Мазмұны
Кіріспе……………………………………………………………………...........3
1Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мазмұны..............................................…............................................................6
1.1Бюджеттің түсінігі. Бюджеттің ерекше арналымы.........................................6
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрылымы...……………………….….….............14
1.3Бюджет балансы. Бюджет артықшылығы және тапшылығы.......................21
2 Қазақстан Республикасындағы бюджетті тұрақтандыру әдістер мен жолдары...............................................................…..........…29
2.1Республикалық және жергілікті бюджеттердің құрылуы және бюджетаралық реттеу................................................................. ...……….......…29
2.2 ҚР бюджетін тұрақтандырудағы фискалдық саясаттың қалыптастыру бағыттары..........................................................................................................37
3Республикалық және жергілікті бюджеттің қаржыларын пайдалануды бақылау..........................................................................44
Қорытынды……..…………………………………………………….…........61
Қолданылған әдебиеттер тізімі .....................................……..….......64
КІРІСПЕ
Бюджет Қазақстанның ғалами жалпы шаруашылық байланыстар жүйесіне толық кіруіне,
Бүгінгі күнгі мемлекеттің бюджеті қаржылык қарым-қатынастағы әр түрлі қатысушылардың
Дипломдық жұмыстың өзектілігі бюджет арқылы орталық пен аймақтар
Қазақстан Республикасының Бюджеттік кодексінің 4-бабында бюджетке келесідей түсінік берілген:
Бюджет экономикалық қарым-қатынасқа негізделгендіктен объективтік түрде сипатталады. Өз алды
Елбасы халқына жолдауында айтқандай, «Ең бастысы, ол экономиканың шикізаттық
тұтас алғанда 2007 жылға қарағанда зейнетақылардың орташа мөлшерін 2012
мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың және арнаулы мемлекеттік жәрдемақылардың мөлшерін 2009
сәби бір жасқа толғанға дейін күтіп-бағуға берілетін ай сайынғы
2010 жылдан бастап 4 және одан да көп бала
бюджет саласы қызметкерлерінің жалақысын кезең-кезеңмен өсіру арқылы 2012 жылы
тарихи атажұртына көшіп келу үшін оралмандарға бөлінетін жыл сайынғы
Осыған байланысты, дипломдық жұмыстың мақсаты бюджетті дұрыс құра отырып,
Дипломдық жұмыстың мақсатына жету үшін келесі міндерттерді орындау керек:
бюджет түсінігіне тоқталып, оның ерекшеліктерін қарастыру;
бюджет балансын анықтау;
мемлекеттік бюджеттің құруын және оның бюджетаралық реттеу шараларын қарастыру;
аймақтық бюджеттің атқаруын қарастыру.
Дипломдық жұмыс үш бөлімнен, бөлімшелерден және қолданылған әдебиеттер тізімнен
Бірінші бөлімінде, мемлекеттік бюджеттің экономикалық мазмұны ашылған.
Екінші бөлімінде, ҚР бюджетін тұрақтандыру әдістері мен жолдары көрсетілген.
Үшінші бөлімінде, Республикалық және жергiлiктi бюджеттердің
атқарылуын бақылау жүйесiн жетiлдiру және дамыту жолдары жазылған.
Дипломдық жұмысты жазу барысында әдістемелік негіз болып отандық және
Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мазмұны
Бюджет түсінігі. Бюджеттің ерекше арналымы
Бюджет - ол жалпы қаржы категорияға қарағанда бөлек, ерекше
Қазақстан Республикасының Бюджеттік кодексінің 4-бабында бюджетке келесідей түсінік берілген:
Бюджет әр мемлекетке өзінің экономикалық, әлеуметтік саясаттық функцияларын орындауға
Бюджет қаржы жүйесінің орталық тізбегі болғандықтан сол қаржының барлық
Экономикалық әдебиет (заңдар, монографиялар, оқулықтар, ғылыми мақалалар) беттерінде «бюджет»
«Бюджет» деген көптеген ұғымға сүйене отырып, ол келесідей түсініктемелерден
ол өз алдында жеке бір экономикалық категория;
ол мемлекеттің ақша қаражаттарының орталықтандырылған қоры;
ол экономиканы реттеуге арналған құрал (бюджеттік механизм арқылы);
ол мемлекеттің негізгі қаржы жоспары;
ол барлық бюджеттік қарым-қатынасқа қатысушылар міндетті түрде орындайтын заң.
Бюджет экономикалық қарым-қатынасқа негізделгендіктен объективтік түрде сипатталады. Өз алды
Сондықтан, Бюджет кодексінде мемлекеттік бюджетке мынадай түсінік берілген -
Бүгінгі күнгі мемлекеттің бюджеті қаржылык қарым-қатынастағы әр түрлі қатысушылардың
Құндылық бөлудің айрықша аумағы ретінде бюджет арқылы қоғамдық міндет
Құндылық бөлудің айрықша аумағы ретінде бюджет арнайы белгілермен сипатталады:
Бөлулік қарым-қатынастың айрықша экономикалық нарық, яғни мемлекет тарапында жалпы
Ұлттық экономика салалары, аумақ, экономика секторлардың қоғамдық іс-әрекет салалары
Құндылық бөлудің ерекше бір кезеңін атқарады, яғни қаржылық қарым-қатынас
Бюджеттік бөлу пропорциялары мен формалары әрбір тарихи кезеңде мемлекеттің
Бюджеттік бөлу аумағы қаржы жүйесінің басқа да тізбектерімен өзара
Жоғарыда айтылғандай, мемлекеттік бюджет басқа да бір экономикалық категория
Бюджеттік іс-әрекет жүргізу мемлекеттің орталықтандырылған ақша қаражаттары қорын қалыптастыру
Бюджет іс-әрекетінің ұйымдастырушылық формалары ретінде кірістің түсуінің нақты түрлері,
Алайда, мемлекеттік бюджет ішкі өнімді қүндылық бөлу мен қайта
Бюджеттің әрекет етуінің барлығы экономикалық формалары жоспарлы түрде жүргізіледі,
Негізгі қаржылық жоспардың арнайы кіріс және шығыстары мемлекеттің ақша
Қаржы жоспары ретінде бюджет және басқа да салалар дамуының
Мемлекеттің бюджеттік-салық саясатында қаржылық жоспар бюджет арқылы іске асырылады.
Осындай күрделі мәселелерді шешуге және еліміздің жалпы экономика жүйесіне
ұлттық табысты қайта бөлу;
әлеуметтік саясатты қаржымен қамтамасыз ету;
экономиканы реттеу мен ынталандыру;
ақша қаражаттарының орталықтандырылған қорын қалыптастыру мен пайдалануын бақылау.
Ұлттық табыс пен жалпы ішкі өнімдердің құндық бөліс құралы
Мемлекеттік бюджеттің болу мен бақылау функциялары бір бірінен бөлек
Бөлу функцияның мазмұны қоғамдық іс-әрекет салалары, аумақтар, экономика салалары
Салааралық қайта бөлу, бір жағынан, занды және жеке тұлғалар
Ақша қаражаттарын өндірістік және өндірістік емес салалар арасында қайта
Бөлу функцияны ішкі өнімнің бөлінген құнын қайта бөлуге пайдалануының
Бөлу функциясының әрекет ету шекарасы бюджетпен қатынасқа түсетін қоғамдық
Бюджеттің бөлу функциясының ерекшеліктеріне бюджеттің қоғамдық өндіріске көпжақты әсері
Бюджеттің бақылау функциясының негізін бюджеттік шығындар көрсеткіштері арқылы бюджеттік
Бюджеттің бақылау функциясы бәрін қамтушы сипатқа және өте кең
Қазіргі заманның шарттарына сәйкес бюджеттің бақылау функциясы да өзгеруде,
Мемлекеттік бюджет категориясы объективті болғандық оның функциялары да объективті.
