Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Халықаралық Бизнес Академиясы
«Экономика, менеджмент және кәсіпкерлік» факультеті
«Ақша, несие және банк» пәні бойынша
Курстық жұмыс
Тақырыбы: «Коммерциялық банктердің несие саясаты»
Орындаған: К-0602 группасы, күндізгі бөлімнің 2 курс
Маркс Канат
Алматы 2007
Мазмұны
Кіріспе....................................................................................................... 3
1 Коммерциялық банктердiң несие саясатының теориялық негіздері……………………………………………………………………….
1.1 Несие саясаты: мәні, функциясы мен ролі......................................
1.2 Коммерциялық банктің стратегиясы мен тактикасы
2 Несие саясатының принциптері………………………………… 12
2.1 Несие саясатын оңтайландырудың принциптері
мен критерийлері……………………………………………………………… 12
2.2 Банктің несие саясатының түрлері..............................................… 14
3 ҚР екінші деңгейлі банктерінің ішкі несие саясатын
3.1 Банкке несие беру процесін ұйымдастырудың тәртібі.................
3.2 Коммерциялық банктің ішкі несие саясатын қалыптастыру мен
Қорытындылар…………………......................................................... 28
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...................................................... 31
КІРІСПЕ
Соңғы жылдары Қазақстанда жаңа экономикалық қатынастарға көшу жүзеге
Коммерциялық банктің несие саясатын зерттеу тақырыбы етіп таңдауымыздың
Біріншіден, банк жүйесінің құрылымы өзгерді. Банк шығармашылығындағы белсенді
Екіншіден, экономикадағы ескі әкімшілік-басқару жүйесінің түбірімен бұзылуы банк
Үшіншіден, несие нарығының дамуы (ұлттық және халықаралық) нарық
Төртіншіден, нарықтық шаруашылықтағы банктердің әлеуметтік –экономикалық ролі клиентке
Соңғы жылдардағы банктердің жабылуы да клиенттердің банктерге сенімсіздігін
Дегенмен де қазiргi таңда банке деген сенiм күшейiп
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДIҢ НЕСИЕ САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Несие саясаты: мәні, функциясы
Бастапқыда банктер тек депозиттер қабылдады, бірақ олар қаржыны
Активтер сапасы басқару сапасын білдіргенмен, басқа да факторлар
Несиеті тиімді басқарудың негізгі элементтері мынадай: жақсы дамыған
Сөйтсе де, несие саясаты несие басқарудың бүкіл процесінің
Саясат дегеніміз не? Саясат ( politike грек сөзі
Вебстер мұны белгіленген бағам деп талдайды. Үкімет, ұйым,
Саяси ықпал ету обьектісі болып табылатын қоғамдық қатынастар
Ресейдің «банк жүйесі» деген кітапта «несие саясаты –
Осыған ұқсас талдауды қазіргі батыс әдебиетінен де кездестіруге
Бұл талдаулар қазіргі отандық экономикалық әдебиеттегі несие саясаты
Біздіңше бәрінен бұрын несие саясатын экономикалық саясат ретінде
Несие саясаты біртұтас, бірақ несие және депозит сияқты
Макроэкономикалық деңгейде несие саясатын құрастыру банктік және
Қазіргі экономикалық әдбиетте мұнымен қатар комерциялық банктің несие
Бірақ кейбір экономистер бұл пікірмен келіспейді. Мәселен, М.А.Косой
Мәселен, қаржы-несие сөздігінде несие саясаты «социалистік мемлекеттің әлеуметтік
Тұжырымдамада мынадай белгілер анықталады: несие қатынастарының саласы;
Несие саясатының бір элементінің өзгеруі басқа элементтерін жекелей
Осы анықтамамен келісе отырып, мұндай макроэкономикалық амал нарыққа
М.А.Косой несие саясатын макроэкономикалық деңгейде қарастыра отырып «жалпылай
Субъективті және объективті зерттеудің дидактикалық әдісі қарама-қайшылықтардың бірлігі
