Жоспар.
Кіріспе.........................................................................................................2-3
Негізгі бөлім...............................................................................................4 - 22
Кәсіпорын қызметінің бюджеті, бюджет туралы түсінік............ 4-7
Бюджеттің функциялары................................................................ 7-9
Бас және функциялық бюджет құрылымы....................................9-10
Кәсіпорын бюджетін қалыптастыру әдісі.....................................10-15
Кәсіпорын пайдасы бойынша бюджеттік міндеттің орындалуын факторлық талдау...........................................................................16-18
Кәсіпорынның жоспарлануы.…………………………………….18-21
Кәсіпорын қызметінің жоспарлануы. Қордың деңгейін жоспарлау және бақылау..................................................................................21-22
Қорытынды.................................................................................................23-24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.................................................................25
Кіріспе.
Үшінші мыңжылдықтың табалдырығын аттау тұсында отандық бухгалтерлік есеп жүйесін
Басқару есебінің осы тұрғыда атқаратын ролі мен маңызы орасан,
Осыған орай, басқару есебінің ақпараттық құрал ретінде өндірісті басқару
Қазіргі уақытта басқару есебінің бюджеттеу, сараптау, бақылау, жоспарлау жұмыстарын
Халықаралық есептілік стандарттарының талаптарын тірек ететін, дамыған елдердің тәжірибесі
Басқару есебінің механизмін қалыптастыру жолдарын қарқынды түрде іздестіру, осы
Басқару есебінің мақсаты – күн өткен сайын азайып келе
Басқару есебі бойынша ұсынылатын ақпараттарға баса назар аудару, өндірісті
Негізгі бөлім
Бюджеттеудің негізі және бюджет туралы жалпы түсінік.
Нарықтың даму жағдайында, бизнестің бәсекеге қабілеттілігі кезінде, тауар өндіруші
Мұндай жағдайда бизнесінің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін, кәсіпкер
Заманауи нарқында көптеген тауар өндірушілер үшін табыс табу басты
Өндірілетін өнім сапасын сақтау бойынша, оның ішінде өнімді сатудың
Табыстың көбеюіне әсер ететін сұраныс пен сатуды ұлғайту үшін,
Бухгалтерлік басқару есебінде бюджеттендіруді жоспарлау процесі деп түсінуге болады.
Жоспарлау – бұл тек бір жағдайды ғана емес, барлық
Жоспарлау қысқа мерзімді (бір жылға дейін) және ұзақ мерзімді
Смета немесе бюджет – ол шамаланған жұмыстарды орындау алдында
Бюджет – негізделіп жасалған есепке сай, не нәрсеге қол
Бюджетті шығынның жеткен деңгейінен бастап, өнім бірлігіне жұмсалатын материалдардың,
Бюджет жасауға зор ықпал беретін басты көрсеткіш – инфляция.
Құбылмалы бюджет – тұрақты және айнымалы шығындарды шектеу жолымен,
Құбылмалы бюджетке негізделген ауытқулар есебін, бюджетке салынған нақты қол
Құбылмалы бюджет кезең басында алдын ала есептелген өндіріс деңгейіне
Сосын ол өндірістің нақты деңгейіне сәйкес болу үшін өзгеріске
Нәтижесі нақты шығындармен салыстырылады, айырмасы компанияның тиісті басқарушыларының қарауына
Бюджеттің бірнеше түрі бар:
Дайындау бюджеті,
Шығындар бюджеті,
Сату бюджеті,
Шығыстар бюджеті,
Кірістер бюджеті.