Бюджеттік механизм, бюджеттік саясатты шынайы түрде іске асырушы болып,
Сонымен, бюджет функциялары, дәл айтсақ, бюджеттік салық саясаттың функциялары
а) нарықтан тыс қызмет керсету (қоғамдық сипаттағы қызметтер:
ә) кірістерді қайта бөлу (салықтар, трансфертер, субсидиялар және т.б.);
б) мемлекеттік реттеу (монополияға қарсы реттеу, еңбекпен
қамтамасыз ету және т.б.);
в) мемлекеттік бақылауды іске асыру (сыртқы бақылау, ішкі
бақылау).
Мемлекеттік бюджетті, жалпы категориялар секілді мемлекет белсенді
Бюджетті экономикалық басқарудың құралы ретінде пайдалануы мынадай маңызды қасиеттерімен
Бюджеттік қатынастарды пайдаланудағы оған өте үлкен ұтқырлы және ұйымдастырушылық
Экономикада тауарлы-ақша қатынас болғандықтан экономикалық пропорциялар екі формада көрініс
Ішкі өнім бөлудің ақшалай формасының біршама дербестік болуының салдарынан
Реттеу құралы ретінде мемлекеттік бюджет экономиканың салалық және аумақтық
Мемлекеттік бюджетті - экономиканы басқару құралы ретінде сипаттай отырып,
Экономиканың дамуына байланысты оны басқару құралы ретінде бюджеттік бақылаудың
Бюджеттің рөлі экономиканы ынталандырушы есебінде арнайы бюджеттік механизм арқылы
Бюджеттік механизмнің объективтік негізі мемлекеттік бюджеттің экономикалық мазмұнын құрайтын
Бюджеттік механизмнің жоғары айтылған тізбектері өз алдына сәйкес элементтерден
Бюджеттік механизмнің әр құрылымдық буыны мен элементіне өздерінің орындайтын
Сонымен, мемлекет экономиканы басқаруда бюджеттік механизмді белсенді түрде пайдаланады.
1.2 Мемлекеттік бюджеттің құрылымы
Қазақстанның бюджетінің негізгі болып республикалық бюджет есептелді. Республикалық бюджет
Мемлекеттік кірістер – бұл мемлекеттің басқару органдарын және мемлекеттік
Мемлекеттік кірістердің құралу көздерін 2 топқа жіктеуге болады:
Ішкі кірістер – бұл осы елдің ішінде жасалын ұлттық
Сыртқы кірістер – бұл мемлекеттік қарыз ретінде алынған басқа
Мемлекеттік кірістерді жұмылдырудың келесі әдістері бар:
Салық салу;
Қарыз алу;
Ақша эмиссиясы.
Жоғарыда айтылған әдістерден
Салықтық емес түсімдер;
Экспорттық және импорттық операциялардан түсетін
түсімдер;
Мемлекеттік объектілерді сатудан немесе жекешелендіруден, жалға беруден түсетін түсімдер
Салық - мемлекеттік кірістердің негізгі көзі ретінде. Салық -
Алым (жинақ) - бұл бір мақсатқа бағытталған заңды және
Баж салығы - бүл заңды және жеке тұлғаның құжаттарды
Кеден баж салығы - бұл тауарларды мемлекеттік кеден шекарадан
Ішкі мемлекеттік баж салығы - бұл заңды және жеке
тұлғалар заңды күші бар құжаттарды алған кезде мемлекетке
төлейтін ақшалай төлем.
Салықтың үш атқарымы бар:
Фиксалдық - мемлекеттік қазынаға ақшаның түсуін
қамтиды;
Реттегіш - мемлекет бір салық енгізіп, басқа салықты алып
Қайта бөлу - заңды және жеке тұлғаның табысының
жартысын мемлекеттің пайдасына өткізу.
субъектісі-салықтөлеуші.
Салық ставкасы - салық мөлшері. Салық ставкасының
келесі түрлері бар:
катаң - ақшалай түрде бекітілген мөлшерлеме;
пайыздық - пайыз түрде
Пайыздық мөлшерлеме өз кезегінде келесі түрлерге бөлінеді:
Пропорционалдық - өзгермейтін
Үдемелі - табыс өскен сайын, салық пайызы өсіп отырады;
Регрессивтік - табыс өскен сайын, салық пайызы
төмендеп отырады.
4. Салық төлеу жолдары:
мағлұмдамалы - салықты мағлұмат бойынша төлеу;
патент бойынша - бұл белгілі бір тауарды сатуға және
қызметті көрсетуге кұқық беретін арнаулы құжат;
төлем ақысының дерек
ақысының дерек көзінен алынуы;
бір жолғы талон ретінде - базардағы сатушының сауда орнына
Салық санкциялары - бұл салық заңын бұзушыларға
қарсы қолданылатын шара [9,42б].
Кесте – 2007 жылдың республикалық бюджет кірістерінің көлемі мен
Түсімдердің атауы млн. теңге %
ТҮСІМДЕР 722034 100,0
КІРІСТЕР 649000 89,9
Салықтық түсімдер 603396 93,0
Соның ішінде:
Корпоративтік табыс салығы 272632 45,2
Қосылған құнға салынатын салық 222161 36,8
Акциздер 6019 1,0 Салықтық емес түсімдер 39348 6,1
Капиталмен жасалған операциялардан алынатын кірістер 6256 0,9
2.АЛЫНҒАН РЕСМИ ТРАНСФЕРТТЕР 57630 8,0
3.КРЕДИТТЕРДІ ҚАЙТАРУ 15404 2,1
Дерек көзі: Қаржы Министрлігінің статистикалық бюллетені № 6, маусым
Кестеден көрініп тұрғандай, кірістердің негізін салықтық түсімдер құрайды, ал
Мемлекеттік шығыстар - бұл мемлекеттің жұмыс істеумен байланысты ақша
Мемлекеттің шығыстары - мемлекеттің қаржы саясатының маңыздьт қүралы, оның
Мемлекеттің шығыстары қаражаттарды ең жоғары тиімділікпен пайдаланған жағдайда мемлекеттік
Шаруашылык есептегі кәсіпорындар мен ұйымдарды қаржыландыру - меншікті ресурстар,
Сметалық-бюджеттік қаржыландыру. Сметалық тәртіппен ерекше құжаттардың (сметалардың) негізінде әлеуметтік-мәдени
Бағдарламалар мен шараларға, халықты әлеуметтік қорғауды қамтамасыз етуге және
1. Демеуқаржылар кезінде ақша қаражаттары қайтарусыз тәртіппен бюджет пен
Субвенциялар - халықты
Субсидиялар - үлестік негізде белгілі бір шараларды қаржыландыруға
Аталған нысандар (оларды қалыпты жүзеге асырған жағдайда) трансферттік қаржыландырудың
Мемлекет шығыстарының келесі пайдалану жолдары бар:
Республикалық бюджеттің шығыстары мына бағыттар бойынша жұмсалады:
1) жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсету: Қазақстан Республикасы Президентін
қорғаныс, қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік: мемлекеттің қорғанысын ұйымдастыру және қамтамасыз
құқық, сот, қылмыстық-атқару қызметі: әділет сферасындағы қызмет, азаматтар мен
білім беру: білім берудің республикалық ұйымдарында дарынды балаларға жалпы
денсаулық сақтау: жоғары мамаңдандырылған медициналық көмек көрсету, ауру адамдарды
әлеуметтік көмек жөне өлеуметтік қамсыздандыру: бюджет қаражаттары есебінен зейнетақы
мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік:
ауыл, су, орман, балық шаруашылыгы жоне қоршаган ортаны қорғау,
өнеркәсіп, жер қойнауын пайдалану, соулет, қала құрылысы және қызметі:
көлік және коммуникациялар:
экономикалық қызметті реттеу: стандарттау, метреология және сертификаттау, патенттерді, тауар
басқада бағыттар: облыстық бюджеттерге, республикалық маңызы бар қалалар, астана
Республикалық бюджеттен сонымен бірге барлық мемлекеттік органдардың жөне басқа
кесте – 2007 жылдың еспубликалық бюджет шығыстарының көлемі мен
млн.теңге %
ШЫҒЫСТАР 773893 100,0
ШЫҒЫНДАР 734809 94,9
1.Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызмет көрсетулер 44066 5,7
2.Қорғаныс 40435 5,2
3.Қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік 73822 9,6
4.Білім беру 23241 3,0
5.Денсаулық сақтау 19105 2,5
6.Әлеуметтік қамтамасыз ету және әлеуметтік көмек 202043 26,1
7.Тұрғын үй коммуналдық шаруашылығы 10321 1,3
8.Мәдениет, спорт, туризм, және ақпараттық кеңістік 12879 1,7
9.Отын энергетика кешені және жер қойнауын пайдалану 8486 1,1
10.Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау
11.Өнеркәсіп және құрылыс 1395 0,2
12.Көлік және байланыс 59663 7,7
13.Басқалар 68345 8,8
14.Борышқа қызмет көрсету 34338 4,4
15.Ресми тарнсферттер 93630 12,1
КРЕДИТТЕР 39085 5,0
Дерек көзі: Қаржы Министрлігінің статистикалық бюллетені № 6, маусым
Орталық мемлекеттік органдарды және олардың аумақтық бөлімшелерін ұстауға жұмсалатын
Нарықтық қатынастарға көшу жағдайында республикалық бюджет шығыстарының құрылымы да
Ал, жаңа Бюджеттік кодекске сәйкес республика бюджеттік құрылымда қалыптасады.
