Жоспар:
Кіріспе.
І Тарау. Экономикалық дамудың циклдық теориялары.
1.1. Циклдік ауытқу – экономиканың жалпыға ортақ дамуының
1.2. Экономикалық цикл теориялары.
1.3. Циклге қарсы мемлекеттік реттеу.
ІІ Тарау. Экономикалық цикл факторлары.
2.1. Экономикалық циклдің ішкі және сыртқы факторлар жүйесі.
2.2. Мультипликатор – акселератор өзара әрекет ету тұжырымдамасы.
ІІІ Тарау. Қазіргі циклдік дамудың ерекшеліктері.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі.
Кіріспе
Экономикалық цикл – бұл дағдарыстар арасындағы мерзім және осы
Экономикалық цикл өндірістің, инфляцияның және жұмыспен қамтылу деңгейінің өзгеруі.
Қазіргі нарықтық өндіріс бір қалыпты әрі үзіліссіз еместігімен айқындалыды.Өндірістің
Қазіргі нарықтық маркетингтік зерттеулерді фирма, корпорациялардың кеңінен қолданғандығына қарамастан,
Екіншіден, бағалы қағаздардың тауар нарықтарындағы бағалардың үзіліссіз тербелуі осы
Үшіншіден, бұл капиталдың артық қорлануы. Өндірістің ұлғаюы төлем сұранымымен
Жоғарыда айтылған мәселелерден экономикалық циклдің мазмұны көрінеді. Осы себептерге
Экономикалық дамудың циклдік теориялары.
Экономикалық цикл факторлар жүйесі.
Қазіргі циклдік дамудың ерекшеліктері.
Бұл тақырыпты таңдап алудың негізгі себебі, экономиклық циклдің дамуын,
Сонымен бірге, бұл курстық жұмысты жазу барысында түрлі оқулықтар,
І Тарау. Экономикалық дамудың циклдық теориялары.
1.1. Циклдік ауытқу – экономиканың жалпыға ортақ дамуының формасы.
Экономикалык даму бір бағыттағы ғана мақсат процесс болып саналмайды,
Экономикалык дамудың циклдік себептері:
1) тауарлы өндіріс - экономиканы алдын-ала байыпты түрде болжап
2) экономикалық субъектілер мүдделерінің көптігі, сондықтан да
нарықтық экономиканы алдын-ала болжап білудің мүмкін еместігі,
тәжірибедегі олардың тепе-теңсіздігі;
бәсекелестік – экономика ішіндегі объективті өзгерістерді тұрақты
өндіріс мүмкіндіктерінің объективті қарама қайшылықтары (шектелген ресурстар мен қоғамның
Дамудың циклділігі қоғамдық таңдауда экономикалық драма, қоғамдық баламалық, қоғамдық
Циклдік дамудың бірінші себебі, тіпті экономиканың шектен тыс құлдырауына
Жекелеген экономикалық субъектілердің өз пайдаларына қол жеткізу процесі, басқаның
Егер, циклдің бірінші себебі жалпы экономикалық сипатқа ие болса,
Экономикалык циклдер теориясы, халық шаруашылығының қозғалысын түсіндіретін экономикалық өсу
Экономикалық цикл табиғаты осы уакытқа дейін ең даулы және
Екінші бағыттың өкіддері циклді өзіндік үлгідегі әлемнің бөлінбейтін «атомы»
Ең қарапайым анықтамада цикл, сұраныс пен ұсыныстың сәйкессіздігі көрінетін
Циклдің басты қасиеті – бұл ұлттық өнімнің (табыстың) ауытқуы.
Тұрақты өсу;
Өсудің біркелкі еместігі;
Ауытқу (экономиканың ауытқуы түріндегі даму).
Өсу ретінде (табыстар, ЖҰӨ, капитал жұмсау , тұтыну және
Ауытқу ретінде өсу мен құлдырауды кезеңінің алмасуы түсіндіріледі. Құлдырау
Дегенмен, экономиканың неғұрлым маңызды агрегат екендігін білдіретін циклдер де
Экономика теориясы циклдік себебінің үш түрін бөліп көрсетеді: 1)Экономикалық
2)Жалпы экономикаға тән ішкі цикл - құбылыс;
3)Бір сатыдан екінші сатыға өту кезіндегі берік және кездейсоқ
Қазіргі уақытта зерттеушілер, сыртқы (экзогенді) факторлар бұл циклдердің бастапқы
Экзогенді (экономикадан тыс) себеп циклдер ішінде ғылыми -техникалық жаңалық
ЖҰӨ
Экономикалық цикл
В – құлдырау, А- құлдыраудың ең төменгі нүктесі, В1-
Құлдырау белгілері - қорларды жою, өндірістік инвестицияларды қысқарту, еңбекке
Көптеген экономист-теоретиктер себептерін ұсыныс пен сұраныс жылжымалы, өйткені, соның
1.2. Экономикалық цикл теориялары.
