикаларда кім кімге
Меншіктің бөлінуі туралы шарт жасасқаннан кейін біз басқа
Бұл кезеңде өз ақшаларын айналымға Балтика жағалауының мемлекеттері,
Арнайы тағайындалған Үкімет мүшелері мен мамандар ұлттық валютаның
Кеңестер Одағының бұрынғы республикалардың бәрінің көздеріне бөлінсек, өз
Қазақстандық валютаны енгізерден екі ай бұрын Ресейдің, Қазақстан
Сонда да Қазақстан Президенті Ресей Президентімен осы мәселені
Осы оқиғаларға дейін С.Т. Тәкежановтың құлшынысының арқасында бізде
Жоғарғы Кеңесте сол кезеңде едәуір қарама-қайшылықтар болды. Бір
1993 жылдың аяқ шенінде біз жеткілікті мөлшерде қазақстандық
Содан бері біраз жыл өтті. Біз қиыншылықтар көріп,
Қазіргі кезеңде Қазақстан дәйекті түрде көтеріліп келеді, бұл
1992-1993 жылдардағы экономиканы басқару жоғалған кезеңмен салыстырғанда біз
Бүгінгі күнде теңге тұрақтанған, мемлекеттің алтын-валюталық қоры молайып
3.2 Қазақстан Республикасында ұлттық валюта – теңгенің енгізілуі
Қазақстан Республикасы конституциясының 78-бабына және Қазақстан Республикасы Жоғарғы
1. Қазақстан Республикасының аумағында 1993 жылғы 15 қарашада
2. 1993 жылғы 18 қарашада сағат 08:00-ден бастап
3. Теңгені Қазақстан Республикасының аумағында меншік нысандарына қарамастан
4. Осы Жарлық қол қойылған сәтінен бастап күшіне
Қазақстан Республикасының Президенті
Н. Назарбаев
Алматы. 1993 жылғы қарашаның 12-сі.
Қазақстан Республикасы Кеңесінің Төралқасы мен
Қазақстан Республикасы Министрлер кабинетінің қаулысы
Қазақстан Республикасы Президентінің ұлттық валюта –
теңгені енгізу туралы шешімі жөнінде
Қазақстан Республикасы Кеңесінің Төралқасы мен Қазақстан Республикасы Министрлер
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың 1993 жылғы 15
Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы
С. Әбділдин
Алматы, 1993 жылғы қарашаның 12-сі
3.3 Теңге: тарихы мен келешегі
Ұлттық валютаны енгізгенге дейін Қазақстанның саяси ұстанымы ТМД
Қазақстан теңгені он екі жыл бұрын енгізді (1993
Теңгені енгізу түбегейлі экономикалық түрлендіру жағдайларында жүргізілді. 1992
1992-1993 жылдардағы ақша жиынының бақыланбай ұлғаюы және банкілердің
Республика экономикасын инфляцияны күшейткен теріс үрдістерден қорғау мақсатында
Ұлттық валютаны енгізу жөнінде алдын-ала жұмыс қосалқы нұсқа
Ұлттық валютаны енгізу жөніндегі іс-шараларды тым қысқа мерзімде
Күрделі экономикалық ахуалда басты назар ескі ақшаларды айырбастау
Валюталық тізімді ұйымдастыру саласында күрделі мәселелерді шешу күн
Ұлттық валютаны енгізу тұсында Қазақстан Ұлттық Банкі күрделі,
Ақша реформасының қарсаңында Қазақстан Республикасының Президенті теледидар арқылы
Айналыстан 1961-1992 жж. үлгідегі рубль купюралары 950,6 миллиард
Дер кезінде жүргізілген дайындық іс-шаралары айыпбасты белгіленген мерзімде
Ұлттық валютаны енгізу Ұлттық Банкке экономикалық, ақша-несиелік және
Осы оқиғалардан соң лезде Қазақстандық Банкаралық Валюта Биржасы
1994 жылы Қазақстанның жаңа тарихында алғаш рет егеменді
АҚШ долларына қатысты теңге бағамы 1994 жылы 8,6
1995 жыл республикадағы толыққанды валюта нарықнамасын түзілдіруде бетбұрыс
Ұлттық валютаға деген өркелең сенім, сауда-саттық теңгерім сальдосының
Ұлттық Банктің теңгенің айырбас бағамын түзілдіруге қатысуы ҚБВБ-на
Теңгенің АҚШ долларына қатысты бағамының бір мезгілдегі құлдырау
1996 жылдың 16-шілдесінде Қазақстан өзіне «Халықаралық валюталық қор
Ұлттық Банктің 1997-1998 жж. ішкі валюта нарығындағы басқыншылығы
Әсіресе теңге бағамының күрт тербелістері қолма-қол шетел валютасы
Қазақстанның сауда-саттық серіктес елдеріндегі, ең алдымен Ресейдегі ұлттық
Көтеріңкі бағамның еліміздің экономикасына теріс салдарының алдын алу
Валюталық бағам түзімінің ауысуы және соның ізінше болған
Ұлттық Банк өзінің ішкі валюталық нарық сауда-саттығына қатысуын
1999 жылдың сәуірінде жаңа түзімді енгізген кезде ұлттық
1999 жылғы ішкі валюталық нарықтың дамуы көбінесе экономикадағы
2000 жылы теңгенің биржалық бағамының тербелістері ұтымды күтіс
Теңгенің айырбас бағамының қазақстандық қор биржасында АҚШ долларына
Ұлттық Банк теңгенің шынайы мәнінде едәуір нығаюына жол
2001 жылдың бас кезінен ішкі валюта нарығындағы жағдаят
Мұнда қазіргі таңдағы экономика өркендеуінің көбінесе дүниежүзілік тауарлық
Ұлттық валютаның қалыптасуын қарастыра отырып, таңдалған бағыт дұрыс
Қорытынды орнына
Сөйтіп, ақшалар ертеден адамзаттың пайда болуымен қатар өмір
Тауар айналысының тарихи дамуы үдерісінде жалпыға бірдей эквивалент
Экономикалық категория ретінде ақша өндіріс және бөлу үдерісінде
Ақшаның өзінде, сондай-ақ олардың қызметтерінде жылдар бойы өзгерістер
Қазіргі уақыттағы жалпы ақша теориясының негізі болып табылатын
Қазақстан теңгені он екі жыл бұрын енгізді (1993
Ұлттық валютаны енгізу жөнінде алдын-ала жұмыс қосалқы нұсқа
Ұлттық валютаның қалыптасуын қарастыра отырып, таңдалған бағыт дұрыс
Пайдаланылған әдебиет
Ақша. Несие. Банктер., - Сейітқасымов.
Банковское дело: учебник, 4-е издание
Банки Казахстана, 2001. №2 53-54 бб.
Бункина: «Деньги, банки, валюта».
Дениги и кредит., - 2004. №10 с.41.
Жас Алаш 2001,- 15 қараша, 2б.
Казахстан – спектр., 2005, 19 августа. с.4.
Көшенова Б.А.: «Ақша.Несие. Банктер»., «Экономика»,-2000ж.
«О роли денег в процессах ценообразования», - Мировая
Рынок ценных бумаг Казахстана, - 2005. №4 3-54
Сахариев С.С., Сахариева А.С.: «Жаңа кезең – экономикалық
Усов В.В. «Деньги. Денежное обращение. Инфляция».
Харрис Л. «Денежная теория».
Экономика негіздері: мектепте, колледжде және ЖОО-да оқыту., 2005,
2