МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.....................................................................................................................3
1 ТАРАУ ИНВЕСТИЦИЯ ТАРТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ
1.1 Иивестициялардың әлеуметтік-экономикалық мәні……………………………..…...6
1.2 Шетел инвестициясын мемлекеттік реттеудің шетелдік іс-тәжірибесі …………......22
2 ТАРАУ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРГЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒА
2.1 Шетел инвестициясын тартудың нысандары және олардың
2.2 Шетел инвестициясын пайдалануды талдау.............................................................46
3 ТАРАУ ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ........................................................................................................60
3.1 Шетел инвестициясын реттеу механизміне методологиялық тұрғыдан
3.2 Шетел инвестициялары және ұлттық экономикалық
ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................78
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.................................................................81
КІРІСПЕ
«Қазақстан 2030» атты ұзақ мерзімді стратегияда еліміздің басты басымдықтарының
Инвестициялық активтілік және экономикалық өсу көптеген мемлекеттерде шетел капиталымен
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі Қазақстан экономикасына тән сипат өндірістегі негізгі
Отандық кәсіпкерлер тек жаңадан пайда болып жатыр, сондықтан оларда
Дағдарыс жағдайынан шығу үшін елде негізгі салалардағы өндіргіш күштерді
Осындай көптеген шешілмеген шараларды шешу үшін Қазақстан Республикасының экономикасына
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде шетел инвестициясын тартумен байланысты сұрақтар
Өтпелі кезеңде инвестициялық саясаттың басымдықтарын айқындау, шетел инвестицияларын тарту
79айда осы көп қатпарлы мәселенің бірқатар сұрақтары өз шешімін
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып республикаға шетел инвестициясын тартудың және
Қойылған мақсатқа сәйкес келесідей жұмыстарды шешу қажет:
инвестициялардың әлеуметтік-экономикалық мағынасына экономикалық әдебиеттерде кездесетін көз-қарастар бойынша анықтама
экономикасы дамыған елдердегі инвестициялық процесстерді реттеудің іс-тәжірибесін қарастыру;
елімізге шетел инвестициясын тартудағы және оны пайдаланудағы ең тиімді
шетел инвестициясы есебінен инвестициялық жобаларды тиімді қаржыландыру механизмін қарастыру.
Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық негіздері болып отандық және
1 ТАРАУ ИНВЕСТИЦИЯ ТАРТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ
1.1 Инвестициялардың әлеуметтік-экономикалық мәні
Қазіргі экономикалық әдебиеттерде инвестиция термині әртүрлі түсіндіріледі. Кейбір авторлар
Өз заманында Дж.М.Кейнс инвестицияға классикалық анықтама берген. Оның пайымдауы
Көптеген анықтамаларда инвестицияларды ақшалай салымдарға теңестіреді. Мұндай түсінікпен менімше
Көптеген авторлар күрделі қаржы мен инвестициялардың бір-бірінен айырмашылығы жоқ
Тек нарықтық экономика жағдайына өту жоспарлы экономикаға ғана тән
Қазақстан Республикасының “Шетел инвестициясы туралы” заңында “инвестиция” ұғымына жаңа
Менің ойымша, күрделі салымдарға қарағанда инвестиция түсінігі анағұрлым ауқымырақ,
Инвестициялаудың соңғы нәтижесі материалды байлықты құру және көбейте түсу,
Әртүрлі инвестициялардың қозғалысында айырмашылықтар болуы мүмкін. Сондықтан оларды айыра
нақты инвестициялар, яғни тікелей салынатын;
портфельді инвестициялар, яғни қаржы құралдары арқылы салынатын.
Аталған екі инвестициядан басқа интеллектуалды инвестицияларды айтуға болады, яғни
Инвестициялау объектілері Негізгі өндірістік, өндірістік емес және материалды қорлар
Пайдалану салалары Экономиканың нақты секторы Қаржы-банк секторы
Пайдалану мақсаты Жаңа материалды активтерді құру Шығып қалып отырған
ның инвестицияға трансформациялануы Материалды активтердің ғылыми техникалық, сапалық және
Инвестициялаудың негізгі мақсаты Материалдық байлықты және материалдық емес сипаттағы
Кесте 1. Инвестициялаудың сызбанұсқасы
*ШереметВ.В.«Управлениеинвестициями».М.1998 Енді портфельді және тікелей (нақты) инвестицияларды салыстырып
Нақты инвестициялар экономикаға капитал салымының тікелей және ұзақ мерзімді
Нақты инвестициялар тек салынған капиталдан табыс таппай және де
Нақты инвестициялар жоғары рентабельді болып саналады, себебі уақыт өткен
Нақты инвестициялар портфельдікке қарағанда жұмыспен қамтылуға, ішкі нарыққа көп
Нақты инвестициялар мемлекеттің халықаралық еңбек бөлінісіндегі орнына және ұлттық
Шетелдік фирмалардың мемлекеттегі позициясын бекітуге әсерін тигізеді .
Инвестициялардың мақсатты бағытына және пайдалану сферасына
байланысты 3 типін бөліп көрсетуге болады:
Материалды активтерге инвестициялар, яғни капиталдың ғимараттарға, қызмет ету мерзімі
Қаржылық активтерге инвестициялар, яғни қаражаттың бағалы қағаздарды сатып алуға
Материалды емес активтерге инвестиция, яғни қаражаттың патенттер, лицензиялар сатып
Инвестиция типтерінің барлығы дерлік мемлекеттің шаруашылығының дамуына өз үлестерін
Жиынтық инвестициялар;
Таза инвестициялар, яғни негізгі капиталдың өсуіне бағытталған;
Шығындарды жабатын инвестициялар деп бөлуге болады.
