ЖОСПАР
КIРIСПЕ .......................................................................................……...…….…........3
I АҚША АЙНАЛЫСЫ ЖӘНЕ АҚША АЙНАЛЫМЫ ........................................
Ақша айналымы туралы ұғым .......................................................................4
1.2 Ақша айналысы және оның заңы .............................................................................9
II АҚША АЙНАЛЫМЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ .......................................... ..........13
Қағаз ақшалар және олардың айналысы .....................................................13
Қолма-қол және қолма емес ақшалардың айналымы мен
ҚОРЫТЫНДЫ .................................................................................……...………..25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР...................................................…...……….….26
КІРІСПЕ
Шаруашылықтағы тауарларды өткiзуде, сондай-ақ тауарлы емес төлемдердi және
Сондықтан мен экономикалық теория пәнiнен курстық жұмысымның тақырыбын
Осы ақша айналысының тұрақтылығын, бірқалыпты айналысын реттеуге мүмкіндік
Бұл тақырыптың өзектiлiгi басқа нарықтар секiлдi ақша нарығында
I АҚША АЙНАЛЫСЫ ЖӘНЕ АҚША АЙНАЛЫМЫ
1.1 Ақша айналымы туралы ұғым
Көптеген шетел басылымдарында ақша айналымы деген ұғым кездеспейді.
Қолма-қол ақша да, қолма-қол емес ақша да кәсіпорындардың
Мемлекет заңымен ақша айналымын: қолма қол ақша және
Ақша айналымы мемлекеттік жоспарлау жүйесінің объектісі ретінде директивалық
Ақша айналымы біртектес мемлекеттік меншік формасына қызмет көрсетті.
Ақша айналымының алғашқы және қорытныды кезеңдері мемлекеттік банкте
Қолма-қол ақша және қолма-қол емес ақша белгілерін тек
Мемлекеттік жүйелер алдын-ала өнімге баға белгілеумен және көрсетілген
КСРО негізіндн құрылған ТМД елдерінің нарықтық қатынастарға өту
Нарықтық экономика үлгісі жағдайында ақша айналымына тән ерекшеліктер:
Ақша айналымы негізінен шаруашылықтағы нарықтық қатынастарға қызмет жасайды,
Қолма-қол ақша және қолма-қол емес ақша айналымдарын заңмен
Ақша айналымы мемлекеттің, коммерциялық банктердің, заңды және жеке
Ақша айналымы әр түрлі меншік формасы жағдайында жүреді;
Ақша айналымының алғашқы және қорытынды кезеңдері орталықтанбаған, яғни
Қолма-қол ақша және қолма-қол емес ақша айналымы бір-бірімен
Қолма-қол ақша эмиссиясын орталық банк жүргізіп, қолма-қол емес
Сонымен, ақша айналымы деп қолма-қол және қолма-қол емес
Ал металл ақша жүйесінде әрі тауар әрі ақша
Қазіргі ақша айналымын құн айналымы деп айтуға болмайды.
Айналыста жүретін тек қолма-қол ақша, ол ақша айналымының
Ақша айналысы мен ақша айналымы арасында шек жойылды.
Ақшаның өмiр сүруiндегi объективтiк қажеттiлiк ол
Ақша айналысы - шаруашылықтағы тауарларды өткiзуде, сондай-ақ тауарлы
Ақша айналысының объективтiк негiзiнде де тауар өндiрiсi жатады.
Ақша белгiлерi әр түрлi жағдайда қамтамасыз етiледi. Қолма-қол
Бiрақ ақша айналысы тауар айналысын қайталап қоймайды. Бұл
Жалпы ақша айналысының көлемi тауар бағаларының соммасынан әрдайым
Ақша айналысың реттеудiң маңызды элементi – қолма-қол ақшаның
Бұл екеуi өзара тығыз байланыста, сондықтан оларды бөлу
Сонымен, бүкiл ақша айналымы: қолма-қол және қолма-қолсыз
өнiмдi өндiру және сату процесiн, яғни тауарлы сипаттағы
тауалы емес сипаттағы есеп айырысулармен байланысты ақша айналымы
ақша айналысы бiрнеше тарихи кезеңдерден өттi және металл,
Сонымен қатар ақша айналысында оның металл, қағаз және
1.2 Ақша айналысы және оның заңы
Айналыстағы ақшаның саны К.Маркстiң ашқан ақша айналысының заңымен
Монетаристер деп аталатын, ағылшын классикалық экономика мектебiнiң
PY = TV+DV1
мұндағы: P – бағаның жалпы деңгейi;
Y - өндiрiс көлемi;
T – ақша белгiлерiнiң саны;
D – депозиттер;
V және V1 – ақшаның және депозиттiң айалыс
Ақша айналысы заңы – құн заңының айналыс
M = P * Y / V
Мұндағы:
М – ақша мөлшерi;
Р – тауарлар бағасы;
Y - өнiм көлемi;
V – ақшаның айналым жылдамдығы.
