ЖОСПАР
Ақша айналысын басқару және реттеу әдістері 4
Ақша реформасы және оның әдістері 8
Инфляцияны реттеу және ақша айналымын тұрақтандыру әдістері
Валюталық заңнаманы ырықтандыру 17
Жаңа тұжырымдама бұрынғы бастамаларды дамытады 24
Ақша – кредит саясаты және қаржы жүйесінің тұрақтылығы
Қорытынды 34
Қолданылған әдебиеттер тізімі 35
Ақша айналысын басқару және реттеу әдістері
Ақша айналысы «ҚР Ұлттык банкі туралы» ҚР заңына
Осыған қарай Ұлттық банк ақша базасының шамасын Ұлттық
Бұл акша-несие саясатының аспаптары арқылы жүзеге асырылады. Бұл
Ақшалай мультипликатордың шамасы міндетті резервтеудің нормаларына тәуелді, өйткені
үшін міндетгі резервтер нормасы, қайта каржыландырудың пайыздық мөлшерлемелерінің
Халықаралык тәжірибе көрсетіп бергендей, банк резервтерінің міндетті нормаларының
Міндетті резерв нормаларын шектен тыс жоғарылату іскерлік белсенділікті
Қазақстанда 1993 жылдың қаңтарынан 1994 жылдың мамыр айына
Банк резервтерінің (Ұлттык банктің корреспонденттік шоттарындағы каражат) артығымен
Айналымдағы акша массасын реттеудің тиімді құралына қайта қаржыландырудың
Әлемдік тәжірибеде коммерциялық банктердің тұрғысынан алғанда есептік мөлшерлеме
табылады. Сол себепті де оны Ұлттық банк кемітеді,
Ұлттық банк есептік мөлшерлемені көтеру арқылы банктердің қарыз
Ұлттык банк инфляцияны тежеу мақсатында қайта каржыландырудың мөлшерлемесін
Инфляция айтарлықтай төмен болған жағдайда пайыздық мөлшерлемелер экономикада
Ашық нарықтағы операция айналымдагы ақша мөлшерлемесін реттеу процесінде
Орталық банк құнды қағаздарды сату және сатып алу
қазынашылық облигациялар жатады. Оны үкімет бюджет тапшылығын және
Мұнай мен металдың әлемдік бағасының көп өсуіне байланысты
Экономиканың «тым қызып кетуі» теңгенің шектен тыс нығайтылуы
Ұлттық банк пен Қазақстан үкіметі елдегі акшаның айналысын
Ақша реформасы және оның әдістері
Ақша реформасы валюталардың тұрақтылығын, ақша айналымын күшейту және
Жаңа акша бірлігін енгізумен байланысты ақша реформасы -экономиканы
Әлемдік тәжірибеде акша реформасы нуллификация, ревальвация, девальвация және
Латынның «nullificatio» сөзінен нуллификация шығады және ол «жою»
Осы процедура есепке алуды жеңілдетеді, өйткені материалдық құндылыктардан
Қазакстанда акша реформасы нуллификация әдісімен жүргізілді, яғни ескі
Девальвация латынша «de» - төмендеу, «valko» - тұрмын
бағамын шетел валюталарына қатысты алтын мәнінің төмендеуін білдіреді.
Қазакстанда, 1999 ж. қырқүйегінде Оңтүстік-Шығыс Азия мен Ресейдегі
Ревальвация латынша «re» - жаңару және «valko» -
Қазакстанда теңгенің ревальвациясы, мұнай мен металға әлем бағаларының
Латынның «denominatio» сөзін аударғанда деномииация «қайта атау» дегенді
Деноминация тауарлар меп көрсетілетін кызметтердің, тарифтердің, жалақылардың, зейнетақы
есептеумен қоса жүреді.