Көптеген экономистердің экономикалық циклдерді түсіндіре алатындай теория жасау жолындағы
Дағдарыс - жиынтық сұраныс, тауар ұсыныстарының артып кетуін сипаттайды,
Тоқырау - өндірістің құлдырауы тоқталатын және оның өсуіне алғышарттар
Капиталдың жаңартылатын бөлігінде жандану пайда болу кезіндегі сұраныстың өсуі,
Көтерілу деңгейін пайда мен жұмыспен қамтылушылық жоғары сипаттайды, өндірістің
Тауарлардың артық өндірілуі, негізгі капиталдың артық жинақталуы көрініс береді.
Еркін бәсекелестік, капитализм жағдайындағы өндірістің циклділігі маркстік талдау бойынша
Үш циклдік схема, яғни экономикадағы ауытқушылық процестер теориясын айрықша
Самуэльсон өзінің «Экономика» кітабында экономикалық өмірдің барлық саласы үшін
Қазіргі заманғы білімдер циклдің табиғи негізін көбірек «технологиялық» себептермен
1.3. Циклге қарсы мемлекеттік реттеу.
Циклдік ауытқулар себептері әр түрлі көзқарастар мен реттеу проблемаларын
Неокейнсиандық бағыт - жиынтық сұраныс бағдарлану болып саналады, мақсаты
Неоконсерватизмнің белгілері - ұсынысқа бағдарлану, мақсаты - жекелеген фирмалардың
Қандай да бір бағыттың жақтастары, бастапқы айқындама мен бағдарламаға
Неоконсервативтік рецепте ақша және несие проблемаларына үлкен көңіл бөледі.
Осы тұжырымдама арасындағы түбегейлі айырмашылыққа қарамастан, өзара ортақ түсінік
Бұл кезендегі несие - ақша саясаты салық - бюджет
Экономикалық конъюнктураны жақсарту кезінде мемлекет, салық - бюджет және
Несие - ақша саясаты несие бойынша пайыздық ставка, банктердің
Тұтастай алғанда, циклдік ауытқуларды ретке келтіру, мемлекеттік саясат, экономикалык
Бұрынғы КСРО - ды экономикалық дағдарыс ерекшеліктері, басқарудың әміршілдік
КСРО- дағы өсу қарқынының баяулауы 70-ші жылдардың екінші жартысының
КСРО экономикасы 80-ші жылдардың басында тоқырауға ұшырағаннан кейінелдің экономикалық
Өкінішке қарай, Ресей, оның ішінде Қазақстанның экономикалық даму
ІІ Тарау. Экономикалық цикл факторлары.
2.1. Экономикалық циклдің ішкі және сыртқы факторлар жүйесі.
Қазіргі экономикалық теория экономикалық цикл себебін сыртқы және ішкі
Сыртқы факторлар — экономикалық жүйеге сырттан келетін факторлар, оған
а) сұраныс пен ұсынысқа әсер ететін, халық санының өзгеруі;
б) техникалық жаңа әдістер мен инновация: технологиялар
түбегейлі өзгерістерге, инвестицияларды көбейтуге әкеледі, жаңа
жұмыс орындарын ашуды және өркендеуді жылдамдатады;
в) соғыстар және басқа саяси оқиғалар. Осыған ұқсас оқиғалар
экономикалық циклдер бағытына жиі түрде әсерін тигізеді. Мәселен,
АҚШ-тың ұлттық қарулы күшін қайта кұру, «Ұлы тоқыраудың»
өркендеу кезеңімен алмасуына әкелді.
Ішкі факторлар - экономикалық өзгерістердің неғұрлым түбегейлі сәттері болып
Кейнс бойынша циклге қарсы реттеу, қор жинау мен инвестициялар
Жиынтық сұраныс өркендеу кезеңінде, мемлекет « ұстамдылық саясатын» жүргізіп,
Қазіргі заманғы мемлекеттік реттеу саясаты монетаризм, яғни ақша ұсыныстарын
Сөйтіп, циклдік дамуға осы заманғы жол табушы, цикл табиғатын
2.1. Мультипликатор – акселератор өзара әрекет ету тұжырымдамасы.
