Негізгі құралдардың тозуының есебі

Мазмұны
Кіріспе........................... 4
1 Негізгі құралдар есебінің теориялық негіздері
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мәні мен жіктелуі.....................
1.2 Негізгі құралдарды бағалау................ 10
1.3 Негізгі құралдың тозуы мен амортизациясын есептеу ....
2 «Қазақтелеком» АҚ филиалы «Астанателеком» ҚТО да негізгі қорлар
2.1 Кәсіпорынның қаржылық-экономикалық сипаттамасы...................... 16
2.2 Негізгі құралдардың аналитикалық және синтетикалық есебі ........ 19
2.3 Негізгі құралдардың тозуының есебі ................. 26
2.4 Негізгі құралдарды жөндеудің есебі…………………………….……….. 28
2.5 Негізгі құралдарды түгендеу мен қайта бағалау............... 30
3 Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін талдау
3.1 Кәсіпорынның негізгі құралдармен қамтамасыз етілуін талдау..................
35
3.2 Негізгі қорлардың қозғалысы мен жағдайын талдау........ 37
3.3 Негізгі қорларды пайдалану тиімділігін талдау ................ 40
4 Негізгі құралдардың есебін жетілдіру
44
Қорытынды.................................. 51
Қолданылған әдебиеттер көзі ........................ 54
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Негізгі құралдар құны кәсіпорын мүлкінің құнының
Кез келген өндіріс өз қызметіне құрал - жабдықтарын тартса
ҚР Конституциясы бойынша : шаруашылық субъектілері материалдық және
Негізгі құралдар есебі - бухгалтерлік есептің негізгі бөлімдерінің
Негізгі құралдардың ерекшелігі – олардың өндіріс үрдісіне бірнеше рет
Сол себепті негізгі қорлар есебінің міндеттеріне келесілерді жатқызуға болады:
– негізгі құралдардың кірісі мен қозғалысын есеп регистрлерінде
– бухгалтерлік есепте негізгі қорлардың тозу сомасын дұрыс есептеу
– негізгі құралдарды жою есебін дұрыс жүргізу, оның қаржылық
– негізгі құралдарды жөндеу шығындарын қадағалау;
– негізгі құралдардың сақталуы мен оларды пайдалану тиімділігін
Қарастырылып отырған тақырып актуалды: біріншіден, негізгі құралдар барлық
Дипломдық жұмыстың мақсаты – «Қазақтелеком» АҚ филиалы «Астанателеком» ҚТО
Аталған мақсатқа жету үшін жұмыста келесідей міндеттерді шешу қарастырылған:
– кәсіпорынның шаруашылық қызметіндегі негізгі құралдардың орны мен мәнін
– кәсіпорындағы негізгі қорлар есебінің ұйымдастырылуы мен қазіргі жағдайына
– кәсіпорынның амортизациялық саясатын оқу;
– кәсіпорынның негізгі құралдармен қамтамасыз етілуін талдау;
– негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін талдау;
–негізгі құралдар есебін жетілдіру мен негізгі қорларды
Дипломдық жұмысты орындау барысында экономика ғылымдарына
ортақ келесідей әдістер қолданылды: монографиялық, экономикалық-статистикалық әдістері қолданылды.
Жұмыстың ақпараттық базасы ретінде - «Қазақтелеком» АҚ филиалы
1 Негізгі құралдар есебінің теориялық негіздері
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мәні мен жіктелуі
Ел президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2010 жылғы «Жаңа онжылдық –
Кез келген өндіріс өз қызметіне құрал - жабдықтарын тартса
Негізгі құралдар материалдық өндіріс саласында да, өндірістік емес (әлеуметтік)
Осы негізгі құралдарға: жер, үйлер, ғимараттар, көп жылдық екпе
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі №16 ҚЕХС сәйкес ұйымдастырылады. Осы
– өндірісте, қызмет көрсету мен тауар жеткізуде қолдануға арналған
– бір кезеңнен артық мерзім аралығында пайдалану көзделген.