Жиынтық инвестициялар жаңа құрылысқа, өндіріске қажетті құралдарды алуға және
Ал, таза инвестициялар, белгілі-бір мерзімдегі жиынтық инвестициялардан амортизациялық аударымдарды
Ал егер таза инвестициялар соммасы оң мәнге ие болса,
Барлық қарастырылған типтерді топтастырып келесідей жіктелінім түрінде көрсетуге болады
пппп
Сызба 1.Ивестициялардың жіктелінімі
*Фишер С.,Дорнбуш Р.,Шмалензи Р.«Инвестиции»
Мультипликативті нәтиженің мәні инвестициялық шығындардың өндіріс көлеміне әсерін ұлғайту
Инвестициялық қызметті активтендіруде тікелей шетел инвестициясы үлкен рөл атқаруы
Әлемдік тәжірибеде қабылданған анықтамаларға сәйкес, компаниямен басқа мемлекеттегі компанияның
Нақты шетел инвестициясы жаңа құбылыс болмағандықтан (АҚШ-да олардың тарихы
Дүниежүзілік шетел инвестициясының 2001-ші жылғы ағымы, олардың кейінгі дамуымен
Кесте 2
Нақты шетел инвестициясының қозғалысы (млрд.долл.)*
2000 2001 2002 2003 2004 2005
НШИ-ның жалпы экспорттық көлемі 53,7 86,0 131,0 154,0 189,3
АҚШ 13,2 18,7 31,0 16,2 31,7 36,4
Жапония 6,5 14,5 19,5 34,2 44,1 48,0
ЕЭО 23,1 40,6 62,4 76,0 89,1 96,0
Франция 2,3 5,3 8,8 12,7 18,1 26,6
Германия 4,9 10,0 9,1 11,4 14,2 22,5
Ұлыбритания 10,7 17,2 31,4 37,3 35,6 17,5
НШИ-ның жалпы импорттық көлемі 33,4 58,7 92,0 120,5 155,0
АҚШ 19,0 34,1 46,9 58,4 72,2 25,9
Жапония 0,6 0,2 1,2 0,5 1,1 1,8
ЕЭО 12,2 17,1 34,0 49,5 69,8 72,2
Франция 2,2 2,8 4,7 7,2 9,7 8,1
Германия 0,5 1,1 1,9 1,0 6,8 1,5
Ұлыбритания 4,7 7,3 14,1 18,3 28,8 31,6
*Bank for international settlements мәліметтері бойынша құрастырылған.
Инвесторлардың дамушы елдерге деген сенімсіздігінің өсуіне қарамастан, ондай елдерге
Қазақстанның шетел инвестицияларына мойын бұруы, оның стратегиялық және өтпелі
Ұлттық экономиканы қайта құрылымдау;
Аймақтардың әлеуметтік және экономикалық дамуындағы диспропорцияларды жою;
Мемлекеттің экспорттық потенциялын нығайту;
Импорт алмастыру өндірісін дамыту;
Экономикадағы бәсекелестікті дамыту;
Нарықтық инфрақұрылымды дамыту;
Шетелдік технологияларды, ноу-хау және басқарудағы іс-тәжірибені тарту және т.
Қазіргі таңда шетел инвестициясын тарту процесін, Қазақстан Республикасындағы және
Нақты шетел инвестициясы халықаралық инвестициялық қызметте инвесторды қабылдаушы мемлекет
Нақты шетел инвестициясының шетелдік несиелермен салыстырғандағы тағы да біраз
Нақты шетел инвестициясының өсімі бір-бірімен байланысты проблемаларды шешуге мүмкіндік
Нақты шетел инвестициясының негізгі мақсаты - экономикалық өсудің жоғарылауы
Шетел инвестициясының рөлі өндірістің материалдық және материалдық емес факторларымен
Қытайдың іс-тәжірибесін мысалға келтірсек. Шетел инвестициясын тарту көлемі бойынша
Нақты шетел инвестициясын талдау объектісі ретінде пайдалануым келесідей жағдайлармен
Нақты шетел инвестициясы инвестициялық ағымның үлкен бөлігін алып жатыр.
Нақты шетел инвестициясының кешенділігі. Расында да ол тек қаржы
Жүргізілген талдаудан байқағанымыздай, Қазақстан экономикасында нақты шетел инвестицияларына басымдықты
1993 ж. бастап Қазақстанға қарыз, несиелер түрінде және де
Кесте 3
Қазақстандағы шетел инвестициясының көлемі және құрылымы
Годы
Қарыздар Несиелер Тікелей инвестициялар Барлығы
2000-2003 Абсолютті 1890,1 1250,1 2633,4 5775,6
% 32,7 21,6 45,7 100
2004 Абсолютті 303,4 528,1 1417,3 2248,8
% 13,5 23,8 63,0 100
2005 Абсолютті 850,2 279,2 3182,5 4312,6
% 19,7 6,5 73,8 100
*Қазақстанның инвестициялық мүмкіншілігі. Алматы 2004
Сонымен шетел инвестициясын тартудың жағымды жақтарымен қатар, жағымсыз жақтары
Өнімді немесе пайданы бөлу шартындағы қатысушылық (ӨБШҚ), мүмкінді тәуекелдің
Кесте 4
Нақты шетел инвестициясын тартудың параметрлері*
Қатысушылықтың түрі Капитал тарту түрі Негізгі өндіріс қорларына
Концессия НШИ Тікелей Р+Нп 100%
ӨБШҚ НШИ Тікелей Дпр/Дп:Р+Пн *
МТИЖ НШИ Тікелей П-Пу *
*Қазақстанның инвестициялық мүмкіншілігі
Шартты белгілері:
Р-роялти;
П-пайда;
Дп- пайдадағы үлесі; Пн- табыс
*- қатысушылық түріне байланысты;
Пу- қызмет үшін төлемдер.
Концессия
Концессия – ұзақ мерзімді жалдың ерекше түрі, яғни мемлекеттің
Табу құқығы қабылдаушы мемлекетке, ал өндіріс құралдары және өндірілген
Концессиялық келісімдер жер қойнауы толық зерттелмеген, болжамданған ресурстар аумағы
Сондықтан концессиялық типтегі келісімдерді, тек зерттеу мекені қиын жердегі
Өнімді немесе пайданы өзара бөлу шартындағы келісім (ӨБШҚ)
Бұл қатысушылықтың түрі, келісімдегі жобаны толығымен немесе біртіндеп қаржыландыру
Алғашқы кездері қабылданып жүрген келісім шарттарда, шетелдік тараптың роялти
ӨБШҚ ресурстық жағдайы жақсы, бірақ қаржылық жағдайы нашар мемлекеттер
Мүмкінді тәуекелдің инвесторға жүктелуі бойынша келісім (МТИЖ)
Мұндай келісім пайдалы қазбалар жерін зерттеген кезде кең қолданылады.
Ортақ кәсіпорын (ОК)
Сыртқы экономикалық байланыстың перспективті түрі болып ортақ кәсіпорындар есептеледі.
