Шығарылым
Құрметті мемлекеттік аттестациялық комиссияның төрағалары мен мүшелері, сіздердің назарларынызға
Мазмұны
Кiрiспе...................................................................................................................
1 тарау. Корпорациялық құрылымдар қалыптасуының теориялық негіздері
1.1. Корпорациялық құрылымдар:ұғым, мән,белгілер
және ерекшеліктері....................................................................................
1.2.Корпорациялық құрылымдардың қалыптасуы...................................
1.3.Ұйымдастыру қағидалары,критерийлері және әдістемесі...............
1.4.Экономиканы қайта құрылымдау жағдайындағы корпорациялық
біріктіру...................................................................................................
2 тарау. Корпорациялық секторды мемлекеттік реттеу
2.1.Корпорациялық құрылымдардың жұмыс істеу үдерісіне
мемлекеттің әсері..................................................................................
2.2.Корпорациялық құрылымдар қызметін ұйымдық-құқықтық
реттеу......................................................................................................
3 тарау. Корпорациялық басқару жүйесі
3.1.Елдің ұзақ мерзімді экономикалық дамыту негізін нығайтудағы
корпорациялық бақсқару жүйесінің рөлі...............................................
3.2.Корпорациялық басқару жүйесінің қазіргі заманғы үлгілері және
олардың сипаттамасы...........................................................................
4-тарау. Корпорациялық мәдениетті кәсіпорындарда қалыптастырудың теориялық әдіснамалық
4.1.Корпорациялық мәдениеттің жалпы түсінгі мен мәні....................
4.2.Корпорациялық мәдениеттің элементтері.........................................
4.3.Корпорациялық мәдениетті қалыптастыру бойынша әлемдік
тәжірибе..................................................................................................
4.4.Корпорациялық мәдениетті қалыптастыру технологиясы..............
Қорытынды...........................................................................................................
Қолданылған әдебиеттер.....................................................................................
Кіріспе
Халықаралық бизнес пен экономикалық даму проблемасы тұрғысынан корпорациялық басқару
Корпорациялық басқару жүйесi компаниямен елдерге инвестиция тартуға, ұзақ мерзiмдi
Корпорациялық басқаруды ендiру менеджерлер мен басқаруға компания қызметiнiң
Шетелдер тәжiрибесi осындай жүйемен мүмкiншiлiгi бар мемлекеттер iрi көлемдi
Бизнес ұйымының корпорациялық нысаны әлемде үлкен ауқымды
Субъектiнiң тиiмдi қызмет iстеуi олармен таңдап алынған
Корпорациялық менеджмент басқарушылық қызметкерлер кәсiпқойлығына жоғары талап
Бұл дипломдық жұмыста корпорациялық басқару жүйесi туралы толық
1 тарау. Корпорациялық құрылымдар қалыптасуының теориялық негіздері
Корпорациялық құрылымдар: ұғым, мән, белгілер және ерекшеліктер
Нарықтық экономикадағы үдерiстер меншiктiң әрбiр субъектiсi қызметiнiң еркiн құқымен
Нарықтық экономика жағдайында өндiрiстi басқарудың мүлде жаңа ұйымдастыру нысандары
Өтпелi экономикадағы бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдар тұрапатты шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң
Экономикалық құбылыстарды зерттеу факторларды талдаудан басталады, соңғысы олардың тұтастығы
Түсiнiк - нақты-жалпы табиғатқа немесе белгiлi бiр құбылыстар
Түсiнiктi анықтау үшiн тек жалпыны бөлу жеткiлiксiз, жалпының айрықшалық
Санаттар — бұл түсiнiк, бiрақ олардың әрқайсысы санатты болмайды.
Экономикалық санаттар – экономикалық үрдiстер мен құбылыстардың мәндi тұстарын
Нақты өндiрiстiк қатынастар (қоғамдық тұрмыспен) мен тиiстi экономикалық санаттар
Корпорация – дамыған елдерде кең таралған кәсiпқой басқарушылардың жоғарғы
Корпорация қызметiндегi бағыт пен басты бағдар әлемдiк экономиканың дамуында
Әлемдiк және Қазақстан экономикасындағы өзгерiс әсерiнен елдiң бәсекелестiкке қабiлеттiлiгiн
50-60 жылдары «бiрiгу» ұғымы халықаралық бiрлестiктер деңгейiнде кең таралды,
Осылай, Ю.Винслов, А.Мелентьев «бiрiктiрiлген корпорациялық құрылым» (БКҚ) деп активтердi
Ресей экономист - ғалымдары С. Авдашеваның және В. Дементьевтiң
Ю. Якутин бiрiктiрiлген корпорациялық құрылым — 6ұл өз активтерiн
Тиiстi көзқарас талдауы және жүргiзiлген зерттеу зерделенiп жатқан экономикалық
Бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдар макро, мезо және микродеңгейдегi шаруашылық жүргiзушi
БКҚ-ның қалыптасуының және дамуының маңызды қағидасы мына талаптар түрiнде
— БКҚ тиiмдiлiгiнiң бағасын өнеркәсiптiк кәсiпорындар, банктілер, сауда-өткiзу ұйымдарының
— тиiмдiлiкке әсер ететiн сыртқы және iшкi факторлар жиынтығы;
экономикалық, жаңартпалық және әлеуметтiк тиiмдiлiк;
БКҚ-ның тиімділігін талдаудың келесі үрдістік қағидасы, оған мыналар кiредi:
өндіріс көлемін ұлғайту;
инвестиция құрылымын жетідіру;
Өндiрiстiк құжаттарды және басқарушылық аппаратты қайта құрылымдау;
Қаржылық өзара есеп айырысуларды жеделдету
Синергия мен байланысты «бағдарламалық» қағидасына
тиiмдi бағдарламаларда инвестициялық ағымдарды пайдалану;
өндірістік қуаттарды қарқынды пайдалану;
қаржы шығындарын үнемдеу;
корпорациялық қорлар есебiнен қаржыландыру;
еңбектi бөлу,
Бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдар ерекшелiгiнен өзара әрекет үдерiстерiн көрсететiн көрсеткiштер
бас компания еншiлесiмен;
оның iшкi өнеркәсiптiк кәсiпорындарында;
өнеркәсiптiк кәсiпорындар мен банкiлер арасында.
Соңгы ақпараттық қағида, БКҚ басқару органдары есеп алуы
Iрi бiрiктiрiлген құрылымдар ресурстарды бiрiктiру есебiнен бәсекелестік артықшылығын қамтамасыз
1. Біріктірілген корпорациялық құрылымдарын ұйымдастыру нысандарының
Нысаны Мазмұны Біріктіру мақсаты
1.Синдикат (грек тілінен syndikos – жариялап әрекет етуші) жалпы
Тауардың сату бағасын және босату шарттарын белгілеу.
Әрбір қатысушы үшін өткізу ауданын анықтау.
Әрбір қатысушының нарыққа тауар топтамасын жеткізу көлемін
Монополиялық бағалардың өсуі есебінен кіріс алудың тұрақтылық
2.Трест (ағылшын тілінен trust – бірлестік)
3.Картель. (французшадан cartel, итальян, cartello – хабарландыру, маңдайша жазу)
4.Корпорация (латыншыдан corporatio – бірлестік, қоғамдастық) дамыған елдерде
5.Конгломерат (латыншыдан conglomeratus – жиналған)өндіріс үдерісінде
6.Концерн (ағылшынша concern – қызығушылық, қатысу) капиталға қатысу жүйесі
Банкілердің және басқа да қаржылық құрылымдардың қаржы
7.Консорциум (латынша consortium – бірге қатысу) қандай да бір
8. Компания (французша compagnie – бірлестік) сауда, өнеркәсіптік,көлік,сақтандыру және
9. Холдинг. (ағылшынша holding – иелік) өзінің барлық қаражатын
10. Ассоциация (латынша associatic – қосылу, бірігу) компаниялардың бір
11.Қаржы-өнеркәсіптік топтар Ұзақ мерзімді байланыстарға және корпорация капиталына қатысудың
Қазақстан экономикасының көтерiлуiне және тұрақты дамуына жағдай жасау белгiлi
Қазақстанда жалпы ұлттық корпорация қалыптастыру жолымен жинақтау бұйымдарын дайындайтын
Жылу-энергетикалық кешенде, металлургияда, химия өнеркәсiбiнде, машина жасауда iрi корпорация
Нарықтық экономика дамыған елдерде орташа және iрi корпорациялық кәсiпорындары
Экономиканың табысты дамуына өздерiнiң ерекше ролiн аттыратын шағын және
Iрi корпорациялық құрылым құру идеясы Қазақстан экономикасы үшiн
1970-1991 жылдардағы КСРО-да, оның iшiнде Қазақстандағы агроөнеркәсiптiк және аумақтық-өндiрiстiк
Қазақстандағы бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдардың қалыптасу және даму үдерiсiн қамтамасыз
ұйымдастырушылық;
технологиялық;
нарықтық;
басқару болып табылады.
