Қаржы инвестициялар

 Кәсіпорынның инвестициялық
Жоспар
Кіріспе
Кәсіпорынды тартылған ресурстармен қаржыландырудағы инвестицияның экономикалық тиімділігі.
Инвестиция түсінігі және оның кәсіпорын қаржысындағы тиімділігін бағалау теориясы.
Кәсіпорынды тартылған ресурстармен қаржыландыру құралы ретінде инвестициялық жоба тиімділігін
Қаржыландыру көзі ретінде инвестиция тартудың шетелдік тәжірибесі.
Экономиканың қазіргі жағдайындағы кәсіпорындардың инвестициялық қызметінің қаржылық көрсеткіштерін талдау.(ОҚО
2.1 ҚР кәсіпорындарын тартылған қаражаттармен қамтамасыз етуші инвестициялық климат.
2.2 кәсіпорындардың инвестициялық қызметін мемлекеттік қолдау және инвестициялық саясат.
2.3 ОҚО кәсіпорындарының инвестициялық қызметін талдау (“ПетроҚазақстан” материялдарының негізінде)
Кәсіпорындарды тартылған ресурстармен қаржыландыруда инвестициялық тиімділікті арттыру жолдары.
3.1. Мемлекет деңгейінде инвестициялық қызметті басқару механизмын жетілдіру.
3.2. “ПетроҚазақстан” инвестициялық іс-әрекет тиімділігін есептеу және болжау жасау.
3.3 Қорытынды
3.4 Қолданылған әдебиеттер.
Кіріспе
Қазақстан Республикасы нарықтық экономикаға көшу жағдайындағы экономикалық реформалардың жүргізілене
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорынның шаруашылықты жүргізуші
Бүгінгі күні өнеркәсіп салаларының басты міндеті импорт алмастырушы және
Қазіргі уақытта ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде инвестициялық жобаның тиімділігін анықтауда күтіліп
Кәсіпорынды тартылған ресурстармен қаржыландырудағы инвестицияның экономикалық тиімділігі.
Инвестиция түсінігі және оның кәсіпорынды қаржысындағы тиімділігін бағалау теориясы.
Кеңестік экономикалық әдебиеттерде “Инвестицияны” тар мағынада “капитал салу” сөзімен
1. Инвестицияның қайтарымы белгілі бір уақыттан кейін болуы мүмкін.
2. Инвестиция нәтижесі жайлы айтқанда міндетті түрде анықталмағандық және
Инвестициялар- кәсіпкерлік қызметтің және нәтижесінде пайда (табыс) құралатын немесе
Инвестициялар және олардың құрылымдары.
Сурет – 1.
Барлық инвестицияларды екі негізгі топқа бөлуге болады: нақты және
Нақты инвестициялар- өндіріс процесіне қатысатын инвестициялар немесе капиталдың өнеркәсіпке,
Портфельді (қаржы) инвестициялар- мемлекеттен, басқа да кәсіпорындардан, инвестициялық қорлардан,
Сонымен қатар, инвестициялар тікелей және жанама болып бөлінеді. Ол
Тікелей инвестициялар- республиканың тәуекелсіздік кепілдігіне байланысты және арнайы техникалық
Жанама инвестициялар – қоржындағы инвестициялар басқаша айтқанда құнды қағаздар
Кез- келген кәсіпорынның іс- әрекетінің маңызды бір
нақты активтерге инвестициялар;
ақша активтеріне инвестициялар;
материалдық емес активтерге инвестициялар;
Нақты активтерге инвестициялар өндірістік ғимараттар мен құрылымдар,
Ақша активтерге инвестициялар – басқа да жеке және
материалдық емес активтерге инвестициялар – кәсіпорынның, фирмалық немесе ұйымдардың
Нақты активтерге байланысты инвестициялар мынадай топтарға бөлінеді:
Тиімділікті артыруға бағытталған инвестициялар. Олардың негізгі мақсаты жабдықтарды ауыстыруға,персоналды
Өндірісті кеңейтуге бағытталған инвестициялар. Бұл кездегі басты
Жаңа өндіріс орындарының ашуға бағытталған инвестициялар. Жаңа өнімдер, тауарлар
Мемлекеттік басқару ұйымдарының талаптарын орындауға бағытталған инвестициялар. Бұл инвестициялар
Бұл инвестициялардың түрлнрі инвестициялардың тәуекелдік деңгейіне тікелей байланысты болады.
Жаңа өндірісті салуға бағытталған инвестициялар Өндірістьі кеңейтуге инвестиция Тиімділікті
Тәуекелділік деңгейі жоғары Тәуекелділік деңгейі төмен Сонымен бірге
Мүліктік инвестициялар.
Материалдық емес инвестициялар.
Қаржы инвестициялар.
Мүліктік инвестициялар – бұл нақты инвестициялар.
Материалдық емес инвестициялар- инвестициялық жоба тиімділігін зерттеу мен талдау
Қаржы инвестициялар- бұл қаржылық мүлікке салынатын салымдар және басқа
Инвестициялар өз іс-әрекетінің бағытына қарай келесідей бөлінеді:
Бастапқы инвестициялар немесе нетто- инвестициялар. Олар кәсіпорындарды негіздеуге немесе
Өндірістік потенциялды ұлғайтуда бағытталған кеңейту инвестициялары (экстенсивті инвестициялар).
Қайта инвестициялау, яғни кәсіпорынның негізгі қорының құрамын қолдау
Бар обьектілерді жаңа обьектілермен ауыстыруға бағытталған ауыстыру инвестициялары.
Рационализациялауға арналған инвестициялар, техникалық, технологиялық жабдықтарды немесе процестерді жетілдіруге
- шығару бағдарламасын өзгертуге жұмсалатын инвестициялар.
- диверсификациялауға арналған инвестициялар,олар өнімнің номенклатурасының өзгеруіне,өнімнің жаңа
- болашақта кәсорынның қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге бағытталған
ҚР-ның заң, құқықтық – нормативтік актілерге байланысты инвестициялық қызметті
Ішкі шаруашылық резервтер және өзіндік қаржылық русурстар;
Несиелік қаржылық русурстар;
Бюджет аралық қор құралдары;
Республикалық бюджет құралдар есебінен;
Шетелдік инвестиция құралдары;
Заңды және жеке тұлғалардың қайырымдылық жарналары;
Тартылған қаржылық ресурстар.
Қаржыландыру көздерінің жіктелуі. Кесте 1.
Қаржылық ресурстар Кәсіпорын инвестиция көздері Ескерту
1. Өзіндік
1.1. амортизациялы төлемдер Негізгі құралдар және материалдық емес активтер
1.2. тауар және қызмет айналымдағы табыс Айналымдағы табыс
1.3. ішкі айналым сальдо нәтижесі Ішкі айнгалыстағы табыстар
1.4. резервтік және жөндеу қоры өзіндік құн және таза
1.5. сақтандыру қоры өзіндік құн және таза табыс Жарғылық
2 Несиелі кредиторларға тиісті ресурстар
2.1. банк несиесі -
2.2. қаржылық институттар несиесі - Лизинг
2.3 бюджеттік несие - Салықтық несие
2.4. коммерциялық несие - Вексельдік несие және т.б.
2.5. басқа да көздер
3. тартылған кредиторларға тиісті ресурстар
3.1. ағымдағы инвестициялық қатысу құралдар үлесі -
3.2. бағалы қағаздар эмиссиялы құрал - Жергілікті бюджет және
3.3. сақтандыру төлемдері - Сақтандыру жарна және мерзімі
4. бюджеттік бөлінулер Бюджет қаржыландыру көздері Дотация, субсидий
5. ішкі бюджет қорлары Ішкі бюджет қорлары құралдары
Өзіндік қаржылық русурстары кәсіпорынның алғашқы жинақталу және құрылушы жарнасы,
Несиелік құралдар көзі несиелер болып табылады. Несие қарыз беруші
Өтпелі кезеңде негізгі инвестициялаудың бағыттарының бірі- лизинг. Лизинг- бұл
Операциялық лизинг барлық келісімдерді білдіреді, яғни жылжымайтын мүлікті белгілі
Операциялық лизинг типтері:
а) рейтинг- мүлікті қысқа мерзімге жалға беру.
б) хайринг- мүлікті орта мерзімге беру.
