Мазмұны
Кіріспе
Тарау 1. ЖІӨ туралы түсінік және оның Қазақстандағы
1.1 Жалпы ішкі өнім түсінігі және оның ұлттық
1.2. Жалпы ішкі өнімді есептеудің әдістері.
Тарау 2. Қазақстанның ЖІӨ табиғи ресурстардың әлемдік бағалары
2.1. Қазақстан Республикасының ЖІӨ табиғи ресурстардың әлемдік бағалармен
Тарау 3. Алынған модельдерді және Қазақстан ЖІӨ
3.1. Қазақстан Республикасы ЖІӨ мен әлемдік минералды ресурстар
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Әлемде ХХ ғ-дың 2-жартысынан кейін экономиканы болжаудың ролінің
Экономикалық және саяси-әлеуметтік жағдайлардың күрделенуіне байланысты оларды алдын-ала
Қазір біздің қоғамдағы болып жатқан процесстерге әр түрлі
Бұл сұрақтарға жауап беру үшін екі ойдан аулақ
Экономика-математикалық әдістер термині негізінде экономикалық және математикалық ғылыми
Жүйені зерттеудің негізгі әдісі болып модельдеу әдісі болып
Экономи-математикалық модельдеудің атқаратын қызметі астарында біз экономикалық объектілер
Бұл курстық жұмыстың мақсаты қазіргі кезеңдегі Қазақстанның өндірістік
Бұл зерттеулердің теоретикалық негізіне қазіргі заман экономистерінің көзқарасы
Бұл курстық жұмыста болжау объектісі ретінде Қазақстан Республикасының
Тарау 1. ЖІӨ туралы түсінік және оның Қазақстандағы
1.1 Жалпы ішкі өнім түсінігі және оның ұлттық
Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) – елдің жалпы экономикалық
ЖІӨ-нің зерттеу заты экономикалық бірлік – белгілі бір
ЖІӨ көрсеткіші жалпы экономикада өте маңызды мәнге ие.
ЖІӨ - елдің резидентімен белгілі бір уақыт ішінде
ЖІӨ-ді есептеудің әдістеріне көшпестен бұрын, көрсеткіш туралы түсінікті
Бәрінен бұрын, ЖІӨ - ол өндірілген шеткі тауарлар
Шеткі өнім – ол қайта сатуға арналмаған, соңғы
Өндірістің жиынтық көлемін есептеу үшін, берілген жылдағы барлық
Мысалға, ауыл шаруашылығында өсірілген бидай, соңғы өнім –
Қосымша құн түсінігін тереңірек қарастырсақ. Қосымша құн (ҚҚ)
Басқаша айтқанда, қосымша құн – ол ағымдағы материалдық
ЖІӨ - ол ішкі өнім, себебі ол резиденттермен
ЖІӨ - ол жалпы өнім, себебі оны негізгі
1.2. Жалпы ішкі өнімді есептеудің әдістері.
ЖІӨ келесі үш әдіс бойынша есептеле алады:
Жалпы қосымша құн жиынтығы ретінде (өндірістік әдіс);
Шеткі пайдалану компонеттерінің жиынтығы ретінде (шеткі пайдалану әдісі);
Алғашқы табыстар жиынтығы ретінде (таратылым әдісі).
Өндірістік әдіспен есептеу кезінде ЖІӨ барлық өндірістік бірліктердің
ҰШЖ-де қосымша құн көрсеткіші өнімге деген субсидиді қосатын,
GDP = D + N – U,
мұнда D – экономиканың барлық салаларындағы негізгі бағаларда
N – өнімдерге салық;
U – өнімдерге субсидии.
Өндірістік қызметке қабылданған ҰШЖ шекараларының түсінігі келесілерден тұрады:
Қолдануынан тәуелсіз барлық тауарлар, басқа институционалды тұлғаларға көрсетілетін
Өндіріс аумағының шекарасына көлеңкелі экономикада өндірілген тауарлар мен
Шекті пайдалану әдісі бойынша ЖІӨ пайдалануы келесі компонеттердің
тауарлар мен қызметтерді шекті тұтынудың шығындары;
жиынтық қор;
тауарлар мен қызметтердің экспорты мен импортының сальдосы.