Ұйымдастыру факторлары: Бiздiң республикамыздың жағдайында акционерлiк меншiктiң пайда болуымен,
Технологиялық факторлар - бұл, ең алдымен өндiрiстi және ғылыми-техникалық
Кәсiпорындардың iрi құрылымға бiрiгуiне түрткi болатын Қазақстандық айрықшалықты
Бұзылған шаруашылық байланыстарын қалпына келтiруде және өндiрiстi құрылымдық қайта
Корпорациялық сектор қазiргi заманғы экономиканың негiзi екенi белгiлi.Индустриясы дамыған
Далелдi фактiлер бойынша дамыған мемлекеттердiң ұлттық экономикасы айналасына орта
Қазақстан Республикасында жекешелендiру жүргiзген кезеңде өндiрiстiк, ғылыми-өндiрiстiк, ауқымның, салааралық
Бүгiнде Қазақстан экономикасы ұлттық экономиканың корпусы болуға қабiлеттi және
Республикадағы қазiргi заманғы интеграциялық үдерiстiң негiзгi белгiлерi:
корпорация-аралық бiрiгулер мен өндiрiстiк әлеуеттi басқа мақсаттар‚үшiн босату жолымен
корпорация iшіндегi ресурстарды үнемдеу стратегиясы есебiнен, бөлiмшелердi қайта құрылымдау,
БКҚ қызметiнiң тиiмдiлiгiн көтеру мақсатында қаржы капиталын активтендiру;
БКҚ стратегиясын жүзеге асыру кезiнде компания активтерiн тиiмдi пайдалану.
Теорияда ұсынып отырған бiрiктiрудiң қаржылай тиiмдi критерийiн құрастырамыз. Мұнда
Операциялық қосылу негiзi кезiңде тиiмдiлiктi анықтау логиканы пайдаланып
Тиiмдiлiктi қорытындылайтын критерий болашақ кiрiс есiмiнiң дисконтталған құны мен
Егер қосылу жай акцияларды айырбастау негiзiнде жүргiзiлсе, тиiмдiлiк критерийi
Бiрiктiрудің тиiмдiлiгiн бағалағанда жұтатын компания көтеретiн шығындар мұқият есепке
Iс-тәжiрибе айғақтайды:
нарықтағы көптеген фирмалар, яғни өндiрiстің аз шоғырлануы бәсекелестiк тиiмдiлiгi
өркениеттi елдерде бәсекелестiктi жаңартпа, инвестиция, баға белгiлеу саласында кәсiпорын
Ұйымдастыру шеңберiнде ғана мүмкiн болатын жоғары шоғырландырылған және орталықтандырылған
шаруашылық жүргiзушi нарықтық субъектiлердiң қалыптастыру уақыты бойынша әкiмшiл-әмiршiл жүйе
мемлекеттiк құрлымдар нарықтың экономикада өз құзыретi саласындағы мәселелердi шешуден
экономиканы тұрақтандыру әдетте, iрi кәсiпорын директорларының, барлық деңгейдегi кiмдердiң
өндiрiстiк, технологиялық және шаруашылық байланыстардың үзiлуi iрi өнеркәсiптiк құрылымдардың
Мемлекет иелiгiнен алу және жекешелендiру, бюджеттен қаржыландыруды тоқтату, тозығы
Өндiрiстiк кәсiпорындар мен қаржы институттараның бiрлестiгi объективтi жағдайлардан туындайды:
бiрiншiден, бәсекелестiк күшеюi жағдайында өндiрiс дамуы өндiрiстiк және қаржы
екiншiден, қаржы-өнеркәсіптiк бiрлестiктер жекелеген кәсiпорындардың күйзелiс қаупiнiң өсу ықтималдығын
Өндiрiстiк және қаржы құрылымдар бiрлестiгiне қажеттiлiк отандық және шетелдiк
Бiз жүргiзген талдау экономика дамуының нарықтық жағдайына сәйкес жаңа
өздерiнiң шикiзаттың, оның iшiнде турақты валюталық пайда алып келетiн
көптеген ұйымдастыру құрылымдары делдалдың қызметке бағдарланған;
корпорация iшiндегi өзара әрекеттiң айқын тетiктерiнiң болмауы, мүдделер келiсiмдердi,
бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдардың қалыптасуын және қызметiн реттемелейтiн тиiмдi заңдар
инвестициялық басымдылықтардың өзгеруiне және жаңа ұйымдастыру-шаруашылық бiрлестiктердiң қалыптасу тетiктерiн
Әлемдiк iс-тәжiрибе көрсеткендей корпорацияның дамуы экономикалық өсу кезеңiнде күшейедi.
Ұйымдастырушылық дамудың болашағы көп жағдайда шикiзат және жинақталым жеткiзушiлер
Көптеген зерттеушiлердiң пiкiрiнше корпорация дамуының қазiргi заманғы залдары мыналар:
капиталдың шоғырлануы (қосылу және жұтылу, стратегиялық альянстар құру);
атқарымды жандандыру (тауарлар мен қызмет көрсетулердi тарату, едәуiр тартымды
капиталды интернационалдалдыру (ұлтаралық компаниялардың өсуi, шетел елiне қарамастан арзан
өнеркәсiптiк және қаржылық капиталды бiрiктiру;
қызметтің түрлерi мен бағыттарын әртараптандыру;
компания активтерiн секьюритизациялау;
байланыс, басқару есеп айырысу-төлем қаражаты мен орталарының жаңа түрлерiнiң
ұлттық нарықты (капитал, тауар, қызмет, еңбек) реттеудiң халықаралық стандартын
Қазақстанға қатысты корпорациялық дамудың проблемалық сипаты өтпелi кезеңге саналмайды.
Акционерлік қоғамдардың салыстырмалы сипаттамалары
Германия АҚШ Жапония Ресей Қазақстан
Қор нарығының айналатын акция эмитенттерінің саны
650 6000 3000 200-300 50-70
Қор нарығының капиталдануы (трлн доллар)
1,2 10 2,2 0,3 0,02
Тізіміндегі әлемдік 200 ірі компанияларының саны («FT-500»-ден)
12 96 28 1(PAO«Газпром») 1(ННК «Қазақойл»)
Жетекші институционалдық меншіктенушілердің және қоржындық инверторлар
Банкілер Зейнетақы және өзара қоры Банкілер мен копрациялар Банкілер,ЧИҚ-лар,
Акция меншіктенушілерінің негізгі санаты
Аутсайдерлер Аутсайдерлер Аутсайдерлер Инсайдерлер,бірақ олардың рөлі төмендемейді Инсайдерлер, бірақ
Акционерлік капиталдың шоғырлануы
Жоғары Төмен Жоғары Тұрақсыз,ұлғаюға төмен беталыспен Тұрақсыз, ұлғаюға төмен
Жоғары алқалық органдарды басқару деңгейлерінің саны
Екі Бір Бір Бір-екі Бір-екі
Проблемалық жағдайлардағы акционерлер тәртібінің негізгі таптауырыны
Басқарушылар Акциялар сатылуы Басқарушылар ауысымы Қалыптасады Қалыптасады
Акцияларды тоғыспалы иемдену
Дамыған Аз Дамыған, таратылған Дамиды Дамиды
Холдингілік құрылымдар
Дамыған Дамыған Болмайды Таратылған,бірақ дамымаған Болмайды
Қазақстандық корпорацияның құрылымдардың шетелдiк корпорациялармен объективтi салыстыруға, әзiр болмайды,
Көптеген кәсіпорындардын жарғылық капиталының мөлшерi төмен болып қала бередi.
