ЖОСПАР
І. Кіріспе:
ІІ Негізгі бөлім:
Қалқанша без
Айырша без.
Гипофиз (ми қосалқысы)
Эпифиз (томпақ дене)
Бүйрек үсті без
Ұйқы бездер
ІІІ Қорытынды:
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер:
Кіріспе
Эндокринді жүйеге - қан мен лимфаға гормон бөлетін бездер
Гормондар - ағзадағы мүшелердің кызметін реттей отырып, оны бірде
Гормондарға тән қасиет - олар белгілі бір жасушаларға (мишеньдерге)
Нерв жүйесінің эндокринді бездермен байланысы
Нерв жүйесі мен эндокринді бездердің жасушалары мүшелерге гуморальді
Эндокринді бездердін түрлері: (жіктелуі)
І. Орталык эндокринді бездер: - гипоталамус (нейросекреторлы ядролары), гипофиз
ІІ. Шеткі эндокринді бездер: - қалқанша, қосқалқанша бездері мен
III. Аралас бездер: - эндо-экзокринді кызмет аткаратын бездер: гонадалар
IV. Жеке гормон бөлетін эндокриноциттер:
а) нейроэндокринді жасушалар (эндокринді емес мүшелердегі)
б) стероидты және басқа да гормондар бөлетін жеке эндокриноцитгер.
Гипоталамус - эндокринді бездердің қызметін ретгейтін ең маңызды нерв
Гипоталамустың алдыңғы бөлігіндегі ядроларына: -супраоптикалық және паравентрикулярлық топтары жатады.
Гипофиз. Адам ұрығының 4-5 аптасында эктодермадан немесе ауыз қуысының
Құрылысы. Гипофиздің сырты талшықты капсуламен қоршалған. Капсуладан көптеген пердеяер
Біріншісінде ядросы дөңгелек не сопақша, аденоциттердің ығысып орналасқан, цитоплазмасында
Ацидофильді эндокриноциттер, базофильділерге қарағанда көлемі кішілеу, гипофиздің алдыңғы бөлігі
Соматотропты эидокриноцитер бөлетін гормоны соматотропин, сүйек тінінің өсуін реттейді.
Хромофильді эндокриноциттердің тағы бір түріне кортикотропты эндокриноциттер жатады. Олар
Хромофобты - эндокриноциттері гипофиздің алдыңғы бөлігінің аденоциттерінің 60% кұрайтын,
Орта бөлігі - аденопгофизге жанаса орналасқан этителиоциттерден жіңішке тізбек.
Аденогипофиздің тубералъді - безді мимен, оны гипоталамус аймағы -мен
Гипофиздің соңғы бөлігі
Бұлардың жіңішке өсінділері кан капиллярларының базальді мембраналарында аяқталады. Гипофиздің
Эпифиз
Эпифиз адам ұрығының 5-6 аптасында аралық, мидағы ІІІ-қарыншаның жоғарғы
Құрылысы. Сырты нәзік дәнекер тінді капсуламен қоршалып, одан көптеген
Қызметі. Эпифиздің көлемі өте кіші болғанымен атқаратын кызметі күрделі,
Жасқа байланысты ерекшелігіне - эпифиздің максимальді өсуі баланың 5-6
Васкуляризациясы. Бездің артериясы көптеген капиллярларға, одан венаға айналады. Вена
Иннервациясы. Симпатикалык, парасимпатикалық нерв өрімдері аркылы жүзеге асады.
Шеткі эндокринді бездер
Эндокринді бездердің ішінде қалқанша және қоскалқанша безі -бронхиогенді желбезек
Қалқанша без
Бездің сырты тығыз талшықты дәнекер тінді капсуламен қоршанған. Капсуладан
Фолликул - шар тәрізді, жұмыр болып келген көлемі әртүрлі,
Бұлармен қоса, бездің фолликулаларының арасында эпителиоциттердің тобынан тұратын интерфожикулярлы
Көптеген науқастарда, патологиялық жағдайларда (тиреотоксикоз, аутоиммунді тиреоидитте) жағдайларда
Тироциттер (thyrocyti) - пішіні мен көлемі бездің қызметіне байланысты
Тироциттердің апикальді полюстерінде фолликул қуысына бағытталған микробүрлері болады. Бездің
Секреторлы қызметі. Без жасушаларының бірнеше функциональді кезеңдерін байқауға болады.
Гормон бөлу кезеңі. Гормон фолликул ішіндегі коллоидтан р е
Ерекшелігі; қаннан иодты сормай, - ақ гормон синтездейді. Бөлетін
Тироцитердің секреторлы циклы. Тироциттердің секреторлы циклы екі кеңінен тұрады:
а) Секрет тузу - тироциттер қаннан тироглобулинді (аминқышқылын, көмірсуларды,
б) Туйіршікті эндоллазмалы торда полипептидтер синтезі, ал Гольджи ферменттердің
Гормон бөлу-немесе тироглобулиннің резорбциясы арқылы пиноцитоз жолымен (лизосомалардың қатысуымен,
Тироциттер йодтың ионын қаннан сорады да атомарлы
Васкуляризациясы. Қалқанша бездің паренхимасы қан тамырларымен тығыз қамтылған. Осыған
Иннервациясы. Безге көптеген симпатикалық және парасимпатикалық нерв өрімдері келіп,
Тироциттердің регенерациялық қабілеті өте жоғары. Интрафолли-кулярлы және экстрафолликулярлы регенерациялық
Қос қалқанша безі
Қалканша бездің артқы жағында орналасып, осы бездің капсуласымен қапталған,
Дамуы: қосқалқанша безінің бастамасы ұрықтың III және IV жұп
Құрылысы; қосқалқанша безі сырты нәзік дәнекер тінді капсуламен коршалған
Оксифильді паратироциттер - көлемі ірі, саны біріншіге қарағанда аздау,
Қосқалқанша безі гипофиздің гормондарына тәуелді емес. Бездің кызметі гипокалъциемия
Васкуляризациясы - бездің артериясы көптеген капиллярларға тарамдалып, ал венасы
Иннервациясы - безге көптеген симпатикалық парасимпатикалық нерв талшықтары етіп,
Жасқа байланысты ерекшеліктері. Бездің негізгі ларатироциттері тек қана жаңа
Бүйрек үсті бездері
Бүйрек үсті бездері шығу тегі әртүрлі, жеке гармон бөлетін
Дамуы. Бездің қыртысты бөлігінің бастамасы адам ұрығының 5-аптасында целомдік
Ал, бездің ортаңғы бөлігіндегі боз заты ұрықтың 6-7 аптасында
Құрылысы. Без паренхимасы екі бөліктен: қыртысты және боз (ашық
Қорытынды
Бездердің бөлінетін өнім - гормондар жасушалардың, тіндердің, мүшелердің және
Қалқанша жанындағы бездің гормоны паратгормон ағзада фосфор мен кальцидің
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
«Тәнтану» Жандар Керімбектің Ерманханы Алматы, 2004ж
Сәтбаева Х.Қ., Өтепбергенов А.А., Нілдібаева Ж.Б., «Адам физиологиясы» Алматы
Агаджанян Н.А., Власова И.Г., Ермакова Н.В., Торшин В.И., «Основы
Әбилаев С.А., Қуандықов Е.О., «Медициналық биология және генетика» Алматы