Акселерация қағидасы мультипликатор теориясымен тікелей байланысты. Егер мультипликатор теориясы
Акселерация маңызы алғашқы беттегі инвестициялар нәтижесінде
алынған, өскен табыс, тұтыну тауарларын өндіруді ұлғайтумен
байланысты сұраныстың өсуін туғызады, бұл жайлар өз кезегінде,
өндіріс құралдарының өсуіне деген сұраныс, яғни 2 құрылым
бөлімдері үшін машиналарға, жабдықтарға, шикізаттарға сұраныстың
Акселерация қағидасы, салалар арасындағы тізбекті тәуелділіктің күшінен, тұтыну тауарларына
Мультипликатор теориясының (автономиялық инвестициялар теориясы) өзгешелігі, біріншіден, түпкі сұраныс
Екіншіден, орта капитал коэффициенті, сол кезеңдегі барлық капитал қорлары
үшіншіден, бұл себептер, қазіргі, әсіресе соғыстан кейінгі экономикадағы құлдыраудың
төртіншіден, дағдарысты құбылыстар жиі түрде бағалы қағаздар нарық және
Индустриалды экономикаға тән дағдарыстар тұтастай циклді әлеуметтік тұрғыдан түсіндіруге,
XX ғасырдың 70- ші жылдарының бірінші жартысы қазіргі заманғы
Бұл құрылымдық дағдарыстар жекелеген салалардың дамуы арасындағы диспропорция туындайды,
Мұнай, азық - түлік, энергетикалық, шикізат дағдарыстары соңғы он
Қазіргі заманғы нарықтық шаруашылық дамуының жалпы суреті дәстүрлі схемалармен
Акселерация коэффициенті, өз кезегінде, капиталдың өсуі (ынталандыру, инвестициялар) мен
Мультипликатор мен акселератор өзара әрекеті өнімдер өндіру мен табыстардың
Аталмыш модельдің мағынасы: автономиялы инвестициялардың өсуі мультипликатор шамасына сәйкес
Сонымен, акселераторды, төмендегі формула арқылы, инвестицияларды тұтынуға деген сұраныс
А =
Бұл жерде А - акселератор
И- инвестициялар
Д - табыс (немесе тұтыну сұранысы)
Т - инвестициялар жүзеге асырылған жыл.
Мысалы, егер тұтыну сұранысының өсуі 1995 жылы және 1994
А =
Экономикалық циклді зерттеген экономистердің бәрі де белгілі бір дәрежедегі
Тұтастай алғанда, Акселератор әсері экономиканың тұрақсыздығынан туындайтын, экономикалық ауытқулар
Экономикалық өмір қарқынының төмендеуі немесе факторлардың жиынтығымен пайда болған
ІІІ Тарау. Қазіргі циклдік дамудың ерекшеліктері.
Қазіргі кезде циклдық дамудың өзіндік ерекшеліктері бар. Олар екінші
Дағдарыс кезеңі сыйпатында жаңа құбылыс – инфляция пайда болды.
Бір жағынан макроэкономиканың ғылым сіңіргіш жаңа салалар – прибор
Циклдік теорияны жасауда айрықша орынды Николай Дмитриевич Кондратьев (1892
Өрлеу
1789 – 1814 жж. 1814 – 1849
1849 – 1873 жж. 1873 – 1896
1896 – 1920 жж.
Әдетте циклдарды классификациялағанда екі критериі қолданылады: ұзақтығы немесе циклдың
1. Н.Д. Кондратьевтің циклдары немесе ұзақтығы 40-60 жылға созылған
2. Белгілі американ экономисі С.Кузнецтің (1901-1983жж.) циклдары және олардың
3. Жеке шаруашылық циклдары. Бұл 1 жылдан бастап 12-і
Қорытынды.
Капиталистік экономиканы қалыптастырудан бастап, қолайлы экономикалық ортадан қолайсыз
Экономикалык циклдер теориясы, халық шаруашылығының қозғалысын түсіндіретін экономикалық өсу
Циклдің басты қасиеті – бұл ұлттық өнімнің ауытқуы. Циклдер
Тұрақты өсу;
Өсудің біркелкі еместігі;
Ауытқу (экономиканың ауытқуы түріндегі даму).
Еркін бәсекелестік жағдайындағы экономика циклдерін түсіндірудің неғұрлым түсінікті түрі
Үш циклдік схема, яғни экономикадағы ауытқушылық процестер теориясын айрықша
Циклдік ауытқулар себептері әр түрлі көзқарастар мен реттеу проблемаларын
Экономикалық конъюнктураны жақсарту кезінде мемлекет, салық - бюджет және
Қазіргі уақытта зерттеушілер, сыртқы факторлар бұл циклдердің бастапқы серпінін
ТМД елдерінде 1990-шы жылдары экономиклақ дағдарыстың жаңа типі пайда
Қазіргі кезде циклдық дамудың өзіндік ерекшеліктері бар. Олар екінші
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының экономикасы жоғарғы деңгейде дамып келе
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Курс экономической теории/ Под ред. Чепурина М. Н. проф.
Курс экономической теории. Общие основы экономической теории, микроэкономика, макроэкономика,
Шүмеков З.Ш. Сүйіндіков Ж.С. Жаңағұлов А.Ш. « Экономикалық теория»
Гальперин В.М. Гребенников П.И. Тарасевич Л.С. «Макроэкономика» Санкт-Петербург, 1997.
Озерова О.П. Экономика для колледжей. Ростов-на-Дону: Феникс 2005
Борисов Е.Ф. «Основы экономической теории» - Москва, Высшая школа
Киселева Е.А. «Макроэкономика» Москва, Эксмо 2005.
Куликов Л.М. «Основы экономических знаний» Москва, Финансы и статистика.
9. Мостовая Е.Б. « Основы экономической теории» М: Новосибирск:
Инфра-М. 1997.
10. ДобрынинА.И. «Общая экономическая теория» Санкт-Петербург: Питер, 2001.
11. Шеденов Ө.Қ. Сағындықов Е.Н. Комягин Б.И. Жүнісов Б.А.
12. Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан – 2030»