Айқындықтың болмауы, рейтингтiк бағалаудың болмауы, қанағаттанғысыз бизнес-жоспарлар және кәсiпорындардағы
Қазақстанда реформа жылдарында кәсiпорындардын 10-25% шамасында ғана шаруашылық жүргiзудің
Сөйтiп, жоғарыда айтылғандардан мынадай қорытынды шығаруға болады: бiрiншiден, корпорацияның
Келтеген зерттеушiлер пiкiрi бойынша iрi корпорация дамуының жалпыланған сценарийi:
бас компанияның құрылуы;
банкiлiк немесе инвестициялық ұйымның құрылуы;
бас компанияны жекешелендiру;
сол саладағы кәсiпорындар iрi акциялар пакетiн сатып алу;
стратегиялық инвесторларды тарту;
капиталды шоғырландыру немесе шоғырландыру бiрiктiру;
қаржы-инвестициялық топ құру;
холдингiлiк құрылымдарды қалыптастыру (құрылымдар);
шетелдiң қаржы нарығына шығу;
орталықтандырылған басқаруды қаржылай ағындармен ұйымдастыру;
бизнестiң салалық құрылымын әртараптандыру;
бұқаралық бiрiктiрудiң құралын сатып алу және құру;
мультидивизионалдық құрылымға көшу (құрылымында);
халықаралық iшкi альянстарды қорытындылау.
Басқару жүйесiн қайта құру, өнеркәсiптiк бiрлестiктердi iрiлендiру және жекешелендiру,
Бiрiктiрiлген корпорациялық құрлымдардың өз стратегиясы мен тактикасы бар (осы
Қазiргi кезеңде жаңа құрылымды iздеу ғылыми-техникалық прогресстiң екпiндi дамуымен,
Қайтарымды сатылас бiрiктiру стратегиясын iске асыру фирмаға жиынтықты бағасының
Алға жүретiн сатылас бiрiктіру стратегиясы фирма өсуiнде сатып алулар
Бiрiктiрудiң бұл түрi делдалдың қызметтер өте кеңейгенде немесе фирма
Ұйым жағдайын анықтау үшiн және ол батыс әдебиетiнде қандай
ІІ. Стратегия квадранты
1.Шоғырландыру стратегиясын 1.Шоғырландыру
қайта қарау
2.Деңгейлес біріктіру немесе
қосылу
әртараптандыру
ІІІ.Стратегия квадранты
1.Шығыстарды қысқарту
әртараптындыру
2.Әртараптандыру
3.Жаңа саладағы қысқарту
Интеграциялық өсудің бағдарламалар тобында сатылас бiрiктiруден басқа деңгейлес бiрiктiру
Сатылас бiрiктiру тұжырымдамасы, бiрiктiрiлген құрылымдар тұрақтылығының үлгiлеу және талдау
2-суретте жалпы жағдайда деңгейлес бiрiктiрiлген технологиялық жүйенiң әмбебап сұлбасы
Бiрiктiрiлген бiрлестiктердiң қатысушы-кәсiпорындары дөңгелектермен белгiленген. Бұл өз қызметiн заңға
2-суреттегi дөңгелектер арасында түзу және керi технологиялық байланыстар (бұл
Әрбiр дөңгелек жеке, дербес, заңды түрде тәуелсiз кәсiпорын түрiнде
Аралық өнiм не сатып алынады немесе сәйкес буындармен немесе
Сатылы бiрiктiрiлген немесе салааралық кешеннiң бастапқы және соңғы буыны
Сатылы бiрiктiрiлген кешеннiң берiлген анықтамасын өтпелi кезеңге ғана қолдануға
Сатылы бiрлестiкке арналған маңызды мағынаны аяқтаушы буын алады. Ол
Мәмiленiң және жеткiзу нысаны мен төлемiн шартын белгiлеудiң бастысы
Осылайша, қуатты салааралық корпорациялар негiзiнде қазақстандық экономиканың ұйымдастыру құрылымының
1.2.Корпорациялық құрылымдардың қалыптасуы
Бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдарды қалыптастыру проблемасын зерделеу жалпы теориялық-әдiстемелiк негiзi
Жүйелi тәсiл немқұрайды әдiс пен жеке тұлғалық тәжiрибенiң, iшкi
Бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдардың қалыптасу үдерiсiн зерттеу жүйелiлiк тәсiл тұрғысынан
Жүйелiлiк тәсiлде тапсырмалар ұйымдастыруға бейiмделмейдi, керiсiнше, ұйымдастыру қойылған мақсаттар
Материя мен материалдық құрылымдардың маңызды қасиетi олардың жүйелi ұйымдастырылуы
Іс жүзiнде кез келген материалдық және тамаша объектiнi, оның
БКҚ қалыптасу үдерiсiн жүйелiлiк тәсiл тұрғысынан зерттеуге көшпес бұрын,
Жүйелiлiк талдау теоретиктерiнiң алғашқыларының бiрi Фон Берталанфи, жүйенi өзара
Жүйенiң «классикалық» анықтамасы А.Д. Холл мен Р.Е. Фейджиннiң анықтамасы:
О.Т. Лебедев и А.Р. Коньковская жүйенi оның элементтерiнде болмайтын
Үлкен экономикалық сөздiкте жүйе «бiртұтас құрылымды құрайтын бiр-бiрiмен қарым-қатынаста
Кез келген бүтiн бөлшектерден тұратын жүйенi ұйымдастырудың объективтi қажеттiлiгiн
Жүйенiң қасиетiне қазiргi зерттеушiлер бiртұтастықты (менедженттiк) да жатқызады. Бiртұтастық
Осыған сәйкес кез келген жүйенi ұйымдастыру олардың тиiмдi қызмет
Бiр қарағанға оқшауланған теориялық ережелердiң нақты iс-тәжiрибелiк мәнi бар.
Жүйенiң анықтамасына мақсатты түсiлу де жатады. Ф.Е. Темниковта «жүйе
Зерттеу тәсiлдерiн күрделендiру жүйенi анықтауға бақылаушы-субъектiнi қосу қажеттiлiгiне алып
Жүйе ұғымына жекелеген зерттеушiлер құрамдас бөлiктердi, байланыстарды, құрылымды, үдерiстер
Жүйе ретінде ұйымдастыру ерекшеліктері
Құрамдас бөліктер Элемент деп аталатын бөлшектерден тұрады
Байланыстар Элементтер бір-бірімен байланысты
Құрылым Құрылым ретінде белгіленген ұйымдастыру құрамдас бөліктері арасындағы нысан
Өзара әрекет Компоненттер бір-біріне әсер етеді және
Үдеріс Өзара әрекет үдерісті құрайды, оның нәтижесінде
Эмердженттік қасиеттері Жүйе – бұл тұтастық, оның құрамдас
Сәйкестендіру Басққа жүйелерден айыруға мүмкіндік беретін
Айналасы Жүйенің қоршаған ортасын құрайтын және оған әсер
Тұжырымдама Оның нәтижесінің көзқарасын, мақсатын және құндылығын көрсетеді.
Элементтердiң, құрамдас бөлiктердiң, қосалқы жүйелердiң және олардың арасындағы байланыстардың
Жүйе құрылымның, ұйымдастыру деңгейiнiң, сыртқы жағдай әсерiн қабылдау қабiлетiнiң
Ұйымдастыру деңгейi – жүйе құрылымы ұғымына ұқсас ұғым, алайда
Жүйе құрылымын элементтер, қасиеттер, байланыстар, мақсаттар және басқалар құрайды.
Жүйе қасиетi - бұл жүйенi сандық сипаттауға мүмкiндiк беретiн
Тура және керi байланыстар болады, солардың әсерiнен жүйе өзiнiң
Барлық жүйелер бiртұтас және жиынтықты болып бөлiнедi. Бiртұтас жүйе
Бiртұтас жүйенiң айырмашылық ерекшелiктерi - сапасының оны құрайтын элементтердiң
Жиынтықты жүйе - бұл бiр-бiрiнен оқшаулап алынған оның
А.А. Богданов жүйенiң екi әмбебап түрiн айқындады – «орталықтандырылған»
Түрлi елдердегi қазiргi заманғы басқару жүйелерi талдамасы олардың iшiнде
Жүйенiң даму бағыты мақсатты берiледi. Мақсат ұғымы бiр
Осылайша, объектiнi жүйелiлiк жайғасым тәсiлдеме тұргысынан зерттеу құрылым құраушы
Жүйелiлiк тәсiл бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдарды ерекше қасиеттерi бар, сонымен
Жүйенi дамыту бағыты мақсатпен берiледi. Мақсат ұғымы да көп
Осылайша объектiнi жүйелiлiк тәсiл тұрғысынан зерттеу құрылым құрайтын буындардың
Жүйелiлiк тәсiл бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдық элементтер мен айырықшылықты қасиеттерi
Бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдар серпiнiнінң зерделеу iшкi ұйымдық үдерiстердiң өзiн-өзi
Бiрiктiрiлген корпорациялық құрылым бейiмделетiн, өзiн-өзi дамытатын, сондай-ақ саналы түрде
Жүйенi басқару аппаратын құрылуы екi жетекшi үдерiске: сатылы және
Бiрiншi үдерiс бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымды жүйе ретiнде жұмыс iстеу
Сатылы құрылым бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымның жүйе тараулары арасындағы байланыстар
Осыған байланысты мына сұраққа жауап беруге тырысайық: Қазақстанда қалыптасқан
Жауап беретін болсақ, ең алдымен жүйе құраушы белгiлер дамуының
Бiрiншi белгiсi эмерженттiлiк, яғни оның жекелеген элементтiне тән емес
Бiрiктiрiлген корпорациялық құрылым нақты өндiрiстiк қатынастар дамуының нысаны бола
Егер банкiлiк капиталдар өзара әрекетiнiң, кәсiпорынның меншiк қаражатының, бiрiктiрiлгенi
Бiрақ мұндай бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымның жұмыс iстеу үдерiсiнде барлық
Жүйенiң маңызды белгiлерiнiң бiрi бiртұтастық болып табылады. Бұл белгi
Келесi белгi - жүйенiң мақсаттылығы. Жалпы мақсатқа жету үшiн
Нақты әрекет ететiн бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдар ешкiмнiң мүддесiне ешқандай
Келесi белгiсi - тұрақты байланыстар және объектiлер мен жүйе
Қазiргi замаңғы ғылымда зерттелетiн объектiлердiң жүйелiлiгi есептелетiн құрылымдық талдау
Құрылым деңгейлес және сатылас құрылуымен сипатталады. Сатылас құрылымды басқару
Бесiншi белгiсi - дэкомпозиция (бөлшектеп байланыстыру). Жүйенiң бөлшектерi дербес
Алтыншы белгiсi - элементтердiң (құрамдас бөлiктердiң) өздiгiнен өндiрiлу қабiлетi.