Ортақ кәсіпорындардың ұйымдық-құқықтық формасы әдетте жауапкершілігі шектеулі серіктестік ретінде
Аталған барлық шетел инвестициясын тартудың түрлері өмір сүру құқығына
1.2 Шетел инвестициясын мемлекеттік реттеудің шетелдік іс-
Кейбір дамыған мемлекеттерде шетелдік инвестициялардың қызметін реттейтін арнайы заңдар
Көптеген дамыған мемлекеттерде шетелдік компаниялардың қызметін реттейтін арнайы мемлекеттік
Құрама Штаттарындағы шетел инвестициясы жөніндегі комитет
Ал, шетелден басқарылатын компаниялар үшін келесідей шектеулер бар: мұндай
Сауда министрлігі “Invest in the USA” атты бағдарламасы арқылы
Шетел инвестицияларына мәліметтік және кеңестік көмек көрсететін бірнеше ұйымдар
Шетел инвестициясын ынталандару мақсатымен Жапонияның даму банкісі шетелдік кәсіпкерлерге
1993 жылдан бастап жартылай мемлекеттік шетел инвестициясын дамыту корпорациясы
Европалық одаққа мүше елдердің іс-тәжірибесіне назар аударсақ.Францияда шетел инвестициясына
Егер компанияда шетелдік капитал 20% астамын құраса, онда ол
Капитал салымын құптау, оның ішінде: жалпы ұлттық мағынаға ие
Экспортты құптау, яғни Британиялық сыртқы сауда кеңесі мен экспорттық
Жұмыспен қамту және қызметтер жөніндегі комиссияның персоналды оқытуға субсидиялар
Солтүстік Ирландияның дамуын құптау, онда кәсіпкерлер үшін өте тиімді
Ақпараттық және кеңестік көмекті шетел инвесторларына Invest in Britain
Қытайдың шетел инвестицияларын тартудағы іс-тәжірибесі назар аударарлық. Шетел инвестициясын
БҰҰ-ның зерттеулері бойынша шетел инвестициясын реттеу келесі бағыттарда жүргізіледі:
Жұмыспен қамтудың кеңеюіне және жергілікті персоналды дайындықпен қамтамасыз етуге;
Жергілікті ресурстардың пайдалану дәрежесін көтеруге;
Жергілікті инфрақұрылым деңгейін көтеруге;
Қабылдаушы экономикалардың технологиялық потенциялының дамуына;
Төлем балансының жағдайын жақсарту .
Мемлекеттік реттеу шетел инвестициясы ағымының көлемін анықтаған кезде, оның
әкімшілік-тіркеулік шаралар, яғни шетел инвестициясын құюға рұқсат алу, оларды
шетел инвестициясын бақылау және олардың салалық құрылымын қадағалау шаралары;
валюталық қадағалау және табыстардың шетелге аударылуын қадағалау шаралары;
бағаларды қадағалау шаралары;
қоршаған ортаны қадағалау шаралары;
салық саясатындағы шаралар;
бюджет саясатындағы шаралар;
табыстар саясатындағы шаралар;
сыртқы сауда саясатындағы шаралар.
Алғашқы бес құрал шектеуші сипатқа ие болса, соңғы төртеуі
Қорытындылай келе, шетел инвестициясын мемлекеттік реттеудің тиімділігі, олардың инвестициялық
Шетел инвестициясын мемлекеттік реттеудің мақсаттарына сәйкес үш топқа бөлуге
қабылдаушы мемлекет экономикасындағы ресурстардың бөліну құрылымын өзгерту;
үкіметтің алатын табыстарын өсіру;
қабылдаушы елдегі резиденттерге ТҰК-дан келетін инвестиция есебінен түсетін табысты
Қабылдаушы мемлекет экономикасындағы ресурстардың бөліну құрылымын өзгерту мақсатында мемлекет
2.1 Шетел инвестициясын тартудың нысандары және олардың
Шетел инвестициясын барынша тиімді пайдалану, олардың нысандарын дұрыс тактикалық
Шетел инвестициясын тарту нысанын таңдаған кезде келесідей критерияларды басшылыққа
Қызмет атқару сферасы және өнім түрі (қиын технологиялы, ғылымды
Жобаның масштабы (ұсақ, орташа, ірі);
Шетел инвестициясын тартудың стратегиялық мақсаты (құрылғыларды импорттаудан өндірістік-басқарушылық іс-тәжірибесін
Шетел инвестициясын тарту практикасын анықтай келе, Қазақстан Республикасының экономикасына
Шетел капиталының инвестициялық қызметінің дамуын бірнеше этапқа бөлуге болады.
1993 жылдан бастап жекешелендіруде шетел капиталының қатысуына байланысты, ҚР-ның
Кесте 5
1993-1994 жылдар аралығындағы ҚР-ның жекешелендіру процесіне шетел фирмаларының қатысуы*
Кәсіпорын Шетелдік инвестор Сату бағасы
Млн. долл. Әкелуге тиісті инвестициялар
Млн. долл.
Алматы темекі фабрикасы Philip Morris 96 200
Шымкент кондитер фабрикасы Nabisko 25 48
Алматы және Қарағанды маргарин зауыттары Unilever 17 48
*ҚР-ның статистика агенттігінің мәліметтері бойынша құрастырылған. Алматы 1995ж.
1994 жылдан бастап шетел капиталын жекешелендіру қорларына салуға рұқсат
Шетел инвесторларына келесідей талаптар қойылды: инвестициялар инвестициялық бағдарламасы жасалынған
Қазақстан экономикасына табысты инвестициялаудың бірі ретінде “ИспатҚармет”АҚ мысалға алсақ.
Өндіріс тиімділігін арттыру мақсатымен арнайы шаралар өткізілген болатын. Кейбір
өндіріс қуаттылығын көтеру;
энергияға қатысты комбинаттың тиімділігін арттыру;
экологияны жақсарту;
сапалы болат маркаларын өндіруге жоғарғы технологияларды пайдалану;
көлік шығындарын азайту мақсатымен қымбат өнім өндірісі қарастырылған.
Қазіргі таңда өнім ассортиментін кеңейту мақсатында бірнеше жобалар іске
“ИспатҚармет” халықаралық нарыққа шығу жоспары негізінде тұтынушыларға тауарды алуға
Қаржылық, өндірістік, маркетингтік және жабдықтау жүйелерін біртұтас қылатын ақпараттық
Сурет 1 1996-2000 жылдар аралығындағы АТК -сымен жүзеге асырылған
* АТК компанияның мәліметтері бойынша
Қазақстанда “Филипп Моррис” компаниясы өз қызметін инвестициялық міндеттемелерге сәйкес
Кесте 6
АТК-ның өндіріс көлемі (млн.дана)*
1995 2000 2004
Ішкі нарыққа арналған жергілікті маркалар 9536 11357 13522
Ішкі нарыққа арналған халықаралық маркалар - 2645 4067
Экспорттқа арналған халықаралық маркалар - - 381
Барлығы: 9536 14002 17970
*АТК-ның өндірістік жағдайы
Жекешелендірілген уақыттан бастап АТК Қазақстандағы ірі инвесторлар қатарына қосылғанымен
Сурет 2. 2000 - 2005 ж.ж. аралығындағы АТК
* АТК мәліметтері бойынша
Үкіметтің шешіміне байланысты инвестициялық конкурстар негізінде мұнай-газ саласындағы бірқатар
“Шымкентнефтеоргсинтез” АҚ-ның 90% акциясын “Виол-Мунай” (Швейцария) фирмасы;
“Южнефтегаз” АҚ-ның 90% “Харрикейн Кумколь ЛТД” (Канада) фирмасы;
“Актюбемунайгаз” АҚ-ның 60% акциясының Қытай Ұлттық мұнай корпорациясы;
“Маңғыстаумұнайгаз” АҚ-ның 60% акциясының Central Asia Petroleum индонезиялық компаниясы;
“Қаражанбасмұнай” АҚ-ның 95% акциясын “Тритон” (Канада) фирмасы сатып алған.