Негізгі құралдар объектісі келесідей екі негізгі шартты қанағаттандырса
– негізгі құрал объектісінің бастапқы құны нақты бағалана алуы
– кәсіпорын осы объектіні пайдалану нәтижесінде болашақта табыс алу
Инвентарлық объектілер негізгі құралдың есеп бірлігі болып табылады. Инвентарлық
Өндіріс процесіне қатысу сипатына байланысты негізгі құралдар өндірістік және
Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын объектілер жатады,
Өндірістік емес негізгі құрал - жабдықтар - тұтынуға арналған
Иелігіне қарай негізгі құралдар меншікті және жалға алынған болып
Меншікті дегеніміз - субъектіге тиесілі және оның балансында көрініс
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп тұрған,
істемей тұрған (тоқтатылып қойған)және қор ретінде тұрған болып бөлінеді.
Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүліктік емес
Әр субъектіде негізгі құралдар пайдалану мақсатына және атқаратын қызметіне
ҚР Салық кодексіне сәйкес келтірілген негізгі құралдардың әр қайсысының
Жер – субъект меншігіне сатып алған жердің көлемі мен
Үйлер – халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік – мәдени
Ғимараттар – еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір
Өткізгіш тетіктер (қондырғылар ) – электр, жылу немесе механикалық
Машиналар мен жабдықтар – күш беретін машиналар және жабдықтар;
– күш беретін машиналар және жабдықтар – жылу және
– жұмыс машиналары мен жабдықтар – еңбек өнімдерін жасау
– өлшеу және реттеу приборлары, қондырғылар мен лабораториялық жабдықтар
– есептеу техникасы – процестерді жылдамдату және автоматтандыруға арналған
– басқадай машиналар мен жабдықтар - машиналар, аппараттар және
Көлік құралдары – адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған қозғалыс
Құрал – сайман – қол еңбегінің механикаландырылған немесе механикаландырылмаған
Өндірістік мүлік және соған жататын заттар - өндірістік операцияларды
Шаруашылық мүлік – кеңсе және шаруашылық мекемелерінің заттары (орындықтар,
Жұмысқа пайдаланылатын және өнім беретін мал – ат, өгіз,
Көп жылдық өсімдіктер – қолдан егілген көп жылдық өсімдіктер
Жерді жақсартуға байланысты күрделі шығындар (ғимаратсыз) –ауыл шаруашылық мақсатта
Басқа да негізгі құралдар – кітапхана қорлары, спорт мүлкі
1.2 Негізгі құралдарды бағалау
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдарды бағалау үлкен мәнге ие. Себебі
Негізгі құрал – жабдықтардың бастапқы, шынайы, баланстық, сату, жою,
Бастапқы құны – негізгі құралды сатып алуға немесе салуға
Негізгі құралдардың бастапқы құны мынадай жолмен анықталады:
- жер учаскелері бойынша меншік немесе тұрақты пайдалану құқығы
– құрастыруды және орналастыруды қажет ететін немесе қажет етпейтін
– үйлер мен ғимараттарды шаруашылық әдіспен салу кезінде: құрылыс
– жерді, үйлерді немесе ғимараттарды біртұтас мүлік ретінде иеленген
– мердігерлік әдіспен тұрғызылған үйлер мен ғимараттар бойынша –
– құрылтайшылардың жарғылық капиталына салынған негізгі құралдар өздерінің
– субъектінің өзі дайындаған немесе төлем арқылы сатып алынған
Тегін алынған негізгі құралдардың обьектілері бойынша - құжаттарда көрсетілген
Айырбас операциясы нәтижесінде алынған обьектілердің - бастапқы құны
Жас малдарды негізгі табынға аударған кезде - малдарды өсірудің
Негізгі табынды қалыптастыру үшін алынған ересек малдар бойынша -
Толық төленген және ұзақ мерзімге жалға алынған енгізгі құралдар
Жерді жақсартуға жұмсалған күрделі шығындар бойынша - жүргізілген жұмыс
Негізгі құралдардың бастапқы құны өзгертілуі мүмкін, қосымша салынған
Ағымды құн - бұл негізгі құралдардың белгілі бір мерзімдегі
Баланстық құн - бұл бухгалтерлік есепте және қаржылық есеп