Ақша айналысы заңының мәнi – ақшаның айналыс құралы
Ақша тек айналыс құралы ғана емес, сонымен бiрге
Сөйтiп айналысқа қажеттi ақша мөлшерi өндiрiстiң даму жағдайларына
Несиенiң даму деңгейi, егер тауардың көп бөлiгi несиеге
Қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың дамуы;
Ақша айналысы санының өсуi.
Айналысқа ақша екi түрде шығарылады немесе эмиссияланады: қолма-қол
Ақша айналымының екі жағының (қолма-қол ақша мен қолма-қол
Өнеркәсiбi өркендеген мемлекеттерде ақша жиыны құрамын анықтау үшiн
М1 – айналыстағы қолма-қол ақша ( банкноттар, тиындар
М2 – оған М1 агрегаты және мерзiмдi 4
М3 – бұған М2 агрегаты және арнаулы несие
L – оған М3 агрегаты және iрi коммерциялық
Қорыта айтқанда, әрбiр келесi ақша атрегаты өзiнен алдынғылардың
Ақша жиыны нақты әр мемлекеттiң өзiне тән ақша-несие
Ақша агрегаттарының құрылымы тұрақты қалыпта болмайды. Ол ақша
Ақша жиыны бiрнеше жолмен өсуi мүмкiн:
Банкноттар мен тиындарды эмиссиялау есебiнен;
Орталық банктен коммерциялық банктердiң несие алуымен;
Мемлекеттiк бюджеттiң кемшiлiгiн жабу үшiн Орталық банктiң үкiметке
Орталық банктiң асыл металдарды, шетел валютасын және мемлекеттiк
Ақша жиыны көлемiнiң өзгеруiне айналыстағы ақша жиынының өзгермелiгi
Ақша жиыны айналымының баяулауы – ұлттық жиынтық өнiмдi
II АҚША АЙНАЛЫМЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
2.1 Қағаз ақшалар және олардың айналысы
Қағаз ақшалар – бұл нағыз ақшалардың өкілдері болып
Металл ақшалардың қағаз ақшаларға ауысу негізгі себептеріне
Металл ақшаларды тасымалдап алып жүру қолайсыз. Яғни металдарды
Металл ақшалардың мемлекттiк билiк органдарының жасаған әрекетiнiң нәтижесiнде,
Бағалы металдарды өндiрудiң қағаз ақшаларды өндiруден қарағанда қымбатқа
Бюджет тапшылығын жабу мақсатында қағаз ақшалардың шығарылуы. Бұл
Алғашқы қағаз ақшалар б.э. XII ғ. Қытайда 1690
Сонымен қағаз ақшалар – бюджет тапшылығын жабу
Қағаз ақшалар тек қана айналыс құралы және төлем
айналысқа артық ақша эмиссиялау,
эмитентке деген сенiнiң төмендеуiн;
төлем балансының қолайсыздық жағдайы.
Қазiргi уақытта алтын тауарға тiкелей айырбасталмайды және бағалар
Бүгінде еліміздің ақша айналысындағы қағаз ақшалардың құрамы келесідей
Ал 1999 жылы ұлттық валютамызды ұлттық және әлемдiк
Қағаз ақшамыз теңге толық қанды даму барысында. Бұл
Еліміздің Ұлттық банкі бүгінде осы деңгейде сапалы түрде
Ұлттық банктің бұндай қатаң ақша айналысын реттеу саясаттарын
Сонымен қатар елде қолма-қол ақшалармен қатар қолма-қолсыз ақшалар
Сурет-1 – Ақша массасы мен қолма-қол ақшаалрдың үлес
1-ші сурет бойынша зерттеу бойынша ұлттық экономикада ақша
Қағаз ақшалар тек қана айналыс құралы және төлем
2.2 Қолма-қолсыз ақшалардың айналымы мен түрлері
Несиелiк ақшалардың мынадай түрлерi бар: вексель, банкнота және
Өндірістегі жұмыстың айналымдылығы, яғни өнімді өндіру, оны сату
Қолма-қолсыз төлем құралы – вексель болып табылады.