Жетiншi белгiсi - жүйенiң неаддитивтiлiгi, қосымша жүйе оның құрамындағы
БКҚ-дағы неаддитивтiлiк элементтердiң және олардың өзара әсер етуiнiң тұтастыққа
Жүйенiң маңызды белгiлерiнiң қатарына қосымша жүйелер мен «туыстық», өзара
Шарттастыру - жүйедегi элементтердiң және жүйе тарауларының қатысты оқшаулауын,
Қазiргi заманғы бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдар дамуды бастапқы сатысында, олар
Осылайша, жүйелiлiктiң ешқандай белгiсi толығымен көрсетiлген жоқ, ол жоқ
халықтық еркiн ақшалай қаражатының болуы. Өркениеттi елдерде ол акционерлiк
халықтың көпшiлiгiнiң жаңа ұйымдастыру-өндiрiстiк және қаржы құрылымына өз қаражаттарын
заңдық-нормативтi базада тұрақтылықтың болмауынан инвестиция түрiндегi жұмсалымының тартымдылығына керi
Осылай, Қазақстанда бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдар және оларды басқару мерзiмiнен
Бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымның қалыптасу және жұмыс iстеу мәселелерi оны
Бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдық басқарудың маңызды шартты жүйе серпiндiлiгi болып
Кибернетикалық негiзiн алаушылар жүйенiң басқарушылық шарты ретiнде оның құрамының,
Жүйе атқарылымы - бұл оның белсендiлiгi, тiршiлiк әрекетi. Сонымен
Бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымды басқару жүйесiнiң қалыптасуы бiр бүтiн ретiнде,
Келесi шарт басқару объектiсiне (бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымды құрайтын элементтер)
Бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымды жүйе ретiнде қалыптастыра отырып, бiрiктiрiлген корпорациялық
1.3. Ұйымдастыру қағидалары, критерийлері және әдістері
БКҚ дамуын жүйе ретiнде зерттеу барысында корпорациялық құрылымды ұйымдастыруды
Қазiргi жағдайларда нарықтық экономикада тиiмдi қызмет ететiн көптеген түрлi
БКҚ-ны ұйымдастыру – нарыққа бағдарланған стратегиялық мiндеттердiң орындалуы үшiн
БКҚ-тың ұйымдастыруда өнеркәсiптiк кәсiпорындар, ғылыми- зерттеу орталықтары, құрастырушылық және
Ұйымдастыруды анықтау жұмысшылардын өзара iс-қимылы ресми үйлестiрiлу қажетгiлiгiн қарастырады.
БКҚ-ны ұйымдастыру күрделi әлеуметтiк-экономикалық жүйе екенiн ескерсек, оның ерекшелiктерiн
БКҚ белгiлi бiр мақсатқа жетуү үшiн құрылады;
БКҚ-ны ұйымдастыру кезiнде белгiлi бiр ресурстар мен олардың материалдық
өндiрiске жұмсалатын шығынды өлшеу және қызмет нәтижесiмен тауар (қызмет)
БКҚ-ның iшкi ортасының күрделiлiгi (көптеген элементтер, олардың арасындағы өзара
басқару мiндетiнiң көп санаттылығы болады;
жүйеде өтiп жатқан үдерiстердiң үлкен серпiндiлiгi байқалады;
ұйымдарды басқарудың көптеген мiндеттерiн нысандандыру мүмкiн болмау туындайды;
Дамыту және өзгергiштiк критерийлердi дамыту мiндеттемесi;
БКҚ-ны кешендi басқару қажеттiлiгi туындайды, ол үшiн белгiлi бiр
БКҚ-ны ұйымдастыру ашық болғандықтан және оған сыртқы ортаның көптеген
Ұйымдастыру стратегиялары көп жағдайда бiрегей, сондықтан барлық жағдайда жағымды
Сондықтан бейiмделме тетiктерiнiң жұмсынын түсiну үшiн ұйымдастырудың мынадай негiзгi
ұсынылатын қажеттiлiктер (оларды қанағаттандыру үшiн тауарға немесе қызмет көрсетуде
үдерiстер (ресурстарды өнiмге айналдыру тәсiлдерi);
орта (iшкi және сыртқы).
Ұйымдастырудың түрлi қағидалары бар, алайда iс-тәжiрибеде көп тарағаны Генри
Құрылымдық таңдаулар өзара байланысты мiндеттер, жауапкершiлiктер жүйесiн құру негiзiне
Қазақстанның нарықтық экономикасы жағдайында бiрiктiрiлген корпорациялық құрылым құрамында кәсiпорындарды
Ұйымдастырушылық буындардың өнеркәсiптiк инвестициялық және ғылыми-техникалық саясатты, институционалдық және
Кәсiпорынның тиiмдi ұйымдастырушылық өзара қимылының кәсiпкерлiктi талдау жөнiндегi міндеттердi
басқару және реттеу атқарылымының меншiк құрылымы мен шаруашылық басқарудың
6асқарудың ұйымдастыру құрылымының сенiмдiлiгi мен тұрақтылығын қамтамасыз ету, барлық
БКҚ-да ұйымдастыру топтамасының негiзгi критерийлерi; нысандандыру дәрежесi (ресми және
Ұйымдастыру және басқару деңгейiн сандық бағалау, яғни қызметтiң өзiн
Ұйымдастыру мен басқару деңгейiн бағалаудың сыналған әдiстемесi басылымда кеңiнен
Мұндай арақатынас мазмұнын бөлiмi анықтайтын кәсiпорынның бiрлестiктiң өндiрiстiк әлеуетiн
Еңбек құралдары + еңбек пәндерi + нақты еңбек, ал
Iс-тәжiрибеде ұйымдастыру мен басқарудың жеткен деңгейiн бағалаудан бастап,
Шаруашылық жүргiзушi субъектiлер ретiнде кәсiпорындарды ұйымдастырудағы және жұмыс iстеу
Мемлекеттiк секторды қосымша реттеудi жүзеге асыру өтпелi кезеңiнде басшылық
а) кәсiпорьинның салалық құрылымдардан қайта ұйымдастырылған немесе жаңадан құрылған
б) деңгейлес құрылулардың қалыптасу негiзiнде.
Бiрiншi жағдайда да, екiншiсiнде де қажеттi үйлестiру мен ұйымдастыру-қаржылық
Ұйымның жалпы дамуы және оның БКҚ сияқты нысаны көбiне
Әлеует (латын тiлiнен potentia — күш қуат) — қандай
БКҚ әлеуетi деп, әдетте, ұйымның өнiм өндiру (қызмет көрсету)
техникалық (өндiрiстiк жабдық, шикiзат, материалдар);
технологиялық (өнiм дайындау тәсiлi);
кадрлық (қызметкерлер саны мен бiлiктiлiгi және т.б.);
ақпараттық (жүйе мен сыртқы орта туралы мәлiмет);
қайта өңделетiн ақпарат көлемi, оның растығы, уақыттылығы және қаржылық
ұйымдастырушылық (шешiм қабылдау, жоспарлау жүйесiн ұйымдастыру, бақылау және т.б,
мерзiмдiк (уақыт тiкелей ресурс болып табылады).