Жылдамдатылған жекешелендіру процесі отандық ғалымдардың және өндірісшілердің наразылығын тудырды.
Қазақстандағы көптеген кәсіпорындарды шетелдік және отандық инвесторлар емес, алаңдаушылық
Осыған байланысты мемлекеттік бюджетке ірі көлемді табыстар әкелетін, ұлттық
Біздің елде шарттағы талаптарды орындамаудың салдарынан келісім-шартты бұзу іс-тәжірибесі
Ортақ кәсіпорындардың сыртқы сауда айналымы 2000 жылы 1997 жылмен
Қазақстанда шетелдік капиталдың қатысуымен құрылған бірнеше ортақ кәсіпорындар бар:
Ортақ кәсіпорындарда өндірісті диверсификациялау дәрежесі өте жоғары, яғни әрбір
Консорциумның қатысушылары “үкіметтік” және “корпоративтік” деп бөлінеді. Үкіметтік болып
Келісім-шартқа сәйкес, американдық “Шеврон” корпорациясы “Тенгиз” мұнай мекеніне 25-30
Айта кету керек, мемлекетке шетел инвестициясын тартуды ортақ кәсіпорындар
Солтүстік Каспий бойынша өнімді бөлу келісіміне (продакшен-шеринг) қатысушы Қазақстан
“Маңғыстаумұнайгаз”АҚ келісім-шарт, яғни Маңғыстау облысындағы 15 мұнай-газ мекендерінен көмірсутек
“Тюркийе Петроллери Аноним Ортаклыгы” (ТПАО) түрік компаниясымен келісім-шарт, яғни
Алайда, көптеген келісім-шарттар жасалғанменде шетел инвестициясының көптеп келуі болмады.
Ортақ кәсіпорын құрудың өзіндік ерекшеліктері бар: қатысушы тараптар кәсіпорынның
Қазақстандағы ортақ және шетел кәсіпорындарының қызметінің негізгі көрсеткіштері 6
2004 жылғы ОК-дың жарғылық қорының жалпы соммасы небарі 57482
Кесте 7
2002-2005 жылдар аралығындағы Қазақстандағы шетел капиталы бар кәсіпорындар қызметінің
2002 2003 2004 2005
Қазіргі кездегі ортақ және шетел кәсіпорындарының саны, дана 260
Жыл соңындағы жарғылық қор, млн.теңге 222 14808 57482 93055
Капитал салымын пайдалану, млн.теңге 41 7762 46284 9402544,3
Өнім өндірісінің көлемі, млн.теңге 352 28823 16572 181418
Экспорт, млн.долл. 164 371 1510 1503
Импорт, млн.долл. 83 218 796 986
*ҚР-ның статистика агенттігінің мәліметтері бойынша құрастырылған.
Қазақстан өнеркәсібіндегі шетел инвестициясының қатысуымен құрылған кәсіпорындардың көбісі жарғылық
8 кестедегі мәліметтерге сүйенсек, инвесторлардың қызығушылығы өндіріске қарағанда делдалдық
Кесте 8
ҚР-ғы шетел инвестициясының қатысуымен құрылған кәсіпорындардың қызмет істеу сфералары
Ортақ кәсіпорындар Шетелдік кәсіпорындар
Делдалдық және кеңестік қызметтер 14,2 11,6
Сауда, автокөліктерді жөндеу 43,0 58,9
Тамақ өнімдері өндірісі 7,5 4,1
Құрылыс
4,0 3,8
Көлік және байланыс
10,5 9,6
Химиялық және нефтехимиялық 3,9 3,2
Қара және түсті металлургия 4,2 11,4
*ҚР-ның статистика агенттігінің мәліметтері бойынша құрастырылған.
Осылайша република экономикасына жағымсыз жағдайдың қалыптасып келе жатқанын көруге
- шетел инвестицияларының көп бөлігі жекелеген инвесторлар есебінен болуы,
- тұрақты орташа инвесторлардың жоқтығы.
Осыған сәйкес елдің басыңқы салаларына және аймақтарға келетін шетел
Шетел инвестициясының қатысуымен құрылған кәсіпорындар жұмыспен қамтамасыз ету мәселесіне
1994 жылдан бастап шетел инвесторларының өз үлестерін 100 пайыздық
Тағы да бір өте маңызды мәселені айта кетсек. Қазіргі
Шетел капиталы бар кәсіпорындардың жоғарыда аталған барлық мәселелері өтпелі
Республиканың экспорттық потенциалын арттырудың бірден-бір жолы концессиялар, яғни шетелдік
Сонымен, шетел инвестициясын мемлекеттік реттеу тиімсіз болып шықты: ол
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, шикізат саласы есебінен ғана көтерілген экономика
Шетел инвестициясын пайдалануды талдау
Қазақстанда қазіргі таңда қажетті ішкі ресурстар көлемі жеткіліксіз. Экономикалық
Инвестициялау деңгейінің төмендігіне байланысты өнеркәсіптің көптеген салаларындағы өндірістік аппарат
Жалпы айтқанда, бұл жағдайда қорытынды өздігінен шығады: ел экономикасына
Айта кету керек, негізгі қорға арналған қаржының өзі мақсатына
Мәліметтерге сүйенсек, амортизациялық аударымдардың мақсатына сай толығымен пайдаланбайтындығын көруге
Егер де өз инвестициялық потенциалын пайдалануды бағаласақ (оған амортизация
Жалпы өнеркәсіп бойынша 2001 жылы нақты капитал салымы инвестициялық
Айта кету керек акцияларды сату арқылы қосымша қаражат тартылған,
Қазақстан өнеркәсібінің салалық құрылымы минералды-шикізат ресурстарын өндіруге және қайта
Отандық машина жасау саласының өнімдері өте көп мөлшерде кеміп
Сонымен, ішкі инвестициялар дефицитіне алып келген негізгі себептер болып:
Несие ставкаларының жоғары болуы, яғни ұзақ мерзімді несиелердің үлесі
Жоғары тәуекелділік және инфляция жинақтау процесін ынталандырмады;
Негізгі қорларды қайта бағалау өз уақытында жүргізілмеді;
Амортизациялық қордың жинақтау көзі ретіндегі рөлінің бірден төмендеуі;
Пайда есебінен жинақтауды қабылданған салық жүйесінің ынталандырмауы табылады.