Дайындау бюджеті – ТМҚ жабдықтау бюджеті, яғни, өндірісті шикізатпен,
Шығындар бюджеті – қажетті қорлардың нормасын, жабдықьардың өнімділігін, еңбекақыны,
НҚ, жабдықтарды қолдануды бюджеттеу - табыс салығы, әлеуметтік
Сату бюджеті – әрбір өнім түрі, сатып алушы бойынша
Кірістер бюджеті - алынған жалпы кірісті, одан кейін
Бюджеттеу - бұл өнім бірлігін жоспарлауда қолданылатын аса
Бюджетті қолдану ұйымдарға келесідей артықшылықтар береді:
Ұйым қызметін бақылауға көмектеседі, жоспарсыз басқарушы жағдайды бақылай алмайды,
Басқарушылық бақылаудың құрамдас бөлігі болып табылады, тұтас ұйымның және
Бюджет кәсіпорынның әр түрлі бөлімшелерінің қызметтерін үйлестіру құралы болып
Бюджет – жауапкершілік орталықтардың жоспарының орындалуын және олардың жетекшілерін
Бюджетті келесі түрлерге бөлуге болады:
Бас жоспар және жеке;
Икемді және тұрақты.
Кәсіпорынның барлық қаржылық шаруашылық қызметін қамтитын бюджет бас бюджет
Кез келген ұйымның бас бюджеті екі бөлімнен тұрады:
Операциялық бюджет. Ол қосалқы сметалар арқылы өткізілген, ұйымдардың табыстары
Қаржылық бюджет. Ол күрделі жұмсалымды, ақша қозғалысын және болжаулы
Бюджеттің функциялары.
Өндірістік қызметті басқару жүйесі кәсіпорынның өндірістік міндеттер мен мақсаттарды
Өндірістік қызметті басқару ең алдымен жиынтық функциялар арқылы жүзеге
Ұйымның алдына қойған мақсатына қол жеткізуді қамтамасыз ететін операцияларды
Әр түрлі қызмет түрлерін және бөлімшелерді үйлестіру, тұтас ұйым
Өз жауапты орталықтардың мақсаттарына жеткізу үшін барлық деңгейлердегі басшыларды
Ағымдағы қызметті бақылау және жоспарлы тәртіпті қамтамасыз ету;
Жауапты орталықтар мен оның басшыларының жоспарды қалай орындағанына баға
Менеджерлерді оқыту құралы;
Ақпарат және басқару;
Жоспарлау – маңызы зор жоспарлы шешім әдетте бағдарламаны әзірлеу
Жылдық бюджетті жасау процесі алдағы кезең жоспарларын нақтылай түседі,
Үйлестіру - әрбір жауапты орталықтың қызметі басқа жауапты
Ынталандыру - бюджетті жасау процесі тұтас ұйымның да,
Бақылау. Бюджет – оны қалыптастыру, яғни жасау сәтінде қалаулы
Нақты деректерді бюджетпен салыстыру қай салаға назар аударып, әрекет
Бірінші кезекте назар аударуды талап ететін проблемалық саланы сәйкестендіру;
Бюджетті әзірлеу процессінде қарастырылмаған жаңа мүмкіндіктерді анықтау;
Бастапқы бюджеттің біршама деңгейде нақты еместігін көрсету.
Бағалау. Ай сайын анықталатын бюджеттегі ауытқулар жыл бойы бақылауға
Басшылардың жұмысы әдетте олардың сметаны орындаудағы жетістіктерімен бағаланады. Бірқатар
Оқыту – бюджет менеджерлерді оқытуға да қызмет етеді. Бюджетті
Бюджеттік бақылау үш сатыдан тұрады:
Жоспарлауға әзірлеу;
Жоспарлау;
Бақылау.
Жоспарлауға әзірлеу - жеке келіссөздер мен талқылауларды талап
Жоспарлау – жоспарлау процесі шектеуші факторларды іріктеуден басталады. Көптеген
Бақылау - не жоспарланды және нақты
Бас және функциялық бюджеттердің құрылымы.
