ЖОСПАР
КІРІСПЕ.................................................................................................................3
СҰРАНЫС ТЕОРИЯСЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Рынок механизмінің негізгі элементтері мен сұраныстың өзара
1.2 Сұраныс заңы және оның факторлары...............................................…..6
1.3 Сұраныс пен ұсыныстың өзара байланысы............................................10
СҰРАНЫСТЫҢ ИКЕМДІЛІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӨЛШЕМДЕРІ
2.1 Сұраныстың икемділігі және түрлері.........................……………….....18
2.2 Рынок механизмінің тепе – теңдік заңдылығы..……………………….23
ҚОРЫТЫНДЫ………………………………………………………….....…….25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....…………………………….....…26
КIРIСПЕ
Рынок механизмiнiң қызмет етуiнiң негiзi “сұраныс” пен “ұсыныс”
Кез келген тұтынушы нарықта ұнатымдылығымен артық көруiне сүйену
Бiрақ шын мәнiнде тұтынушылардың табысына байланысты олардың бюджеттiк
Қазақстан Республикасы бүгiнгi таңда әлемдегi орны рыноктық қатынастағы
Рыноктық механизмдi жалпы түрде экономиканың мәселелерiн шешу мақсатында
Нарықтық экономиканың ерекшелiгi де сол, онда сұраныс бiрiншi
Нарықта әрбiр тұлға тұтынушы болып табылады және олар
Сұраныс теориясында үш түрлi икемдiлiк коэффициентi қолданылады. Оларға:
Нарықты жағдайларды зерттегенде сұраныстың не себептi және қандай
Сондықтан курстық жұмыстың тақырыбын “Сұраныс заңы. Сұраныс
Бұл тақырыптың өзектiлiгi, осы сұраныстың икемдiлiк көрсеткiшi
Осы тақырыпты орындаудағы негiзгi мiндеттерiм келесiдей:
- Рыноктық қатынастың негiзгi элементiнiң
- Сұраныстың рынок тепе – теңдiк
- Рыноктық механизмдегi сұраныстың және сұраныс
- Сұраныстың икемдiлiгiнiң түрлерiн және оның экономика
1 СҰРАНЫС ТЕОРИЯСЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Рынок механизмінің негізгі элементтерімен сұраныстың өзара байланысы
Рынок механизімінің қызмет етуінің негізгі сұраныс пен ұсыныс
Сұранысты екі нәрсе сипаттайды:
1) сұраныс көлемі;
2) сұраныс бағасы.
Сұраныс көлемі мен сұраныс бағасы сұранысты бейнелеп өзара
Кей кезде әсіпкерлер осы тәрізді парадокстарды көбейтуге тырысады,
Еліміздің бүгінгі таңда ұлттық экономикасының рыноктық қатынастарға өтуі
Рынок экономикасы қызмет етуі, оның белгілі элементтерінің болуың
Рынок қатынастардың бірінші элементі және өте маңызды элементі
Рынок экономикасының екінші элементі – баға. Бағаны жеке
Рынок экономикасының төртінші, негізгі элементтерінің бірі – екі
Енді осы рынок элементтерімен сұраныс арасындағы байланысты қарастырайық.
Сурет – 1 Рыноктың тепе – теңдігі
Суреттен көріп отырғанымыздай рыноктық қатынаста сұраныс еі бірінші
1. 2 Сұраныс заңы және оның факторлары
Сұраныc – бұл нарықта болатын, ақшамен қамтамасыз етілетін
Тауардың нарықтық бағасы мен сұраным мөлшерінің арасында барлық
Сурет – 2 Сұраным қисығының
2 – ші суреттен көріп отырғанымыздай баға –
Сұраным заңы бойынша, егер баға төмендесе, әдетте тұтыншылар
Қисық сызығының оңға / Д1 Д2/ қарай ойысуы
Сурет – 3 Сұраныстағы өзгеріс.
Нарықтық сұраныс толып жатқан факторлардың әсері арқылы қалыптасады:
бағаның деңгейінен;
сатып алушылардың ақшалай табысынан;
тұрғындардың ұнатуынан және артық бағалауынан;
нарықтық шамасынан;
жиналған мүліктен;
сатып алушылардың санынан және басқалардан.