Қаржылық лизинг. Бұл жерде қаржыландыру мүлікті жалға алуға лизингтік
Жеңіл өнеркәсіпте;
Қара және түсті металургияда;
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндеуде;
Формацептикалық өнімдерде;
Тартылған құралдар- ағымдағы қызметке қатысушыларға, бағалы қағаздар шығаруға, сақтандыру
Бюджеттік бөлінулер- бұл бюджеттік қаржыландырудың құралдары. ҚР-ның бюджетінен орталықтандырылған
Кәсіпорынды тартылған ресурстармен қаржыландыру құралы ретіндегі инвестициялық жоба тиімділігін
Барлық дамыған елдер үшін қабылданып, бүгінгі таңда қолданылып отырған
Инвестициялық жобалардың тиімділігін талдауда қолданылатын құжаттармен қажетті көрсеткіштерді келесі
Инвестициялық жобалардың тиімділігін талдауда қолданылатын құжаттар мен қажетті көрсеткіштер.
Сурет 2
Cash- Flow (Кэш – Флоу) деп аударғанда бар “ақша
Бухгалтерлік баланс.
Қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп.
Ақша қаражаттардың қозғалысы туралы есеп.
“Бухгалтерлік баланс” кәсіпорынның белгілі бір уақыт арасындағы емес нақты
“Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп” кәсіпорынның белгілі бір уақыт
1.кәсіпорынның операциялық қызметі “Қаржы- шарушылық қызметінің нәтижесі туралы есепте”
2.“инвестициялық қызметтен болатын ақша қаражаттарының қозғалысы” бөлімінде түсімдер есебінде
“Ақша қаражаттардың қозғалысы туралы есеп” ақша қаражаттарының қозғалысын сипаттайды
Инвестициялық жобаның тиімділігін талдауға қатысатын негізгі факторлар болып операциялық
Өндірістік қызметтің тиімділігін және жобаны жүзеге асырып отырған кәсіпорынның
Инвестиция тиімділігінің көрсеткіштері немесе Кэш - Флоу дисконтталған белгілері.
Өндірістік қызмет тиімділігінің көрсеткіштеріне барлық активтер мен олардың құрамдас
жобаның даму сатыларының деңгей қамтамасыз ету;
тиімділіктің минималды дәрежесі жетілгенін хабарлау;
жобаның капитал салым деңгейінің тәуекел деңгейін анықтау;
жобаның жүзеге асқаннан кейінгі экономикалық жағдайын бағалау;
Бұл жобалардың жүзеге асуына байланысты жобаның критерийлері келесі категория
жобаның экономикалық маңызды критерийі,ол жобаның жүзеге асқаннан кейінгі басты
капитал салым көлемін анықтау.
материалдық өндіріс, еңбек және қаржы ресурстарының қамтамасыз ету.
уақыт факторын есептейтін критерийлер (жоба мерзімі).
сыртқы экономикалық критерийлер.
Қазіргі кезде дүние жүзі инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалауда қолданылатын
таза дискотталған табыс (NPV)
ішкі табыстылық нормасы (IRR)
қайтарым уақыты (PBP)
табыстылық индексі (PI)
1.Таза дисконтталған табыс көрсеткіші жобаның басындағы жобаның қаржылық шығын
яғни
осында
с (t) – t мерзімдегі табыс
r – дисконттық ставка, сол мерзімдегі ақша құнының өзгергенін
t = (1 ........ Т) – уақыт периоды
Сонда жоба бойынша таза дисконтталған табыс:
Бұл дегеніміз NPV жобаның ақша ағымдарының шығарылымын көрсетеді,
2. Ішкі табыстылық нормасы – бұл дисконт нормасы, жобада
Бұл көрсеткіш жобаның максималды мүмкіндігін жобаның таза дискантталған табыс
Ішкі табыстылық нормасы және тиімділік нормасын салыстыру арқасында шешім
3. Қайтарым мерзімі көрсеткіші – жобаның қайтарым мерзімі, жобаның
PBP = t* (NPV (t*) = 0)
4. Табыстылық индекс көрсеткіші жобаның салыстырмалы табыстылығын көрсетеді
Инвестициялық жоба тиімділігі ол инвестициялық жобаның күтілу нәтижесімен оның
Жобаның бағалау тиімділік түрлері келесідей сипатталады:
жобаның мақсатты тиімділігі;
жобаның қатысушы тиімділігі;
Жобаның мақсатты тиімділігі жобаның потенциалды мүмкіндігімен анықталып, жобада қатысушылар
жобаның қоғамдық тиімділігі немесе әлеументтік- экономикалық;
жобаның коммерциялық тиімділігі;
Жобаның мақсатты тиімділік көрсеткіші негізгі шығындар мен табыстармен бірге,
Жобаның коммерциялық тиімділік көрсеткіштері жобаға қатысушылардың қаржылық жағдайына байланысты,
жобаға кәсіпорын қатысу тиімділігі;
кәсіпорынның акциясына инвестиция құю тиімділігі;
жобаға қатысушы тиімділік құрлымы инвестициялық жобамен қатысушы кәсіпорындар қатынастары
-инвестициялық жобаның бюджеттік тиімділігі;
Инвестициялық жоба тиімділігін бағалаудың негізгі принциптеріне тоқтала өтсек. Ол
1. инвестициялауда басынан аяғына дейін терең зерттеу қажеті;
2. ақша ағымдарын модельдеу, оның ішіне жобадағы барлық табыс
3. жекелеген жобалар мен қызметтік салыстыру;
4. максимум және жоғарғы тиімділік эффектісі;
5. уақыт факторын есептеу. Жоба тиімділігін бағалауда жекелеген уақыт
6. шығын мен табыстың міндетті түрде есептелуі;
7. “жобамен” немесе “жобасыз” салыстыру. Инвестициялық жоба тиімділігін бағалауда
8. жобаға қатысушылардың жекелеген есептеулері, капитал өзіндік құннан жекелей
9. көп этапты бағалау. Жоба жүзеге асуды және өңдеудегі
10. инвестициялық жоба тиімділігінің капитал айналымға әсерінің есебі;
11. жобаға көптеген валюталарды пайдалану жолдарын қатыстыру мүмкіндігі және
12. жоба жүзеге асыру тәуекел әсерлерінің есебі;
Тиімділікті бағалауда жобаның қоғамдық мазмұны анықталады. Жобаның тиімділігін бағалаудың
инвестициялық ұсынысты өңдеу және инвестициялық ұсынысты бағалау- экспресс декларациясын
инвестиция негіздемесін жасау;
жобаның техника экономикалық негіздемесін өңдеу;
инвестициялық жобаны экономикалық мониторингтеу;
Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау принциптері барлық стадиялар үшін береді.
Инвестициялық жобаның экономикалық мониторинг процесінде жобаға кәсіпорынның қатысу тиімділік
Инвестициялық жоба тиімділігі ағымды есептік периодта бағаланады, онда жоба
Инвестициялық жобаның қаржылық ағымы – қаржылық түсім уақытынан және
Қаржылық ағым әр бір қадамда былайша көрсетіледі:
кіріс, тең мөлшерлі қаржылық кіріс (өзіндік құн нәтижесі);
шығыс, әр бір қадамдағы тең төлем;
сальдо, кіріс пен шығыс арасындағы мөлшер;
Қаржылық ағым жекелеген қызмет түрлер ағымынан тұрады:
қаржылық ағымның инвестициялық қызметі (0(t)
қаржылық ағымның операциялық қызметі (0(t)
қаржылық ағымның қаржылық қызметі (ф(t)
Қаржылық қызметінің инвестициялық қызметі үшін:
капитал салымының шығыстары: жұмыстан босату шығындары, жобаның соңғы ликвидациялық
кірістер, жоба іске асыру мерзіміндегі және ағымдағы активын сату,
Қаржылық қызметтің операциялық қызметі үшін:
айналыс қордағы кірістерге кіретіндер: ішкі айналым және басқа да
шығыстар - өндірістік шығындар мен салықтар;
Қаржылық қызметінің қаржылық қызметі үшін:
кірістерге кіретіндер: өзіндік капитал салымы және тартылған құрал, субсидий
Шығыстарға кіретіндер: қарыздарды қайтару және акциялар үшін дивиденд төлеу
Қаржылық ағымдар ағымдағы, болжамды немесе дефлированды бағаға байланысты және
Инвестициялық жобаның тиімділігін талдауда пайдаланатын көрсеткіштердің бірі-дисконт нормасы. Дисконт
Дисконт нормалардың келесі түрлері болады.