Бұл әдісті банктің несие саясатын құрастыруға жатқыза отырып,
Несие саясатының мәнін қайтарымдық талаппен ресурсты тарту және
Несие саясатын зерттеу екі бағытта жүреді: бұл даму
Сонымен қорытынды жасайық. Несие саясаты күрделі құбылыс, оның
Біріншіден, несие саясаты қайтарымдық талаппен ресурсты тарту
Екіншіден, несие саясатының нысандары оның мәні мен тарихи
Үшіншіден, несие қатынастарының экономикалық (объективті) нысандарынан ұйымдастыру
Қондырма категориясы ретінде несие саясатын талдау несие саясатының
Жалпы функцияға жататындар: коммерциялық функция, яғни банктің пайда
Бақылау функциясының мәні: несие саясаты банктер мен клиенттер
Алайда бұл функцияларды құбылыстың ерекшелікті көрінісі ретінде қарастыратын
Банктің несие саясатының ролі несие ресурсын жинақтау және
Сонымен бірге макроэкономикалық деңгейде несие саясатының ұлттық табысты
Коммерциялық банктің несие саясаты қондырмалық категория негізінде банктің
1.2 Коммерциялық банктің стратегиясы мен тактикасы ретінде
Несие саясаты банктің өз қызметінде жүргізетін көп салалы
Жалпы мақсат туралы философиялық түсінік оны әрекеттің маңызды
Макроэкономикалық деңгейде ҚР Ұлттық Банкінің жетекшілігімен жүргізілетін банктердің
Комерциялық банктің жалпы мақсаты табыстылық, рентабельділік, өтімділік тәуекелді
Банк мақсатын анықтау үшін қажетті ракурс таңдау да
Аталған жеке мақсаттарды келістіру нәтижесінде мақсаттарды үйлестірудің көп
Банктің несие саясатын банк саясатының бір элементі ретінде
Талдау нәтижесі бойынша мынадай қорытындыға келуге болады: комерциялық
Барлық банктер үшін бірдей, бірыңғай несие саясаты болмайтынын
Банктер несие саясатын әзірлеген кезде өздерінің қызметіне тікелей
Банк саясаты бүтіндей және комерциялық банктің несие саясаты
Еліміздің жалпы экономикасының күйі, инфляция деңгейі, ішкі жалпы
ҚР Ұлттық Банкі мен ҚР Қаржы министрлігінің ақша-қаржы
Орталық банктің тәуелсіздік дәрежесі, банктердің еліміздің саяси өміріне
Халық табысының деңгейі, банк қызметін пайдалану деңгейі, әлеуметтік
Банк қызметінің өңірлік еркшеліктері.
Бәсеке деңгейі.
Банк өнімдері мен қызметінің бағасының деңгейі.
Қоғамның саяси деңгейі.
әлеуметтік шиеленіс.
Клиенттердің банк несиесіне деген сұранысы.
Банктің несие саясатына елміздің жалпы экономикасы сондай-ақ банк
1.3. Несие саясатын оңтайландырудың принциптері мен критерийлері
Банктің несие саясаты принциптерінің өзара ықпалы арнайы зерттеудің
Несие саясатының принциптері несие процесінің негізі болып табылады,
Банктің несие саясатының принциптері арнайы зерттеу тақырыбы болмағандықтан
Несие саясатының жалпы принциптері деп орталық банктің мемлекеттік
Банктің несие саясатының принциптері несие қатынастарының субьектілерінің
Банктің несие саясатының маңызды жалпы принциптері деп біз
Комерциялық банктің несие саясатының өзіндік принциптері төмендегідей: табыстылық,
Сонымен, банктің несие саясатының принциптерінің жүйесі бүтіндей алғанда
Комерциялық банктің несие саясатының негізгі принциптері
1-кесте.
Банктің несие саясатының принциптері
Жалпы өзіндік
Ғылыми негізделуі
Оңтайлылық
Тиімділік
Несие саясаты элементтерінің тығыз байланысы, бірлігі Табыстылық, пайдалылық
Қауіпсіздік, сенімділік
Жалпы жоғарыда аталған принциптерді сақтау банктің несие саясатының
Табыстылық принципі банк дамуының жекелеген уақыт бөлігінде орындалмауы
Бірінші суреттегі графикте комерциялық банктің табысбты жұмысы бөлігіндегі
Банк табыстылығының белгіленген мақсаттарына
жетудің жолдары.