1.Кірістер:
салықтық түсімдер;
салықтық емес түсімдер;
негізгі капитал сатудыц түсімдері;
ресми трансферттер түсімдері.
Шығындар;
Операциалық қалдық;
Таза бюджеттік несиелеу - бюджеттік несиелер, бюджеттік несиелерді етеу;
Қаржы активтер операциялары бойынша қалдық - қаржы активтерді сатып
Бюджет тапшылығы (профициті);
Бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану) - займдар түсу, займдарды
Жоғарыда келтірілген құрылым бойынша бюджеттің бекітуі мен оны атқару
Бюджет шығындары маңында қайырылмайтын негізде бөлінетін бюджеттік құралдар алынады.
Бюджет кірістері мен шығындары арасыңдағы айырмасы операциялық қалдық (сальдо)
Қазіргі уақытта ақысыз бюджеттік қаржыландырумен қоса бюджеттік несие беру
Мемлекеттің қаржы активтермен мүліктенуге жұмсалған шығындар мен оларды өткізуден
Бюджет балансы. Бюджет артықшылығы және тапшылығы
Бюджеттік тапшылық (дефицит) маңында бюджет шығындарының оның кірістерінен артықшылығы
Бюджеттік тапшылықты өтеу үшін мемлекет әр түрлі әдістерді пайдаланады,
Бюджет профицитін пайдалану деген бюджет профицитін, займдар құралдарын, бюджет
Әр бюджетте оның кіріс жөне шығыс бөлігін теңестірген, яғни
Тапшылықтың ұйғарымды деңгейі деп елдің жалпы ішкі өнімге қатысты
Бюджет тапшылығы экономиканың жай-күйін қамтып көрсетеді, ал оның болуы
елдің экономикасында өндірістің жалпы құлдырауы;
қоғамдық өндіріс шығындарының өсуі;
айналысқа тауар жиынымен жабылмайтын ақшаны шектен тыс шығару;
бюджеттің шығыстарында экономиканың даму деңгейіне сәйкес келмейтін едәуір әлеуметтік
әскери-өнеркәсіп кешенін ұстауға жұмсалатын әскери шығыстарды, басқару шығыстарын қаржыландырудың
"көлеңкелі" экономиканың ірі ауқымды айналымы;
ұлттық шаруашылықтағы өнімсіз шығыстар мен ысыраптар;
Бюджет тапшылығын төмендетудің мынандай әдістері болады:
шығыстар тұрақты, кірістер өседі;
кірістер тұрақты, шығыстар азаяды;
3) кірістер өседі, шығыстар азаяды (тапшылық 2 еседен жылдамырақ
Тапшылықты қаржыландыру — оны жабу үшін қосымша ақша қаражаттарын
Бюджет тапшылығын қаржыландырудың жолдары:
Ақша белгілерін шығару. Бүл жол теріс әлуметтік -экономикалық салдарлары
Мемлекеттік қарыздар. Бүл жағдайда қаржыландыруға бос ақша қаражаттары бар
Шетелдік қарыздар. Оларды Дүниежүзілік валюта қоры, басқа халықаралық қаржы
Ұлттық байлықты пайдалану. Бұл орайда мемлекет басқа субъектілерге өзінің
Салықтардың мөлшерлемелерін көбейту бюджет тапшылығын қаржыландырудың әдісі емес, оны
Бюджеттің кірістерін көбейтуге және шығыстарын қысқартуға, бюджет тапшылығын реттеуге,
Бюджет тапшылығына қатысты фискалдық саясат үш түжырымдамаға негізделеді.
7. Жыл сайынғы теңгерілетін бюджет. Мұндай бюджет мұндаға дейін
Бюджетті теңгеру саясаты сонымен бірге инфляцияны үдетуі мүмкін. Инфляцияның
Циклдік негізде теңгерілетін бюджет. Бүл тұжырымдамаға сәйкес бюджет жыл
Қаржының функциялық тұжырымдамасының мақсаты макроэкономикалық тұрақтылыққа, инфляциялық емес толық
Циклдік негізде және функциялық қаржы тұжырымдамасында теңгерілетін бюджеттің тұжырымдамасына
2000-2006 жылдар аралығындағы мемлекеттік кірістер мен шығыстарының
Корпоративтік табыс салығы бойынша жэне табиғи ресурстарды пайдаланғаны үшін
Капитал сатудан түсімдер 2005 жылғы ЖІӨ-нің 0,5%- нан 2006
Мемлекетгік бюджеттен 2006 жылы 2150,6 млрд. теңге сомаға шығын
«Отын-энергетика кешенінің және жер қойнауын пайдалану» (44,1 %), «мәдениет,
Мемлекеттік бюджет 2005 жылғы 46,7 млрд. теңгеден (ЖІӨ-нің 0,6%)
Республикалық бюджеттің кірістері 2006 жылы 1 847,2 млрд. теңгені
Бюджеттік балансты ұстап тұру үшін, бюджеттік процесс қызметі арқылы
Бюджеттік құру атқару және атқарылңғны туралы есеп атқарушы
Республикалык, бюджет туралы Заңда мынадай мәліметер көрсетілуі тиіс:
-ресми трансферттен алынған табыс көлемі, бұрын берілген несиелер бойынша
минималды еңбекақы, зейнетақы
септік көрсеткіш мөлшері;
Қазақстан Республикасы Үкіметі резервтерінің көлемі;
- Қазақстан Республикасының мемлекеттік кепілдіктер бойынша міндеттемелерді орындау сомасы;
- тиісті қаржы жылының соңындағы жергілікті атқарушы органдардың, Астана
- функционалдық топтар бойынша шекті шығындардың
тізімі;
секвестрленбейтін республикалық жөне жергілікті бағдарламаларының тізімі;
жергілікті бюджеттен қаржыланатын маңызды бюджеттік бағдарлама.
Алдағы қаржы жылына арналған республикалық Бюджет туралы Заң
Республикалық бюджетті бекіту, оған өзгерістср толықтырулар енгізу Парламенттің біріккен
Жергілікті бюджет жобасын құруга тиісті өкімшілі бөлімшелердің өкімдері бюджеттік
Облыстык өкілетті органдар облыстық қалалық (аудандық) бюджеттер арасында табыстарды
Аудан (қала) әкімдері облыстық бюджет бекітілген: кейін екі апта
- ресми трансферт түрінде алынған табыс жергілікті бюджеттен
-аудандық (қалалық )бюджеттер арасында табыс бөлуін нормативі;
- қоршаған ортаны корғаудың жсргілікті мемлекеттік мөлшері;
- тиісті қаржы жылының содындағы облыс, Астана,
Алматы қалаларының резерв мөлшері, қарыз мөлшері;
- функционалдық топтар бойынша шекті шығындар;
- секвестрленбейтін жергілікті бюджет бағдарламаларының тізімі.