коммерциялық дисконт нормасы;
жобаға қатысушылық дисконт нормасы;
әлеуметтік дисконт нормасы;
бюджеттік дисконт нормасы;
Коммерциялық дисконт нормасы- жоба тиімділігінің коммерциялық бағалау үшін пайдаланады,
Жобаға қатысушылық дисконт нормасы-жобадағы қатысушы кәсіпорын тиімділігін көрсетеді. Оны
Әлеуметтік дисконттық нормасы-қоғамдық тиімділік көрсеткіші есебі және жобаның қоғамдық
Бюджеттік дисконт нормасы-бюджеттік тиімділік көрсеткіштер есебінде және бюджет құралдарының
Инвестициялық жобаның коммерциялық тиімділігіне әсер ететіндер:
жалпы инфляция- экономикадағы өндіріс ресурстарында (шикізат,капитал,еңбек) және шығарылатын өнімге
инфляцияның әртектес болу, яғни әртүрлі көлемі өнім түрлері мен
Бюджеттік тиімділіктің көрсеткіштері – жоба жүзеге асыру нәтижелерінің жергілікті
жобаны бюджеттік қаржыландыруға тікелей бөлінген қаражаттар.
ұлттық, аймақтық, басқа да банктердің жобаны жүзеге асыруға және
отын және энергия тасымалдаушылардың нарықтық бағасына қосымша бөлінген тікелей
жобаны іске асыру барысындағы жұмыссыз қалған адамдарға жәрдемақы төленуі.
мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша төлемдер.
шетелдік және еліміздің қатысушыларына, инвестициялық тәуекелшілдіктен мемлекеттік, аймақтық кепілдік.
Жобаны іске асыру барысында туындауы мүмкін шығындардың әсерлерін кетіруге
Бюджеттің кірістерінің құрамына кіретіндер:
жоба жүзеге асқаннан кейінгі шетел және отандық инвесторлардың бюджетке
кәсіпорынның қаржылық жағдайына тиімді әсер етуі.
жоба бойынша өнімдер түскен кедендік баж алымы мен акциздер.
жер, су тағы басқа табиғат ресурстарын пайдаланғаны үшін жобаны
зейнетақы қорларына, жұмыспен қамтамасыз ету қорларына және тағы басқа
жобаны қаржыландыру үшін шығарылған акциялар мен басқа да
жоба бойынша жұмысшылардан алынған, яғни жұмысты орындаған үшін берілген
Экономикалық тиімділіктің көрсеткіштерін халық шаруашылығы бойынша есептегенде жобаның нәтижелеріне
Қандай да болмасын инвестициялық жобаны жүзеге асыруда, соңғы нәтижелерге
экономикалық заңдылыңтар мен ағымдағы экономикалық жағдайлардың тұрақсыздығынан пайда болатын
әртүрлі сауда операциялар мен жеткізушілерге тиім салу мүмкіндігінен, шекараның
елдегі саяси жағдай тәуекелі;
баға динамикасы, техника мен технология параметрлері жайлы ақпараттардың толық
нарық коньюнктурасы, валюта курсының, несие беру жағдайларының тағы басқа
өндірістік технологиялық тәуекелділік (жабдықтың істен шығуы, өндірістік авариялар, өндірістік
қатысушы кәсіпорынардың қаржы жағдайлары.
Нарықтық эконмикасы дамыған елдердің тәжірибесі бизнестің, инвестициялық жобалардың тәуекелдіксіз
Кез – келген инвестициялық жобаларды жүзеге асыруда тәуекел түрлерінің
Олар: өндірістік, коммерциялық және қаржылық.
1.Өндірістік тәуекел – бұл өнім өндірумен, қызмет көрсетумен, басқа
2.Коммерциялық тәуекел – кәсіпорын өндірген немесе сатып алған қызметтерді
3. Қаржылық туекел – кәсіпорындардың банктермен, басқа да қаржылық
Нарықтық экономика жағдайында кез- келген кәсіпорын қызметінің5 негізгі тәуекел
1.тәуекелсіз аймақ. Ол операция жүргізген кезде кәсіпорын ешқандай тәуекел
2. аз тәуекелді аймақ. Бұл кездегі қызмет нәтижесінде кәсіпорын
3. жоғарғы тәуекелді аймақ. Кәсіпорын бұл жағдайда барлық шығындарын
4. қауыпты тәуекелді аймақ. Кәсіпорын есепті табысты ғана емес,
5. жарамайтын туекел. Кәсіпорын қызметі банкроттыққа әкеледі, барлық инвестициялық
Инвестиция түрі мен тәуекел деңгей қатынастары.
Жаңа өндіріс жасау инвестициясы Өндірісті кеңейту инвестициясы Тиімділікті
жоғары төмен
Инвестициялық жоба тиімділігінің есеп көрсеткіштерінің негізгі прициптері келесідей:
- жобада өнімдер, қызметтер немесе материалдық ресурстар алдын ала
- жобада ресурс және өнім төлемі алдын ала анықталады
- операциялық шығындар мөлшерлері мен құрамына кіретіндер жобада міндетті
- жобаның мерзімінің анық көрсетілуі, табыстар мен шығындар есебі;
- салық және салықтан басқа да төлемдер есебі заңға
- егер жобада бір уақытта бірнеше операциялық шығындар түрлері
- қаржлық ағым тиіділіктерінің есебі.
1.3 Қаржыландыру көзі ретінде инвестиция тартудың шетелдік тәжірибесі.
Көптеген шетелдік елдерде инвестициялық белсенділік және экономикалық өсімге сәйкес
Нарықтық экономика дамыған елдер шетелдік инвесторлармен қатынаста келесі құжаттарға
Батыс Европада шетелдік инвесторлар қызметі негізгі ұлттық заңдармен әкімшілік
Батыс елдерінде шетелдік инвестиция үшін арнайы заңдар мен кодекстер
осы елдің Конституциясына негізделеді;
шетелдік инвестицияны қолдау және қорғау туралы екі жақты мемлекетаралық
конвенция қатысушы мемлекетаралық және басқа ел азаматтарын инвестициялық келіспеушіліктерін
Батыс елдердің территориясына тікелей инвестицияны жүзеге асыруға алдын- ала
Көптеген батыс елдерінде шетелдік инвесторлармен қызметті ұлттық ұйымдар айналысады.
Барлық мемлекеттердің кейбір салаларға шетелдік капитал салығы шек қойған.
Чили мемлекетінің шетелдік инвестиция тартудағы тәжірибелеріне сүйенсек Латын Америкасы
1982 жылы әлемдік нарыққа Чилиден негізгі экспорттық өнім ретінде
- экономикалық саясатты тұрақты жүргізу, экономикалық реформаларды тереңдету;
- жеке меншік секторды дамыту;
- инфляция деңгейін төмендету;
- макро экономикалық тұрақтылық, ішкі және сыртқы инвестицияларды сәйкестендіру.
Қазіргі кезеңде осы Чили мемлекетінің жүргізілген саясаттардың бірі зейнетақы
Қазіргі кезеңде шетелдік тікелей инвестицияның негізгі рөлі көп деген
АҚШ-тағы инвестиция процесі сонғы 30 жылда дүние жүзінде ұйымдардың
Енді солардың қаржы айналымына келетін болсақ.
1992 жылғы қор боржалардың сауда айналымы
Биржалар Акция млн.шт Қаржылық көрсетілім млн $
Жылдық Бір күндік Жылдық Бір күндік
NYSE 51 376 202 1 745 466 4 876
AMEX 3 600 14 42 238 166
Аймақтық биржа 7 314 29 217 930 858
Сыртқы биржа нарығы 4 554 18 154 719 609
Шетелдік инвестицияларды тартуда көптеген инвесторлар үшін бірқатар жеңілдіктер берілген.