Деноминация бүгінгі таңдағы Қазақстанда өткізілмеген, бірақ Ресейде 1998
Қазакстанда ақша реформасын өткізу қажеттілігі бірқатар ерекше себептермен
көп жыл бойы әкімшіл-әміршіл және жоспарлы-орталық тандырылған шаруашылық
Оның ішінде, тұтыну заттарының өндірісіне қарағанда өндіріс құралдарының
бағалау көп жағдайда төмендеген немесе нақты орындалған деңгейден
орталықта бекітілген баға өнімнің өзіндік кұнынан кем артта
Экономикның шығындылығынан, үлкен өнімсіз ысырап-
тардан мемлекеттік бюджеттің тапшылығы туды.
КСРО ыдырауы, экономика құдырауы, КСРО акша жүйесінің құлауы,
Қазақстанның тәуелсіздік алғанына байланысты ұлттық ақша жүйесін
құру үшін ақша реформасын өткізу керек болды. Ол
16-ға толған және одан ересек Қазақстан азаматтарының барлығы
ҚР Ұлттык банк теңгенің валюталык бағамын бекітті: 1
1994 ж. бастап 200, 500, 1000, 2000 теңге
Себебі, ел нарық өзгерістеріне дайын емес еді. Іс
инфрақұрылым болған жоқ, бұрынғы республикалар арасында экономикалык байланыстар
Бағаларды еркін жіберу мен қатал ақша-несие саясатының нәтижесінде
Инфляцияны реттеу және ақша айналымын тұрақтандыру әдістері
Инфляциямен күресу және инфляцияға карсы арнайы бағдарламаны жетілдіру
Осындай бағдарламаның негізінде инфляцияны анықтайтын себептер мен факторларды
Инфляцияға қарсы саясат инфляцияны қысқартуға бағытталған, экомомиканы мемлекеттік
Қазіргі тәжірибе экономика жағдайына байланысты инфляцияны реттеудің екі
- Дефляция (латынша «deflatio», «ұрлеп шығару» деген
Табыстар саясаты стагдефляция (инфляцияның экономиканың
құлдырауымен қоса жүруі) кезінде колданылады, мемлекеттің бақылауымен жалақылар
Инфляцияға карсы саясаттың нұскалары елдегі жағдайларға және осы
Қазақстан экономиканы реформалау, орталықтандырылған тәртіптен директивті нарықтық экономикаға
Қазіргі уакытта баяу инфляция (5-7%) сақталып отыр. Қазақстанда
Инфляцияға қарсы саясатты әзірлеу үшін бастапқы пункт тамыры
Бұл жалпы шараларға мыналар жатады:
- экономиканы сауықтыру, Қазақстан 2003-2015 жж. индустриалды-инновациялық даму
саналы инвестициялык саясатқа көшу. Қазақстан инфлясының бір жақтылығынан
дәстүрлі емес тауарларды (тұрғын үй, жер, бағалы қағаздар
қызмет көрсету нарығын дамыту. Республикада бұл бағытта белсенді
экономика мен қоғам тұрақтылығының кепілі болып табылатын кіші
саналы каржы-несие жүйесін кұру. Бұл қатынаста Қазақ-
станның белгілі бір жетістігі бар. Үнемі салык салуды,
Инфляцияға қарсы саясаттың формалары мен әдістері кайта
Ақша айналымының тұрақтылығы экономиканын тұрақты дамуын нақты білдіреді.