Кейбiр зерттеушiлер ресурстарға өзара iс-әрекеттi жүзеге асыру және жүйелiлiк
Ұйым iшiнде, яғни БКҚ және олардың жағдайын iшкi құрылымын
Кәсiпорын әлеуетiнің ерекшелiгiне былай қарауға болады
әлеуеттiң (мүмкiн) болжалды сипаты;
оның мөлшерi «әлсiз буынмен», яғни әлеуеттiң өз дамыған құрамдас
әсер етуден болатын өзгергiштiк;
ресурстар үйлесiмiндегi сапағга өзгеру;
кәсiпорын әрекет ететiн орта жағдайының өзгеруi.
Қазiргi уақытта көбiне ұйым мен БКҚ-ның өзгерген жұмыс iстеу
Реинжиниринг, немесе өндiрiс пен басқаруды ұйымдастырудың қазiргi заманғы ақпараттың
Корпорацияның (немесе ұйымдастырушылық нарықтық) iшкi нарықтар тұжырымдамасы. Ол нарықтық
Кәсiпорын iшiнде кең эколомикалық дербестiгi бар бөлiмшелер осы
1.4. Экономикалық қайта құрылымдау жағдайында корпорациялық біріктіру
Қазақстандағы бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдардың қалыптасу ерекшелiгi бұл‚ үдерiстi жекешелендiрудiң
Қазақстанда бiрегей технологиялық тiзбектен байланыснан кәсiпорындарды, ғылыми институттарды, сауда
Отандық индустрияда кәсіпорындардың бiрiгуi мөлшерi бойьинша әлдеқайда төмен және
Осының бәрi Қазақстандағы жекешелендiру үлгiсiн таңдауды анықтады. Алайда, ол
Осылай 1991—1995 жылдары өнеркәсiптiк жекешелендiру үдерiсi «егемендендiрудiң», өнеркәсiптiк кешендi
Жекешелендiру құрамының жойылу салдарына iрi ғылыми өнеркәсiптiк кешендер тағдыры
Бұл үдерiс монополизммен күрес ұранымен өтті. Алайда, мәселе өндiрiстi
Ғылыми өндiрiстiк кешендердің бөлiнуi көп жағдайда жаңа технологияның жоғалғанын
Тек шикiзаттық салада «Қазақойл» ҰМҚ, хром өндiретiн Дондық ГОК
Iрi өнеркәсiптiк бiрлестiктер бөлiгiнiң акционерлiк қоғамға бiр бүтiн, бiр
Жеке жоба бойынша жекешелендiру жүргiзу Қазақстан Республикасының «Мемлекет иелiгiнен
Бiрқатар мамандар жекешелендiрiлген кәсiпорындарға тән ашық акционерлiк қоғамның ұйымдастыру-құқықтық
2 тарау. Корпорациялық секторды мемлекеттік реттеу
2.1.Корпорациялық құрылымдардың жұмыс істеу үдерісіне
мемлекеттің әсері
Бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдар ең алдымен, ұлттық экономика жағдайына
олардың қызметi макроэкономикалық көрсеткiштер салыстыруға сандық нәтижесiнде болады.
Өтпелi кезеңдерде экономикадағы мемлекет рөлiн күшейту мына себептер бойынша
ресми емес нарықтық институттар құрылмайынша және реформаларды құқықтық қамтамасыз
мемлекет экономикасын басқарудан кеткендердiң орны сол сағатта-ақ қылмыстың iс
Мемлекеттiк қолдаудың болмауынан кәсiпорындар мен салалардың жоғалуы ауқымды және
«Кез келген мемлекеттiң миссиясы» — деп жазады Л.Я. Абалкин,-
заңдылық негiзiн бекiту;
макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етудi қосқанда бұрмалауға ұшырамаған баланстандырылған (теңгерiлген)
базалық әлеуметтiк қызметтер мен инфрақұрылымды қаржыландырды;
қоршаған ортаны қорғау.
Әлемдiк нарықтық экономика тәжiрибесi қазiргi заманғы нарықтық қатынастар кез
Экономиканы мемлекеттiк реттеу нарықтық шаруашылық жағдайында әлеуметтiк-экономикалық жүйенi түрлi
«Реттеу, - дейдi А.Л. Петрушенко, - бұл жүйенiң тактикалық
Осының негiзiнде А.Л. Петрушенко жүйенi реттеудi қайтымды байланыс үдерiсi
Алайда, жүйедегi жұмыс iстеу және даму үдерiстерi бiрiнен сон
Мән-мәтiн реттеудi қажет ететiн тек жұмыс iстеу үдерiстi, бiрақ
Осыған қарап, дамудың мақсатты бағдарлануы бiрiншi әрекетпен қатар,
О. Ланг мынадай түсiнiк келтiредi: «Реттеу, әр6iр бiлiм басқарумен
Реттеуде оның қоршаған ортамен өзара әрекетi үдерiсiнде жүйенiң тактикасы
Экономиканың мемлекеттiк реттеудiң негiзгi мақсаты өзгерiп жатқан жағдайларға экономикалық
экономикалық өсудi ынталандыру;
еңбекпен қамтуды ретттеу;
салалық және аймақтық құрылымдардағы үдемелi iлгерiлеудi көтеру;
экспортты қолдау.
Мемлекеттiк реттеудiң негiзгi бағыттары, нысандары мен ауқымдары экономикалық және
Кез келген экономикалық реформаның мәнi қоғамда жоқ және болмайтын
Көптеген дамыған елдерде шаруашылық жүргiзудiң нарықтық тетiгiнiң арақатынасы мемлекеттiк
Нарықтық тұрпатты меншiктiң қатынасы.
Оның құрамдас элементтерi - сұраныстың, ұсыныстың және бағаның өзара
Өзара iс-қимыл жасайтын нарықтар жүйесiнiң болуы - тауарлардың, қызметтердiң,
Банкiлердi, кредиттік және сақтандыру мекемелерiн, биржаларды (тауарлық, қор, валюталық,
Нарықтағы ұсынылатын тауардың негiзгi жиынтығын олардың сұраныстарымен тұрақты көтеру,
Нарықтағы өндiрушiлер арасында тұтынушылар үшiн бәсекелестiк күрестiң болуы. Тапшылық
Сатып алушылармен (тұтынушылармен), сатушылардың (дайындаушылардың), сатушылармен - сатып алушылардың
Елдiң тұрақты қаржы, ақша және валюта жүйесi, олардың тұрақсыздығы
Дамыған елдердiң қазiргi заманғы экономикалық жүйесi жалпы әлемдiк еңбектi
Оңтүстiк Корея мен Тайнанда «мемлекеттiк дирижнизм» тұжырымдамасы пайдаланылды, олардың
барлық сатылы деңгейлердегi мүдделердiң келiсiмi: қоғам- аймақ – кәсiпорын
дамудың қоғамдық ұдайы өндiрiсін құрылымдық қайта құрылуына теңгерiмдiлiгi (кредиттiк-ақшалай
отандық экономиканың халықаралық еңбек бөлiнiсiне қосылуы (мемлекеттің фирма iшiндегi
елдiң өндiрiстiк аппаратының шешiмi (оның сапалық жағдайы, өсiру қарқыны,
кәсiпорындарға, коммерциялық құрылымдарға өндiрiстiк күштердiң дамуы және орналасуы, елдiң
елдiң ғылыми-техникалық әлеуетiне қатысты белсендi қолдампаздық.
Экономиканы мемлекеттiк реттеу әдiстерi бiр мағыналы емес: нарық субъектiлерiне
Реттеудiң тiкелей әдiстерiнiң басқарудың әмiршiлдiк тұрпатымен ортақтығы бақылаудың арнайы
Әлемдiк iс-тәжiрибеде мемлекеттiк реттеудiң тiкелей әдiстерiне қызметтің тиiстi бағыттарына
Мемлекеттiк реттеудiң жанама әдiстерiне: бюджеттiк табыс бөлiгiнiң мүддесiн қозғамайтын
Мемлекеттiк реттеудiң экономикалық әдiстерi екi негiзгi:
кредиттiк ақшалай және бюджеттiк- салықтық нысанда көрiнедi.