Кесте-2 Шетелдік инвестицияға жеңілдіктер
Елдер Жеңілдіктер (салық құралдарына %) Коментарии
Италия 210 Инвесторлар үшін жеңілдік салық каникулы 10
Сауд Арабиясы 130 10 жылдық салық каникулы
Бельгия 100 ИНвесторлар үшін жеңілдіктер
Польша 100 Салық несиесі
Ирландия 75 Салық каникулы 11 жыл
Қытай 60 Корпаративті салықтың төмендігі, салық каникулы
Англия 30 Қысқартылған амортизациялық салық, салық каникулы
Ресей 20 Кеден салығы 50%жеңілдік, аймақ және жергілікті жеңілдіктер
Өзбекстан 75 Салық каникулы 7 жыл
Инвестиция тартудағы шетелдік тәжірибелерге сүйенсек, олардың бірі келесідей: АҚШ-та
ТМД елдер бойынша 2003 жылғы сонғы мәліметтерге сүйенсек. Негізгі
Келесі кестеде 1995 жылғы инвестиция импорттаушы және экспорттаушы мемлекеттердің
1995 жылы Инвестиция импорттаушы және экспорттаушы мемлекеттердің таратылу үлесі
кесте-3
Импорттаушылар Млн $ Экспорттаушылар Млн $
АҚШ 564637 АҚШ 705570
Англия 244141 Англия 319009
Франция 162423 Жапония 305545
Германия 132002 Германия 235003
Қытай 134654 Франция 200902
Испания 128959 Нидерланды 158615
Канада 116788 Канада 110388
Австралия 104476 Швейцария 108253
Тікелей инвестициялардың негізгі формалары келесідей болып табылады: шетелдік және
Көптеген дамыған елдер өз капиталдарын жұмсау арқылы сол мемлекетке
Инвестициялау кезінде халықаралық ұйымдардың, қаржы- несие институттардың әсері мол.
қаржылық құралдардың пайдалану әдісі: жеделдетілген амортизация, салық жеңілдіктері, субсидий
қаржылық емес әдістер: қажетті инфрақұрылымдармен қамтамасыз ету, техникалық көмек
Эконмиканың қазіргі жағдайындағы кәсіпорындардың инвестициялық қызметінің қаржылық көрсеткіштерін талдау.(ОҚО
2.1 ҚР кәсіпорындарын тартылған қаражаттармен қамтамасыз етуші
Экономикалық өтпелі кезеңде инвестиция саясатын басқару тиімділігін арттыру үшін
- Қаржылай инвестициялық пен қор инвестициялықтың экстремум нүктелерін жақындастыру,
- Негізгі инвестиция элементтерінің мазмұны мен түрінің сапасын жақсартуға,
Жоғары органдар тарапынан инвестицияны реттеудың экономикалық шарасын, келешекте орталықтанған
1.Ішкі қаржы қорларын жинақтау.
2.Сыртқы қаржы қорларының көздерін тарту.
- Ішкі қаржы қор дегеніміз халықтың жинақ кассаларындағы ақшасы,
- Орталық банк тарапынан ұзақ жылдарға берілетін кредиттерді резервте
- Ұзақ жылдарға арналған операциялардан түсетін табысқа жекелей немесе
- Ұзақ жылдарға берілген несиелерге кепілдеме беру;
- Ұзақ жылдарға берілетін несиенің көлеміне байланысты орталық банкінің
- Кешендік инвестициялық жобаға сәйкес ұзақ жылдарға берілетін кредитке
- Кешенді инвестициялық жобамен тәуекелге барып ұзақ жылдар жұмыс
Сонымен бірге ішкі қаржы қорларына аймақтағы өздерінің қаржылары жатады.
Сыртқы қаржы қорларының көздері болып табылатын:
1. Капиталды шығару (вывоз)
2. Ссуда капиталы және кәсіпкер капиталы.
Кәсіпкер қаржысын шетелдік әріптестермен тікелей инвестициялау арқылы мекеменің жұмысын
Инвестициялық потенциалды мемлекет тарапынан реттердің бір түрі, ол жоғарғы
Мемлекет тарапынан салық салу жүйесі негізінен екі түрлі формада
Салық мөлшерінің кемуі және мақсатты салық салуға жеңілдік жасау.
Инвестициялық салық несиесі;
Инвестицияға мемлекет тарапынан ерекше көңіл аудару арқылы мына мәселелерді
Қаржы –несие жүйесін нығайта түсу;
Қаржы тәртібін нығайту;
Жалақы төлеудің жаңа түрлерін практикаға енгізу;
Коммуникация және байланыс инфрақұрылымдарының материалдық-техникалық базаларын дамыту;
Нарықтық сақтандыру институттарын дамыту;
Өндірістің өміршіл болуының қажетті шарты сұраныс төлеу мүмкіндігінің орнықтылығында.
Экономика ғылымында және өмірде инвестицияны тиімді пайдалану үшін инвестициялық
Өндірістік
Инфрақұрылымдық
Инновациялық потенциал.
Мемлекеттік инвестициялық саясат жиынтығы сегіз жеке потенциалдан немесе топтан
Шикізат қоры
Өндірістік
Тұтыну
Инфрақұрылым (аймақтық экономикалық-географиялық жағдайы, аймақтағы жалпы инфрақұрылым).
Инновациялық (ғылымның даму деңгейі және аймақтағы өндіріске жаңа технологияны
Еңбекқор (Халықтың білім деңгейі, жұмысшы күшінің сапасы)
Институттар (жетекші институттардың даму дәрежесімен)
Қаржылық (аймақтағы мекемелердің салық базасының көлемі мен табыс табушылығы)
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климаты бағалаудың негізгі салыстырмалы
мемлекеттің нарықтық потенциалының сипаттамасы.
табиғи және еңбек ресурстарының қамтамасыз етілуі;
экономикалық реформалардың жүйелігі мен жағдайы;
қолайлы инвестициялық қызмет үшін заңдылық базалардың құрылуы;
мемлекеттік уәкілеті органдар шешімдерінің қолайлығы;
валюталық нарық және нарық инфрақұрылымдардың дамуы;
банктік жүйенің тұрақтылығы;
саяси жағдайлардың тұрақтылығы және бағыттылығы;
Инвестициялық климат пен инвестициялық тәуекел өзара тығыз байланысты.
Қазақстан Республикасы мен Еуропалық одақ, ТМД елдерімен, алыс және
Қазақстанның ең ірі мұнай шикізат мол қоры мен табиғи
Қазіргі кезеңге дейін Қазақстан Республикасына 30млрд АҚШ долларына жуық
Кесте 4
Қазақстан Республикасындағы экономикалық өсудің негізгі көрсеткіштері.
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
ЖӨІ млрд тг 1672,1 1733,3 2016,5 2596,0 3250,0 3747,2
ЖӨІ-нің жан басына шаққанда, мың, тг 109,0 115,0 134,9
Өнеркәсіп млрд, тг. 357,5 422,5 569,1 1761,5 2000,2 2836
Инвестиция млн.$ 1320 1149 1250 2751,5 4556,6 4105,8 4595,7
ЖӨІ млрд $ 22,2 22,1 15,8 17,4 21,7 25,1
Инфляция 20% 11% 19% 9,8% 7,8% 5,6% 5,9% 6,5%
- 1530628 млн теңге
Осы кесте көріп отырып елімізге келіп жатқан инвестициялардың өсу
Кесте 5.
Қазақстан Республикасындағы экономика салалары бойынша негізгі капиталға жұмсалған инвестиция
2000 2001 2002 2003
Барлығы соның ішінде: 100,0 100,0 100,0 100,0
Ауыл шаруашылығы 1,4 1,3 1,4 1,3
Өнеркәсіп соның ішінде: 64,8 58,3 53,4 47,5
Кен өндіру өнеркәсібі 49,8 44,3 41,5 35,5
Өңдеу өнеркәсібі 12,0 11,1 9,4 9,9
Электрэнергия, газ, су өндірісі 3,0 2,9 2,5 2,1
Құрылыс 3,6 4,3 4,6 6,2
Көлік, байланыс 9,5 11,1 11,1 12,3
Қаржы қызметі 1,6 1,3 0,9 0,9
Сауда 3,5 3,3 4,3 4,4
Білім беру 0,7 0,8 0,7 0,7
Басқалар 14,9 19,6 23,6 26,7
Еліміздің инвестициялық климатының жақсаруына әсер етіп жатқан шетелдік мемлекеттердің
Кесте 6
Қазақстан Республикасындағы инвестиция салған елдердің
үлес салмағы (%-пен).