1-сурет
Несие байланысын реттеу кезіндегі мүмкіндіктердің кешені несие саясатының
Осылайша, біздің ойымызша, комерциялық банктің оңтайлы несие
Теориялық тұрғыдан келгенде статикалық және днамикалық
Комерциялық банктің оңтайлы саясаты дегеніміз банк табысы мен
Жалпы қоғамда экономикалық қатынастарды оңтайландыру проблемасы күрделі
1.4. Банктің несие саясатының түрлері
Несие саясатының бірқатар элементтері несие саясатының түрлері туралы
Комерциялық банктің несие саясатының критерийлері бойынша
2-кесте.
Несие қатынастарының субъектісі бойынша Заңды тұлғаларға қатысты саясат
Халықпен өзара қарым-қатынастағы несие саясаты
Несие нысаны бойынша Тұтыну несиеін ұсыну бойынша
Мемлекеттік несие бойынша
Ипотекалық несие бойынша
Банк несиеі бойынша
Халықаралық несие бойынша
Мерзімі бойынша Қысқа мерзімді несие бойынша
Ұзақ мерзімді несие бойынша
Тәуекелділік дәрежесі бойынша
Агрессивті несие саясаты ;
Дәстүрлі, классикалық
Бағасы бойынша Мақсатты несие ұсыну бойынша
Мақсатсыз несие ұсыну бойынша
Рынок түрі бойынша Ақша рыногында
Қаржы рыногында
Капитал рыногында
Географиясы бойынша Банк жүргізетін несие саясаты:
Жергілікті, аймақтық деңгейде
Ұлттық деңгейде
Халықаралық деңгейде
Салалық бағытталу бойынша Несие берудегі несие саясаты;
өнеркәсіп кәсіпорны (ауыр, жеңіл, тамақ өнеркәсібі);
сауда ұйымы;
құрылыс ұйымы;
көлік кәсіпорны;
ауыл шаруашылық ұйымы;
өткізу-жабдықтау ұйымы;
байланыс кәсіпорны және т.б.
Қамтамасыз ету бойынша Қамтамасыз етілген несие беру бойынша
Қамтамасыз етілмеген несие беру бойынша
Несие бағасы бойынша Төмендегідей несие берудегі саясаты:
-стандартты несие
жеңілдікті несие
проблемалық несие (жоғары пайызбен)
Несие беру әдісі бойынша Қалдығы бойынша несие бергенде
Айналымы бойынша несие бергенде
Несиетік саясат түрлерін сыныптамалаудың негізінде түрлі критерийлер жатыр.
Несиетік саясат банктердің ең алдымен банк пен оның
Түрлеріне қарамастан банктің несие саясатының ішкі құрылымы болады.
Шетелдік экономикалық оқулықтарда несиетік процесті ұйымдастырудағы банктің
Мысалы, Дүниежүзілік банктің «Банк ісі және инвестицияны қаржыландыру»
Несиетік саясаты әдістемелік тұрғыда оңтайландырудың отандық және әлемдік
Несиетік саясаттың жалпы ережелері мен мақсаттары.
Несиетік операцияларды басқару аппараты және банк қызметкерлерінің өкілеттілігі.
Несиетік келісім-шарттың әр түрлі кезеңдерінде несиетік процесті ұйымдастыру.
Банктік бақылау және несиетік процесті басқару.
Несиетік саясатты қалыптастыру және несиетік процесті ұйымдастыру барысындағы
Банктің несиетік саясаты, біріншіден, клиенттер мен несиетік құралдарды
Жалпы, несиетік саясатын стратегиясы нақты банктің несие рыногындағы
2. ҚР ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙДЕГІ БАНКТЕРІНІҢ ІШКІ НЕСИЕТІК САЯСАТЫНЫҢ
2.1 Банктің несие беру процесін ұйымдастыру тәртібі.
Әрбір комерциялық банктің өзінің (ішкі) несие саясаты
Несие процесі өтілімді өңдеуден басталады және несиетің толық
1-кезең. Несиетік өтінімдерді жинау.