Бас бюджет тұтас ұйым бойынша барлық бөлімшелер немесе функцияларды
Бюджеттік жоспарлауға жататындар: барлық жауапты орталықтарды жоспарлау, қызметті бағалау
Міндеттерге байланысты бюджет түрлерін атап көрсетуге болады:
Бас жоспар және жеке
Икемді және тұрақты
Бас бюджет кәсіпорынның барлық қаржылық шаруашылық қызметін қамтиды. Бас
Бас бюджетті жасау нәтижесінде мыналар жасалады:
Болжаулы баланс;
Табыс пен залал жоспары;
Ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы жоспар.
Кез келген ұйымның бас бюджеті екі бөлімнен тұрады:
Ұйымдардың кіріс және шығыс баптарын бейнелейтін қосалқы сметалар арқылы
Капитал жұмсау, ақшалай қаражаттың қозғалысы және болжаулы баланс бюджеттерін
Бас бюджеттің құрылымы, әсіресе оның операциялық бөлігі әзірлеушінің біліктілігі
Бас бюджет бұл кәсіпорын қызметінің мақсаттарына қол жеткізуге аса
Кәсіпорын бюджетін қалыптастыру әдісі.
Бюджет – нақты жүзеге асыру мақсатындағы жоспардың сандық көрінісі.
Бюджет шын мәнінде пайдалы құжат болуы үшін бірнеше әзірлік
Тактикалық бюджет әдетте өндіру немесе сату немесе құрылымдық бөлімшелер
Алайда, ұйымды басқару, тиімді жоспарлау және бюджет деректерін бақылау
Нақтылау - қызметтердің маусымдық ауытқу параметрлерін көрсетеді жне
Бюджетті қалыптастырудың екінші сатысы – капитал шығының бюджетін, ақшалай
Бюджеттік кезең. Бюджеттендірудің негізгі мақсаттарының біріне әр түрлі ұйымдық
Бюджетті қалыптастырудың шығу нүктесі - сату бюджеті, кәсіпорын
Бірінші қадам – сату бюджеті. Өнім түрлері бойынша бюджеттік
Сату жоспары
Бұйым Саны Бағасы Сомасы
А
Жиыны
Екінші қадам – өндіріс бюджеті. Алдағы бюджеттік кезенде
Өндіріс жоспары.
А бұйымы Ә бұйымы
Сату болжауы
Жоспарлы жылдың сон норма
Қорытындысында керегі
Жоспарлы жылдың басындағы қалдықты азайту
Өндіріс қорытындысы
Үшінші қадам – материалдарды пайдалану бюджеті. Оны әзірлеу үшін
Материалдарды сатыпалуды жоспарлауда жоспарлы кезеңнің басында да, аяғында да,
Материалдарды пайдалану жоспары.
Атаулары М11 М12 Жиыны
«А» бұйым саны, шығыны
«Ә» бұйым саны, шығыны
Қорытынды керегі
Төртінші қадам - материалдарды сатып алу қадамы. Тұтас
Материалдарды пайдалану бюджеті материалдарды сатып алу бюджетін жасау барысында
Тікелей материал шығынының бюджеті.
Көрсеткіштер М11 М12 Жиыны
Материал талап етілді
Жоспарлы кезен соңындағы мөлшер
Қорытынды талап етілді
Кезең басындағы мөлшер
Сатып алуға қорытынды
Баға, теңгемен
Сатып алу шығыны
Бесінші қадам – нег– негізгі өндіріс персоналының еңбек шығыны
Тікелей еңбекақы шығынының бюджеті.
Бұйым Саны, дана Еңбек сыйымдылығы, адам сағат Барлық сағаттар
«А»
«Ә»
Жиыны
Алтыншы қадам - жанама өндірістік шығындар. Өндірістік бағдарламаларды
Жалпы өндірістік шығын бюджеті.
Шығын Сома
Амортизация
Коммуналдық қызмет
Бақылау
Қосалқы персоналдың төлемі
Жанама өнд шығынның жиыны
Жетінші қадам – бұйым өндірісінің өзіндік құны.
Қайта санау коэффициенті, шығарылатын өнімдердің еңбек сыйымдылығы және материалдар
Бір бұйымды өндіру шығыны.