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Англия 14,5 7,0 9,0 13,5 13,2 15,3 12,9 11
Германия 1,6 5,6 0,8 2,1 1,1 0,9 - -
Голландия 0,1 2,2 12,1 - - - - -
Италия 0,6 0,1 7,0 4,1 10,7 11,5 8,1 3,7
Қытай 4,9 7,0 2,8 4,4 4,7 1,6 5,4 4,7
АҚШ 28,4 32,4 50,2 33,1 32,1 24,7 23,6 36,9
Түркия 5,3 7,2 1,9 4,1 1,3 1,6 2,3 -
Франция 1,6 - 0,4 - - - - -
Канада - - 0,5 3,2 10,8 4,0 4,8 -
Ресей - 0,1 - - - - 4,3 2,3
Басқалар 43 38,4 15,3 35,5 73,9 40,4 38,6 52,4
Қазақстан Республикасының экономикалық жүйесі өтпелі кезеңде де өз тұрақтылығын
Республикамызда құрылған “Қазақстанның инвестициялық қор” акционерлік қоғамның негізгі мақсаты
негізгі капиталға инвестициялар көлемінің жыл сайын ұлғаюы;
еліміздің инвестициялық рейтингісінің көтерілуі;
инвестициялық жүйенің тұрақтылығы және ретке келуі;
мемлекеттік даму институттардың құрылуы;
«Инвестициялар туралы» жаңа заңға сәйкес инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаты
1.Инвестициялық салықтық преференциялар-оларға тіркелген активтер салынатын инвестициялық салық көлеміне
2.Кеден баждарын салудан босату-бұл жерде Қазақстан Республикасының аумағына келетін
3.Мемлекеттік заттай гранттар.
Қазақстан Республикасына келген инвестициялардың халықтың жан басына шыққандағы үлесіне
Қазақстан Республикасының негізгі капиталға салған инвестициялардың меншік нысаны және
Кесте-7
Қазақстан Республикасының негізгі капиталға салған инвестициялардың меншік нысаны және
2001 2002 2003 2004
Млн тг % Млн тг % Млн тг %
Барлығы 943398 100 1099986 100 1327864 100 1530628 100
Мемлекеттік бюджеттен 136932 14,9 166193 11,3 198348 10,1 186359
Ұйымдар мен кәсіпорындар қаржысы 512584 54,3 596417 63,2 831617
Шетелдік инвестиция 293882 31,8 337376 25,5 297899 25,8 345830
Негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар басым бөлігін жеке меншік нысандағы
Кесте 8
Негізгі капиталға жұмсалған инвестицияларды өңірлер бойынша игеру.
2004 ж қаңтар - желтоқсан 2004жыл 2003 жылға %-бен
Млн теңге өңір инвестиция көлемдегі үлесі, %
Қазақстан Республикасы 1530628 100,0 110,6
Ақмола 16507 0,1 100,7
АқтӨбе 138533 7,3 114,7
Алматы 55831 1,1 109,8
Атырау 425786 55,4 112,4
Шығыс Қазақстан 48649 0,1 104,6
Жамбыл 17437 - 51,4
Батыс Қазақстан 78020 14,9 60,4
Қарағанды 84624 5,5 120,3
Қостанай 39438
12,906
Қызылорда 37761 - 69,0
Маңғыстау 80213 2,9 101,2
Павлодар 37102 0,3 106,2
Солтүстік Қазақстан 13811 - 108,7
Оңтүстік Қазақстан 38405 0,8 119,3
Астана қаласы 200937 5,7 135,7
Алматы қаласы 217674 1,0 123,3
Соңғы мәліметтерге қарағанда Қазақстан Республикасына келген инвестициялар көлемі 30
Инвестициялық климаттың нашарлауына сол мемлекеттің бір қатар кемшілеріне байланысты:
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей Қазақстанға тікелей инвестицияның көп келуі ТМД
саяси тұрақтылық және қолайлы инвестициялық климат
елдегі инвестициялық реформалардың нарықтық жағдайларға сай болуы, нарықтық инфрақұрылымдардың
құқықтың қорғалуы, ашықтығы және тұрақтылығы;
табиғи ресурстардың көп болуы және оларды өндірудің өзіндік құнының
жұмыс күшінің көптігі және олардың біліктілігі.
Кәсіпорындардың инвестициялық қызметін мемлекеттік қолдау және инвестициялық саясат.
Шетел инвестицияларын тартудағы Қазақстан Республикасының
экономикалық салалардағы және тағы басқа салалардағы тиімділіктерге тоқталсақ:
- экономикалық мақсатқа сәйкестілік- ол сол немесе басқада әлеументтік
- әлеументтік экономикалық тиімділік- кез келген нысанда шетел инвестицияларын
- экономикалық және экологиялық қауіпсіздігі- табиғи қазбаларды дұрыс пайдалануға,
- бірлескен кәсіпорындардың пайда болу тиімділігі;
- коммерциялық тәуекел қағидасы. Бұл жерде басқарудың толық құралдарын,
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау мақсаты инвестициялық климатқа қолайлы жағдай
- жаңа технологияларды қолдану, ноу-хоу мен инвестицияны пайдалану;
- ішкі нарыққа жоғарғы сапалы тауарлар мен қызметтерді тарту;
- отандық тауар өндірушілерге жағдай жасау және оларды мемлекеттік
- кәсіпорындардың экспорт бағыттылығын дамыту;
- еліміздің шикізат комплексін дұрыс пайдалану;
- қазіргі заманғы менеджмент пен маркетинг әдістерін қолдану;
- жаңа жұмыс орындарын ашу;
- жергілікті кадрларды қайта даярлау, біліктіліктерін көтеру және қайта
- өндірісті диверсификациялау;
Қазіргі кезеңде инвестициялық қызмет белсенділігін көтеруде мемлекеттің рөлі ерекше
Инвестициялық қызметті басқаруда мемлекеттің рөлінің қажеттілігі:
- инвестициялық ресурстарды орталықтан жоспарлы жүйесінің шешімдері.
- инвестициялық несиені дамыту және капитал салымды қаржыландыруды
- жеке меншік секторды дамыту және мемлекеттік сектор
- “мемлекеттік тапсырыс” дәстүрлі жүйесінен инвестициялық жүйесіне ауыстыру.
- жанама инвестициялық ұсыныстар конкурстық негізде ауыстыру.
Нарықтық қатынастар дамыған мемлекеттерде инвестицияны мемлекеттік қолдау мен қамтамасыз
елдің экономикалық дамуын тұрақтандыру мен жуелендіру.
мемлекеттік инвестициялық бағдарламаны талдау мен инвестициялық жобаларды жүзеге асыру.
инвестициялық климатты жақсарту.
инвестицияның келуіндегі ұлттық экономиканың жақсаруы.
Мемлекеттік инвестициялық саясатты жүргізгенде инвестициялық саясат принциптерін бағытқа ұстау
- инвестициялық белсенділікті көтеру үшін экономикалық ұйымтасдырушық және әкімшілік-
- мемлекеттің тарту механизмінің тиімділігін көтеру;
- инвестициялық міндеттерді шешудежәне келісімге келуде уақыт факторын ескеру;
- сыртқы экономикалық стратегияны оптималды өңдеу және пайдалану;
- республика қысқа мерзімді уақытта бағалы қағаздар нарығын халықаралық
-инвестициялар аймақтық, территориялық хылықтың әлеуметтік деңгейін және тағы басқа
- инвестициялық сақтандыру жүйесін дамыту;
- экономикалық мониторингті жүргізу.
Инвестицияны қолдауда және инвестициялық саясатты жүргізуде сол мемлекеттің басқа
Бюджет саясаты. Ол мемлекеттің экономиканы реттеу механизмдерінің бірі болып
Салық саясаты. Тауар – қаржылық қатынас механизмінің қызметіндегі салық
қаржы – несие саясаты. Бұл саясатты негізінен Қазақстан Республиканың
кедендік саясат. Импорт – экспортты лицензиялау жүйесі қазіргі уақытта
баға саясаты. Қазіргі кезеңде баға саясаты экономикалық процестердің көмегімен
қаржы эмиссиялық саясат. Бұл саясат саласы бюджет саясатының негізгілерінің
сыртқы экономикалық саясат. Негізгі бағыттары сыртқы экономикалық саясатта сыртқы
Инвестициялық саясатты жүзеге асыру бағдарламалы- мақсатты бағытталуы және оны
- мақсатты бағыттылығы. Ол бағдарламада негізгі мақсаттар мен бағыттарды
- жүйелілігі. Бағдарламаны жүзеге асыруда елдің негізгі қатынастары концепцияда
- комплекстілігі. Бағдарламаның құрылымындағы әр бір өзіндік элементтер қатынастары
- қамтамасыз етушілік. Бағдарлама келесі ресурстарды қамтамасыз етуі тиіс:
- экономикалық қауіпсіздігі.