Осылайша, инвестициялардың құрылымдық созылмалы құлауы республика экономикасының құрылымдық өзгеруіне
Қалыптасқан жағдайдан шығудың жолдары қандай? Біріншіден, ішкі инвестициялық ресурстардың
Шетел инвестициясын тарту тенденциясын талдау көрсеткендей, тікелей шетел инвестициясының
9 кесте мәліметтері көрсетіп отырғандай, барлық шетел инвестициясы нысандарымен
Кесте 9
ҚР-на шетел инвестициясын тарту нысандары бойынша құрылымы*
Қазақстан республикасы
Барлық шетел инвестициясы 100
Оның ішінде: -
Тікелей 49,0
Портфельдік 1,0
Халықаралық қаржы ұйымдарының қарыздары 22,0
Несиелік құралдар 28,0
*Қазақстанның инвестициялық мүмкіншілігі” мәліметтері бойынша есептелген 2004
Тікелей шетел инвестициясын пайдалану тиімділігін бағалау үшін экономиканың қазіргі
Тікелей шетел инвестициясын салалар бойынша пайдалану және олардың ЖІӨ
Елге капитал ағымын реттейтін заңнама сипаты;
Ортақ немесе шетел кәсіпорындарының қызметі үшін табиғи шикізат қорларының
Кесте 10
2003-2005 жылдар аралығындағы қазақстанмен тікелей шетел инвестициясын пайдалануы (млн.долл.)*
ТШИ-ның көлемі ЖІӨ-гі саланың үлесі,% ТШИ-ның көлемі ЖІӨ-гі саланың
Өнеркәсіп 991,0 23,4 1278,2 21,3 1200,6 20,1
Құрылыс 20,1 6,1 36,4 3,4 79,9 4,1
Ауыл шаруашылығы 10,1 Көрсеткіштер 2003 2004 2005 10,0
Көлік және байланыс 49,1 10,6 30,7 9,4 5,4 12
Сауда 0,0 16,1 36,7 17,1 5,4 18,5
Басқада салалар 470,7 11,0 223,6 21,5 78,6 30,4
Барлығы 1541,0
1622,4
1500,8
* кестеге акционерлік капитал, бонустар, коммерциялық және банк аралық
ҚР-ның статистика жөніндегі агенттігі 2005.
өндірістік инфрақұрылымның даму дәрежесі және біліктілігі жоғары жұмыс күшінің
ішкі нарықтың сыйымдылығы және төлем қабілеттілігі жоғары сұраныстың болуы;
жергілікті тауар өндірушілермен еркін нарықтық қатынастарға бару мүмкіншілігі;
жергілікті валютаның басқа валютаға оңай айналуы және пайданы елден
2001 жылы Халықаралық салық және инвестициялар орталығы (ITIC) батыс
11 кестеде инвестициялық активтілік бар және күтілетін экономика секторлары
Сұрастырма-2 көрсеткендей, қазір бар және болашақта келетін шетел инвестицияларына
Кесте 11
Шетел инвестицияларының Қазақстан экономикасы секторлары бойынша бөлінуі*
Экономиканың секторлары Бар инвестициялар Болашақтағы инвестициялар
Мұнай және газ 52,0% 52,0%
Қызмет көрсету, кеңес беру және аудит (заң және бухгалтерлікті
Таулы өндіріс/геология 12,0 16,0
Транспорт 12,0 12,0
Өндіріс/қайта өңдеу 8,0 12,0
Телекоммуникация 8,0 4,0
Тұтыну азық-түліктері 8,0 4,0
Сауда/импорт/экспорт 8,0 12,0
Химия/энергия (мұнай және газдан басқа) 8,0 8,0
Құрылыс 4,0 8,0
Тамақ/ауыл шаруашылығы өнеркәсібі 4,0 4,0
Жоғарғы технологиялар 4,0 4,0
Басқалар 16,0 12,0
* Инвестиционный комитет Казахстана.Ежегодный опрос инвесторов
Кесте 12.
Қазақстан Республикасындағы қазір бар және болашақта келетін шетел инвестицияларының
Ортақ кәсіпорындар Инвестициялар типтері Бар инвестициялар Болашақтағы инвестициялар
Жаңа еншілес кәсіпорындар 16,0 24,0
Сауда байланыстары (дистрибьюторлар/жабдықтаушы-лар) 12,0 12,0
Жергілікті компанияларға инвестициялар 8,0 8,0
Біріктендірілген ұйымдар 4,0 0,0
Портфельдік инвестициялар 4,0 4,0
Басқалар 8,0 32,0
* Инвестиционный комитет Казахстана.Ежегодный опрос инвесторов
ІТІС шетел инвесторларының Қазақстанға инвестициялау шешіміне әсер ететін стратегиялық
13 кестеде инвестициялау кезінде кедергі болатын жайттар туралы ойлар
Ал, енді біреулері Қазақстаннның инвестициялық климаты “өте қиын жағдайда
Сұрастырма 2-де шетел инвесторлары Қазақстан жайлы ақпаратты алу көздеріне
Кесте 13
Қазақстандағы шетел инвестицияларына негізгі кедергілер деңгейі, % есебімен*
Инвестициялауға/дамуға кедергілер Негізгі кедергі Жартылай кедергі Кедергі келтірмейтін фактор
Бюрократия 54,2 41,7 0,0
Қазақстандағы қаржылық/салықтық режим 45,8 50,0 4,2
Құқықтық инфрақұрылым/құқықтық өзгерістердің ырғағы 45,8 45,8 8,3
Қаржылық тәуекел 37,5 50,0 8,3
Инфрақұрылым (телекомм.,көлік және т.б.) 25,0 58,3 12,5
Жергілікті қолсұғушылықтар 20,8 58,3 16,7
Тарату каналдарының аздығы 20,8 16,7 50,0
Тарифтік кедергілер 12,5 45,8 33,3
Коммерциялық ақпараттың жоқтығы/жергілікті нарық туралы ақпарат 8,3 54,2 33,3
Айырбас бағамын реттеу 4,2 54,2 37,5
Саяси тұрақсыздық 4,2 75,0 16,7
Тіл/мәдениет 4,2 41,7 50,0
Потенциалды әріптестерді табу 4,2 29,2 62,5
Өз еліндегі салық/қаржы режимдері 8,3 16,7 75,0
Жергілікті валютаның инфляциясы 4,2 50,0 41,7
Нақты жекешелендіру бағдарламасының жоқтығы 4,2 58,3 33,3
Ішкі инвестициялауға шектеулер 4,2 41,7 47,8
Патенттер/технологияларды қорғау 4,2 29,2 58,3
Басқалар 25,0 0,0 0,0
* Инвестиционный комитет Казахстана.Ежегодный опрос инвесторов