Бағасы «А» бұйымы «Ә» бұйымы
саны сомасы саны сомасы
М 11
М 12
1 адам сағатқа келетін негізгі қызметкердің еңбегі
Жанама өндіріс шығыны
Шығын қорытындысы
Сегізінші қадам - жоспарлы кезеңнің соңындағы қойма қалдықтарының
Кәсіпорынның жоспарлау қызметінің сатысында есептік кезеңнің соңындағы заттай бағаланатын
Қорларды ақша түрінде бағалау үшін өнім бірлігінің жоспарлы өзіндік
Өнім бірлігінің жоспарлы өзіндік құны.
Материалдар Саны Бағасы Сомасы Қорытындысы
М 11
М 12
Материалдың қорытындысы
Дайын өнім
А
Ә
Дайын бұйым жиыны
Қор жиынтығы
Тоғызыншы қадам – өткізілген өнімдердің өзіндік құн бюджеті.
Өткізілген өнімдердің бюджетін жасау негізінде мынадай есептеу формуласы жатады.
Өткізілген өнімдердің өзіндік құны = кезең басындағы дайын
Өткізілген өнімдердің өзіндік құндарының бюджеті.
Жоспарлы кезең басындағы дайын өнімдердің қалдығы
Пайдаланылған материалдар
Негізгі өндіріс персоналының еңбек шығыны
Жоспарлы өндірістік жанама шығындар
Жоспарлы кезең өндірістік шығын қорытындысы
Өткізуге жарамды өнімдердің өндірудің қалдығын азайту
Жоспарлы жылда өткізілген өнімдердің өзіндік құны
10 – қадам. Коммерциялық және әкімшілік шығындарының бюджеті.
Коммерциялық шығын бюджеті алдағы бюджеттік кезеңде өнімді өткізуге байланысты
Коммерциялық және әкімшілік шығындарының бюджеті.
Жарнама
Өткізу шығындары
Комиссиялық шығындар
Маркетингтік шығындардың қорытындысы
Офис жалақысы
Басшылардың жалақысы
Офисті жалдау
Басқадай шығындар
Әкімшілік шығындардың қорытындысы
Коммерциялық жалпы шаруашылық шығындарының қорытындысы
Әкімшілік шығын бюджеті алдағы бюджеттік кезеңде тұтас кәсіпорын бойынша
Коммерциялық шығын бюджеті алдағы кезеңде өнім өткізумен байланысты шығынның
11 – қадам. Бюджет - кірістер мен
Кірістер мен шығыстар бюджеті тұтастай кәсіпорынның және алдағы бюджеттік
Табыс пен шығыстардың есебі.
Сатулар Сомасы
Өткізілген өнімдердің өзіндік құны
Жалпы маржа (пайда)
Маркетингтік және әкімшілік шығындарын азайту
Негізгі қызметтен түсетін пайда
Кәсіпорын пайдасы бойынша бюджеттік міндеттің орындалуын факторлық талдау.