Бұл әдіс бойынша ЖІӨ-ді есептеу формуласы былайша болады:
GDP = C + I + E,
Мұнда GDP –
C – шекті тұтыным;
I – инвестиция (негізгі қорлардың жиынтық қоры, материалды
E – таза экспорт.
Тауарлар мен қызметтерге шекті тұтыну шығындары дегеніміз –
тұтыну тауарлары мен қызметтеріне шығындар;
натуралды түрдегі еңбек ақысы формасында немесе т.б. формада
өзінің шекті тұтынуы үшін өндірілген тауарлар мен қызметтерді
Мемлекеттік басқару мекемелері мен коммерциалық емес ұйымдардың шекті
Денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру және т.б. бюджеттік ұйымдар
Жиынтық қор жинау дегеніміз, ол, ағымдағы периодта өндірілген
Тауарлар мен қызметтердің экспорты мен импорты – берілген
Таратылу әдісімен ЖІӨ-ді анықтау кезінде келесі алғашқы табыстарды
GDP = W + Q + R +
мұнда
W – еңбек ақы (берілген елдің кәсіпорындары
Q – әлеуметтік сақтандыруға төлемдер;
R – жалпы пайда;
P – жалпы аралас табыс;
T – өндіріс пен импортқа салықтар (субсидийді шегіргендегі).
Жалдамалы жұмысшылардың еңбегіне ақы төлеу – есептегі периодта
а) еңбек ақы.
б) жұмыс берушінің жұмысшыны болашақта әлеуметтік төлем ақы
Өндіріс пен импортқа салық – мемлекеттік басқару органдарымен
Өндіріс пен импортқа субсидии – мемлекеттің кәсіпорындардың тауарлар
Жалпы пайда мен жалпы аралас табыс - өндірушінің
Алғашында ағымдағы бағалармен бағаланған ЖІӨ-нің физикалық көлемінің индексін
бағалар индексінің көмегімен дефлятирлеу әдісі;
екілік дефлятирлеу әдісі;
физикалық көлемнің көлемі көмегімен базистік периодтың көрсеткіштерін экстрополяциялау
шығындар элементтерін қайта бағалау әдісі .
Тарау 2. Қазақстанның ЖІӨ табиғи ресурстардың әлемдік бағалары
2.1. Қазақстан Республикасының ЖІӨ табиғи ресурстардың әлемдік бағалармен
Қазақстанның экономикасы шикізат өндіру саласына бағытталғаны анық. Осыдан
Бұл модельді қолдану үшін мен Statistica программасын пайдаландым.
Бұл байланысты зерттеу үшін Қазақстан Республикасының ЖІӨ 1999
Көптік регрессия модельімен шығарылған ЖІӨ модель коэффициенттері көрсетіліп
Ү=1449694+0.151x1-0.02x2+0.766x3-0.4x4+0.473x5-0.62x6-0.64x7+0.807x8-0.13x9+0.148x10-0.91x11
Бұл теңдеуге назар аударсақ константа яғни бос мүше
сурет-4
Мұнда Observed – нақты, Predicted – есептелген және
Суреттен байқағаныңыздай нақты мен есепті ЖІӨ графигтері бір
Модельді бағалау коэффициенттері.
Детерминация коэффициенті R2.