Сонымен қатар шетел инвесторларын келесідей факторлар тежейді: іскерлік сұрақтардың
1998-2004 жылдар аралығындағы негізгі капиталға инвестициялардың қайнар көздері болып
Кесте 14
Қаржыландыру көздері бойынша негізгі капиталға салынған инвестициялар*
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Негізгі капиталға инвестициялар,барлығы (млн.тг.) 264204 369084 595664 943398 1099986
Оның ішінде келесілердің есебінен қаржыландырылатындар:
Республикалық бюджет қаржылары 21318 17838 12202 26839 47729 102660
Жергілікті бюджет қаржылары 4034 8039 25668 48450 56466 61817
Кәсіпорындардың, ұйымдардың меншік қаржылары 176374 232776 409575 595028 683966
Шетел инвестициялары 62478 110431 148198 273081 311825 287745 345830
Негізгі капиталға инвестициялар,барлығы (%) 100 100 100 100 100
Оның ішінде келесілердің есебінен қаржыландырылатындар:
Республикалық бюджет қаржылары 8,1 4,8 2,0 2,9 4,4 7,7
Жергілікті бюджет қаржылары 1,5 2,2 4,3 5,1 5,1 4,7
Кәсіпорындардың, ұйымдардың меншік қаржылары 66,8 63,1 68,8 63,0 62,2
Шетел инвестициялары 23,6 29,9 24,9 29,0 28,3 21,7 22,6
*ҚР-ның статистика агенттігінің мәліметтері бойынша құрастырылған.
Екінші топқа Түркия, Қытай, Ұлыбритания, Германия, Индонезия елдері кірді.
Кесте 15.
Шетел капиталының қатысуымен құрылған кәсіпорындардың Қазақстан облыстары бойынша таратылымы
Облыстар Ортақ меншік Шетелдік меншік
ОК саны Жұмысшылар саны ОК саны Жұмысшылар саны
Барлығы 732 33536 395 16361
Ақмола 23 517 4 36
Ақтөбе 5 1012 1 19
Алматы 34 1087 4 3295
Алматы қаласы 447 12752 339 8231
Атырау 24 4499 3 10
ШҚО 33 1476 8 97
Жамбыл 1 5 - -
БҚО 15 484 2 12
Қарағанды 40 1335 19 263
Қызыл-Орда 6 270 1 27
Қостанай 21 416 - -
Маңғыстау 7 280 2 173
Павлодар 26 7955 1 2604
Солт.Қазақстан 9 388 3 700
Оңт.Қазақстан 31 1060 8 894
* ҚР-ның статистика агенттігінің мәліметтері бойынша құрастырылған.
15 кестенің мәліметтері шетел инвестициясының аймақтар арасында қанағаттанарлықсыз деңгейде
1998-2004 ж.ж. ішінде негізгі капиталға салынған инвестициялардың жалпы көлемінің
Кесте 16
Меншік формалары бойынша негізгі капиталға салынған инвестициялар*
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Негізгі капиталға инвестициялар,барлығы (млн.тг.) 264204 369084 595664 943398 1099986
мемлекеттік 68818 69747 67293 136932 166193 198348 214566
жеке меншік 168232 269126 357017 512584 596417 831617 1045615
шетел инвестициялары 27154 30211 171354 293882 3377376 297899 270447
* ҚР-ның статистика агенттігінің мәліметтері бойынша құрастырылған.
Қорытындылай келе айта кету керек, жоғарыда келтірілген материал экономиканың
3 ТАРАУ ИНВЕСТИЦИЯЛАУДЫҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
3.1 Шетел инвестициясын реттеу механизміне методикалық тұрғыдан қарау
Мемлекет тарапынын тиімді шарттарды анықтау үшін экономикалық саясаттың инвестициялық-бағытының
Ұзақ мерзімдік жобадағыдай емес, ғылыми-техникалық дамудың тенденциясы нарықтық механизмнің
өнеркәсіпті өнім өндірісінің тиімді құрылымына жеткізу;
жоғары технологиялық өнімнің әлемдік нарықтағы жоғары бәсекелестікке жетуі;
жоғары технологиялық өнімнің экспортқа шығуы;
өнімнің тез арада жаңартылуын қамтамасыз ету және т.б.
Экономикалық саясаттың негізінен шыға отырып мемлекеттік реттеудің экономикадағы көптеген
Өндірілген өнімді ішкі және сыртқы нарықтарға шығаруды қамтамасыз етуді
Кедендік реттеу блогі, ішкі нарықты қорғау, экспортты жақсарту, жаңа
Кәсіпкерлікке мемлекеттік тапсырыстар блогі белгілі-бір тауарлар нарығын, оның ішінде
Баға саясатының блогі баға құру ережелерін қабылдаумен айналысады. Оған:
Шетел инвестициясын реттеуде салық салу саясатының мәні өте зор.
Айта кету керек, өнеркәсіп саясатының элементтерінің бірі ретінде салықтар
Швецияда қолданылатын өндірісті жаңартуды ынталандыру әдісі көңіл аударарлық деңгейде.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде соңғы ірі салықтық реформалары жеңілдіктерді
Салық салынбайтын кезеңге ғана құрылып және салық салынбайтын табыс
Жеңілдіктер болу керек. Алайда, оларды кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижесімен,
Салық саясаты экономиканың қайта құрылымдық бағытында дамытылуы керек. Оған
өндіріс өнеркәсібін дамытуды ынталандыру, оның ішінде шағын және орта
отандық және шетелдік инвесторларға экономиканың әртүрлі салаларында қызмет етуіне
экспортқа шығарылатын сериялы өнімдерге ҚҚС салмау;
шетелдік кәсіпорындармен салааралық қатынасты нығайту.
Өнеркәсіпті дамыған елдерде амортизациялық саясат блогі негізгі қорлардың тозығын
Жылдамдатылған амортизацияда кәсіпорын пайданың максималды нормасына ие болады, егер
Өнеркәсібі дамыған елдер амортизациялық жүйені инновацияны ынталандыру мақсатында пайдаланылады.