Кредиттiк-ақшалай нысан айналымдағы ақшаның көлемiндегi өзгерiстi және мiндеттi резервтер
Бюджеттiк-салықтық мөлшер салық салу бағдарламалары мен жоғарғы жұмыссыздық және
Ұйымдастыру-реттеушi әдiстер мемлекеттiк билiк күшiне негiзделедi және қаржылай ынталандыру,
Қазақстан экономикасы дамуының қазiргi заманғы мәселелерi және оларды iрi
Экономиканы жалпы басқару, шаруашылық қызметтiң жедел мәселелерiн шешу, макроэкономикалық
Нарықтық экономика жағдайын мемлекеттiк реттеу ретiнде дәстурлi әдiспен қатар,
Iрi ұйымдастыру құрылымдарының қызметiн мемлекеттiк реттеуде экономикалық әдiстердiң өзіндiк
iрi ұйымдастыру құрылымдарының жұмыс iстеуiнiң жекелеген аспектiлерiн реттеудiң өзiндiк
қайта өндiру үдерiсiн жалпы реттеу ерекшелiктерi;
макроэкономикалық жағдайды (ахуалды) реттеу мәселелерi.
Мемлекеттiк ретттеудiң ерекшелiктерiн есепке алу қажеттiлiгi қызметтi ынталандырудың өзара
БКҚ-ны мемлекеттiк реттеудiң ерекшелiктерi мына қағидалардан көрiнiс табуы тиiс:
бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдардың құрылуы мен жұмыс iстеуiнiң заңдық, нормативтi-құқықтық
бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдардың барлық мемлекеттiк реттеу органдарымен мәнi мен
түрлi ведомостволар арасында бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдар қызметiн мемлекеттiк реттеу
бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдардың нақты қызметi кезеңiнде реттеушi атқарылымдарды iске
бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдар мен республика органдары және аймақтар арасындағы
— бiрiктiрiлген корпорациялыж iрылымдарга кiретiн субъектiлердiд жумьтс iстеуiн реггейтiН
Нарықты экономика жағдайында тiкелей мемлекеттiк реттеу қызметi мемлекеттiк жолдауды
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң мемлекеттiк экономикалық бағдарламасында тұжырымдалған өнеркәсiптiк қызметтi
Қазақстан Республикасының Экономикалық зерттеу орталығының статистика және болжамды бағасы
Iрi өндiрiстiк құрылымдардың мемлекеттiк мақсатты бағдарламалары, корпорациялық инвестициялық бағдарламалар
Қазiргi заман жағдайында бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдардың экономиканы мемлекеттiк реттеу
ұлттық экономиканы құрылымдық қайта құру үшiн бiрiктiрiлген бәсекелестiкке қабiлетiн
мемлекеттiң экономика көшбасшыларымен айырықша қатынастарының жалпы әлемдiк тәжiрибесiмен;
қазақстандық экономикадағы бiрiктiру үрдiсiмен;
бiрiктiрiлген корпорациялық құрылымдардың құрылуы мен жұмыс iстеуiн мемлекеттiк реттеудiң
арнайы мемлекеттiк бақылауды талап етеді;
Iрi, сондай-ақ, шағын бизнестi реттеудi саралау, экономикадағы ерекше корпорациялык
2.2. Корпорациялық құрылымдар қызметін ұйымдық-құқықтық реттеу
Мемлекет нарықтың жетекші субъектiлерiнiң бiрi болып табылады. Елдiң экономикалық
Қазақстанда концессия туралы, қаржы-өнеркәсiптiк топтар құру, тендерлер мен аукциондар
Заңдардың нақты күйi iс-тәжiрибенің қажеттiлiк мөлшерiн сандық қатынаста
Заңдар декларациядан тысқары болмауы тиiс, өйткенi бұл жағдайда олар
Кез келген ұзақтық белсендi өмiр тiршiлiгiн» қамтамасыз ету тетiгi
Сәйкестiк қағидасы ұзақтық қоғамдық қатынастардың белгiлi бiр саласы жан-жақты
Қажеттi әртүрлiлiк қағидасы оның орындалуы түрлi әдiстердiң болуымен болжанады.
Орындау қағидасы материалдық заңды және iс жүргiзушi тараптарды жүзеге
Барлық аталған қағидаларды кешендi iске асыру қажет. Басқа жағдайда
Осы тұста көрнекiлiк үшiн барлығына жақсы таныс болған компания
Қазiргi уақытта тұрақты үстемелер негiзiнде ел өмiрiнiң экономикалық және
Кез келген елде демократиялық, құқықтық мемлекет құрудың маңызды шарттары
Осыған байланысты америка құжаттанушысы Лоуренс Фридмен айтқаны бойынша: «Бiз
Отандық заң ғылымына және Қазақстанның қазiргi заманғы мемлекеттiк-құқықтық
Құқықтық мемлекет құрудың негiзгi алғышарттары заңдарды азаматтық қоғамды өзiн-өзi
Қазақстанның нарықтық қатынастарға түсуi шетелдiк экономиканы басқару тәжiрибесiнде және
Ондаған жылдар бойы өзiнiң еркiн кәсiпкерлiк идеясын ұстанатынын жариялаған
1891 жылы шыққан Шерман Заңын орындаған АҚШ-тағы үкiметтiң Федералдық
баға саясатындағы кемсiтушiлiктiң барлық түрiне тыйым салынады;
мәжбүрлi сұрыптамалы тауарды өткiзуге және сатуға шектеу қойылады;
егер мұндай әрекет бәсекелестiк күрестi азайтатын болса, бәсекелестер акциясын
түрлi фирмалар мен iскер кәсiпорындардың директорлар кеңесiнде қызметтердi қоса
Осы уақытта АҚШ Конгрессi Клейтон Заңына толықтырған Федералды сауда
1914 жылы Клейтон Заңына екi түзету жасалды: баға саясатындағы
1950 жылдан кейiн треске қарсы заңдар айтарлықтай өзгерiстерге ұшырай
Қазақстандағыдай ТМД елдерде де заңдар мен құқықтық актiлердiң мекен-жайы
Шерман Заңы (1890 ж.);
Клейтон Заңы (1914 ж.);
Вагнер Заңы (1935 ж.); Робинсон-Пэтман Заңы (1936 ж.);
Тафт-Хартли Заңы(1947 ж.);
Селлер-Кефаувер Заңы (1950 ж.);
Окунь Заңы (1960 ж.);
Грэм-Радмен-Холинз Заңы (1985 ж.);
Симпс-Маззолини Заңы (1986 ж.).
Треске қарсы (монополияға қарсы) заң нарықтық табысты жұмыс iстеуiне
Бұл iс-шаралардың бәрiнiң ортақ түбiрi бар және нарықтағы фирмалар
3 тарау. Корпорациялық басқару жүйесі
3.1. Елдің ұзақ мерзімді экономикалық дамыту негізін нығайтудағы корпорациялық
Ірi өндiрiстiк құрылымдарды қайта құру үдерiсiнде оларды басқару мәселесi
Корпорациялық басқару үдерiстерiн зерттеудiң басты себептерiнiң бiрi басқару құрылымдарының
Жекешелендiруден кейiнгi негiзгi мәселе корпорациялық басқару мәселесi болды. Осыған
Корпорациялық басқару кең мағынада шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң билiктi жүзеге
Ғалымдар мен тәжiрибе жасаушылар арасында корпорациялық басқарудың анықтамасына бiрегей
Үшiншiлерi корпорациялы басқаруды тар және кең аспектiде қарастырады. Тар
Төртiншiлерi, мысалы экономистер А. Берли және Г. Минза корпорациялық
Бесiншiлерi корпорациялық басқаруды - басқару объектiсi ретiнде корпорация ерекшелiгiмен
Жоғарыда келтiрiлген тәсiлдiң корпорациялық басқару объектiсiнiң ерекше қасиетi ретiнде
Республикада болып жатқан мәселелер мен үдерiстердi қарастыру бойынша түрлi
ХХ жүз жылдықта менеджментің дербес ғылымында бiрiктiрiлген құрылымның, «басқару
Iрi бiрiктiрiлген құрылым менеджментiнің ерекшелiгi негiзiнде бiр жағынан оның
Басқару жүйесінің қимасында біріктіру құрылымында ұйымға кіргізудің
Ұйым және бiрлестiк деңгейiндегi (оның дәрежесi осы бiрiктiрiлген құрылым
Жеке алынған елдер корпорациясын басқару жүйесiнiң белгiлi бiр сипатты
Корпорациялық басқару үлгiсiнiң негiзгi компоненттерi:
тiкелей емес қатысушылар құрамы;
мүдделi тараптар тобы;
акционерлiк капитал құрылымы;
директорлар кеңесiнiң құрамы мен өкiлеiтiлiгi;
мүдделi тараптардың акционерлiк қоғамы қатысушыларының өзара iс-қимыл тетiгi;
акционерлiк қоғамдар қызметiн заңдық және нормативтi қамтамасыз ету;
қоғам қызметi туралы ақпараттың ашылуына талап және т.б.