2-кезең. Клиенттермен әңгіме жүргізу.
3-кезең. Несиеті беру туралы және оның формасы туралы
4-кезең. Несиетік мәліметті рәсімдеу.
5-кезең. Несие алған клиенттермен жұмыс.
6-кезең. Несиеті пайызымен қайтару және несиеті жабу.
1-кезеңде несиете сұраным туралы ақпарат жиналып, оған талдау
Несиетік өтінім.
Қарыз алушының анкетасы.
Шаруашылық субьектісі жарғысының көшірмесі.
Құрылтайшылық келісім-шарттың көшірмесі.
Мемлекеттік тіркелу туралы куәлік.
Стат басқармасының тіркеу карточкасы.
СТН растамасы.
Өткен 2 жыл ішіндегі және осы жылғы есеп
Несиеорлық және дебиторлық қарыздың (оның пайда болу себебі,
Қарыздар мен №2 карточканығ жоқтығы туралы қызмет көрсетуші
Бюджет төлемдері бойынша қарыздың жоқтығы туралы салық комитетінің
Техникалық-экономикалық негіздеме немесе бизнес-жоспар.
Контрактілер, келісім-шарттар (технология мен жабдықтарды, шикізаттар мен материалдарды
Кепіл және кепілдемелік құжаттар.
Несие тарту және кепіл салуға келісім туралы акционердер
2-кезеңдегі банктің бастамасы – клиенттің несие төлеу қабілеті
Қарыз алушының несие төлеу қабілеті – шаруашылық субьектісінің
Қарыз алушының несие сұраған жазбаша өтінімін алғаннан кейін
Несие төлеу қабілетіне алдын ала талдау жасау кезінде
Қарыз алушының құрылтайшылық құжаттарының (жарғы, ережелер, келісім-шарттар, тіркелуі
Банк құқығын анықтау мақсатында, қолданыстағы заңдылыққа сәйкес берілген
Қарыз алушының құжаттарды өткізген кезі кездескен жок па;
Шаруашылық субьекті басшыларының жауапкершілігі мен біліктілігі қандай?
Несие алушының қаржылық жағдайын талдау оның қаржылық-шаруашылық қызметіне
Материалдық запастың қозғалысы;
Ақшаның қозғалысы;
өнімнің өзіндік құны;
пайда;
тұрақты және айналым капиталын орналастыру.
Қарыз алушының қаржылық-шаруашылық қызметіне элементті талдау жасаудың маңызды
Үстеме шығындарға қатысты өзіндік құнды талдаудың маңызы зор.
Қарыз алушының есепайырысуы ақша қозғалысының негізін құрайды.
Тұрақты және айналым капиталының орналасуына талдау жасау кезінде
Қарыз алушының несие төлеу қабілетіне талдау жасау қарыз
3-кезеңде банк клиент өткізген құжаттармен мұқият танысып, несие
клиенттің өтінішін бағалау (қарыз алушыдан ақпарат алу; ақшаны
несиені жабу көздеріне талдау жасау;
несиені жабуға кедергі жасайтын тәуекелдерді бағалау.
Қарыз алушыда несиені жабудың үш көзі бар:
Ағымдағы кассалық түсімдер (cash flow);
Активтерді сату;
Басқа да қаржы көздері (ақша қарызын қосқанда).
Банк үшін ең бірінші өтеу көзі маңызды, яғны
Ағымдағы кассалық түсімдердің сальдосы = таза операциялық
Осы кезеңде жоғары тәуекел дәрежесі бар несиелерді сақтандыру
4-кезең. Несие беру туралы шешім қабылдағаннан кейін мынадай
5-кезеңде банк клиентпен несие алғаннан кейін жұмыс істейді.