«Бюджет жүйесі туралы» Заңда қарастырылған жағдайлардан басқа кезде, Қазақстан
Республикалық бюджеттің атқарылуын Қазақстан Ресбупликалық Үкіметі қамтамасыз етеді.
кірістерді төмендетін нормативтік-құқықтық актілер қабылдаған жағдайда, ол қаражат жоғарғы
Секвестрленбейтін бағдарламалардың тізімін Қазақстан Республикасының Парламенті мен жергілікті өкілеттігі
Республикалық бюджеттің атқарылғаны туралы жылдық Қазақстан Республикасынын Үкіметі Парламент
Республикалық бюджеттен мемлекеттік мекеменің шығынын қаржыландыруға арналған сметаны құруын
Республикалық бюджеттің атқарылуын Есеп комитеті жергілікті бюджеттің атқарылуын тиісті
Салық жинау және басқа міндетті төлемдерді дұрыстығына бақылауды төлеушілердің
Салық төлеушілерге (салық зандарын бұзатын) жасырған сомаларды қайтару, заң
Облыстық атқарушы Мемлекеттің кәсіпорындар, мемлекеттік мекемелер мен халық арасындағы
Бюджеттік қатынастар мен бюджетаралық байланыстар қаржылық ресурстарды қалыптастыру, бөліс
Бюджеттік құрылым - ол елдің мемлекеттік бюджеті бюджеттік жүйені
Бюджеттік құрылым елдің мемлекеттік қүрылымдық формасымен анықталады және биліктің
Қазақстан Республикасының бюджеттік жайластырушылық мемлекеттік құрылымның біртұтас формасына сәйкес,
Бюджеттік процестегі жоғары және төмен тұратын бюджет арасындағы бүктемелеуленген
ҚР БЮДЖЕТТІ ТҰРАҚТАНДЫРУ ӘДІСТЕРІ МЕН ЖОЛДАРЫ
Республикалық және жергілікті бюджеттің құрылуы және бюджетаралық реттеу
Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасы өзінің жеке бюджет саясатын
Елбасы халқына жолдауында айтқандай, «Ең бастысы, ол экономиканың шикізаттық
- тұтас алғанда 2007 жылға қарағанда зейнетақылардың орташа мөлшерін
мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың және арнаулы мемлекеттік жәрдемақылардың мөлшерін 2009
сәби бір жасқа толғанға дейін күтіп-бағуға берілетін ай сайынғы
2010 жылдан бастап 4 және одан да көп бала
бюджет саласы қызметкерлерінің жалақысын кезең-кезеңмен өсіру арқылы 2012 жылы
тарихи атажұртына көшіп келу үшін оралмандарға бөлінетін жыл сайынғы
Әлеуметтік игілікті қамтамасыз ету өмір сүру сапасын арттырумен, сондай-ақ
Әкімдердің бірінші кезектегі міндеті болып қалуға тиіс. Сондықтан мына
Бірінші. Бюджеттің нәтижелілігін арттыру. Тұрғындардың әлеуметтік әл-ауқатын арттыруға арналмаған
Орталықта нәтижелілікке бағытталған бюджетті өмірге енгізу жөніндегі жұмыс қазірдің
Жаңа әлеуметтік нысандар: медициналық мекемелер, мектептер, спорт ғимараттары тұрғындарға
Екінші. Әкімдер инфрақұрылымдарды, әсіресе, жергілікті маңызы бар жолдарды барынша
Үшінші. Жер телімдерін жасырын бөлу тәсілінің тәжірибесін тоқтату керек.
Үкімет жүргізген тексерістер Астананың және облыс орталықтарының маңайындағы жер
Оларға бұл жерлерді мемлекетке өз еріктерімен қайтару жөнінде ұсыныс
Қазақстандағы бюджеттік үрдіс «Бюджет жүйесі туралы» Заңның үш рет
Орталық және жергілікгі билік органдарының функциялары бөлінді,
Аймақтар бюджетінің жеткіліктілігін қамтамасыз ету үшін олардың орындайтын
Бюджетгің кредиторлық қарызының өсуінің алдын алумеханизмдері жасалынды;
Барлық бюджеттен тыс қорлар қысқартылды.
Бұл заң шынайы тенденцияларға едәуір жақын болғанмен, бюджет үрдісін
Бюджетаралық қатынастар - бұл бюджет үрдісіндегі жоғары және төмен
Бюджетаралық қатынастарды реформалау мемлекет пен экономиканың ілгерілеуі үшін аса
Қазақстанда бюджетаралық қатынастарды, соның ішінде бюджет деңгейлері арасында табыстарды
Бірінші кезең. 1995 жылдың 1 шілдесінде қабылданған Салықтық
акциздер (Павлодар облысы мен Алматы қаласынан басқа) -
қосымша құн салығы — 10 пайыздан 100 пайызға дейін;
заңды түлғалардан алынатын табыс салығы барлық аймақтарда дерлік 40
- жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы. 1997 жылдан бастап
Екінші кезең. 1999 жылдан бастап барлық облыстар бойынша республикалық
Үшінші кезең. 2002 жылдан бастап бюджет деңгейлері арасында салықтың
Елдің әлеуметтік-экономикалық даму қарқынын ескере отырып, мемлекеттік басқару жүйесін
Біріншісі - оған тұрақтылық элементтерін бере отырып, орта мерзімді
Екінші - әрбір нақты аймақ үшін жеке орта мерзімдік
Үшінші нұсқа - республикалық бюджеттің кірістерінде төлем көзінен салынатын
Төртінші нұсқа - кәсіпорындар бойынша түсімдерді базалық (республикалық бюджетке)
Бұдан басқа бюджетаралық қатынастардың ұтымды үлгісін қалыптастыру шеңберінде селолық
Бюджетаралық қатынастар мәселесін зерттеушілердін ойлары бойынша, орталықтандырылмаған бюджет жүйесі
Сонымен бірге, республикалық бюджеттен бөлінетін трансферттер (субвенциялар, субсидиялар, мақсатты
Бюджет жүйесін ұйымдастыру келесідей негізгі қағидаларға сүйенуі тиіс: біртүтастың
Бүгінгі күні бюджет жүйесіндегі бюджетаралық қатынастардың реттелмегендігі күрделі мәселелердің
Қазіргі кезеңдегі бюджет жүйесінің негізгі проблемаларының бірі бюджетаралық қатынастардың
Бюджетаралық қатынастар жұмылдырылған салықтар мен табыстарды бөлу бойынша жэне
Республиканың бюджет жүйесін реформалаудың бірқатар онды ілгерілеулеріне қарамастан шешімін
Әлемдік тәжірибеде бюджеттер арасындағы салыктарды бөлу мәселелерін шешуде келесідей
салықтарды сәйкес деңгейлер бойынша бекіту: федералды, аймақтық және
басқарудың әрбір деңгейіне беріледі;
сапықтардың үлестік бөлінуі;
салық салу базасын
үстемелер немесе қосымша салықтар);
салық салуға сәйкес құқықтардың болуы.
Бекіту әдісі жалпымемлекеттік реттеуші салықтар мен табыстардың әсер ету
Бюджет жүйесіндегі табыстарды бөлу ең алдымен, тұрақты емесе ұзак
Бекітілген табыстар бюджеттердің табыс бөлігінің негізін қамтамасыз етеді. Мұнан
Аймақтардың өзіндік бюджеттерінің табыстарын құру қағидаларына келесілерді жатқызуға болады:
тиімділік және орындылық;
аймақтық саясаттың жалпы мемлекетгік макроэкономикалық саясатқа сай болуы;
салықтық баламалылық.