Қазақстан экономикасындағы амортизациялық саясат механизмінің өзгертілуі қажетті шаралармен ұштастырылмады.
1990 жылдан бастап, кез-келген меншік нысанындағы кәсіпорындарға амортизациялық төлемдерді
амортизация нормаларын жоғарылату және оларды әлемдік деңгейге жеткізу;
жылдамдатылған амортизация тәсілдері қолданылатын сфераларды кеңейту;
амортизациялық позициялар санын азайту.
Әрине жылдамдатылған амортизация саясаты, ең болмағанда жаңа құрылғылар бойынша
Инвестициялық қызметті мемлекеттік реттеу блоктары көбінесе методикалық сипатта ғана
мемлекеттік және ірі жекешелендірілген кәсіпорындардың инвестициялық жобаларға қатысулары. Бұл
халықаралық және мемлекеттік жобаларға қатысты ортақ фирмалар құру, ірі
жеке фирмаларды мемлекеттік инвестициялық аккредитациядан өткізу; “Аккредитация” түсінігі мемлекеттің
мемлекеттің белгілі-бір кәсіпкерлік құрылымға сенімділігі, яғни ол фирманың шетелдік
фирмада қажетті лицензияның бар екендігі, сонымен қатар қаржылық жағдайы
Сөйтіп, тікелей шетел инвестициясын ынталандырудың негізгі факторы болып саяси,
инвестордың жарғылық қордағы үлесін қалай пайдаланатындығына, салық және бюджетке
шикізат өндіруді және инвестормен ҚР-сы территориясында өндірген тауарларды сатуды
инвестормен өндірілген тауарлар немесе шикізатты өткізу кезіндегі бақылау және
инвесторды қорғау жөніндегі кедендік реттеу шаралары;
инвесторлардың құқықтарын және заңды қызығушылықтарын, инвестицияларын, пайдасын (табысын), дивиденттерін
инвесторлардың, оларға тиесілі мүлікті басқаруда кедергі келтірмеу, әрине ҚР-сы
Шетел инвесторының құқығына ең негізгі кепіл болып, оларды ҚР-сы
Шетел инвестицияларын сақтандырудағы мүмкіншіліктерді тиімді пайдалану үшін халықаралық сақтандыру
Қазақстан Республикасы экономикасының басыңқы салаларына шетел капиталын тартуды ынталандыру
Инвестициялар жөніндегі мемлекеттік комитет ішінен келесідей бөлімшелер ашу тиімді
Жобалық қаржыландыру және кеңестік-техникалық көмек көрсету орталығы. Мұндай орталық
Тіркеу палатасы, яғни шетел капиталының қатысуымен құрылған кәсіпорындарды тіркеумен
Ақпарат орталығы, яғни инвестициялық бағдарламалар мен жобалар бар, заңнамалық
Аталған шаралар шетел инвестициясын тартудағы мемлекет саясатының дұрыс бағыт
3.2 Шетел инвестициялары және ұлттық экономикалық қауіпсіздік
Шетел инвестициясын тартудың және пайдаланудың негізгі шарты болып реципиент-елдегі
Экономиканың ашықтығы сыртқы немесе басқа экономикалармен еркін бәсекелестікке шығу
Менің ойымша, экономикалық қауіпсіздікті экономиканың даму жағдайы деп анықтауға
Экономикалық қауіпсіздік сұрақтарын шешетін көптеген факторлар арасында, екеуі ерекше
Нарықтық даму жолдарына түсу және Кеңес үкіметінің құлауының қатар
Нарықтық даму моделі өздігінен немесе автоматты түрде экономикалық қауіпсіздікті
Мемлекеттің экономикалық саясатының қалыптасу процесінің жалпылыма логикасы, мемлекеттің экономикалық
Макроэкономикалық жағдайға аналитикалық баға берген кезде экономиканы тұрақтандыратын және
Кәсіпорындарды жекешелендірілудің өткізілуі жекелеген шетелдік және отандық инвесторларға ішкі
Ішкі тауар нарығындағы инфляциялық тенденциялар бағалар деңгейінің өзгеруін әлемдік
Қазақстан Республикасы экономикасының қауіпсіздігі концепциясы территорияның бірегейлігін қамтамасыз ететін,
Шетел инвестициясын тарту механизмі шетелдіктермен біздің ұлттық байлығымызды арзан
Осылайша, шетелдік капитал салымы Қазақстан экономикасын реформалаудағы негізгі фактор
Талдау көрсеткендей Қазақстан республикасының экономикалық қауіпсіздігіне қауіп төндіретін факторлар
отандық өндіріс потенциалының деградацияға ұшырауы, соңғы өнім өндіретін кейбір
төлем қабілеттілігі бар ішкі сұраныстың қысқаруы, және отандық өндірушілердің
мемлекет қадағалауынан тыс нарықтардың және индивидуалды кәсіпкерлік секторларының болуы
ауыл шаруашылығы өндірісінің жағымсыз динамикасы, оның тауарлығының және өнімділігінің
Қазақстанның өнеркәсіпті дамыған елдерге қаржылық және технологиялық тәуелділігі;
Экономикаға инвестициялауға ішкі капиталдың жеткіліксіздігі, валютаны елден шығарудың мемлекет
Сыртқы және ішкі қарыздың өсуі.
Мұндай жағдайларда, менің ойымша, экономикалық қауіпсіздіктің мемлекеттік стратегиясын жасауға
Инвестициялық саясатты жүзеге асыру барысында ұлттық қызығушылықтарды жан-жақты ескеру
АҚШ-ның өзінде, жағымды инвестициялық климат жағдайында шетел инвестициялары ұлттық
Шетел инвестициясын тарту келесідей мақсаттарды шешуді қамтамасыз етуі керек:
ұлттық экономиканы құрылымдық қайта құру;
ішкі ресурстардың және пайданың дефицитін жабуға, сыртқы қарыздың негізгі
Мұндай төлемдер көлемі шетел инвестициясын пайдалану масштабына байланысты және
К = S/N*100%
К- шетел инвестициясын ұлттық экономикаға кіргізудің шегі коэффициенті;
S- сыртқы қарыз бойынша жыл сайынғы төлемдер;
N- экспорт көлемі.