- келісімділік. Кез – келген мәселе мемлекеттік немесе жергілікті
Шетелдік капитал мен инвестицияға тәуелділікті реттеу әдістері келесідей болып
1. Халықаралық, мемлекеттік, банктік несиелеу. Бұл кезде реттеу деңгейі
2. Кәсіпкерлік әдіспен реттеу;
3. Халықаралық кәсіпкерлікті тікелей және портфельді реттеу. Бұл механизмнің
Инвестицияны жекелеген көздерден пайдалану және тартудағы мемлекеттің рөлі және
Инвестиция мен шетелдік капиталды пайдалану және тартудағы негізгі саясаттың
1. Экономикалық қауіпсіздік принципі. Халықаралық, мемлекеттік және банктік несиелерді
2. Мемлекеттің инвестициялық мақсаттарды жүзеге асыру принципі. Шетелдік инвестицияны
3. Шетелдік капиталды пайдалану бағыттарының болашағы және деңгей принципі.
- импорт алмастырушы;
- экспортқа бағыттылығы;
- ғылым мен технологияға көңіл болу.
4. Несиелерді пайдаланудағы жоба әдістер принциптері. Халықаралық несие тартудағы
5. инвестициялық климат қолайлылық принципі. Сол елдің жағдайына халықаралық
Инвестициялық климаттың қолайлығын қалыптастыру үшін әсер ететін факторлар келесі
Кесте- 9 Қолайлы инвестициялық климатты қалыптастыру факторлары.
Факторлар атауы Факторлар бейнесі
1 объективті
1.1. Табиғи климаттық қызметі Бай табиғи ресурстары
1.2. Географиялық орналасуы Облыстар мен шекараның дамуы, олардың
1.3.Қоршаған орта Қоршаған орта қолайлы деңгейі
2. субъективті
2.1. Ғылыми потенциал Барлық аймақтардың ғылыми ұйымдастыру саласы мен
2.2. Экономикалық жағдайы Нарықтық қатынастардың дамуы, қаржы мен инвестициялық
2.3. Заңдылық және нормативті база Құқықтық режим тұрақтылығы, заңдылықтардың
2.4. Нарықтық құрылымдар Қызмет пен жұмыс нарығы және тауар
2.5. Тәуекел факторы Отандық және шетелдік инвесторларды коммерциялық емес
2.6. Еңбек ресурстар Зейнетақы жастағы халықтың аз үлесі,
2.7. Әлеуметтік инфрақұрылым Көптеген отандық және шетелдік консалтингтер мен
Осы факторлардың ішіндегі негізгілері болатындар: заңдылық, экономикалық, технологиялық, ғылыми
2.3 ОҚО кәсіпорындардың инвестициялық қызметін талдау (“ПетроҚазақстан” материалдарының негізінде)
Облысымыздың әлеуметтік-экономикалық жағдайы өнеркәсіп потенциялы дамуымен анықталады. Ал сол
Енді соларға тоқталмас бұрын облысымыздағы шетелдік инвесторлар қатысуымен дамып
Кесте-10
Оңтүстік Қазақстан облысындағы шетелдік инвесторлар үлесі бар кәсіпорындар тізбесі.
қала, аудандар Кәсіпорын атауы Қызмет түрі
1. Түркістан қаласы “Айташ-Ай” АҚ (Түркия) А.Яссауи атындағы ХҚТУ
2. Кентау қаласы “Экскаватор” АҚ (Ресей) Машина жасау
3. Шымкент қаласы “Химфарм» (Ирландия) Медицина препараттар
“Шымкент цемент” (Франция) Цемент өндірісі
“ФэшнЛенд” (Пакистан) Тоқыма өнім өндірісі
“Сервис-Лада” (Ресей) Автомобиль жөндеу, техникалық қызметтер
“ПетроКазахстан” ЖШС (Канада) Мұнай өнімдер өндірісі
“Алтел” (Англия) Байланыс қызметі
“K-mobile” (Түркия) Байланыс қызметі
“КазИнтерКом” (Англия) Шина өндірісі
“ХҚТУ” (Түркия) Білім беру қызметі
“JTI Central Asia” (Нидерланды) Темекі өнім өндірісі
“INADA TEXTILE” (Қытай) Мақта өнім өндірісі
4. Сарыағаш ауданы “Алекс” ЖШС (Польша) Минералды су өндірісі
“КурортБарс – 2030” (Израйль) Минералды су өндірісі
“ЕврофудКазахстан” (Франция) Көтерме, бөлшек сауда
5. Сайрам ауданы “Казперфотех” ЖШС (Ресей) Перфорация жүйе өндірісі
“Полистирол” ЖШС (Түркия) Полиэтиленка өндіріс
6. Созақ ауданы “Катко” (Франция) Уран руда өндірісі
“Инкай” (Франция)
7. Түскібас ауданы “ОКДышТиджорес” (Түркия) Цемент және әктас
Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша негізгі капиталға бағытталған инвестицияның меншік
Кесте-11
Оңтүстік Қазақстан облысындағы негізгі капиталға бағытталған инвестициялардың меншік нысаны
Негізгі капиталға инвестициялар барлығы, млн. теңге, соның ішінде
3929 15624 24601 23804 30284,3
Мемлекеттік және жергілікті бюджеттен 1338 4710 6150 5017 6634,4
Ұйымдар мен кәсіпорындар қаржысы 2578 10649 18133 18604 21767,1
Шетел инвестициясы 13 256 318 183 2626,8
2003 жылы облыс бойынша негізгі капиталға бағытталған инвестиция көлемі
Республикалық бюджет есебінен игерілген инвестиция 37 пайыз немесе өткен
Негізгі капиталға жұмсалған инвестицияларды экономика салалары бойынша жұмсалу тенденциясын
Кесте 12
Оңтүстік Қазақстан облысы көлемінде экономика салалары бойынша негізгі капиталға
Барлығы
млн. теңге 1999 2000 2001 2002 2003
3929 15624 24601 23804 31221
Ауыл шаруашылығы 32 408 895 934 358
Кен өндіру өнеркәсібі 173 2398 4493 2500 2636
өңдеу өнеркәсібі 1143 4519 7480 7051 7847
Электрэнергия, газ және су өндірісі 499 912 1157 22772
Құрылыс 20 1593 299 305 1282
Сауда, автомобиль, тұрмыстық бұйымдарды жөндеу 134 448 1531
Қонақ үй және ресторандар 86 83 169 102 88
Транспорт және байланыс 829 1504 4118 3273 4011
Басқа салалар 1013 3759 4459 6931 11109
Енді солардың осу тенденциясын көрелік. 2003 жылы ауыл шаруашылығына
Сондай – ақ негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар облыс көлемі
Енді республика бойынша негізгі капиталға жұмсалған инвестицияның өңірлік құрылымы
Кесте 13
Республика бойынша негізгі капиталға жұмсалған шетелдік инвестициялардың өңірлік құрылымы
2000 2001 2002 2003
Ақмола 0,6 1,2 1,3 1,2
Ақтөбе 6,9 6,6 7,5 8,7
Алматы 1,7 1,9 2,8 3,7
Атырау 20,0 24,6 22,2 25,5
Шығыс Қазақстан 6,3 4,1 3,4 3,4
Жамбыл 0,4 0,6 0,9 2,5
Батыс Қазақстан 22,1 17,7 18,0 9,4
Қарағанды 5,6 5,8 5,7 5,0
Қостанай 1,7 1,8 1,8 2,2
Қызылорда 1,8 1,7 2,9 4,0
Мағыстау 6,2 6,0 5,4 5,7
Павлодар 4,1 2,8 1,9 2,5
Солтүстік Қазақстан 1,2 0,7 0,8 0,9
Оңтүстік Қазақстан 2,6 2,8 2,2 2,4
Астана қаласы 9,9 9,5 9,3 10,4
Алматы қаласы 8,9 12,2 13,9 12,5
Осы кесте бойынша негізгі капиталға бағытталған шетелдік инвестициялардың өңірлік
Ішкі және сыртқы инвестиялар жеке кәсіпкерліктің қалыптасуы мен нығаюына
Кесте 14.
2001-2015 жылдардағы инвестициялардың құрылымы, млн теңге.