Салықтардың белгілі бір билік деңгейіне бекітілуі бюджеттік қамтамасыздандырылу деңгейлерінде
Бюджеттік реттеудің мұндай түрін қолданғанда жергілікті органдары мемлекеттік салық
Республикада 1996 жылдың аяғынан бастап жүргізіліп келе жатқан аймақтық
Жоғарыда аталып өткен себептерге сәйкес салықтарды бекіту әдісі жергілікті
Салықтарды үлестік бөлу әдісін қолдану мемлекетгік билік деңгейлері арасында
Салықтық түсімдер үлесін алудың келесі әдісі бойынша аумақтарға жалпымемлекетгік
Үстемелер бюджет жүйесінің әр түрлі буывдары арасындағы салықтық түсімдерді
Қазіргі жағдайда, әсіресе жергілікті басқару жүйесін реформалауға орай, жергілікті
Біздің ойымызша, Қазақстанда бюджеттер арасындағы табыстарды бөлудің аталған барлық
Бұл механизм келесі құраушылардан құрылуы қажет:
- облыс, аудан аумағында құрылатын қаржы ресурстарының жалпы көлемін
- табыстарды бюджет түрлері бойынша бөлу механизмін ескере отырып,
- аймақтарда құрылатын өзіндік бюджеттік ресурстардың үлес
Атап айтқанда, қазіргі кездегі меншік қатынастары
әлеуметтік сала меншігі, оны қаржыландыру бюджеттік ресурстар есебінен жүргізіледі;
өндірістік сала меншігі, аймақтың экономикалық әлеуетінің
Аймақтың қаржылық ресурстарын басқаруда басқару үрдісін орталықсыздандырудың мәні ерекше.
Жергілікті басқаруды орталықсыздандырудың тұтас ел үшін оңды тұстары ретінде
«күшті аймақтар -күшті мемлекет» қағидасына жету;
орталық билік органдарын әлеуметтік-экономикалық дамудың стратегиялық мақсаттары
аймақаралық айырмашылықтарды теңестіру;
мемлекет пен аймақтардың бюджеттік қатынастарының тұрақтылығын арттыру.
Ал аймақтар үшін орталықсыздандырудың онды әсері ретінде олардың әлеуметтік-экономикалық
Унитарлық мемлекет болып табылатын еліміз үшін жергілікті органдарға өз
2.2 ҚР бюджетін тұрақтандырудағы фискалдық саясаттың қалыптастыру бағыттары
Ұлттық экономиканың нарықтық қатынасқа өтуі мемлекеттің экономикалық тетіктерінің кешенін
Фискалды саясат іскерлік белсенділік деңгейін реттеу мақсатында мемлекеттің салық
Фискалды жүйенің, мемлекеттің әлсіз жағдайы кезінде де төлем қабілеті
Қазіргі таңғы фискалды саясат мемлекеттің қаржы ресурстарын пайдаланудың негізгі
Фискалдық саясат міндеттерін іске асыру мынадай негізгі бағыттар бойынша
салық әкімшілігін жүргізуді жетілдіру;
шығыстарды мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындардың функцияларын толық көлемде тиімді
шығыстардың нәтижелілігі мен тиімділігін, соның
ішінде бюджет процесінің барлық деңгейлерінде бюджеттік бағдарламалау әдістерін одан
дамуға бағытталатын бюджет шығыстарын тиімді қалыптастырудың жүйелілігін қамтамасыз ету
бюджетаралық қатынастарды жетілдіру бюджет жүйесінің түрлі деңгейлері арасында кіріс
Фискалды саясат пен бюджетаралық қатынастың өзара байланыс мәселесін қарастырып
Тек дәстүрлі түсінікте ғана фискалды саясаттың шаралары инфляция мен
Фискалды саясаттың бюджетаралық қатынасқа әсерін басқа жағынан да қарастыруға
Соңғы жылдары бюджетаралық қатынастар саясатында маңызды өзгерістер болды. Бюджетаралық
Сонымен фискалды саясат пен бюджетаралық қатынас арасында тығыз байланыс
Қалыптасқан бюджетаралық қатынастар жүйесін бағалаған кезде келесі факторларды талдау
1.Шығыстарды бөлу: әрбір деңгейіндегі биліктің фискалды міндеттемелері.
2.Кірістерді бөлу: әрбір деңгейіндегі биліктің фискалды өкілеттілігі.
4. Мезоэкономикалық реттеу функциясының атқарылуы.
Фискалды саясаттың міндеттерін іске асыру шеңберінде мемлекеттің қаржы ресурстарын
ҚР Үкіметінің жоспарлаудың бағдарламалық-мақсатты әдісін одан әрі жетілдіру мақсатында
Қазіргі таңда бюджет шығыстарының мынадай басымдықтары айқындалды:
денсаулық сақтауды реформалау және дамыту;
білім беруді дамыту;
әлеуметтік реформаларды одан әрі тереңдету;
индустриялық-инновациялық даму;
жаңа тұрғын үй саясатын іске асыру.
Бюджет экономиканы мемлекеттік реттеудің маңызды құралы болып отыр. Экономикалық
1)жоспарлау және болжау;
2)салық-бюджет жүйесі;
3)әртүрлі реттеуші құралдарды пайдалану.
Салық-бюджет жүйесі үш деңгейден тұрады: орталық, аймақтық және жергілікті.
Бюджетаралық қатынастардың маңызын ашу кезінде бірнеше жағдайларды атап өткен
бюджет жүйесінің барлық деңгейдегі мүдделерінің
үйлесімділігі;
салықтарды бюджет жүйесінің тармақтары арасында тұрақты негізде белу;
жеткілікті салық потенциалы жоқ аймақтардың бюджет кірістерін бюджеттік реттеу
қарама-қарсы қаржы ағымын мүмкін деңгейге дейін
қысқарту.
Бюджетаралық қатынастардың ашықтығы және бюджетаралық қатынастың кез келген моделі
шығыс функцияларын белу: әрбір деңгейдегі биліктің шығыс міндеттемелері қандай
фискалды ресурстармен қамтамасыз ету функциясын бөлу: әрбір деңгейдегі үкіметтің
бюджеттік трансферттер жүйесі: билік деңгейлер
арасындағы қаржы қаражаттарының ағымы қандай
және олар қандай жағдайларда қажет?
Бюджетаралық қатынастар облыстар мен қалаларының бюджеттік қамтамасыз етілу деңгейлерін
1999 жылдан бастап бюджеттік бағдарламалардың бөлінуі, республикалық және жергілікті
Жергілікті бюджеттер арасындағы теңдік жоғарғы бюджеттер тарапынан бөлінетін субвенциялар
Осы орайда Қазақстан Республикасының "2007 жылға арналған республикалық бюджет
3 кесте – 2007 жылдың жергілікті бюджеттер туралы мәліметтер
Кірістер шығыстар субвенциялар
1 Барлығы 536147092 577439205
2 Ақмола облысы 15132786 34 749 426 19616640
3 Ақтөбе облысы 28226410 27147281 1079129
4 Алматы облысы 24 536 504 46 722 803
5 Атырау облысы 66 570 278 23508511 43061767
6 Ш-Қазақстан облысы 32 700 845 54 890 106
7 Жамбыл облысы 12269892 33596198 21 326 306
8 Б-Қазақстан облысы 20287610 31 460 769 11 173159
9 Қарағанды облысы 42 674 098 50 351 767
10 Қызылорда облысы 12475382 27287 135 14811 753
11 Қостанай облысы 18888353 32 302 857 13414504
12 Маңғыстау облысы 42 293 640 17856896 24436744
13 Павлодар облысы 29 703 360 33513879 3810519
14 С -Қазақстан облысы 11 628324 28173975 16545651
15 О- Қазақстан облысы 27 049 025 67 088
16 Алматы қаласы 113486036 41175683 72310353
17 Астана қаласы 38 224 549 27613675 10610874
Республика құрамындағы 14 облысының он бірі субвенцияны пайдаланып отыр.