6-кезең – несиетің пайыздармен қайтарылуы және несие ісінің
Банк өтеудің төрт тәсілін қолданады:
Тең бөлінген төлем
Негізгі қарызды біркелкі азайту
Төлем мерзіміне дейін пайызды төлеу
Несиетің әрекет ету мерзімінің соңында пайыздар мен негізгі
Негізгі қарызды біркелкі азайту негізгі қарызды бүкіл
Төлем мерзіміне дейін пайызды төлеу дегеніміз – негізгі
2.2 Комерциялық банктің ішкі несие саясатын
Банктің заңдық тұлғаларға несие беру операциясы, ең табысты
Мысалы, нарықтық жағдайда істеудің көп жылдық тәжірибесіне сүйенген
Нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты Қазақстанда да несие төлеу
Осы тарауда несие берудің бірінші кезеңіне – несие
Банк қызметкері клиентке несиетің шарттары жөнінде қажетті ақпарат
Мұндай есеп беру түзетіліп тұрады және клиенттік банкке
Мұндай есеп берулерден несие инспекторы болашақ клиентпен жеке
Несиетік өтінімдер мен ілеспе құжаттарды мұқият зерделегеннен кейін
Әңгіме барысында қарыз алушы компаниялық жұмысындағы ұсақ-түйекті білудің
Несие берудің бірінші кезеңінде банк мынаны анықтап алу
А. Қарыз алушының салмақтылығын, сенімділігін және несие төлеу
Ә. Несиетік өтінімнің негізділігі және несие қайтаруды кепілдік
Б. Несиетік ұсыныстың банктің несие саясатына және оның
Екінші сұрақ несие беруші банктен стандартты үлгідегі анкетаны
Несиеке баға беру үшін банктің қаншалықты құзырлы екендігіне
Несие жұмысын жүргізетін қызметкер алдын ала жасалған талдауға
Егер мүмкін болса, баяндамаларды тәуелсіз қаржы сарапшысы әзірлеу
1.Кәсіпорынның жылдық (ең дұрысы алты айлық және
2. Сұралған несиетің түріне қарай нақты запас құрылымы,
3. Несиетен түсетін қаржының кәсіпорынның алдағы қаржылық жағдайына,
Басшылық туралы резюме;
Қаржыландырылатын жобаның, өнімнің немесе қызметтің сипаттамасы;
Сала мен рынокқа талдау жасау;
Маркетинг, өндіріс және басқару жоспарлары;
Қаржылық жоспар (әр түрлі нұсқалары көрсетіледі);
Ақша қозғалысының болжамы (әдетте қарызды жабу кезіндегі);
Шамаланған қаржылық есеп.
4. Егер несие жеке адамға немесе корпоративтік емес
Өнеркәсібі дамыған елдерде қарыз алушылардың несие төлеу қабілетінің
Қаржыландыру мақсаты, несиеті жабу көздері, қарыздың қайтуын кешіктіретін
Әлемдік банктің экономикалық даму институты талдауда коэфициенттердің бес
Өтімділік коэфициенттері. Ол фирманың өзінің қысқа мерзімді міндеттемелері
Тиімділік немесе белсенділік коэфициенттері. Сауданы күшейту үшін фирма
Қаржылық леверидж (тетік) коэфициенттері. Ол фирманың әрі
Операциялық коэфициенттер және пайда түсіру коэфициенттері. Ол фирманың
«Нарықтық» коэфициенттер. Ол фирма капиталының нарықтық қаржылық бағасын
Егер коэфициенттерді талдау бұған дейінгі тарауларда қаралса, ақша
Ақша қозғалысына талдау жасағанда, клиенттің қарызды жабу қабілетін
Қазіргі өзара төлем проблемалары өткір тұрған жағдайда, кәсіпорында
Ақша қозғалысына талдау жасау үш бағыт бойынша жүргізіледі:
Ағымдық қызметте ақшаның кіруі негізінен тауарлар мен өнімдерді
Инвестициялық қызметте ақша негізгі құралдар мен басқа
Қаржылық қызметте ақшаның кіруі мен шығуы ұзақ
Қызмет түрлері бойынша ақшаның кіруі мен шығуы, сондай-ақ
Алайда, тікелей тәсілде пайда (шығын) ақша көлемінің өзгерісі
Мысалы, негiзгi құралдардың амортизациясын есептеу ақша көлемiнде қамтып
Бұдан әрi ақшаның түсiмi мен оның шығысын болжап
Клиенттiң несие төлеу қабiлетiнiң деңгейi туралы тұжырым соңғы
ҚОРЫТЫНДЫ
Соңғы жылдары заңды тұлғалармен несие бизнесі төлемсіздік тәуекелінің
Теориялық тұрғыда мұндай тексеру жалпы фирманың экономикалық көрсеткіштерін
Несие мекемелері несие қабілетін талдау әдістерін жетілдіруді қажетсінеді.
