ЖОСПАР
Кіріспе 3
1 Негізгі құралдардың сипаттамасы 6
1.1. Негізгі құралдардың ұғымы және жіктелуі 6
1.2 Негізгі құралдардың бағалануы 9
2 Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыру 12
2.1. Негізгі құралдардың келіп түсуінің есебі 12
2.2 Жалға алынған және жалға берілген негізгі құралдардың
2.3 Негізгі құралдарды түгендеу, қайта бағалау және есеп
3 Негізгі құралдардың тозуы және оларды жөндеу есебі
3.1 Негізгі құралдардың тозуы және оларға амортизациялық аударым
3.2 Негізгі құралдарды жөндеудің есебі 30
Қорытынды 34
Қолданған әдебиеттер 37
Кіріспе
Барлық "негізгі құралдар" өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік
"Негізгі құралдарды" халық шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде
Егер кәсіпорындар мен ұйымдардағы негізгі құралдардың бәрі тек
Негізгі құралдар кімнің меншігінде, иелігінде екендігіне қарай меншіктік,
Сонымен қатар пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жұмыс
Жұмыс істейтіндерге өндіріс үдерісіндегі, яғни қолданыстағы негізгі құралдар
Жұмыс істемейтін негізгі құралдардың қатарына тоқтатылып қойылған, белгілі
Сақтауда тұрған негізгі құралдардың қатарына келешекге, яғни алдыңғы
Материалдық активтер сатып алыну мақсатына қарай былай бөлініп
а) негізгі құралдар;
ә) тауарлық-материалдық қорлар немесе
б) қаржылық инвестициялар.
Кез келген өндіріс өз қызметіне құрал-жабдықтарын тартса ғана
Негізгі құралдар материалдық өндіріс саласында да, өндірістік емес
Осы негізгі құралдарға: жер; үйлер; ғимараттар; көп жылдық
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №16 (№6) БЕС сәйкес
Инвентарлық объектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады.
1 Негізгі құралдардың сипаттамасы
1.1 Негізгі құралдардың ұғымы және жіктелуі
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ
Иелігіне қарай негізгі құралдар меншікті және жалға алынған
Меншікті дегеніміз — субъектіге тиесілі және оның балансында
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп тұрған,
Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүліктік
Әр субъектіде негізгі құралдар пайдалану мақсатына және атқаратын
Келтірілген негізгі құралдардың әрқайсысының құрамына енетіндер:
жер - субъект меншігіне сатып алған жердің көлемі
үйлер - халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік-мәдени қызмет
ғимараттар — еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі
өткізгіш тетіктер (қондырғылар) - электр, жылу немесе механикалық
машиналар мен жабдықтар - күш беретін машиналар және
көлік құралдары - адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған
құрал-саймандар - қол еңбегінің механикаландырылған немесе механикаландырылмаған құралдары
өндірістік мүлік және соған жататын заттар — өндірістік
басқа да негізгі құралдар – кітапхана қорлары, спорт
1.2 Негізгі құралдардың бағалануы
Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыруда оларды бағалаудың маңызы зор
Негізгі құралдардың бастапқы құны — ол активті салуға,
а) жер учаскесінің бастапқы құнына:
Жерді сатып алу бағасы, қозғалмайтын мүлік жөніндегі агенттікке
ә) құрал-жабдықтардың бастапқы құнына: Құрал-жабдықты сатып алу бағасы,
Мысалы: кәсіпорын жер учаскесін және сол жерде орналасқан
үлес қосушылар мен құрылтайшылар негізгі құралды жарғылық қорға
ұйымдар негізгі құралдарды өзі дайындап, яғни жасап шығарғанда
ұйымдар негізгі құралдарды басқа заңды тұлғалардан немесе жеке
Негізгі құралдардың ағымдағы құны — бұл кәсіпорынның белгілі
Негізгі құралдардың баланстық құны — бұл кәсіпорынның бухгалтерлік
Негізгі құралдардың қалдық (жойылу) құны - негізгі құралдың
Негізгі құралдардың келісілген құны — бұл кез келген
Бухгалтерлік шоттарда есептелген негізгі құралдардың бастапқы құндары тек
а) негізгі құралдардың пайдалы қызмет атқаратын мерзімін ұзартатындай
ә) Қазақстан Республикасы Үкіметтің шешімдері бойынша негізгі құралдарды
2 Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыру
2.1. Негізгі құралдардың келіп түсуінің есебі
Кәсіпорындар өздерінің пайдалануындағы, яғни меншігіндегі негізгі құралдарын есептен
- кәсіпорынның басшысы немесе оның орынбасары (комиссияның төрағасы
- бас бухгалтер немесе бухгалтерияның басқа қызметкері;
- негізгі құралдың сақталуына жауапты адам;
- негізгі құрал қызмет ететін бөлім немесе цех
- мемлекеттік көлік инспекциясы өкілі (егер көлік құралын
- тағы да басқа жұмысшы-қызметкерлер болуы мүмкін.