Біздің жағдайда бұл детерминация коэффициенті R2=0,87092346, яғни 1-ге
Beta Std.Err. B Std.Err. t(35) p-level
Intercept
1449694 648413.9 2.23575 0.031845
COAL_AUS 0.150519 0.164564 3378 3693.3 0.91465 0.366634
OIL_BRE -0.019697 0.608675 -276 8525.2 -0.03236 0.974369
OIL_DUB 0.766165 0.552961 12182 8792.0 1.38557 0.174646
OIL_TEX -0.398967 0.481003 -5536 6674.0 -0.82945 0.412472
NAT_GAS 0.473338 0.285193 39480 23787.3 1.65971 0.105907
IRON -0.615576 0.269083 -37024 16184.2 -2.28768 0.028313
STEEL_PR -0.640233 0.544225 -8937 7597.0 -1.17641 0.247370
STL_HOT 0.807388 0.419381 1435 745.4 1.92519 0.062362
STL_REB -0.130716 0.316393 -455 1100.5 -0.41314 0.682022
STL_WIR 0.148042 0.137269 1096 1016.4 1.07848 0.288195
TIN -0.913281 0.204726 -921 206.5 -4.46099 0.000081
Бұл регрессиялық талдаудың стандартты кестесі. Бірінші бағанада beta
Келесі бағалау коэффициенттерінің бірі ол Фишер критериі (Ғ).
Келесі бағалау коэффициенттерінің бірі ол р-маңыздылық деңгейі
Келесі бағалау коэффициенті, ең маңызды коэффициенттердің бірі Дарбин-Уотсон
Екі өлшемді талдау. Ол деректердің жазықтықтағы визиуалды талдауы.
Гистограмма термині 1895 жылы Карл Пирсон енгізген. Гисторграмма
сурет-5
Гистограмма зерттеліп жатқан айнымалының қай мәндеті немесе мәндер
Жоғарыдағы гистограммаға қарасақ бұл гистограмманың айнымалыларының мәндерінің диапазоны
сурет-6
Жоғарыда көрсетілген гистограмма тәуелді айнымалы нақты ЖІӨ-нің гистограммасы.
сурет-7
Ал мына гистограмма ЖІӨ қалдықтарының (немесе ауытқудың) гистограммасы.
Қысқаша айтқанда берілген гистограммалардың барлығы да құрастырылған модельдің
Таралу диаграммалары. Екі өлшемді таралу диаграммалары Х және
Келесі таралу диаграммасы ол есептелген жалпы ішкі өнім
сурет-8
Келесі таралу диаграммасы есепті ЖІӨ мен ауытқулар квадратының
сурет-9
Бұл таралу диаграммасы да есептелген ЖІӨ мен ауытқулар
Бұл жерде келесіні айта кеткен жөн, ЖІӨ мен
Төмендегі графиктер қалайы мен темір ресурстарының дүниежүзілік нарықтағы
сурет-10
Графиктен байқағаныңыздай корреляция қалайыда жоғарырақ бірақ теріс (-0,77),
Жоғары да келтірілген дәйектердің барлығы алынған модельдің сенімді
Тарау 3. Алынған модельдерді және Қазақстан ЖІӨ мен
3.1. Қазақстан Республикасы ЖІӨ мен әлемдік минералды ресурстар
Мұнда негізгі мақсат көптік регрессия әдісі бойынша алынған
Осы болжамдарды кесте түрінде алып қарасақ ол келесідей
АЙЫ көптік регрессия болжамы АРИАО болжамы айырмашылық
Қаңтар 2003 317400,2047 298648,9 18751,3
Ақпан 2003 321529,3584 298020,7 23508,7
Наурыз 2003 339843,8546 311858,5 27985,4
Сәуір 2003 352550,9829 321432,4 31118,6
Мамыр 2003 359007,1226 327332,2 31674,9
Маусым 2003 375300,4255 344239,3 31061,1
Шілде 2003 373172,6104 331056,4 42116,2
Тамыз 2003 392137,9682 351562,2 40575,8
Қыркүйек 2003 461580,0528 441863,2 19716,9
Қазан 2003 403359,204 374150,8 29208,4
Қараша 2003 371525,3893 324084,0 47441,4
Желтоқсан 2003 377994,0002 332860,1 45133,9