Сату (өткізу) құны - бірін-бірі жақсы білетін және мәмілеге
Жою құны - тиімді қызмет ету мерзімі біткен енгізгі
Амортизацияланған құн - негізгі құралдардың бастапқы және болжанған жою
– Пайдалы кезең қызметі - бұл кезең ішінде негізгі
– Нормативтік қызмет кезеңі - бұл кезең ішінде белгіленген
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі: негізгі құралдардың келіп түсуін, кәсіпорын
1.3 Негізгі құралдың тозуы мен амортизациясын есептеу
Негізгі құрал өндіріс процесіне қатысуымен, жылдар мерзімінің әсерімен, табиғат
Негізгі қорлардың табиғи тозуы олардың өндіріс процесіне қатысу нәтижесінен
Негізгі құралдардың сапалық (моральдық) тозуы техникалық процеске, өндіріс әдістерін
Негізгі құралдардың сапалық (моральдық) тозуын мынадай факторлар арқылы анықтайды:
Моральдық тозудың әсері нәтижесінде табиғи тозу мерзімі келгенге дейін
Амортизация (латынның «өтеу» деген сөзінен) – тозудың құндық көрінісін
№16 – шы «Негізгі құралдардың есебі» ҚЕХС сәйкес, амортизация
Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою құнының арасындағы айырма.
Жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу келіп
Толығымен амортизацияланған негізгі құралдар бойынша амортизацияны есептеу қорлардың құны
Тоқтап тұрған негізгі құралдар бойынша техникалық тұрғыдан қайта жарақтандыру
Жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизация есептеуді жалға беру
Одан басқа, мына төмендегі негізгі құралдар бойынша амортизация есептелінбейді:
Негізгі құралдардың амортизациясын есептеудің әр түрлі әдістері бар. Шаруашылық
– құнын бір қалыпты (түзу сызықты) жолмен есептен шығару;
– құнын орындалған жұмыстың көлеміне пропорционалды (немесе пара -
– қалдығын азайту жолымен есептен шығару.
Негізгі құралдардың түрлері бойынша амортизацияны есептеудің әр қилы әдістері
Таңдап алған амортизацияны есептеу әдісі субъектінің есептік саясатымен анықталуы
Ал бюджеттік мекемелер бойынша тозудың есептеу әдісін таңдау құқығы
Негізгі құралдардың құны бойынша амортизацияны бір қалыпты (түзу сызықты)
Бұл тәсілде амортизациялық соманы аудару үшін:
– қызмет етудің пайдалы мерзімі. Бұл кезде пайдалануға
– Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының белгіленген амортизациялық нормасының шегінде.
Негізгі құралдардың амортизациясының бір қалыпты әдісі мына формула бойынша
Бастапқы құн – жойылу құны / пайдалану мерзімі =
Осыған сәйкес ай сайынғы амортизация сомасы 7917 теңгеге тең
Өндірістік әдіс бойынша амортизацияны есептеу тау-кен өнеркәсібінде ең қолайлы
Амортизацияны есептеудің жеделдетілген әдістері. Бұл әдіс өндірістік мақсатта пайдаланылатын
а) кумулятивтік әдісі
б) азайып отыратын қалдық әдісі
Кумулятивтік әдіс – латын тілінен аударғанда - өсу, жиналу
Жыл сайынғы амортизациялау нормасы: бөлімінде жылдар санының қосындысы, ал
Азайып отыратын қалдық әдісі. Бұл әдіс те кумулятивтік әдістің
Қалдық құнды азайту үшін қажетті шамамен шектелетін соңғы жылды
Халықаралық практикада баяу амортизация деп аталатын әдіс бар, мысалға,
2 «Қазақтелеком» АҚ филиалы «Астанателеком»
ҚТО–да негізгі қорлар есебінің ұйымдастырылуы мен жағдайы
2.1 Кәсіпорынның қаржылық-экономикалық сипаттамасы
«Қазақтелеком» акционерлік қоғамының филиалы «Астанателеком» Қалалық телекоммуникациялар орталығы Астана
– коммерциялық қызметтен пайда табу және оны акционерлердің
мүддесіне пайдалану;
–Қазақстан Республикасы аумағында қазіргі заманға сай
телекоммуникация желілерін құру және оларды әлемдік телекоммуникация желісімен ықпалдастыру;
–Қазақстан Республикасы аумағында және шетелдерде
пайдаланушыларға телекоммуникация қызметтерінің барлық түрлерін ұсыну.