Вексель – қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем
Вексель шығарып және оны пайдалануды дамыту ертеден несие
Вексель – тауар-ақша қатынастарын және коммерциялық несиені дамытуда
Егер кәсіпорын өз ісін парасаттылықпен жүргізіп отырса, оған
Вексель төлем дағдарысын реттеп, заттық қорлардың айналысқа түсуін
Вексель нарығының қызметі – қысқа мерзімді несие беру
Вексель несиені өтемеу қаупімен байланысты болғандықтан ол вексель
Басқа қарыз міндеттемелерінен вексельдің үш түрлі айырмашылығы бар:
Біріншіден, вексельдің дерексіздігі, яғни қарызды қандай жағдайға, не
Екіншіден, оның даусыздығы, яғни қарызды қандай жағдайға алғандығына
Үшіншіден, вексельді айналмалылығы, яғни вексель иемденуші оны
Вексель – белгiлi бiр соманы алдын ала келiсiлген
Вексельдiң екi түрi бар: жай және аудармалы. Елiмiздiң
Жай вексель (соло) – вексельдi ұстаушыға вексельде
Аудармалы вексель (тратта) – вексельде көрсетiлген соманы
Ендi несиелiк ақшалардың келесi түрi бұл банкнота. Банкнота
Банкнота вексельден және қағаз ақшалардан өзара ажыратылады. Банкнотаның
мерзiмдiлiгiне қарай, егер де вексель мерзiмдiк қарздық мiндеттеме
кепiлдiгiне қарай, вексельдi айналысқа жеке кәсiпкерлер шығарады және
Экономикада банкнотаның екi түрi бар. Ол: классикалық және
Классикалық банкнота – бұл банкнотаның алғашқы пайда болған
Жай банкнота – бұл қазiргi кездегi айналысқа шығарылған
Чек – ағымдағы шот иесiнiң чектi ұстаушыға белгiлi
Ақшалай чек – банктен қолма-қол ақша алуға арналған
Атаулы чек – аударуға құқысыз белгiлi бiр тұлғаның
Ордерлi чек – бiр тұлғаның атына толтырылған, бiрақ
Есеп айырысу чегi – заңды тұлғалар арасында қолма-қолсыз
Жол чегi – туристiк сапарларға арналған төлем құралы;
Кепiлдендiрiлген чек – банктiң чекте көрсетiлген соманы төлеуге
Чекпен есеп айырысу. Чек – бұл шот
Чек арқылы есеп айырысудың қолайлылығы мынада:
Егер де төлеуші тауарды алғанға дейін төлегісі келмей,
Сатушы белгісіз болған жағдайда.
Чек берілген күннен бастап он күн ішінде банкке
4
3
2
1
5
Сурет-5 – Чекпен есеп айырысу сызбасы
Мұндағы: 1 – сатып алушы банкке чектік кітапша
Біздің елімізде чек арқылы төлемдерді жүргізу 90 жылдың
Менің ойымызша Қазақстан Республикасында чек арқылы есеп айырысуды
Клирингтік палатадаы, чектердің клирингтік жұмысының белсенділігін арттыру;
Төлем құралы ретінде чекке деген сенімділікті арттыру, түрлі
Тұрақты құқықтық базамен қамтамасыз ету;
Шетел тәжірибелерін өзіміздің ұлттық экономикамыздың ерекшеліктеріне сай қолдану
Нақты қазіргі кезеңде еліміздегі чекті пайдалану барысы 1998
Ақырғы кездерде дәстүрлі ақшаларды электронды ақшаларға ауыстыру туралы
Ұлттық банктің осы электронды ақшаларды ендірумен болатын негізгі
Электронды ақшалар эмиссиясына рұқсат беру және эмитенттер ортасын
Электронды ақшаларды реттеу мен оның айналысын ұйымдастыру;
Электронды ақша жүйесіндегі туындайтын тәуекелдер мәселесін шешу;
Ұлттық банк электронды ақшалар қызметіне рұқсат берсе өзінің
Енді келесі суреттен электронды ақшалардың ақша массасына әсер
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, экономикалық қатынастарда ақша айналыс заңдылықтарының даму
Мұндағы қағаз ақшалар – бұл нағыз ақшалардың өкілдері
Қазақстан Ұлттық банкі және қаржы салаларының құрылымы бүгінде
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Ақша, несие, банктер: Оқулық /
С.Б. Мақыш, Оқу құралы / “Ақша айналысы
Аубакиров Я. А. Байжұманов Б.Б. /
Деньги, кредит, банки: Учебник
2-е, - Москва: 1999г.
Абрамова М.А., Александрова Л.С. /
Баян Көшенова , Оқу құралы / Ақша,
Бункина М.К. / Деньги, банки,
А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. - Экономическая теория. -
“Қ.Р-ның ақша жүйесi туралы” Қ.Р-ның Заңы //
А.К.Омарбаева “Ұлттық ақша өлшемiнiң валюталық бағамын реттеу жөнiндегi
Баймуратов У.Б. «Электронные деньги: проблемы и перспективы»
«О текущей ситуации на финансовом рынке» //
№ 10, 7- 2005 г. 2-3 стр.
27
Сатып алушы
Жабдықтаушы
ның банкі
Сатып алушының банкі