Кейнсиандыктар баяу инфляциядан тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз етуді
Кейнсиандық теорияның қарсыластары монетарист теориясының кәсіпкерлері акша-несиені реттеудің
Қазакстан бұл екі теорияны накты экономикалық, әлеуметтік-саяси жағдайлар
Ақша айналымын тұрақтандыруға және инфляцияны шектеуге ақша реформалары
Валюталық заңнаманы ырықтандыру
Валюталық операциялар мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігінің маңызды көздерінің
– 2005 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының “Валюталық реттеу
— валюталық құндылықтардың айналыста болу тәртібін белгілеу;
— Қазақстан Республикасының әлемдік экономикаға одан әрі енуіне
— валюталық операциялар және капитал ағындары бойынша ақпарат
Осы Заңның нормалары 2005 жылдан бастап кезең-кезеңмен жүзеге
Қабылданған валюталық заңнаманы ырықтандыру – Қазақстанның әлемдік экономикаға
Заңда сыртқы экономикалық конъюнктураның күрт өзгеруіне жедел әрекет
Валюталық операцияларды жүргізуге қойылған тікелей шектеулерді алып тастаған
Бүгінгі күні кездесетін валюталық реттеу үдерістері:
— ірі валюталық операцияларды тіркеу,
— мейлінше маңызды валюталық операциялар туралы хабарлау,
— экспорттық-импорттық валюталық бақылау,
операцияларды жүргізу фактісінің өзіне шектеулер қоймастан, өзінің алдына
Тиісінше валюталық бақылаудың негізгі мақсаттарының бірі резиденттер ұсынатын
– Үстіміздегі жылғы 1 қаңтардан бастап валюталық операцияларды
– Лицензиялау режимі валюталық бақылау тетігінің құрамдас бөліктерінің
1. Валюталық операциялар бойынша төлемдерді және ақша аударымдарын
2. Экспорт бойынша валюталық түсімді және импорттық операциялар
3. Валюталық операциялардың жекелеген санаттарын жүргізу кезінде валюталық
– Қазақстанда ырықтандыру үдерісі аяқталды ма, яғни ұлттық
– Жоғарыда атап өткендей, мақсаты Қазақстан теңгесінің еркін
– Капитал қозғалысымен байланысты тәуекелдер қалай реттеледі? Бұл
– Жоғарыда атап өткендей, валюталық реттеудің негізгі міндеттерінің
Ұлттық банктің және мемлекеттік басқару органдарының арасында тұрақты
Кеден органдарымен өзара іс-әрекет экспорттық-импорттық бақылауды тиімді жүзеге
– Қазақстан Республикасынан шетел валютасын әкету тәртібі туралы
– Жеке тұлғалар-резиденттер және резидент еместер Қазақстан Республикасынан
Есепке алу мақсатында баламасы 3 мың АҚШ долларынан
Баламасы 10 мың АҚШ долларынан асатын сомада қолма-қол
Төлем кәртішкесінің болуы қолма-қол шетел валютасын алып жүру
– Ішкі валюта нарығындағы сұраныс пен ұсыныс көздерін
– Талдау көрсеткеніндей, ішкі валюта нарығындағы ұсыныс көздері
Экспортерлердің ірі кәсіпорындарының қызметі тек валюталық түсімдерді ғана
Шын мәнінде тұтастай алғанда Қазақстанның банк жүйесінде экспортер
Валютаға сұраныс пен ұсынысты талдау сондай-ақ еуромен және
Жаңа тұжырымдама бұрынғы бастамаларды дамытады
Тәуелсіздік жылдары Қазақстан ТМД-нің басқа елдерімен салыстырғанда барлық
Бұл ретте соңғы бірнеше жылда қаржы жүйесі сегменттерінің
Мәселен, Тұжырымдаманы іске асыру шеңберінде мынадай негізгі бағыттар
– ақша-кредит саясатының құралдарын жетілдіру және оны Еуропа
– 2003 жылы неғұрлым тиімді және экономикалық тұрғыдан
– қаржы нарығына қатысушылардың қызметін бірыңғай мемлекеттік қадағалау
– банктерден, банктік қызмет көрсетудің жекелеген түрлерін жүзеге
– Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 11 маусымдағы
– республикадағы бірінші кредит бюросы құрылды және жұмыс
– “Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінде орналастырылған депозиттерге