Филиал белгісіз мерзімге құрылған. Кәсіпорын мемлекеттік тіркелген сәтінен бастап
Кәсіпорын Қазақстан Республикасының аумағында және шетелдерде филиалдар және өкілдіктер
Қоғам өзіне тиесілі барлық мүлкімен өзінің міндеттері бойынша жауапты.
Қоғам акционелерінің құқықтары мен міндеттері:
– жарғыда белгіленген тәртіппен қоғамның істерін басқаруға қатысуға;
– кәсіпорының қызметі туралы ақпарат алуға және осы жарғыда
– заңға, қоғам жарғысына және жалпы жиналыстың шешіміне сәйкес
– қоғам таратылған жағдайда несие берушілермен есеп айырысқаннан кейін
– заңды белгіленген тәртіп бойынша өзінің үлесін ала отырып
Бизнестi қажеттi қаржы ресурстарымен қамтамасыз ету кез-келген кәсiпорын қызметiнiң
Капитал – бұл шаруашылық субъектiсiң пайда алу мақсатында өз
Кәсіпорын қызметінің негізгі мақсаты пайда табу болып табылады.
Кәсіпорын табыстылығының абсолютті көрсеткіштері 1-кестеде келтірілген.
Кесте 1 – Кәсіпорын табыстылығының абсолютті көрсеткіштері, мың
Көрсеткіштер 2007 жыл 2008 жыл 2009 жыл 2007 жылға
Өнім (жұмыс,қызмет) өткізуден түскен түсім 4205650 4914320 5438801 116,8
Жалпы табыс 3249231 3811093 4335574 117,3 133,4
Таза табыс 3111571 3588628 4113109 115,3 132,2
1-кесте мәліметтері бойынша кәсіпорын 3 жылды да табыспен аяқтап
Кәсiпорын капиталы меншiктi (iшкi) және заемдық (сыртқы) көздерден
Қаржыландырудың негiзгi көзi - меншiктi капитал. Оның құрамына жарғылық
өндiрiс маусымдық сипатқа ие болса. Бұл жағдайда кей кезеңдерде
ақша қаражаттары жинақталып қалып, басқа кезеңдерде ол жетiспейдi;
егер кәсiпорын заемдық капитал бағасынан жоғары табыстылықты
қамтамасыз ете алса, онда заемдық капитал есебiнен өз жағдайын
«Қазақтелеком» АҚ филиалы «Астанателеком» ҚТО да жарғы капиталындағы барлық
«Астанателеком» ҚТО мүлкіндегі қатысушылар үлестері құрылтай келісімі бойынша анықталады.
«Астанателеком» ҚТО ның капиталының құралу көздері мен олардың динамикасы
Кесте 2 – Кәсiпорының авансталған капиталының құрамы мен
Капитал көздерi Сомасы, мың тг Құрылымы, %
2008 жыл 2009 жыл өзгерiс, +- 2008
жыл 2009
жыл өзгерiс, +-
Меншiктi капитал 3849644 4374032 +524388 97,0 94,0
2.Заемдық капитал 120130 279123 +158993 3,0 6,0 +3,0
Барлығы 3969774 4653155 +683381 100,0 100,0 х
Кәсіпорын капиталы 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда 683381 мың
Кәсiпорынның қаржылық жағдайы мен оның қаржылық тұрақтылығы негiзiнен
1) қаржылық тәуелсіздік (автономиялық) коэффициенті;
2) қаржылық тәуелділік коэффициенті;
3) қаржыландыру (төлем қабілеттілік) коэффициенті;
4) қаржылық леверидж (қаржылық тәуекел) коэффициенті;
5) қаржылық тұрақтылық коэффициенті;
6) маневрлік коэффициенті.
Бұл көрсеткіштер кәсіпорынның қаржылық жағдайы талапқа сай екендігін көрсетеді.