Әлемдік практикада, егер де коэффициент 20-25% асса, онда экономикалық
Қазіргі таңда экспорттың даму мүмкіншілігі перспективасы төмен тауар нарықтарына
Қорытындылай келе шетел инвестициясының тағы да бір аспектісіне тоқтала
Сондықтан да, дамудың шешуші негізі болып, қазіргі кезде, ішкі
Шетел инвестициясын Қазақстан экономикасына тарту жолдары мен проблемаларын кешенді
Экономиканының нақты секторын дамытуда бар ынтаны ақшалай капитал ағымы
Шетел инвестициясын тиімді пайдалануда мемлекеттің рөлі өте зор. Оның
Шетел инвестициясын барынша тиімді пайдалану, олардың нысандарын дұрыс жолға
Ресми мәліметтерге сүйене отырып, тікелей инвестицияға мұқтаж бес маңызды
Инвестицияны қаржыландыруды жобаларды сараптан өткізу арқылы ұйымдастыру іс-әрекеттің үйлесімділігі
Жобалардың тиімділігін бағалау дисконт нормасының деңгейіне тікелей байланысты. Себебі
Шетел инвестициясын тиімді пайдаланудың мынадай шараларының жиынтығы бөлініп көрсетілді:
Мұнай-газ саласының даму стратегиясын қайта қарап, Қазақстан мұнайын кешенді
Шетел инвестициясын шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға жұмылдыруды ынталандыру;
Шетел капиталына берілетін жеңілдіктерді шектеу және бірте-бірте оны жою.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кейнс Дж.М. Общая теория занятости, процента и денег. М.,
Хейне П. Экономический образ мышления: Пер. с англ. М.1997.
Петкин А.А. «Иностранные инвестиций»//РЭЖ.2003.№1
«Шетел инвестициялар туралы» заң 1995.1.20
Шеремет В.В. «Управление инвестициями».М. 1998
Фишер С.,Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика . Пер. с
Ходов Л. О разграничении прямых и портфельных инвестиций. //
Мунатаев . «Привлечение иностранных инвестиций-курс на открытость экономики Казахстана»//Экономика
Доклад о мировых инвестициях. Обзор/ООН. Отдел по ТКН и
Нурланова Н.К. «Формирование и использование инвестиций в экономике Казахстана:
Массе С. Критерии и методы оптимального определения капиталовложений. М.
Инвестиционный комитет Казахстана. Ежегодный опрос иностранных инвесторов.//Азия,2002
Федоров В., Ширшев В., Бойко С. Инвестиции и инфляция
Инвестиционные возможности Казахстана.Алматы: Государственый комитет по инвестициям,2002
Салицкий А.И. Открытая политика КНР: опыт 80-х годов. М.
Самуэльсон Г.Ф. Прямые зарубежные инвестиций в рамках новой парадигмы
Жумансултан Т. «Казахстан сегодня. Информационно-статаистический сборник». Алматы,2002
Петровский А. Под управлением иностранных фирм. // Каз. Правда
Оспанов М.Т., Мухамбетов Т.И. «Иностранный климат и инвестиции: вопросы
Инвестиционные возможности Казахстана. Алматы: Государственный комитет по инвестициям, 2000.
Аттапханов К.А. Налоговая система как составляющая экономической безопасности
“О недрах и недропользовании” Указ президента РК, Каз. Правда,
Закон РК “о государственной поддержке прямых инвестиции”. Каз. Правда,
Фаминский И. Открытая экономика и внешне-экономическая безопасность // Вопросы
Сагадиев К., Аргимбекова М., Жаксыбекова Ш., Интеграция экономики Казахстана
Самсонов К. Элементы концепции экономической безопасности // Вопросы экрнрмики
Р.Ә. Әмірқанов, А.Қ.Тұрғылова. Қаржы менеджменті. Алматы 2002.
Нарықтық экономиканың орысша-қазақша түсіндірме сөздігі.Алматы 2002.
Кейнс Дж. М. «Общая теория занятости, процента и денег.
Хейне П.»Экономический обзор мышления: Пер. с анг.М.1997стр.23»
Петкин А.А. «Иностранные инвестиций»//РЭЖ.2003.№1
«Шетел инвестициялар туралы» заң.1995.1.20
Шеремет В.В. «Управление инвестициями».М.1998 стр.68
Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р.,Экономика. Пер. с анг.
Ходов Л.О. «Разграничении прямых и портфельных инвестиций».//Российский экономический журнал.2003
Мунатаев М. «Привлечение иностранных инвестиций-курс на открытость экономики Казахстана».//Экономика
Доклад о мировых инвестициях. Обзор/ООН. Отдел по ТКН и
Оспанов М.Т., Мухамбетов Т.И. «Иностранный климат и инвестиции: вопросы
Доклад о мировых инвестициях. Обзор/ООН. Отдел по ТКН
Салицкий А.И. «Открытая политика КНР: опыт 80-х годов. М.
Нурланова Н.К. «Формирование и использование инвестиций в экономике Казахстана:
Петкин А.А. «Иностранные инвестиций»//РЭЖ .2003.№1
Доклад о мировых инвестициях. Обзор/ООН. Отдел по ТКН и
Массе С. «Критерии и методы оптимального определения капиталовложений». М.Статистика
Богуславский М.М. «Иностранные инвестиции: правовое регулированите». М. 1996
Богуславский М.М. «Иностранные инвестиции: правовое регулирование». М.1996
Мунатаев М. «Привлечение иностранных инвестиций»-курс на открытость экономики Казахстана.//Экономика
Петровский А. «Под управлением иностранных фирм».//Каз. Правда 2002
Жумансултанов Т. Казахстан сегодня. Информационно-статистический сборник. Алматы 999
Инвестиционный комитет Казахстана. Ежегодный опрос иностранных инвесторов.//Азия 2002
Инвестиционный комитет Казахстана Ежегодный опрос иностранных инвесторов. // Азия,2002
Самуэльсон Г:Ф. «Прямые зарубежные инвестиции в рамках новой парадигмы
Федеров В., Ширшев В., Бойко С. «Инвестиции и инфляция»//Экономист
Аттапханов К.А. «Налоговая система как составляющая экономической безопасности Казахстана».//Вестник
Инвестиционные возможности Казахстана. Алматы: Государственный комитет по инвестициям, 2002
«О недрах и недропользовании» Указ президента РК, Каз. Правда,1999.1.26
Закон РК «О государственной поддержке прямых инвестиции».Каз. Правда, 1997.2.28
Самсонов К. «Элементы концепции экономической безопасности».2003
9
82
Инвестициялар типі
Инвестициялау обьектісіне әсер ету
Мақсатты бағытталуы және пайдалану сферасы бойынша
Негізгі капиталды қайта құру бойынша
Пайда болу көздері
Нақты инвестиция
Портфельді инвестиция
Материалды активтерге инвестиция
Қаржылық активтерге инвестиция
Материалды емес активтерге инвестиция
Жиынтық инвестиция
Таза инвестиция
Шығындарды жабуға арналған инвестиция
Мемлекеттік инвестиция
Меншікті инвестиция
Қарыздық инвестиция
Шетелдік инвестиция