Инвестиция көлемі мен көздері 2001-2005 ж болжам 2006-2010 ж
Негізгі капиталға инвестиция, барлығы 28488 100% 31249 100
Республикалық бюджет 8756 3,88% 9632 30,2% 10595 30,8%
Жергілікті бюджет 2401,5 8,4% 2641,7 8,44% 2905 8,44%
Кәсіпорындар мен ұйымдар қаржысы 13806 48,5% 15187 48,5% 16705
Шетелдік инвестициялар 1345 4,7% 1480 4,7% 1628 4,72%
Тұрғындар қаржысы 2140 7,5% 2354 7,5% 2590 7,51%
«ПетроҚазақстан» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (ЖШС) Қазақстанның ең жас мұнай
Қазақстан өз тәуелсіздігін алып, экономикалық реформалардың жүргізілуіне байланысты оның
Қазақстан Республикасындағы мұнай өңдеу заводтарының мұнайды өңдеу көлемдері бойынша
Енді “ПетроҚазақстан” компаниясының мұнай-газ конденсатын өңдеу динамикасын көрсетсек: 1998-
“ПетроҚазақстан” ЖШС мұнай өнімдерінің өндірудегі негізгі түрлерінің өсу диаграмма-2
Алдымен бензин өніміне келсек 2000 жылы 620 мың тонна
өнім атауы Алынған шикізат бойынша
Мың. тн. Шикізаттағы үлесі, %
Мұнайды қайта өңдеу 6280 100,0
Автобензин 1046 16,7
Авиокеросин 532 8,4
Дизель майы 1748 27,9
Мазут 2596 41,3
Сұйық газ 60 1,0
Техникалық шығын 298 4,7
1998-2001 жылдарға арналған инвестициялық жоспарлардың құрылымы мен атауы
Кесте-17
1998-2001 жылдарға арналған инвестициялық жоспарлардың
құрылымы мен құндары.
1998-1998 жылдар
Барлығы 16 млн $ 1998-2000 жылдар
Барлығы 150 млн $ 2001 жыл
Барлығы 180 млн $
Жеңіл термикалық крекинг (мазут) қондырғыны реконструкциялау 1,0
(Қызылқия, Арысқұм, Майбұлақ) 90
ЛК-6У қондырғысын қайта құрылымдау 6,5 Жеңіл гидрокркинг
Құмкөл
37
Тауар – шикізат цехын қажетті жабдықтармен қамтамасыз ету 1,0
Лабораториялық жабдықтар алу 0,4 Бутумдық қондырғы Тургай Перолеум 17
Автоматтандыру мен компьютерлендіру 2,3 Мұнайды судан тазарту Газды
Газ трубина қондырғысын алу 14,0 Вакуумдық қондырғы Басқа
Химиялық су дайындау қондырғысын алу 0,8 Басқа да реконструкциялау
Кәсіпорынның инвестициялық қызметінің тиімділігін жоғарлату жолдары.
Мемлекет деңгейінде инвестициялық қызметті басқару механизімін жетілдіру.
Шетелдік инвесторлар мен шетелдік эксперттерге жүргізген сауалнама нәтижесінде Қазақстан
Кесте-19
Қазақстан Республикасындағы инвестициялық климатқа
әсер ететін факторлар.
Факторлар Факторлардың әсері
(0-ден 7 дейін) әсер етуі
(-,+)
1. бюрократия 6,7 -
2. қаржы салық жүйесі 3,6 +
3. құқықтық құрылымдар 3,1 +
4. қаржылық нарық 4,6 +
5. нарық инфрақұрылымы 3,1 +
6. жергілікті органдардың араласуы 4,6 -
7. тарату қаналдардың кемшілігі 1,3 -
8. тарифтік барьерлер 0,3 -
9. айырбас курсын реттеу 2,8 +
10. саяси тұрақсыздық 3,0 -
11. тіл/мәдениет 3,1 +
12. потенциалды партнерлер табу 1,1 +
13. жергілікті валюта инфляциясы 2,8 -
14. технология және патентті қорғау 0,3 +
15. заңдылық тұрақсыздық 3,9 -
16. инвесторлар қатынасы 1,3 -
17. баспасөз ақпарат құралдары 2,9 +
18 аймақ пен орталықтық өзара келіспеушілігі 0,1 -
19. коррупция 6,1 -
Сауалнама нәтижесінде көрсеткендей инвестициялардың келуіне кері әсер ететіндей факторлардың
Қазақстан Республикасында инвестицияны пайдалану және тартудағы кері әсер ететін
Инвестициялық потенциалды интенсивті пайдалануда келесі мәселелерді қолға алынуы қажет:
Өндіруші мен өңдеуші салалар арасындағы белгілі бір тепе теңдікті
1. Инвестицияларды мемлекеттік бюджет пен жергілікті бюджет есептерінен қаржыландыру.
2. Жеке инвестициялық қорлардың құрылуына жағдай жасау. Елімізде бір
3. Ұлттық компанияларды дамыту туралы арнайы бағдарлама қабылдау. Шетелдік
4. Венурлық компанияларды дамыту мен инновациялық инвестициялық жобаларға мемлекеттік
5. Жеңілдетілген амортизация жүйесін экономиканың кейбір салаларда қолдану, салық
3.2 ПетроКазакстан инвестициялық іс-әрекет тиімділігін есептеу және болжау жасау.
Кәсіпорында инвестициялық қызметті басқару механизімін жетілдіру ең алдымен сол
Кәсіпорын басқару деңгейде инвестиция келесі қызметтерді атқарады:
инвестициялық нарықты талдау мен жоспарлау;
кәсіпорын инвестициялық қызметінің стратегиялық бағытын өңдеу мен оның даму
инвестициялық портфель құрамындағы инвестициялық жобалар мен бағдарламаларды нақты жүзеге
инвестициялық портфельдің табыстылық критерийін қалыптастыру, тәуекелдік және инвестициялық саланы
барлық инвестициялық жобалар мен бағдарламалардың инвестициялық қызметін жүзеге асыру
тиімді емес инвестициялық жоба және реинвестиция капиталды уақытында жабуды
Кәсіпорын инвестициялық қызметін басқару механизмін жетілдіру жолдарының бірі ретінде
1. инвестициялау алдында.
2. инвестициялау кезінде.
3. эксплуатациялық.
1- кезеңде жоба идеясының өңделуі, техника экономикалық дәлелдігі, келіссөз
Инвестициялық жобаның өмірлік циклінің негізгі этартары:
1. жоба идентификациясы.
2. жобаны өңдеу.
3. жоба экспертизасы.
4. жобалық келісімдер.
5. жобаны қаржыландыру жүйесін рационалды талдау.
1-этапта жобаны жүзеге асыру үшін оның қосымша көздерінің талдауларын
2-этапта жоба өңдеу этапы. Бұл этаптың негізгі міндеті жобаның
3-этапта жоба экспертизасы. Экспертиза міндеті жобаны бағалауда оның барлық
- техникалық жүзеге асуы және прогрессивтілігі;
- қоршаға ортаға ықпал етуі,
- коммерциялық бағыттары, жоба өніміне сұраныс;
- жобаның жергілікті халыққа экономикалық әсер етуін талдау;
- әлеуметтік аспектісі;
- инистутционалдық талдау (саяси, әкімшілік)
4-5 этаптарда кәсіпорын жобаны жүзеге асыру келісімдері инвестициялық жобаны
6-этапта жобаның қаржыландыру жүйесін рационалды талдау.
Кесте 2
Жобаны қаржыландыру жүйесін рафионалды талдау.
Акция сату процент алу кредит төлеу
Лизингті лизингтік мүлік шығындар табыс
Кесте -15
2003 жыл мен 1997 жыл арасындағы техника
экономикалық көрсеткіштер
Көрсеткіштер 1997 2003
өнім көлемі
4,95 млн тн
Автобензин мың тн. 839 872
Мазут мың. тн 1274 1359,3
Дизель майы мың. тн 995 1233,8
Керосин мың. тн 145 254
Сұйық газ мың. тн. 28 134
Тауар өнім көлемі, теңге 13576 млн тг 1117,3 млн
ӨӨҚ 9274 млн тг 560,1 млн $
Жалпы табыс 4297 млн тг
Таза табыс 2483 млн тг 317,5 млн $
Жұмыскерлер саны 2083 2238
өндірістік қуаттылық деңгейі 57,9 % 55 %
өнім рентабельділігі 46,4 % 56,7 %
Республика бойынша “ПетроҚазақстан” компаниясы 7 жыл мерзім ішінде 644
1998 жылы – 36 млн АҚШ доллары, 1999 жылы
Кесте – 16.