Сұраныс көлемінің оны анықтайтын факторлардан тәуелділігі сұранымның қызметі
Мұндағы:
- берілген тауарға сұраным мөлшері;
Ғ - сұраныстың оны қалыптасқан факторларын
Б - берілген және кездескен тауарлардың
- тұрғындардың ақшалай табысы;
- тұтынушылардың ұнатуы немесе артық бағалануы;
М - жиналған мүлік
Тауарға сұраныстың мөлшері тұрғындардың ақшалай табысының деңгейіне тура
Баға неғұрлым жоғары болса, соғұрлым тауарларға сатып
Сұраныс жағдайына көптеген, оның ішінде экономикалық (барынша жаңа,
Нарықты басқару дегеніміз – осы факторлардың көмегімен сұранымға
Мұндағы:
Еа – сұраным икемділігінің коэффициенті
сұраным көлемінің өсу проценті;
бағаның төмендеу проценті.
Әр түрлі тауарлар тобына сұранымның икемділігі бірдей емес.
Сонымен сұраным – төлем мүмкіндігі бар қажеттілік,
Сұраныс дегеніміз – берілген бағада сатуға арналған
1.3 Сұраныс пен ұсыныстың өзара байланысы.
Тауардың бәсекелестік сұраныс пен ұсыныстың әрекет ету механизмі
Рыноктық баға мен оған сұранысқа ие санының
Бұл баға мен сұраныс көлемінің арасындағы байланысты график
Егер абцисия рынокта сатып алынған таур саны ал
Q – қисығы экономикалық әдебиетте сұраныс қисығы
Пайда болған қисық сұраныстың біртіндеп азаю заңын бейнелеп
Сұраныстың біртіндеп азаюы заңының барлық тауарға қатысы бар.
Басқаша айтқанда, әрбір сатушының ұсыныс көлемі бағаға байланысты
Жоғары бағалы өндірістің ұлғаю тенденциясының болуы бір
Екіншіден, өндіруші өндіріс көлемін арттырудан сескенді, өйткені тауарлар
Одан басқа атап өтетін нәрсе,
Ұсынысқа әсер ететін басты фактор – өндіріс шығындары.
Ұсыныстың көлемі тұрақты P1 бағадан Q1 – ден
Тепе – теңдік бағада тұтынушылар сатып алатын
Ол қайта басталу үшін сыртқы жағдайлар: бағалар деңгейі,
Экономикалық еркіндік деңгейі, біріншіден, кәсіпкерлік еркіндігі, екіншіден, сатушылар
Сұраныс пен ұсыныс бір – бірімен өзара байланыста
Енді сұраныс пен ұсыныс туралы біршама түсінік алғаннан
Сурет – 4 Сұраныс пен ұсыныс қисығы.
4 – ші суреттен көріп отырғанымыздай, тепе –
Сұраныс пен ұсыныс өзгеруіне қарай тепе – теңдік
Бәсекелі нарықта баға тепе – теңдігі «Е» нүктесінде
Xe = Xs = Xd
Енді баға тепе – теңдігінің өзгеруін сұраныс пен
Нарықтық бағаның теңдігі қалыптасқан бағалар мен тауарлар саны
Баға теңдігі – ұсыныстың сұранысқа сай келуі. Бәсекелістік
Үш кедергі:
Біріншіден, сұраныс ұсыныс қисық сызықтарын сала отырып, біз
Екіншіден, қисық сызық қозғалысымен қисық сызық бойымен қозғалыстың
Үшіншіден, сұраныс және ұсыныс теңдік нүктесінде қай мағынада