Бюджетаралық қатынастар саясатының негізгі мақсаты мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлеріне
Бюджетаралық қатынастар Бюджет кодексінде белгіленген қағидаттардан және түсімдер мен
Бюджет кодексіне сәйкес бюджетаралық қатынастар ресми трансферттер мен бюджеттік
Бюджетаралық қатынастарды реттеу нысандарын айқындау кезінде әрбір бюджет деңгейінің
Өңірлердің экономикалық дамуының тым күшті саралануы салдарынан кіріс базасының
Республикалық және облыстық бюджеттердің аралығындағы 2005-2007 жылдарға арналған бюджеттік
Орта мерзімді кезеңге арналған жалпы сипаттағы ресми трансферттер мөлшерін
Жалпы сипаттағы ресми трансферттердің үш жылдық көлемінің әрекет ету
Алдағы кезеңде төмен тұрған бюджеттерге қосымша функциялардың тиісті өтемақысыз
2007 жылдан бастап бюджет саласы қызметкерлерінің жалақысы орта есеппен
Еңбекақының және стипендияның көбейуіне байланысты Республикалық бюджеттен жергілікті бюджетке
Ағымдағы мақсатты трансферттер әрекет етіп және әзірленіп жатқан мемлекеттік,
Мемлекеттік, салалық бағдарламалармен қарастырылған жергілікті бюджеттік инвестициялық жобалардың (бағдарламалардың)
Білім беру, денсаулық сақтау, ауыз сумен қамтамасыз ету объектілерін
Осыған байланысты мақсатты трансферттерді тек мақсатты бағытына сәйкес пайдалану
Бюджет теңсіздігін реттеудің басты құралы болып бюджет аралық трансферттер
Қазақстан Республикасында жыл сайын әртүрлі деңгейдегі бюджет пен бюджетаралық
аймақтық бюджеттердің меншікті қаржылық базасын нығайту арқылы теңестіруші трансфертті
республикалық бюджеттен қаржылық көмек көрсетуді аймақтың экономикалық дамуын ынталандыруға
қаржылық көмекті мақсатты және тиімді пайдалануына бақылау жасауды күшейту.
Орта мерзімді кезеңдегі фискалдық саясаттың негізгі мақсаты тұрақты экономикалық
Орта мерзімді кезеңде бұл мақсатқа қол жеткізуге мынадай негізгі
бюджеттік заңнамаларды жүйелендіру;
бюджет қаржысының тиімділігін көрсететін және
әлеуметтік-экономикалық саясаттың басымдығында айқындалған елшемдердің негізінде бюджет саясатын жетілдіру;
бюджет жүйесінің тұрақтылығын едәуір көтеруге
мүмкіндік беретін, жүргізіліп отырған бюджет саясатына икемділік беретін мемлекеттік
бюджет жүйесінің барлық деңгейінде бюджеттің және бюджет процедураларының тазалығын
экономикалық қызмет субъектілерінің салық жүктемесін азайту мақсатында әділ бейтарап
көлеңкелі экономика үлесін төмендету;
инфрақұрылымды және адами капиталды дамыту;
мемлекет көрсететін қызметтер сапасын арттыру.
3 Республикалық және жергілікті бюджеттің қаржыларын пайдалануды бақылау
Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуының бақылау жүйесiн дамытудын мәселелерiн
Әзірге Қазақстанда орныққан қаржылық және бюджеттік заңдар жоқ. Оның
Осыған сәйкес республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң қаражатын пайдаланушылардың барлығының
Қазiргi уақытта Есеп комитетi республикалық бюджеттiң атқарылуына, оның iшiнде
Осы тұжырымдама қызметтің жаңа түрін - Есеп комитетіне сараптама-талдау
Республикалық және жергілiктi бюджеттердiң атқарылуының бақылау жүйесiн дамыту республикалық
Алдағы бiрнеше және iшiнде министрлiктер, агенттiктер мен комитеттердiң көпшiлiгiнде
Сол кезде елде бақылаудың әдiстеме базасын, оны оқытудың орталықтануын
Бұл мемлекеттiк органдар басшыларының жауапкершiлiгiн едәуiр арттыра түседi, өйткенi
Мемлекеттік қаржылық бақылау органдарына мемлекеттік бюджетті құру және пайдаланумен
Мемлекеттік ревизиялық – бақылау органы қызметінің негізгі бағыты республикалық
Қазақстан Республикасы қаржы Министрлігінің каржылық бақылау мен мемлекеттік сатып
-республикалык бюджетте ішкі бақылауды орындау
және жергілікті бюджетте сыртқы бақылаудың орындалуын жүзеге асыру;
-жүйелі тексерудің дұрыс құрылуымен, республикалық
бюджеттен қаржыландыратын, мемлекеттік мекемелердің қаржыландыру жоспарын (шығындар сметасы) бекіту,
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің кепілдігі мен тартылған мемлекеттік
- мемлекеттік кәсіпорындардың таза табыс үлесін тиісті бюджеттерге
- шаруашылық серіктестіктердің табысты мемлекет
-республикалык және жергілікті бюджеттердің орындалуына ішкі бақылау мен сыртқы
Бақылауды жүргiзудiң негiзгi қағидаттарын қамтитын, бақылауға қойылатын талаптарды айқындайтын,
Республикалық бюджеттiң атқарылуын сыртқы бақылау стандарттарын Есеп комитеті әзірлейді
Жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын сыртқы бақылау стандарттарын, республикалық және жергiлiктi
Жоғарыда айтылғандар бюджеттiк бағдарламалау әдiстерiнiң енгiзiлуiн ескере отырып республикалық
Есеп комитетiнiң қолданылып жүрген өкілеттіліктерiн, мiндеттерi мен функцияларын, оның
Мынандай ережелердi заңдастыру қажет.
1. Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылаудың объектiсi мен
2. Қазақстан Республикасындағы республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылайтын
3. Республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылау олардың түрлерi
Сыртқы бақылау - республикалық бюджеттiң Қазақстан Республикасының Yкiметi тарапынан
Республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылау жөнiндегi есеп комитетi республикалық бюджеттiң
Мәслихаттардың тексеру комиссиялары жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуына сыртқы бақылауды жүзеге
Қазақстан Республикасының Үкiметi өкiлеттiк берген мемлекеттiк органдар республикалық бюджет
Әкiмияттар өкiлеттiк берген мемлекеттiк органдар жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуына ішкi
Мемлекеттiк органдар мен мекемелердің бюджет қаражатын мақсатты және тиiмдi
4.Бақылаудың түрлерiн айқындау, атап айтқанда:
сәйкестiгiн бақылау - бақылау объектiлерi қызметiнiң республикалық және жергiлiктi
Қаржылық есебiн бақылау - бақылау объектiлерi беретiн қаржы есептерiнiң
тиiмдiлiгiн бақылау - республикалық және жергiлiктi бюджеттер қаражатын пайдалану
5. Жұмыстағы қайталануды және қосарлануды болдырмау үшін республикалық және
Республикалық бюджеттiң атқарылуын бақылау кезiнде:
Есеп комитетi бақылаудың барлыќ үш түрiн жүзеге асырады. Қазақстан
Қазақстан Республикасының Үкiметi өкiлеттiк берген мемлекеттiк орган да бақылаудың
Жергiлiктi бюджеттердi бақылау кезiнде:
- мәслихаттардың тексеру комиссиялары сыртқы бақылау жасайды және әкiмияттар
- Қазақстан Республикасыныѕ Yкiметi өкiлеттiк берген мемлекеттiк орган сүйкестілігiне
- әкiмияттар өкілеттiк берген мемлекеттiк органдар бақылаудыѕ үш түрi
Республикалық және жергiлiктi бюджеттердің атқарылуын бақылау үшiн мемлекеттiк органдарда
Жергiлiктi бюджеттердiң атқарылуын сыртқы бақылау органдарының қызметiне әдiстемелiк жетекшіліктi
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын ішкі бақылау органдарының қызметіне
Халықаралық және азиялық INTOSAL және ASOSAI жоғарғы аудиторлық институттар
Республикалық және жергілiктi бюджеттердiң атқарылуын бақылаудың мiндеттерi мен нәтижелерi
Алға қойылған мiндеттердiң ауқымдылығын ескере отырып республикалық және жергiлiктi
Тұжырымдаманы іске асырудан күтiлетiн негiзгi нәтижелер ретiнде мыналарды бөлiп
1. Қазақстан Республикасының республикалық және жергiлiктi бюджеттерiнiң атқарылуын бақылаудың
2. 2003 жылға дейiн халықаралық тәжiрибелердi ескере отырып, көрсетiлген
3. 2004 жылға дейін республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын
4. 2007 жылға дейін Ұлттық Банктiң, қазынашылықтың, салық және
Бюджет салық саясаты бұл жылдары (1999-2000 жж бастап) экономикалық
Салық салудың Шетелдік тәжірибесін зерттеу негізіиде резиденттік және аумақтық
Сондай-ақ «инвестицияның салықтың жеңілдіктер» сияқты салық жадалығын айта кету
Салық кодексінде есепке алу әдісіне негіздслген ҚҚС-ны есептеу тәсілі
Кәсіпкерлікгі дамытуда және кеңейтуде (салықтық әкімшілдікті жеңілдеіу жолымен) Салық
Салық кодексінде сыртқы сауда айналымының өсуі әлемдік тәжірибеден алынған
Мемлекет және салық төлеуші мүдделерін үйлестіретін жүйсені құру мақсатында
салықтың аралық мөлшерлемесіп төмендегумен қатар табыс салығының жоғарғы мөлшерлемесі
әлеуметтік салықтың ең жоғарғы 20% мөлшерде
7% мөлшерлемесінің кемімелі шкаласы енгізілді;
- қосымша құн салығының мөлшерлемесі 16%-дан дейін
өнім бойынша есептелген, яғни ҚҚС-ның ғылыми және ақпараттық технология
шағын кісіпкерлік субъектілер үшін табыстың мөлшерін 1,5 млм
жолымен арнайы салық режимінің саласы кеңейтілді. Мұндай жағдайда жеке
корпорациялық табыс салығы бойынша жылдар бойы салық мөлшерлемесін 30%
микрокредиттік ұйымдарды ынталандыру мақсатында микрокредит беру бойынша операцияларды қосымша
Соңғы жылдар бюджеттік заңдарды жетілдіруде табысты болды. Бұл -
Бюджеттік кодекске бюджетгік жүйенің жаңа ұстанымдары енгізілген, бұрынғы бюджеттік
Бюджетгік салық жүйесінің нығаюына 2003-2015 жылдарға арналган елдің индустрия-инновациялық
- корпорациялық табыс салығы бойынша салық төлеушілер үшін жылдық
мүлік салығы бойынша салық толеушілер инвестициялық
жоба шеңберінде пайдалануға қайта енгізілген тіркелген
активтер бойынша мүлік салығын төлеуден босатьшады;
жер салығы бойынша салық төлеушілер инвестициялық
жобаны жүзеге асыру үшін сатып алынган және пайдаланылатын жер
Инвестициялық салықтық жеңілдіктердің басталу күні ҚР Бюджетгік кодексіне сәэйкес
Мемлекеттік бюджет құралдары мемлекеттік бағдарламаларды қаржыландыруға пайдаланылады, олардың саны
Японияда фундаменталды зерттеулерді қаржыландыруға 51,5%, Германияда 51,4%, Кана-дада 35%,
«Білім беру» функционалдық тобы бойынша шығыстар 2006 жылға дейін
«Денсаулық сақтауға» шығындар үлесі ІЖӨ-ге процентпен алғанда 2%-тен аз
«Әлеуметтік қамсыздандыру мен әлеуметтік көмек» функционалдық тобы бойынша шығыстар
«Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңестік» функционалдық тобы бойынша
«Ауыл, су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау»
Шығыстардың елеулі үлесі аграрлық өндірісті жандандыру мен дамытуға, ауылдағы
«Өнеркәсіп және құрылыс» тобы бойынша мемлекеттік бюджеттен шығындар жыл
«Транспорт және байланыс» тобы бойынша шығыстар қазіргі кезде ІЖӨ-нен
2004-2005 жылдары мемлекеттік қызметкердің еңбек ақысы өсті. Кәсіби мемлекеттік
Керіп отырғанымыздай мемлекеттік бюджетті әзірше даму бюджеті деп айтуға
Мемлекет ресурстарын қайта бөлу процесінде бюджетті қалыптастыру кезінде мемлекеттік
Реттеудің спецификалық объектісі ретінде мемлекеттік сектор бюджеттік жіктеуде табыс
Мұнан басқа мемлекеттік сектор салықтық және салықтық емес
аударымдар туралы Қазақстан Республикасы Статистика Агенттігінің мәліметтеріне сай
Мемлекеттік бюджеттің шығыс жіктемесінің барлық түрі меншік формалары бойынша
Сонымен функционалдық жіктемені қарастыру кезінде бірде бір шығыс бабының
Экономикалық жіктеме (классификация) де оның жекелеген баптарын тек мемлекеттік
Осылайша мемлекеттік сектор бюджеттік шығындардың жалпы мөлшеріндегі үлесін бөліп
Жергілікті бюджеттен бөлінетін аймақтық мақсаты бағдарламаларды орындауға қаржылар мемлекеттік
Мұнан басқа мөлшері мен тиімділігін қамтитын мемлекеттік сектордың дамуының
Мемлекеттік секторды бюджеттік реттеудің әрекеттегі әдістері ішінен таңдау даму
Мемлекеттік сектордың стратегиялық басымдықтарын қалыптастыруда, оның қызметі мониторингінде және
Қорыта келе, соңғы жылдары Қазақстанда мемлекеттік инвестицияның экономикаға бағдарланған
Республика үшін бюджетаралық қатынастарды реттеу өте көкейтесті және күрделі
Аймақаралық деңгейде, бюджетаралық реттеудің тиімсіз әдістерін қолдану, аймақтардың өздерінің
күштерімен тапшылықты қысқартуға тырысуы меншікті кіріс етіспеушілігімен сипатталады. Осы
Кейбір аумақтардың реттеуші салықтарының салық әлеуеті ол бюджеттерге белулер
Енгізілген өзгерістердің себептерін, олардың негізділігін тұжырымдайтын көзқарастарды қарастыра келе,
- өзгеріс орталықтандырмауды жүзеге асыру мақсатын көздеген Бірақ мемлекеттік
корпоративтік табыс салығынан бөлулерден жергілікті бюджетке түсімдер
толық дербестікке реттеуші салықтардан неғұрлым көп мелшерде бөлулер жасағанда
жергілікті бюджеттерге толығымен түсетін акциздер жергілікті бюджеттердің кіріс базасын
Жалпы "Бюджет жүйесі туралың заңына аталып өткен
4 Кесте - Мемлекеттік бюджеттің салықтық түсімдерінің құрылымы
2004 жыл 2005жыл
Мемлекеттік бюджет Құрылымы, % Мемлекеттік бюджет
рес-публи-калық жергілікті республикалық жергілікті республи-калық
Салықтық түсімдер Корпоративтік табыс салығы Жеке табыс салығы
322360
78366 68574 49,3
53,6 50,7
46,4
100 456219 207354 294558 77381 60,8
2006 жыл 2007 жыл
Мемлекеттік бюджет Қурылымы, % Мемлекеттік бюджет
республикалық жергілікті рес-публикалық жергілікті республи-калық
Әлеуметтік салық Қосымша құн салығы Акциздер Басқа салықтар
9089 4258 37789 94,3 80,5 59,0 100
5,7 19,5 41,0 166371 4089 78405 133852
9522 21354 52449 94,6 16,1 60,0 100
5,4 83,9 40,0
Дерек көзі: ҚР статистика бойынша агенстовасы 2006 жыл
Кестеде 2006-2007 жылдардары мемлекеттік бюджеттің салықтық түсімдерінің құрылымында болған
Қазіргі бюджеттік мәселелерді шешу және деңгей аралық бюджеттік қаржылық
салықтарды бюджеттік жүйенің қандай да бір деңгейіне бекіту немесе
бюджеттік жүйенің әр түрлі деңгейлеріне салықтардан белулер мөлшері;
"бір салық — бір бюджетң қағидасы бойынша бюджеттік жүйе
Салықтарды бекіту жүйесінің негізін салушы қағидаларды анықтамайынша, бюджеттік жүйенің
Деңгейаралық бюджеттік қаржылық ағымдарды оңтайландыру кезінде бюджет жүйесінің қандай
жүйесіндегі сәйкессіздіктің тереңдеуіне әкеледі. Бюджеттік нормалар және ережелер,тек қандайда
көздемей жалпы бюджеттік жүйе алдында тұрған поблемаларды
шешу қажеттілігінен шығуы қажет. Бюджетаралық қатынасты реформалаудың негізгі бағыты-мұнда
анықтау реті емес, жедел өзгеретін әлеуметтік-эконмоикалық жағдай арттарында, бюджеттік
Бюджетаралық қатынастар реформаларының негізгі мақсаттары ретінде келесілер бөлінеді:
бюджеттік жүйенің қаржылық ресурстарын пайдалану және басқару тиімділігін жоғарлату;
аймақтардың әлеуметтік-экономикалық тиімділігін арттыру үшін жағдай жасау.