Бұл жоғарыда аталған адамдардың құрамында құрылған комиссия ұйымда
- Есептен шығарылатын негізгі құралдарды толық тексеріп, сонымен
Объектіні есептен шығарудың нақтылы себебін анықтайды (сапалық тозғандығы,
Негізгі құралдар белгіленген уақыттан бұрын, яғни тиісті белгіленген
Есептен шығарылатын негізгі құралдардың іске жарайтын бөлшектерін, детальдарын,
Есептен шығарылатын негізгі құралдардың іске жарайтын бөлшектерінің, материалдарының,
Кәсіпорындарда негізгі құралдарды есептен шығару үшін үлгілі түрі
Бұл жоғарыда айтылған актілерде негізгі құралдарды сипаттайтын мынадай
объектінің салынып біткен (өндірістен шығарылған) уақыты (күні, айы,
ұйымға келіп түскен, кіріске алынған уақыты (күні, айы,
пайдалануға берілген уақыты (күні, айы, жылы);
объектінің бастапқы құны (қалпына келтіру құны);
бухгалтерлік есептің деректері бойынша есептелген тозу сомасы;
жөндеулердің жүргізілген уақыты (күні, айы, жылы);
көлік құралын есептен шығарарда, сонымен қатар көліктің жүрген
негізгі құралдардың істен шығарылу себебі және оның материалдарының,
аварияға байланысты есептен шығарылған негізгі құралдарға жасалған актіге,
сондай-ақ осы негізгі құралдардың істен шығуына жауапты адамдарға
Комиссия жұмысының нәтижесінде жасалған негізгі құралдарды есептен шығару
Кәсіпорынның негізгі құралдарды сатқаннан немесе бұзғаннан алған материалдары
Есептен шығарылған негізгі құралдардан алынған іске жарайтын материалдар
Кәсіпорындарда негізгі құралдарды сатқаннан алынатын табыс "Дебиторлық борыштар
Басқа заңды немесе жеке тұлғаларға тегін берілетін негізгі
Негізгі құралдарды беруші ұйым оны тегін алушыға берілген
Сонымен басқа заңды немесе жеке тұлғаларға тегін берілген
Кәсіпорындарда негізгі құралдарды басқаларға тегін беруге жазылатын бухгалтерлік
2.2 Жалға алынған және жалға берілген негізгі құралдардың
Кәсіпорындар өздеріне керекті, яғни уақытша қажет болған негізгі
қысқа мерзімді жалдағы негізгі құралдар;
орта мерзімді жалдағы негізгі құралдар;
ұзақ мерзімді жалдағы негізгі құралдар;
Кәсіпорындарда негізгі құралдарды қысқа мерзімге жалға алу немесе
Кәсіпорындарда негізгі құралдарды үш жылдан артық уақытқа жалға
Ұйымдар негізгі құралдарды ұзақ мерзімге жалға алғанда "Негізгі
Негізгі құралдарды ұзақ мерзімге жалға бергенде "Негізгі құралдарды
Кәсіпорындар негізгі құралдарды ұзақ мерзімге жалға алғанда оларға
Ал бұрын пайдаланылған негізгі құралдарды ұзақ мерзімге жалға
Ұйымдардың ұзақ мерзімге жалға алған негізгі құралдарына жасалған
Кәсіпорындарда ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдардың аналитикалық
Жалгерде:
Келісімшарт бойынша әзірге төленбеген жал төлеміне "Жалдық міндеттеме"