Экономикалық көрсеткіштермен қатар клиенттің ағымдағы жай-күйі мен болашағы
Клиенттерге қызмет көрсетіліп кеңес берілетін, несиетік өтінімдерге маркетинг
Осылайша мәселен нақты мәміленің нысанына сыртқы фактордың ықпалы
Техникалық білімдер саласында банк қызметкерлерінің біліктілігін жоғарылату маңызды.
Шағын банктердің несие қабілетін талдау саласында әлсіз болуы
Шағын банктердің өзара ақпарат алмасып, ынтымақтасуы жетілдірілмеген. Болашақта
Сандық және сапалық ақпаратты тиімді әрі жүйелі өңдеу
Егжей-тегжейлі талдауды жүйелеу және оны ортақ бір талдауға
Бірақ жүзеге асыруға дайын толыққанды тұжырымдама жоқ. Мұндай
Клиенттің несие қабілетін бағалау үшін ағымдағы мәліметтерді пайдалану
Комерциялық банктегі несие саясатын оңтайландыру бағдарламасының теориялық және
Қазақстанда өтпелі кезеңде банк қызметін қайта құру талдауы
Жазбаша құжат түрінде саясат баяндалмаған;
Портфельді үйлестіруге қатысты шектеулердің болмауы;
Несие берілетін саланың әлсіз талдауы;
Қарызгерге үстірт қаржылық талдау жасалуы;
Кепілзаттың қолдан өсірілген құны;
Клиентпен байланыстың жетімсіз болуы;
Несие беру процесінде тексерудің жетімсіздігі және баланстың болмауы;
Несие сапасы төмендегенде кепілзат құнын арттырудың мүмкін болмауы;
Қарыз құжаттарына тиісті бақылау болмауы;
Қарызды шектен тыс пайдалану;
Толық емес несие құжаттамасы;
Несие процесін тиімді бақылап аудиттің өз дәрежесінде болмауы.
2. Бұл кемшіліктер несие портфелінің әлсіздігін танытады.бір салаға
3. Несие портфелін кешенді бағалау ғана белгілі бір
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Панова Г.С. Кредитная политика коммерческого банка. – М.:
Бор М.З., Пятенко В.В., Стратегия управления банковской деятельностью.
Винсент Дж. Лав. Послания Эрнст энд Янг. Как
Кучукова Н.К. Роль банков в развитии казахстанской экономики
Положение НБ РК от 5.09.2002 года №456
Лаврушин О.И. Кредит как экономическая категория социализма. –
Т.Д. Маслова, С.Г. Божук, Л.Н. Ковалик. Маркетинг. –
Общая теория денег и Кредита: Учебник для вузов
Банковские учреждения в развивающихся странах. Том 1. Укрепление
Сединин А. Кредитная политика и кредитная культура: отражение
Банковское дело: учебник/ Под ред. Лаврушина О. И.
12. Методика расчета финансового состояния заемщика и определение
его рейтинга (при текущем мониторинге), утвержденная КОМАПом
13. «Правила начисления вознаграждения (интереса) по Кредитам,
ссудам и депозитам НБ РК» от 20.09.1999 г.
14. Правила ведения документации по кредитованию банками второго
уровня" от 16. 08. 1999 г. № 276
15. "Положение о классификации активов банка условных
16. Парламант Республики Казахстан. Закон РК № 2444
года. О банках и банковской деятельности в РК.//
17. Усоскин В. М., "Современный коммерческий банк: управление
18. Рид Э., Коттер Р., «Коммерческие банки»,
19. Гузов К. Формирование оптимального портфеля
20. А.И. Ольшанский. Банковское Кредитование: российский и
31
2
Пайда
В
А
кезең