4-кестедегi деректерден негiзгi құрамдас бөлiктердiң көрiнуiнде кейбiр ерекшелiктерден дерексiзденiп
Сұлбаны құру негiзiнде инсайдерлiк бақылаудың жағымсыз іс-нәтижесiн - «кәсіпорынды
Билiктi инсайдерлер қолында жинақтау нәтижесi компания даму мақсаттарына -
Мұндай жағдайды жеңу тетiктерiнiң бiрi акционерлер билiгiн корпорациялық капитал
Меншiктенушiлер тарапынан мұндай тiкелей емес бақылауға балама ретiнде аутсайдерлердiң
Ендi ұсынылған корпорациялық бақылау сұлбасына менеджерлер тетiгiн атап
Ұсынылған корпорациялық құрылым сұлбасы бiрiн-бiрi жоққа шығармайды. Олардың болуына,
Бұл жағдайда корпорациялық басқарудың экономикалық өсуге жетуде өзге құралды
Мұндай тәсiл толығымен негiзделген — бiр де бiр үлгiде
Соңғы жылдар, сарапшылар бағалауы бойынша жапон компаниясын қаржыландыруда банкiлiк
Алайда жапон-герман үлгiсiнiң өмiрге қабiлеттiлiгiн қолдауға қарсы дәлел келтiруге
3.2.Корпорациялық басқару жүйесінің қазіргі заманғы үлгілер мен сипаттамасы
Ірi шаруашылық құрылымын зерттеу басқарылымында ерекше орын алады,
Сатып алынатын компания Сатып алушы компания Бизнес сферасы Мәміле
Travelers Corp. Citicorp Банкі ісі 72.6
Bank America Nations Bank Банкі ісі 60.0
MCI Communication World Com Телекоммуникация 43.4
Chrysler Corp. Daimler-Benz Автоөнеркәсіп 35.0
Monsanto Corp. American Home Фармацевтика 33.9
Bank of Tokyo Mitsubishi Bank Банкі ісі 33.8
Nynex Corp. Bell Atlantic Телекоммуникация 30.8
Ciba-Geigy Sandoz Фармацевтика 30.0
RJR Nadisco KKR Темекі, тағамдық азықтар 29.5
Banc One First Chicago Банкі ісі 29.5
Бүгiнгi экономиканың мәселелерi көптеген шағын фирмалардың күшiмен және олардың
Жағдайды талдай келе, бүгiнгi әлемдiк жетекшi корпорациялардың тәжiрибесiне
Болашақ бизнестiң құрылымын құру ретiнде, американдық экономистер Т. Питерс
Әлемдiк экономикадағы институционалдық қайта құру, қазақстанда да, нарықтық
Мұндай қалыптың сапасын анықтау (өнеркәсiптiк, коммерциялық, қаржылық топтар) банкiлер
Мемлекеттің барлығына дерлiк iрi компанияның мүдделерi қашанда отандық экономиканың
Стратегиялық дамудың әртүрлi аспектiлерiн, әсiресе ұйымдық зерттеу бiрiктiрiп жобалаудың
БКҚ талдауының көрсетуi бойынша, ұйымдық-шаруашылық стратегиясындағы өңдеу көбiнесе олар
Қазақстандағы БКҚ-ның құрылуы мен дамуындағы үдерiс тежеуiш факторларының бiрiне,
БКҚ қалыптасуы мен дамуын тежейтiн мәселелердiң бiрi — инвестициялық
БКҚ қызметiнiң әсерлiлiгiн арттыратын жолдардың бiрi — корпорациялық басқару
Олардың жобалауынша:
пайдалылық пен инвестиция, сату көлемi жөнiнде ұзақ мерзiмдi мақсаттарды
қаржылық жоспарлаудың бәсекелестiк стратегиясын есептеу;
толық корпорация және кiрме компаниялар деңгейiнде оңтайлылық, техникалық жабдықтау
Қазақстанда қызмет ететiн және шетел БКҚ қызметiнiң зерттеу және
бiрiккен құрылым әсерлiлiгi көбiнесе iшкi корпорациялық байланыстардың тығыздығымен анықталады.
Басқарушы корпорациялардың стратегиялық үндемесi көбiнесе, меншiк иесiнiң қатысы мен
айматық БКҚ аймақтық билiк органдарының қалыптасуы мен қолдау белсендiлiгi
ресми БКҚ-ның және оның нысандарының бiрi — нақты холдинг
4 тарау. Корпорациялық мәдениетті кәсіпорындарда қалыптастырудың теориялық-әліснамлық аспектілері
4.1.Корпорациялық мәдениеттің жалпы түсінігі мен мәні
Ұйымның менеджментi саласындағы мамандары ұлт сияқты, ұйымның да өз
Корпорациялық мәдениет — компаниядағы барлығына бiртұтас ретiнде бiр бағытта
Корпорациялық мәдениет — ұйым мүшелерi қабылдайтын және адамдарға олардың
Корпорациялық мәдениет — нақты ұйымнъщ барльщ мушелерi дэлелсiз iщбылдайтын
Э. Джакус: «Кәсiпорын мәдениетi — бұл әдетке айналған, дәстүр
Д. Элдридж және А. Кромби: «Ұйым мәдениетi деп алға
К. Голд: «ұйымдық мәдениет — ұйымның басқа салалардан айыратын,
Э. Шайн: «ұйым мәдениетi — iшкi бейiмделу және сыртқы
М.Х. Мескон: «ұйымдағы атмосфера немесе ахуал оның мәдениетi деп
С. Мишон және П. Штерн: «ұйымдық мәдениет-кәсiпорынға тән бөлiнетiн
П.Б. Вейлл: «Мәдениет — бұл қатынастар, әрекеттер мен артефактiлер
Е.Н. Штейн: «ұйымдық мәдениет дегенiмiз қызметкерлердiң сыртқы бейiмделу және
Ұйымдық мәдениеттiң анықтамалары мен түсiнiктемелерiнiң түрлiлiгiне қарамастан, олардың ұқсас
Анықтамаларды бiр iзге салу үшiн ұғымдар бiр-бiрiмен салыстырады. Бұл
Сөйтiп, ол көптеген анықтамаларда авторлар ұйым мүшелерi өз мiнез-құлқы
Жеке тұлға ұстанатын құндылықтар (немесе құнды бағдарлану) авторлардың корпорациялық
Ұйымдық мәдениетпен байланысты көптеген «басты мәселелер» өздiгiнен жаңа болып
Ұйымдық мәдениет саласындағы зерттеудiц негiзiнде, ұзақ тарих бар екенiн
4.2.Корпорациялық мәдениеттің элементтері
Корпорация мәдениет екi ұйымдық деңгейдi бiлдiредi. Жоғарысында киiм, белгiлер,
Ұйым құндылықтары ұйымдық мәдениеттiң өзегi болып табылады, олардың негiзiнде
Аксиология тұрғысынан құндылыктар қоғамның мөлшерлерi белгiлi бiр қажеттiлiгi қанағаттандыру
Құндылық қатынастардан субъект өзiне көкейкестi қажеттiлiктi қанағаттандырудың түйiндi мәселе
Бiрiгу салт-жоралары басшылықтық компания қызметкерлерiн жинап, олардың арасында ортақ
Кәсiпорынның күнделiктi өмiрiнде салт—жоралардың екi жақты рөлi бар: бiр
Ұжымға келгенде жасалатын салт-жоралар бастама салт-жоралар деп аталады. Олар
Жағымсыз жағдайларда салт-жоралар мен құндылықты бағдарлану арасындағы байланыс жоғалады.
Салт-жораларды iстiң нақты жағдайын жасыру үшiн пайдаланғанда оларды тұрақты
Қорыта келгенде, кәсiпорын мәдениетi шеңберiнде салт-жоралар маңызды орын алады.