Бюджет функциясы бақылау құралы ретінде жоспарлы көрсеткіштерді нақтымен салыстыру
Тұрақты бюджет - бұл ұйымның іскер белсенділігінің нақты
Икемді жоспар – бұл іскер белсенділіктің белгілі бір диапазоны
Тұрақты бюджет – табыс пен шығын өзгерудің тек бір
Тұрақты бюджетті нақты қол жеткен нәтижелермен салыстыруда ұйым қызметінің
2004 жылдың тұрақты бюджет негізінде кәсіпорынның қызметі туралы
№ Көрсеткіштер Нақты Бас бюджет Бас бюджеттен ауытқу Жайлы
Өткізу, данамен 14 000 18 000 4 000 Е
Өткізуден түскен түсім, мың теңгемен 434 000 558 000
Өзгермелі шығын, мың теңгемен. Оның ішінде 293 000 418
Материалдың тікелей шығыны 140 000 180 000 40 000
Негізгі жұмысшылардың еңбекақысы 112 000 164 000 52 000
Қосалқы жұмысшылардың еңбекақысы 22 400 28 800 6 400
Көлік шығындары 8 400 10 800 2 400 Ж
Басқа да өзгермелі шығындар 10 600 34 400 23
Тұрақты шығын, мың теңгемен. Оның ішінде: 140 600 14
Цех бастықтары мен мастерлердің еңбекақылары 29 400 28 800
Үй ғимаратты жалдау 10 000 10 000 - -
Амортизация 30 000 30 000 - -
Басқа өнд тұрақты шығындар 5 200 5 200 -
Тұрақты әкімшілік шығындар 66 000 66 000 - -
Икемді бюджет - өндіріс көлемінің өзгеруіне байланысты
Егер тұрақты бюджетте шығындар жоспраланса, онда икемді де олар
Икемді бюджетті жасаудың негізінде шығындар өзгермелі және тұрақты болып
Икемді бюджет ұйым мен оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметтерін талдау
Өзгермелі шығынға өнім бірлігінің мөлшері анықталады. Кестеден белгілі болғандай,
Оны өткізудің нақты қол жеткен көлеміне көбейтеміз:
10 000 * 1 400 = 140 000 теңге.
Кәсіпорын өз стандарттары бойынша өндірістік ресурстардың шығын мөлшерін дербес
Өткізудің болжанған бағасы мынаған тең болады: 558 000 :
Нақты өткізілген өнім бірлігі 14 000 теңге.
Осыған орай, икемді бюджет бойынша өткізу көлемі 31 000
Сату көлемін кеміту есебінен түсім 124 000 теңгеге кеміді.
Кәсіпорын қызметінің жоспарлануы.
Жоспарлау - бұл тек бір жағдайды ғана емес,
Ұзақ мерзімді жоспарлаудың міндеті - бүгінгі таңда немесе
Жоспарлау мен бақылау кәсіпорынды басқарудың аса қажетті шарты болып
Бақылау мен реттеу - ауытқуларды анықтау мен
Өндіріс процессін басқару бірнеше қызметті қамтиды, олардың іщінде жоспарлау,
Жоспарлау - басқару қызметінің маңызды бір саласы ретінде
Жоспарлау – бұл тек бір жағдайды ғана емес, барлық
Жоспарлау қысқа мерзімді (бір жылға дейін) және ұзақ мерзімді
Жоспарлау кәсіпорынға белгілі бір кезеңде қол жеткізуге міндетті немесе
Жоспарлау кезеңдеріне қарай,
Оперативті жоспарлау.
Бір жылға дейінгі кезеңге жасалады.
Тактикалық жоспарлау.
Бір жылдан үш жылға дейін кезеңді қамтиды.
Стратегиялық жоспарлау.
Үш жылдан аса көп кезеңге арналған.
Кәсіпорынға жоспарлау жүйесін енгізу мына міндеттерді шешуге тиісті;
Кәсіпорын ресурстарын тиімді пайдалануды арттыру;
Тұтас кәсіпорын мен оның жекелеген бөлімшелерінің мүдделерін ұштастыру және
Шаруашылық қызметтің әр түрлі нұсқаларына болжам жасау, талдау, бағалау
Қаржы тұрақтылығын қамтамасыз ету және кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсарту.