Басқа факторлардың теңдігі жағдайында. Астыққа сұраныстың қисық сызығын
Қисық сызық бойынша қозғалы және қисық сызықтың өзінің
3. Теңдіктің мәні. Үшінші кедергіні былай айтуға болады:
Нарық механизмі «нені», «қалай», «кім үшін» өндіру
Сұраныс пен ұсыныстың қисық сызығы рыноктың ойдағыдай
Енді нарықтағы жағдайды өндірушілердің, яғни сатушылардың тарапынан
Көріп отырғанымыздай сұраныс пен ұсыныс барлық уақытта қозғалыста
Баға тек қана экономикалық емес, сонымен бірге психологиялық
Бәсеке негізіндегі нарықтық бағаны реттеуді қамтамасыз
Мемлекеттік монополистік «еркін монополист» болуынан бәсекеге қажетті
Баға белгілеудің жалпы бағытын таңдауда, өнім өткізу, тауар
2 СҰРАНЫСТЫҢ ИКЕМДІЛІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ӨЛШЕМДЕРІ
2.1 Сұраныстың икемділігі және түрлері
Сұраныс пен ұсыныс көлемдерінің тауардың рыноктағы
Рыноктағы сүраныс көлемінің баға төмендегенде қандай
Рыноктық механизімнің қызмет етуіне сұраныс, баға және табыс
Рынокты жағдайларды зерттегенде сұраныстың не себептi және қандай
Сұраныс теориясында үш түрлі икемділік коэффициенті қолданылады. Оларға:
Сұраныстың бағалық икемділігінде икемділік коэффициент ұғымы қолданылады. Бұл
Сондай – ақ сұраныстың бағалық икемділігі тауарларға салық
Сұраныстың бағалық икемділігін анықтаған кезде тауарға деген сұраныс
Икемді сұраныс;
Икемсіз сұраныс;
Икемділігі бірге тең сұраныс;
Өте икемді сұраныс;
Өте икемсіз сұраныс.
Сұраныстың табыстылық икемділігі тұтынушы табысының көлемі 1% -
Сұраныстың табыстылық икемділігі келесідей формуламен анықталады:
Ej (D) = dQ / dJ * J
Мұндағы, Ej(D) – 1 және 2 – ші
dQ/dJ – сұраныс функциясының табыс арқылы алынатын алғашқы
J – тұтынушының табысының деңгейі;
Q – сұраныс көлемі.
Жалпы экономикада тауарлар бірін – бірі ауыстыратын және
Сонымен, бұл байланысты анықтау үшін, сұраныстың қиылысқан икемділігі
Epy (Dx) = dQx / dPy * Py
Егер Epy (Dx) > 0, яғни оң сан
Сұраныс икемділігін бағаға байланысты коэффициенті
Икемділік коэффиценті тауарға сұраныстың мөлшері тауар бағасы бір
Бағаның кемуі сұраныстың артық өсуін шақырса, онда сұраныс
Сұраныстың икемділігі туралы пайымдаулар жалпы бағаның
Тауар ұсынысының икемділігі көп факторға тәуелді: әр түрлі
Сұраныс пен ұсыныс икемділігі туралы айтқанда, яғни баға
Айталық, бір тауарға кенеттен сұраныс көбейді. Бұл тауарға
Қысқа мерзімдік тепе – теңдік (5 а
Ұзақ тепе – теңдікті (5 а – сурет)
Сонымен, үсыныс икемділігі қаралып отырған уақыт кезеңі ұлғайған
Ол сұраныс пен ұсыныстың өзгеруінің бағаға әсерін білдіреді.