Жалға берушіде:
Жалгер қайтарып берген негізгі құралдардың қалдық сомасына "Негізгі
2.3 Негізгі құралдарды түгендеу, қайта бағалау және есеп
Негізгі құралдардың нақты бар-жоғын анықтау және олардың сақталуына
Бухгалтерлік есептің "Бухгалтерлік қызметтің жұмысын ұйымдастыру" деп аталатын
Негізгі құралдарды мүліктік түгендеу жылдық қаржылық есеп беру
Мүліктік түгендеу міндетіне негізгі құралдардың нақты барлығы, техникалық
Мүліктік түгендеу тізімдерін жасамастан бұрын мүліктік карточкалардың мүліктік
Негізгі құралдарды мүліктік түгендеу кезінде комиссия міндетті түрде
Сондай-ақ, субъектінің пайдалануындағы (меншігіндегі) жер телімдерін, су тоғандарын
Есепке алынбаған объектілер, сондай-ақ бухгалтерлік есептің регистрлеріне алынған
Мүліктік түгендеу кезінде кәсіпорыннан тыс жерде тұрған немесе
Пайдалануға жарамайтын және жөндеуге келмейтін негізгі құрал-жабдықтар мүліктік
Өз меншігіндегі негізгі құралдарды мүліктік түгендеу кезінде жалға
Мүліктік түгендеу кезінде есепке алынбаған объектілердің бағасы сараптау
Негізгі құралдардың есепке алынбаған объектілерінің баланстық құнына 2400
Мүліктік түгендеу нәтижелері сол мүліктік түгендеу аяқталған айдың
Негізгі құралдарды қайта бағалау. Негізгі құралдың бастапқы құнын
Объектіні пайдалану барысында қайта бағаланған сомасына амортизацияны есептеу
3 Негізгі құралдардың тозуы және оларды жөндеу есебі
3.1 Негізгі құралдардың тозуы және оларға амортизациялық аударым
Негізгі құралдар өндіріс үдерісінде бірте-бірте тоза бастайды, яғни
Негізгі құралдардың тозуын "табиғи" және "сапалық" тозу деп
Негізгі құралдардың сапалық тозуы олардың толық табиғи тозуы
Осы жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, негізгі құралдың тозуы
Негізгі құралдардың сапалық тозуының бірінші себебі — өндіріс
Негізгі құралдардың сапалық тозуының екінші себебі ғылыми-техниканың өркендеуіне
жерге;
кітапхана қорларына;
фильм қорларына;
архитектуралық және өнер ескерткіштеріне;
өнімді малдарға;
мұражайлық құндылықтарға (заттарға).
Сонымен қатар амортазациялық аударым мынадай жағдайларда есептелмейді:
Қайта құру, жаңарту (реконструкция) және техникалық қайта қорландыру
- негізгі құралды уақытша тоқтатып қойған мерзімде.
Негізгі құралдар (үйлер мен ғимараттар, машиналар, көліктер, тағы
Амортизациялық аударым мөлшері дегеніміз негізгі құралдардың бастапқы құнынан
Ұйымдарда негізгі құралдағы ай бойы есептелген амортизациялық аударым
Кәсіпорындарға жаңадан келіп түскен, кіріске алынған негізгі құралдарға
Негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу мына әдістер бойынша
Құнды бірқалыпты (тура жолды) есептен шығару әдісі.