4.3. Корпорациялық мәдениеттің қалыптасуы бойынша әлемдік тәжірибе
Мамандар компанияның бұрынғы қатал сатылы «тетiктiк» құрылысының орнына корпорациялық
- корпорациялар алдыңғылардан мұраға алған сатылы құрылым және ұйымдық
Жаңа басқару артықшылықтары негiзiнде кәсiпорынды қайта құрылымдау жөнiндегi теоретиктердің,
Бизнеске «тетiк» ретiнде, ал қызметкерлерге өзара ауысатын «бұранда» ретiнде
Өз уақытының табысты кәсiпкерлерiнiң бiрi Майкл Делл, «Fortune» журналының
«Тетiктер» жүйесi емес, қауымдастық құру электрондық жоғары технологиялар саласында
«Корпорация-машина» басқару тұжырымдамасының жақтастары қарама-қарсы пiкiрдi ұстанады. Д. Чемпи
Нақты мысалдарды қарастырайық, 1993 ж. американдық индустрия алыптарының бiрi
нарықты зер сала қадағалау керек және тұтынушыға төрешiлге керек
компания өз қызметiнде нарықтағы сұранысты қанағаттандыру желiсiн тұрақты ұстануы
бүкiл басқару аппараты бiр команда ретiнде бiрге жұмыс iстеуi
Герстнер басқарудың сегiз ұстанымын қойды, сонымен фирмаға әлемдiк компьютерлiк
Болашақ қызметкердiң психологиялық үлгiсiне қойылатын нақты талаптар — фирмаларға
Мысалы, американдық компанияларда бастық пен бағынушы арасындағы ара қатынасты
Немiс компанияларында басшылық қабылдауына алдын ала жазылу қажет, немiс-бастықтың
Кадр саясаты Еуропа мемлекеттерi мен Американың корпорациялық мәдениетi үшiн
4.4. Корпорациялық мәдениетті қалыптастыру технологиясы
Жоғарыда айтқанымыздай, корпорациялық мәдениеттiң қалыптасуы құндылықтар менп ұйымдық мөлшерлер
Құндылықтар адамдардың қажеттiлiгiне жауап беруi тиiс, олар айналысаты iстiң
Басқаша айтқанда, ұйымдық мәдениет күшi, кем дегенде екi маңызды
Жоғарыда айтқандай, адамның топқа қосылу қарқындылығы әртүрлi: таза нысанға
Шарттылықтың кейбiр үлесiмен қарастырылып жатқан ұйымдық мәдениеттiң феноменiн әлеуметтiк-психологиялық
Бiріктiру. Ұйымға оның iшкi қызметтерi мен көрiнулерiн күрделi құрылымданған
Өндiрiстiк ұжым шеңберiндегi адамдардың бiрiгуiне түрлi факторлар негiз болуы
Қорытынды
Экономикалық өзгерістер жағдайында тауарлар
Аса күрделі абсқару көздері
Мемлекет деңгейінде орталықтандырылған
Қызметкердің корпорациялық құндылықтардың
Қолданылған әдебииеттер
Маркс К., Экгельс Ф. Соч. 2-ое изд., т.4. -
Большой экономический словарь / под ред. АН. Азрильна —
Копранцев Г.С. Актуальные проблемы диалектической взаимосвязи экономических категорий. —
Фишер С., Дорнбуш Р., Юмалеизи. Экономика / Пер. с
Борисов А.Б. Большой экономический словарь. — М.: Книжный мир,
Вивслов Ю., Мелентьев А. Развитие интегрированных корпоративных структур в
Авдашева С., Дементьев В. Акционерные и неимущественнные механизмы интеграции
Дж.К.Ван Хорн. Основы управления финансами. — М.: Финансы и
Анисимов А. Феномен крупной конкуренции, или какой рынок нам
Калин А. Национальные особенности корпоративного развития // Экономика и
Статистический ежегодник Казахстана /Под ред. А.А. Смаилова — Алматы,2004.-С.96,
Системньий анализ в экономике и организации производства, под ред.
Абалкин Л. Роль государства и борьба с экономическими долгами
Батчиков С., Петров Ю. Концепция и программа стабилизации финансовой
Постановление Президента РК «О государственных холдинговых компаниях» от 5.03.93
Балабаева Н.В. Международные финансово-промышленные группы: проблемы перспективы //Проблемы прогвозпровавия,
Кенжегузин М.В., Космамбетова В.И., Сидорец Г.П. Крупные экономические структуры
Мураньев А., Совулькин Л. Корпоративное управление и его влияние
Указ Президента РК, имеющий силу Закона «О приватизации» //
Постановление Президента Республики Казахстан «Об управлении собственностью в строительном
Ноздрева Р.Б., Цыличко Л.И. Маркетинг: как побеждать на рынке.
Сковалина М.А. Корпоративные управление и его влияние на экономику.
Мильнер Б.З. Теория организаций (курс лекций). – ИНФРА-М, 2005.
Якутин Ю.В. Интегрированные корпоративные структуры:
Статистический ежегодник Казахстана / Под ред. А. А.Смаилова –
Дж:К. Ван.Хорн.Основы управления финансами. – М.:Финансы и статистика, 1996.
Анисимов А. Феномен крупной конкуренции, или какой рынок нам
Калин А. Национальные особенности корпоративного развития. // Экономика и
Статистический ежегодник Казахстана/ под ред. А.А. Смаилова – Алматы,
Системный анализ в экономике и организации производства, под ред.
Системные исследования // Ежегодник . М.: «Наука», 2003. –
Исследование по общей теории систем. Сборник переводов. –
Лебедев О.Т. Каньковская А.Р. «Основы менеджмента» - СПб,2003.- С.54.
Темников Ф.Е. Вопросы теория и методологии систем. Типогр. Моск.энег.
Петрушенко Л.А. Принцип обратной связи. – М.: «Мысль». –
Виннер А.К. Организация стратегического управления на предприятии. – М.:
Оскар Ланг. Оптимальные решения. – М.:Прогресс. 2004. – С.
Космамбетова Р.И. Организация и управление производством в условиях научно-технической
Румянцева З.П. Общее управление организацией: принципы и
Абалкин Л. Роль государства и борьба с экономическими
Альмадиев Б. Законность как государственно-правовой режим: время решений //
Коротков Э.М. Концепция менеджмента: - М.: 2002, С. 170.
Рыдычин А. Внешнеэкономические механизммы корпоративного управления и
Управление персоналом. / под ред. Т.Ю.Базарова, Б.Л.Еремина. – М.
Собчик Е.Корпоративная культура: теория и практика. – М.:2004. –
Как можно совместить мораль и демократию с получением больших
Гейтс Б.Бизнес со скоростью мысли. – М.2006. – С.
Фирма үстінен қарайтын құрылым
Фирма
Фирманың басқару жүйесі
Ірі біріктірілген құрылымды басқару жүйесі
Мемлекеттік және корпорациялық артықшылықтарды іске асыруға бағдарланған.
Ұлттық экономиканы реттеудің аралас аймағы
Біріктірілген корпорациялық құрылымдар
Ұлттық экономиканы тікелей және жанама мемлекеттік реттеу аймағы
Атқарушы және заң шығарушы биліктің мемлекеттік
Мемлекеттік және корпорациялық артықшылықтарды іске асыруға бағытталған шағын
Аралас мемлекеттік корпорациялық реттеу саласы
БКҚ
Мемлекеттік реттеудің тікелей және жанама саласы
Атқарушы және заң шығарушы билік органдары
Коммерциялық конкурс арқылы жүзеге асыру
Инвестициялық конкурс арқылы жүзеге асыру
Аукцион арқылы өткізу
Конкурс арқылы өткізу
Басқаларға өзара шарт жасасу
Акцияны ашық сату
Акцияларды белгілі бір инвесторға келісілген шартпен сату
Жекешелендіру және мемлекет иелігінен алу әдістері
Таңдап алынған әдіске сәйкес жеке жобаны іске асыру
Жекешелендіру және мемлекет иелігінен алу әдісін таңдау
Мемлекеттік мүлік комитетінің жекешелендіру жобасын бекіту
Жекешелендіру жобасын әзірлеу
Ұйымдастыру-құрылымдық, технологиялық және басқа да қайта құруларды,оның ішінде монополияға
Жекешелендіру жөніндегі комиссия (конкурстық комиссия)
Мүлік құнын бағалау
Кәсіпорын қызметі мен оның бәсекелестікке қабілеттілігін талдау
Акционерлік қоғам болып қайта құрылуы
Мақсат
Билік пен жауапкершілік
Бас мүддеге бағыну
Командалар бірлігі
Орталықтандыру және орталықсыздандыру арақатынасы
Қызметкер сыйақысы
Бастама
Мақсат пен басшылықтың бірлігі
Тұрақтылық
Тәртіп
Еңбекті бөлу
Әділеттілік
Тәртіп
Соңғы нәтиже қағидалары
Құрылымдық қағидалар
Үдеріс қағидалары
Ұйымдастыру қағидалары
Бөлшектеп байланыстыру
Үйлесімділік
Элементтердің
өздігінің өндірілуі
Жүйе
Мақсаттылық
Оқшауланған
Эмерженттілік
Біртұтастылық
Неаддитивтілік