– бірқатар міндетті сақтандыру түрлері енгізілді, сақтандыру төлемдеріне
– Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығын дамытудың
– жинақтаушы зейнетақы жүйесін дамытудың 2005-2007 жылдарға
– Қазақстан Республикасының пошта-жинақ жүйесін дамытудың 2005-2010
Сонымен, қазіргі кезеңде Қазақстанда барлық негізгі қаржылық реформалар
Дегенмен, мейлінше сапалы және жоғары мақсаттар қоя отырып,
Мәселен, 2006 жылдың екінші жартысында Қазақстан Республикасының Үкіметі
Нәтижесінде, республика Үкіметінің 2006 жылғы 25 желтоқсандағы №1284
Сонымен бірге, Тұжырымдамада қаржы секторын дамыту және реттеу
Жаңа Тұжырымдамаға сәйкес қаржы секторын одан әрі дамыту
Қазақстанның ТМД-да және Орталық Азияда қаржы секторында аймақтық
Бұл ретте негізгі міндеттердің бірі қаржы секторының бәсекелестік
Жалпы алғанда, қаржы секторының одан әрі дамуы:
– қаржы секторының және оның құралдарының орнықтылығы мен
– қаржы секторының қызмет көрсету сапасын және оларға
– өтімді қор нарығын және оның құрамдастарын қалыптастыруға;
– қаржы секторын реттеу стандарттарын арттыруға;
– қаржылық қызмет көрсету нарығында бәсекелестікті арттыру мақсатында
Бұдан басқа, адал бәсекелестікті дамытуға, сондай-ақ қаржылық қызмет
Қаржы секторын дамытудың маңызды бағыты Алматы қаласының өңірлік
Қаржы орталығының міндеттері шетелдік, сол сияқты қазақстандық инвесторларды,
Жалпы алғанда, бұл үшін заңнамалық база қалыптасқан. Сондай-ақ
Ойға алған жобаны жемісті іске асыру үшін шетелдік
Сонымен бірге, елдің қор нарығын дамытуға құрылған “Самұрық”
Сонымен, осы Тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі жұмыс басталып
Ақша – кредит саясаты және қаржы жүйесінің тұрақтылығы
Кез келген мемлекеттің экономика саласындағы түпкілікті мақсаты экономиканың
“Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы” Қазақстан Республикасының Заңына
Мемлекеттің ақша-кредит саясаты жалпы экономикалық реттеудің маңызды құрамдас
Қазақстан соңғы жылдары экономикалық өсудің жоғары қарқынына қол
Қазақстанның экономикасының дамуындағы жетістіктерді көптеген дамушы елдер мойындап,
Алайда, Қазақстан экономикасы соңғы жылдары инфляция қысымының күшейе
Дегенмен де, инфляциялық үдерістің баяулауына қарамастан, Ұлттық банк
Ресми қайта қаржыландыру ставкасын қоса алғанда, Ұлттық банктің
Қазіргі кезеңде Қазақстанның экономикалық саясатының негізгі мақсаты-экономиканың макроэкономикалық
Сонымен бірге Қазақстанның әлемдік экономикаға тиімді кірігуіне бағытталған
Ұлттық банк 2006 жылғы желтоқсан айында Ұлттық банк
Қаржы тұрақтылығы туралы есепті одан әрі жетілдіру жұмысы
Бұдан басқа, халықаралық практикаға сәйкес Ұлттық банк ҚҚА-мен
Сөйтіп, Ұлттық банктің инфляцияның төмен деңгейін қамтамасыз етуге
Қорытынды
Менің тақырыбым ҚР-ның ұлттық валютасының тұрақтылығын қамтамасыз ету
тұрақтылығына тоқталдым.
Қаржы тұрақтылығы туралы есепті одан әрі жетілдіру жұмысы
Қазіргі кезеңде Қазақстанның экономикалық саясатының негізгі мақсаты-экономиканың макроэкономикалық
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Сәйітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер: Оқулық. –
2. Блеутаева К.Б. Ақша және банктер. Оқу құралы.
3. Абрамова М.А. Александрова Л.С. Финансы, денежное обращение
4. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Оқу
5. Ахметова Р.С. Ақша қозғалысын реттеу. Оқу құүралы.
6. Көшенова Б.А Ақша, несие, банк. Валюта
7. Садвақасов Р.С. Ақша және несие. Оқу құралы.
8. Шаяхметова К.О. Ақша, несие, банк. Валюта
9. Папов Р.С. Финансы, денежное обращение и кредит:
10. Мамырова Р.М. Ақша, несие, банктер: Оқулық. –
4