Құнды орындалған жұмыстың, өндірілген өнімнің көлеміне тепе-тең мөлшерде
Жылдамдатып есептен шығару әдістері:
а) қалдық құнының кему (қалдықты азайту) әдісі;
ә) сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару (коммулятивтік
Амортизациялық аударым есептеудің тандап алынған әдісі кәсіпорынның есеп
Құнды бірқалыпты (тура жолды) есептен шығару әдісі
Құнды бірқалыпты (тура жолды) есептен шығару әдісі бойынша
Құнды орындалған жұмыстың көлеміне тепе-тең мөлшерде есептен шығару
Бұл әдіс объектінің пайдаланылған уақытына емес, оны пайдалану
Бұл әдісті (өндірістік әдісті) қолдануда әр жылғы амортизациялық
Жылдамдатып есептен шығару әдісі
Жеделдетілген амортизациялық аударым әдістері негізгі құралдарды өздерінің мөлшерленген
Сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару әдісі (куммулятивтік
Бұл әдістің куммулятивтік, яғни сандардың қосынды жиынтық сомасы
Қалдық құнының кему (қалдықты азайту) әдісі
Бұл әдіс бойынша негізгі құралдарға амортизациялық аударым есептеу
Осыған дейінгі әдістерде мысалға алынған станоктың амортизациялық аударымын
3.2 Негізгі құралдарды жөндеудің есебі
Ұйымдардағы негізгі құралдардың пайдалану барысында табиғи және сапалық
Жай жөндеу дегеніміз негізгі құралдардың тозып, істен шыққан
Ал негізгі құралдарға жүргізілетін күрделі жөндеу дегеніміз алдын
Ал ағымдағы жөндеуге жұмсалған шығындар мен негізгі құралдардың
Егер негізгі құралдарды ұйым өз күшімен жөндейтін болса,
Ал кәсіпорындар өзінің негізгі құралдарын жөндеуге арнайы жабдықталған,
Жөндеу жүргізілген негізгі құралдарды кәсіпорындағы тағайыңдалған комиссия мүшелерінің
"Аяқталмаған құрылыс",
"Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сату жөніндегі шығындар",
"Жалпы және әкімшілік шығындар",
"Негізгі құралдарды жөндеу" үстеме шығындары, деп аталатын шоттардың
"Материалдар"
"Бюджетпен есеп айырысу"
"Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің несиелік борышы"
"Бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырысу"
"Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу"
"Басқадай несиелік борышпен есептеулер" деп аталатын шоттың тиістілерінің
Егер жөндеу жұмысын мердігерлер жүргізген жағдайда жөндеу құнының
Негізгі құралдарды жөндеу үшін жұмсалатын, шығарылатын шығындарды өнімнің
"Аяқталмаған құрылыс"
" Тауарларды (жұмысты, қызметті) сату жөніндегі шығындар"
"Жалпы және әкімшілік шығындар"
"Негізгі құралдарды жөндеу" үстеме шығыны деп аталатын шоттардың
"Басқадай кредиторлық борыштар мен есептелген төлемдер"
деп аталатын шоттың кредитіне жазылады. Ал негізгі құралдарға
Қорытынды
Негізгі құралдардың есебі кәсіпорынның бухгалтериясында жүргізіледі. Олардың аналитикалық
Кәсіпорындарда негізгі құралдың есебін дұрыс жүргізу үшін және
Негізгі құралдар тозуына, бұзылуына, басқа ұйымдар мен адамдарға
Кәсіпорындардың бухгалтериясында негізгі құралдардың әрбір объектісіне типтік ведомостволық
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі: негізгі құралдардың келіп түсуін,
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық есеп беруінде келесі ақпараттардың
Қолданған әдебиеттер
1. "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы"
Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы"
"Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
Қазақстан Республикасы Президентінің "Акционерлік қоғамдар туралы" 1998 жылғы
Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясы. —
Халықаралық қаржылық есеп беру стандарттары. (аудармашы Тарусина В.И.),
Халықаралық бухгалтерлік есеп және аудит стандарттары. (құрастырушы Рапопорт
Бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары. Қазақстан Республикасы қаржы
Андреев В.Д. Практический аудит. — М.: Экономика, 1994.
Андросов А.М. Бухгалтерский учет. — М.: Финансы и
Әбдіманопов Ә.Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері. -
Безруких П.С. Бухгалтерский учет. — М., 1996.
Блейк Д., Амат О. Европейский бухгалтерский учет: Справочник:
Ван Хорн Дж. К. Основы управления финансами. —
Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и
2