5 – сурет (а)
5сурет (б)
Сұраныс әңгіме болғанда, әрине төлем қабілеті бар сұраныс
Мысалы, бәрімізге жақсы белгілі, сатып алушылардың табыстарының өзгеруі,
Икемділік коэффициенті табыстың сұранысқа әсерімен анықталады:
Бұл жерде Ed - сұраныс икемділігінің табысқа байланысты
Тауарлардың басым бөлігінде табыстар мен сұраныстың арасындағы тікелей
Сұраныс икемділігімен тауарлар бағаларының тербелуі басқа тауарлардың
Сұраныстың бағалық икемділігі біздің еліміз үшін орны ерекше
Егер халықтың табысы айтарлықтай төмен болса, онда ол
Бәрімізге белгілі еліміздің экономикасы 1991 – 1996 жылдары
2.2 Рынок механизмінің тепе – теңдік заңдылығы
Әрбір экономикалық тепе – теңдік сол модельді түсіндіре
Сурет – 6 Рыноктың сұраныс пен ұсыныс және
Суреттен көріп отырғанымыздай, қисықтарының қиылысу нүктесіндегі баға Ро
Бұл тепе – теңдік жағдайда тұтынушы қанша қаласа
Рынок тепе – теңдігіне сұраныс пен ұсыныстың өзгеруінен
Мысалы, балмұздақ өндіретін фирманы алайық. Биылғы жылы жаз
Сурет – 7 Сұраныс өсуінің нарықтық тепе –
Суреттен көріп отырғанымыздай, сұраныс өскен кезде жалпы тепе
Бұл жағдайда фирманың сұраныс қисығы өзгермейді, бірақ олардың
Жоғарғы тақырыптардың біз нарықта тепе – теңдікті жағдайды,
Қорытынды
Жоғарыда айтқандарға қорытынды жасасақ, тауар шаруашылығы жағдайында рынок
Нарықты жағдайларды зерттегенде сұраныстың не себептi және қандай
Рыноктық механизм өз қызметінің кәсіпкерлік екендігін, әр түрлі
Рыноктық механизмде тепе – теңдік орнату тенденциясы өзіне
Бағамен ұсыныстың өз бетінше ауытқуы өндіріске қатысушылардың жағдайларының
Сұраныстың бағалық, табыстық және қиылысқан икемділіктері біздің еліміз
Қорыта келгенде, нарықтық тепе – теңдік нарықтың тиімді
Бұл тепе – теңдік жағдайда тұтынушы қанша қаласа
Бірақ, шын өмірде ылғи мұндай тепе теңдік бола
Осы теңсіздіктерді алдын алып оларды реттеп отыру үшін
ПАЙДАЛЫНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI
Экономикалық теория. С.Әкiмбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А. Жанайдаров. Оқу
Экономикалық теория. Әубәкiров Я. Ә. Байжұманов Б.Б.
Микроэкономика. Мұхамедиев Б. М. Оқу құралы – Алматы:
Микроэкономика. Мамыров Н.Қ, Есенғалиева Қ.С, Тлеужанова М.А.
Экономическая теория. А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. Санк-Петербург
Микроэкономика. Пиндайк Р., Рубинфельд Д. 1992.
Еңбек рыногы экономикасы Жұмамбаев С.К. Оқу құралы.
Кәсiпорын экономикасы Мейiрбеков А. Қ., Әлiмбетов Қ.Ә. Оқу
Принципы экономикс. Мэнкью Н.Г. – Спб: Питер Ком,
Ө.Қ.Шеденов,Е.Н.Сағындықов,Б.А.Жүнісов.,Ү.С.Байжомартов., Б.И.Комягин «Жалпы экономикалық теория» Алматы-Ақтөбе, 2002ж
«Экономикалық теория курсы» Ә.Әубәкіров, Б.Б.Байжұмаев, Ф.Н.Жақыпова, Т.П.Табеев, Алматы,
«Экономикалық ілімдер тарихы», В.Ядгаров, Ө.Қ.Шеденов, С.Д.Досқалиев.Алматы, Қазақ университеті,
“Аралас экономика негіздері” Жатқанбаев Е.Б – Алматы 1996
Кәсіпорын экономикасы. А.Қ.Мейірбеков, Қ.Ә.Әлімбетов
Алматы, «Экономика», 2003.
Қазақстан экономикасы. Қ.Р.Нұрғалиев. Алматы, «Қазақ университеті»,1999.
16. Экономикалық теория. .С.Мәуленова,
27
Д
P
Нарықтық баға
Тауарлар саны
P
Q
P
Q
A
B
Д
Xe
ЫФЫЫЫS
Pe
P
D
Q
Тепе – теңдік нүктесі
S
P
Q
P
Q
Баға
Өнім көлемі
Qо
Сұраныс (D)
Pо
ЫФЫЫЫS
Ұсыныс (S)
Е
Көлем
Qо
Ұсыныс
Тепе - теңдік
Сұраныс
Pо
ЫФЫЫЫS
Баға
Балмұздақ бағасы
Балмұздақ саны
7
Ұсыныс
Сұраныс «D2»
75
ЫФЫЫЫS
Сұраныс «D1»
50
0
10
В
А