«ПетроҚазақстан» компаниясының қаржылық жағдайы.
1998 1999 2000 2001 2002 2003
Жалпы табыс 175,9 155,2 523,2 603,1 825,4 1117,3
ӨӨҚ 153,9 136,8 223,5 323,7 508 560,1
Салық 22,6 17,7 99,7 68,4 100,5 155,4
Салық төленгеннен соң қалған таза табыс 229,3 8,5 154,9
Инвестиция, млн $ 36 19 - 180 280 116
Осы мәліметтерді пайдалана отырып, алдағы уақытты ПетроҚазақстан ЖШС болжамды
Көрсеткіштер 2003 2005 2006 2007 2008
өнім өндіру бір тәулікке, баррель 1551349 166484 183132 201445
ӨӨҚ, млн 560,1 616,1 678,1 746 821
Салық 155,4 174,1 195,1 219 245,3
Салық төленгеннен кейін таза табыс, млн $ 317,5 359
Инвестиция, млн $ 116 129,1 143,3 159,1 177
Өнім рентабельділігі 56,7% 58,3% 60% 62,1% 63,2%
Кесте 18
Жобаны қаржыландыру тәуекелдері
Тәуекел түрлері Ерекшеліктері Тәуекел төмендету әдістері
Құрылыстық Жоба маңызы Жабдықтаушы және жалдаушы штрафтар мен
өндірістік Техника мен экономикалық тәуекел шығынның көрсетілуі Қосымша
Басқарушылық Басқару персоналдың біліктілігі Басқару персоналы штаты кредиторлар нәтижесіз
Қаржылық Валюталық тәуекел, несие ставкасының өзгеруі Валюта сақтандыру
өткізушілік Нарықта өнім көлемі мен бағаның өзгеруі
Мемлекеттік Мемлекеттің заң мен саясаттары Мемлекеттік кепілдік,
Төтенше жағдай өрт, су тасу, жер сілкіну т.б.
Қорытынды.
Қорыта айтқанда, мемлекеттің экономикалық өсуінің және экономикалық тұрақтандырушы факторлардың
Қізіргі кезеңде дүние жүзінде жақандану кезеңінде халықаралық еңбек бөлінісі,
Қолданылған әдебиеттер.
1. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. Алматы – 1995ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. Алматы – 2000 ж.
3. “Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау” Қазақстан Республикасының заңы. 28.02.1997
4. “Инвестициялар туралы” Қазақстан Республикасының заңы. 08.01.2003 ж.
5. Н.Ә. Назарбаев. Қазақстан – 2030 Барлық қазақстандықтардың өсіп
// Егемен Қазақстан 1997 қазан. 5.
Н.Ә. Назарбаевтің ел халқына жолдауы: Бәсеке қабілетті халық үшін,
// Егемен Қазақстан 2004. наурыз
6. Н.Ә. Назарбаевтің ел халқына жолдауы: Қазақстанның экономикалық, әлеуметтік
// Егемен Қазақстан 2005. ақпан
7. Я. Әубәкіров. Экономикалық теория. Алматы – 1998
8. Г.Ө. Жолдасбаев. Кәсіпорын экономикасы. Алматы – 2002ж.
9. Бердалиев. Қазақстан экономикасын басқару негіздері. Алматы –
10. Қазақстан Республикасының 2003- 2015 жылдарға арналған индустриалды –
11. А.М. Сейтказиев. Инвестиционная деятельностьпредприятия. Алматы -1998 ж.
12. Г.В. Савинцкий. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Москва
13. Е.М. Четыркин. Финансовый анализ производственный инвестиций. Москва
14. А.Қ. Мейірбеков. Кәсіпорын экономикасы. Алматы – 2003
15. М.Б. Бисеғазиев. Кәсіпкерлік негіздері. Орал – 2001
16. К.Ш. Дүйсенбаев. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Алматы
17. Е. Карымсаков. Инвестиционная стратегия: механизмы, поддержки и регулирования.
18. Б. Жуманова Инвестиция тиімділігін бағалау методологиясы.
19. А. Муфтигалиева. Организационный механизм оценки инвестиционной активности промышленной
// Қаржа-қаражат 2003 №5 61- бет.
20. Е. Сембаев. Новые факторы совершенствования мониторинга инвестиционного
21. М. Мустафин. Выбор инвестиционных проектов при ограниченной
22. А. Муфтигалиева. Методы оценки инвестиционной активности промышленной организации.
23. 2004- 2015 жылдарға арналған Оңтүстік Қазақстан облысының индустриалды
24. Д. Абдулгазин. Регулирование инвестиционной деятельность в экономике Казахстане.
25. Т.Жолымбетов. Механизм инвестиционного обеспечения развития промышленного региона.
26. М.М. Мустафин. Моделирование в инвестиционных роектах.
// Банки – Казакстан 2004 №7.
27. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі. 12.06.2001 ж.
28. Уилям Ф. Шарп. Инвестиций.
29. «Инвестициялар туралы заңға өзгертулер мен толықтырулар туралы»
// Егемен Қазақстан. 2005. 18- мамыр.
30. Н.К. Мамыров. Государства и бизнес.
31. Қазақстан инвестициялық қызметі. Статистикалық жинақ. Алматы 2004.
32. М.К. Мамыров. Эффективность инвестиций в промышленном производстве.
33. А.А. Мамыров. Инвестиционная политика и прававая защита иностранных
Инвестиция құрылымдары
нақты
портфельді
тікелей
бақылау қызметіне байланысты
жанама
жанама
нақты активтерге
жобалар жүзеге асыру операцияға байланысты
материалдық емес инвестиция
мүліктік инвестиция
салыну объектісіне қарай
қаржы инвестициясы
материалдық емес активтерге
іс әрекетке байланысты
бастапқы инвестиция
экстенсивті инвестиция
пайда болу кездеріне байланысты
мемлекеттік
жергілікті
шетелдік инвестиция
Инвестициялық жобаны бағалау көрсеткіштер мен талдау, бақылау арналған құжаттар
Инвестициялық жобаны талдау, бақылауға арналған құжаттар
Бухгалтерлік баланс
Қаржы шаруашылық қызмет туралы есеп
Ақша қаражаттар қозғалысы туралы есеп
Қайтарым уақыты
Ішкім табыстылық нормасы
Таза дисконтталған табыс
Инвестициялық жобаны бағалау көрсеткіштері
Табыстылық индексі
Өндірістік тәуекел
Коммерциялық тәуекел
Қаржылық тәуекел
ҚР инвестиция тарту мен пайдалануды ұйымдастырушылық пен институционалды механизм
ұйымдастырушылық
институционалдық
ұйымдастыру-шылық форма
ұйымдастырушылық
келісімдер, көрме, биржалар, аукциондар
Мемлекеттік кәсіпорын
консалтингтер қамтамасыз ету
технопарктер АЭА
экспертиза информация жүйесі
лизингтік келісімдер
Маркетингтік талдау
Транс ұлттық компаниялар
Қаржы
институттары
Банктік
жүйе
Экономикалық мониторинг
Инвестициялық рейтингтік орталық
Қор биржалары
Ұлттық банк
Консалтингтік орталық
Инвести-циялық қорлар
Коммерциялық банк филиалдары
Бизнес инкубатор
Зейнетақы қорлары
Инвестициялық жоспарлау орталығы
Сақтандыру қоры
Несиелік серіктестіктер, ломбардтар
Өндіру мен өндеуші салалар арасындғы тепе-теңдік сақталуы тиіс
Мемлекеттік және жергілікті бюджет есебінен қаржыландырылуы
Жеке инвестициялық қорларды құруға жағдай жасау тиіс
Ұлттық коспанияларды дамыту туралы арнайы бағдарлама жасау
Венурлық компанияларды дамыту, мемлекеттік тапсырысты жасау
Жеңілдетілген амортизация жүйесін қолға алу, преференциялар
инвестициялық жоба
өзіндік құралдар
Сыртқы құралдар есебінен
өзін-өзі қаржыландыру
үлкен салымды капитал есебі
басқа да құралдар
қатысушы құрал есебі
ссуда
өзіндік құрал есебі
Коммерциялық кредит
займ
Банк кредиті
Жобаны жүзеге асырушы кәсіпорын
акционерлер
банк
мемлекет
Жоба
Лизингті компания