Осы кесте көрсетіп отырғандай олар бір бірінен көп
сурет-19
Жоғарыдағы графикке назар аударсаңыз онда жоғарыда айтып кеткендей
Жоғарыдағы бөлімдерде қарастырылған ЖІӨ мен әлемдік минерал ресурстары
Негізінен ЖІӨ-ді есептегенде 1-бөлімде айтып кеткендей тек шекті
Бұл тәуелділік біздің экономика үшін жақсы ма, әлде
Жоғарыда қарастырғанға сүйенсек бұның жағымсыз салдары көбірек болып
Бұнда менің ұстанар пікірім осылай, яғни барынша бұл
]
Қорытынды
Жоғарыдағы айтылғандарды қорытындылай келе математикалық әдістердің үлкен әмбебаптылығын
Біз алдыңғы бөлімдерде еліміздің экономикасын математикалық модельдеуі қажет
Қазіргі заманғы озық техникалық машиналар мен программалар экономикалық-математикалық
Экономикада математикалық әдістерді пайдалану мыналарға, біріншіден, ең басты
Ал пайдалы қазбалар мәселесіне келетін болсақ. Онда бұл
Қазақстанда бұл мәселе үшкір болып тұр, себебі Қазақстанның
Айтылғандардың бәрін ескерсек біздің ЖІӨ мен әлемдік минералды
Курстық жұмысымды қорытындылайтын болсам, онда жұмыс негізінен макроэкономикалық
Жұмыс барысында негізінен үш модель қолданылды, олар: көптік
Жұмыста ЖІӨ туралы жалпы түсініктеме беріліп оның Қазақстандағы
Жалпы зерттелген жұмыстарды қорытындылайтын болсақ, мұнда Қазақстанның ЖІӨ-нің
Қолданылған әдебиеттер
Вестник КазНУ. Серия экономическая. №6(28) Л.С. Спанкулов моделирование
Макконнел К.Р., Брю С.Л. Экономикс;
Сажина М.А., Чибриков Г.Г. Экономическая теория;
Башкатов Б.И., Кулагина Г.Д. Экономическая статистика;
Назарбаев Н. А. О положении в стране и
Каренов Р.С. Состояние и проблемы дальнейшего развития минерально-
Минеральные ресурсы мира / Мин. природн. ресурсов РФ,
Промышленность, сельское хозяйство, и строительство Казахстана 1920-
Сайдуакасов М.А. Состояние и пути развития геологической отрасли
Мазуров А.К. Анализ состояния и основные направления работ
Хамзин Б.С., Жуковский В.И., Мальченко Е.Г., Гранкин М.С.
Айвазян С.А. Мхитарян В.С. Прикладная статистика и основы
Немчинов В.С. Избранные произведения. Том 3.Экономика и
«Теория Статистики» под редакцией Р.А. Шмойловой/ «ФиС», 1998
А.А. Френкель, Е.В. Адамова «Корреляционно регрессионный анализ в
Кристофер Доугерти, Введение в эконометрику. Москва-2001
О.О. Замков, Ю.А. Черемных. Математические методы в экономике
Боровиков В.П. Ивченко Г.И. Прогнозирование в системе STATISTICA
Бокс Дж. Дженкинс Г. Анализ верменных рядов. Прогноз
Кильдишев Г. С., Френкель А. А. Анализ временных
В.Боровиков. Statistica для профессианалов. Изд.дом. “Питер” Санк-Петербург-2001
«Многомерный статистический анализ на ЭBM с использованием
Вестник КазНУ. Серия экономическая. №6(28) Л.С. Спанкулов Моделирование
Макконнел К.Р., Брю С.Л. Экономикс.
Сажина М.А., Чибриков Г.Г. Экономическая теория
Башкатов Б.И., Кулагина Г.Д. Экономическая статистика.
В.Боровиков. Statistica для профессианалов. Изд.дом. “Питер” Санк-Петербург-2001
27