Бюджет аралық қатынастардың негізделуі қажет негізгі қағидалар
айтарлықтай өзгеріске үшыраған жоқ. Оларға келесілер жатады: бюджетаралық өзара
Қызмет ететін жетіспеушіліктерді жою және бюджетаралық қатынастарды реформалау мақсатында
аймақтық бюджеттік жүйелердің қызмет ету тиімділігін жоғарлату, аймақтық
қарсы қаржылық ағындарды төмендету;
қаржыларды бөлу шарттылығы және оларды аймақтарда пайдалану үшін жауапкершілікті
жоғары дотациялық аумақтарға қосымша қаржылық қолдауды қамтамасыз ету;
мемлекеттік билік субъектілері және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының өндірістік
жергілікті және мемлекеттік бюджеттер арасындағы бюджетаралық қатынастарды езара байланыстыруды
Бюджеттер арасында қаржыларды тарату механизмін жетілдіру қажет, мүндай таратудың
Аумақтық бюджеттер проблемалары келесідей жолдармен шешілуі мүмкін:
меншікті кірістерді ұлғайту есебінен, яғни елдің салық жүйесіне шамасы
бюджеттік жүйе үзбелері арасында жалпы мемлекеттік кірістерді түрақты нормативтік
әрбір аумақтық бюджеттің кірістерін және шығыстарын жыл сайын ретгеу
Қазіргі кезде және жақын арада аумақтық экономикалық және әлеуметтік-экономикалық
Кірістерді сенімді және түрақты нормативтік негізде қалыптастыру қажет. Индустриалды
Мұндай нормативтік негізді еңдеудің әдістемелік аумақтық бюджетгерге қойылатын келесідей
Қазіргі кезде реттеуші салықтар арқылы бюджетаралық қатынастарды реттеудің Қазақстан
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, жалпы мемлекеттік мөні бар шараларды қаржыландыруды қажетті
Негізгі қаржы жоспар мемлекеттің жоспарлық әрекетінің нәтижесі болып табылады,
Қаржы жоспары ретінде бюджет және басқа да салалар дамуының
Мемлекеттің бюджеттік-салық саясатында қаржылық жоспар бюджет арқылы іске асырылады.
Осындай күрделі мәселелерді шешуге және еліміздің жалпы экономика жүйесіне
Рынокқа өтпелі кезеңде бюджет жүйесінің барлық дербес буындары жалпы
Біздің ойымызша, Қазақстанда бюджеттер арасындағы табыстарды бөлудің аталған барлық
Бұл механизм келесі қүраушылардан құрылуы қажет:
- облыс, аудан аумағында құрылатын қаржы ресурстарының жалпы көлемін
- табыстарды бюджет түрлері бойынша бөлу механизмін ескере отырып,
- аймақтарда құрылатын өзіндік бюджеттік ресурстардың үлес
Осыған сәйкес республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң қаражатын пайдаланушылардың барлығының
Республикалық және облыстық бюджеттердің аралығындағы 2005-2007 жылдарға арналған бюджеттік
Бюджетаралық қатынастар мәселесін зерттеушілердін ойлары бойынша, орталықтандырылмаған бюджет жүйесі
Сонымен бірге, республикалық бюджеттен бөлінетін трансферттер (субвенциялар, субсидиялар, мақсатты
қолданылған әдебиеттер тізімі
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы «Қазақстан халқының әл-ауқатын
Көшенова Б.А. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары» –
www. googe. Kz
Ақша. Қаржы және несие. Оқу құралы. – Қарағанды: Болашақ,
Деньги, кредит, банки: Учебник для вузов/Под ред. Е.Ф. Жукова.
Ақша, несие, банктер. Ғ.С. Сейітқасымовтың редакциялығымен. — Алматы: Экономика,
С. Әкімбеков, А.С. Баймұхаметова, У.А. Жанайдаров. «Экономикалық теория». Оқу
Доғалова Г.Н. «Халықаралық экономика» А: Экономика,2003
Құлжабаева Ж.О. «Халықаралық қатынастар» А: Экономика, 2001
Б. Көменова «Валюта қатынастары» А: Экономика, 2001
Ө.Қ.Шеденов «Жалпы экономикалық теория» А: Экономика, 2001
Н.Қ. Мамыров, М.Ә. Тілеужанова «Макроэкономика» А: Экономика,2002
Долан Э.Дж. «Макроэкономика» С.-Петербург, 1994
Гальперин В.М., Гребенников П.И., Мусский А.И., Тарасевич Л.С. Вводный
Мамыров Н.К., Тлеужанова М.А. Макроэкономика. Изд-во Экономика, 2003
Кэмпбелл Р.Макконнелл, Стенли Л.Брю. Экономикс: принципы, проблемы и
Фишер С. Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. М.: Дело,
Пол А. Самюэлсон, Вильям Д. Нордхауз. Макроэкономика. – М.:
Агапова М.И. Макроэкономика. – СПб., 1997
Линдвуд О., Гайер Т. Макроэкономическая теория и переходная экономика.
Козырев В.М. Основы современной экономики.- М.: Финансы и статистика,
Стратегия инвестиционно-инновационного развития Республики
Казахстан на 2003-2015 гг.
Кривко Н. Об инфляционных процессах в условиях переходной экономики
Велямов Т., Мурсалимова Т. Источники и природа казахстанской инфляции.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы «Әлемнің
Статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник. / Под ред.
Статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник. / Под ред.
Статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник. / Под ред.
Финансы в стратегии роста. // Казахстанская правда,№93-94, 20 апреля,
2006-2008 жылдарға ҚР Үкіметінің бағдарламасы // Казахстанская правда, 1
Қазақстан Республикасының «Ұлттық банк туралы» Заңы 31.08.1995 (түзетілген 2006
Постановление Правительства Республики Казахстан от 1 марта 2006 года
Распоряжение Премьер-министра Республики Казахстан от 24 декабря 2004 года
Макконнелл К., Брю С.Экономикс. Т1. М.: Изд-во МГУ, 1992
Мамедов О.Ю. Современная экономика.- М..: Феникс, 1996.
Миссия МВФ говорит о желательности номинального укрепления тенге.//Панорама, №14,
На первом совещании с новым правительством Президент подверг критике
Назарбаев Н. Казахстан – Стратегия 2030: Процветание, базопасность и
К.А.Аттапханов "Фискальная систем государства: роль и вопросы совершенствования".
ЮткинаТ.Ф. Налоги и налотообложение, - М: ИВФРА-М, 1998. -
4