Жоспар былайша жіктелуі мүмкін:
Оперативті жоспар - ұйымның өз мақсатына қол
Әкімшілік жоспары - ұйымдық құрылымды дамытудың және
Стратегиялық жоспар - бизнестің негізгі даму жоспары және
Стратегиялық жоспарлау арқылы бизнесс саласындағы қызметті қалай кеңейту туралы
Жоспарлау – ресурстарды пайдалану және табыс табу үшін болашақта
Жоспар және қаражат бұрыңғыдай «жоғарыдан» түспейді, кәсіпорын нарық жағдайына
Жоспарлау процесі уақытты созатындықтан ол оперативті басқарушылық шешім қабылдауға
Көптеген кәсіпорындарда нарық конъюктурасы туралы, ағымдағы ресурстарға қажеттілікпен оны
Жоспарлау барысында баға белгілеудің шығын механизмі тән, бағалар нарықтық
Экономикалық жоспарлау жоспарлы құжаттарды дәстүрлі жолмен әзірлейтіндіктен олардың көбісі
Жоспарлау дегеніміздің өзі - кәсіпорынның проблемаларын алдын
Қордың оптималдық мөлшерін есептеу.
Қорлардағы инвестициялар - олар көпшілік өнеркәсіптік және саудалық
Мысалы:
Сыртқы жабдықтаушыдан компания бір бөлігін тоғыз теңгеден шикізат сатып
ТМҚ қорына салынған инвестицияларға қажетті жылдық тапсырыс (10% *
Қорлар бірліктерін сақтаудың басқадай шығындары 0,10
Қорлар бірліктерін сақтаудың құны 1,00
Бір тапсырысты жабдықтау шығыны,
Кеңселік,тұрақты, пошталық, телефондық 2,00
Сіз тапсырыстың оптималдық мөлшерін анықтауыңыз қажет.
Кестелік әдіс.
Тапсырыстың мөлшері, бірлік 100 200 300 400 500 600
Орташа қор, бірлік 50 100 150 200 250 300
Жабдықтау тапсырыстың көлемі 400 200 133 100 80 67
Тапсырысты сақтаудың жылдық құны, теңге 50 100 150 200
Тапсырысты орындаудың құны, теңге 800 400
200 160 134 100 8
Жалпы релеванттық, теңге 850 500 416 400 410 434
Қорытынды.
Бақылаумен қатар, басқарудың ең маңызды функциясына жоспарлау жатады. Жоспралаудың
Жоспарлар оперативті, әкімшілік және стратегиялық деп бөлінеді. Мерзімі бойынша
Бюджет функцияларына жататындар: алға қойған мақсаттарға қол жеткізуді қамтамасыз
Бас бюджет, тұтас ұйымдағы барлық бөлімшелер мен функциялардың үйлестірілген
Оған кіретіндер: капиталдық шығын бойынша жоспар, ақшалай қаражат жоспары
Бюджеттің орындалуын бағалау жоспарлыдан нақты қол жеткен нәтижелерінің ауытқуын
Бас бюджетті жасау процесінің шығу нүктесіне сату бюджетін әзірлеу
Ақшалай қаражат бюджеті, бұл ақшалай түсімінің төлемдердің және алдағы
Аталған жоспар, екі бөлімнен тұрады және мына мақсаттарды көздейді.
Бюджет функциясы бақылау құралы ретінде жоспарлы көрсеткішті нақты көрсеткішпен
Икемді бюджет, іскер белсенділіктің белгілі бір диапазонына жасалатын динамикалық
Икемді бюджет ұйым мен оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметтерін талдау
Жоспарлыдан, нақты шығынның ауытқуын талдау технологиясы мына кезеңдерді қамтиды;
Нақты және жоспарлы көрсеткіштерді салыстыру,
Жоспарлыдан нақты пайданың ауытқу себебін анықтау,
Баға және ресурс бойынша ауытқулар есебі,
Ресурстарды пайдалану мөлшері бойынша ауытқу есебі.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
«Басқару есебі» В.Л. Назарова, М.С. Жапбарханова, Д.А. Фурсов, С.Д.
«Басқару есебі» А.К.Ержанов, Ә.К.Айтанаева, Г.Ш.Жұманова, М.С.Баянова, Ә.Е.Иматаева;
«Басқару есебі» К.Т. Тайгашинова;
Интернет желісі.
Қазақ Совет Энциклопедиясы;
Қаржы экономикалық сөздік.
2