Дегенмен, кәсіпорынның экономикалық жағдайына бухгалтерлік баланс көмегімен баға беру
Біріншіден, бухгалтерлік баланстың шарттылығы:
Бухгалтерлік баланс белгілі бір мерзімге жасалынады. Осының нәтижесінде бухгалтерлік
Екіншіден, бухгалтерлік баланстың шектеулілігі:
Бухгалтерлік баланс банк субъектісінің қаржылық-экономикалық жағдайын есепті кезеңде жалпы
2.2 Негізгі құралдардың аналитикалық және синтетикалық есебі
«Астанателеком» ҚТО да негізгі құралдардың келіп түсуі келесі себептерден
Кәсіпорында негізгі құралдардың түсуі келесідей құжаттармен рәсімделеді:
Негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру (орнын ауыстыру) актісі негізгі құралдар құрамына
Негізгі құралдарды қабылдауды рәсімдеу кезінде серіктестік жетекшісінің өкімімен тағайындалған
Алыс-беріс (орын ауыстыру) актісінде, міндетті реквизиттермен қоса, комиссия қызмет
Негізгі құралдардың кәсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын рәсімдеу үшін актіні
Негізгі құралдарды ақысыз беру (сыйлау) кезінде акт (тапсырушы және
Негізгі құралдарды басқа субъектіге сату кезінде актінің үш данасы
Негізгі құралдар бірдей өндірістік немесе шаруашылық жұмыстарға арналған, техникалық
Бухгалтерия келіс түскен объектіні материялдық жауапты адамға бекітіп, мүліктік
Бұл мүліктерді бір ғана карточкада есепке алуға рұқсат етіледі.
«Объектінің қысқаша жеке сипаттамасы» бөлімінде негізгі объектнің тек
Егер де объектінің сандық та және сапалық та көрсеткіштері
Бухгалтериядағы толтырылған Мүліктік карточкалардың негізінде негізгі құралдардың есебі бойынша
Тіркеу кезінде карточкаларды нөмірлейді, содан кейін негізгі құралдарды жіктік
Ай ішінде «Түскендері», «Есептеп шыққандары» және «Ішкі орын ауыстырғандары»
Субъектінің материалдық жауапты адамын бекітілген негізгі құралдардың барлығы бөлімдер
Негізгі құралдардың келіп түсуін тіркеу журналы 3-кестеде келтірілген.
Кесте 3 – Негізгі құралдардың келіп түсуін тіркеу
Шаруашылық іс-әрекеттерінің мазмұны Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
Дебет Кредит
Басқа заңды тұлғалардан негізгі құралдар сатып алынды:
- келісімді бағасы 860000 2410 3310,3390
- ҚҚС сомасы 103200 1420 3310,3390
Барлығы: 963200 х х
«Астанателеком» ҚТО да негізгі қорлардың синтетикалық есебі компьютерлік технологиялар
Шаруашылықты жүргізуші субъект қолданып жүрген заңдарға сәйкес, өзіне тиісті
Негізгі құрал-жабдықтарды есептен шығару: табиғи және моральдық (сапалық) тозуына
Объектілердің толық немесе ішінара (объектіні қайта жаюдықтау және жаңалау
Негізгі құрал-жабдықтардың жарамсыздығын анықтау үшін, сондай-ақ қажетті құжаттарды дайындау
Тұрақты жұмыс істейтін комиссиялар есептен шығарылатын қажетті объектілермен тікелей
Үйлер мен ғимараттар құрастырушы бөліктері тозғанда, қайта қалпына келтіріп
Негізгі құрал-жабдықтарды (автокөлік құралдарынан басқа) толық және ішінара есептен
Есептен шығаруға жұмсалған, сондай-ақ жоюдан және үйлерді, ғимараттарды бұзғаннан,
Баланстан автокөлік құралдарының барлық түрін есептен шығару “Автокөлік құралдарын
Автокөлік құралдарын жоюдан және бөлшектеулен материалдық құндылықтар бағасы “Автомобильді”
Объектіні есептен шығарған кезде, оған қысқаша сипаттама беріледі және
Негізгі құралдарды есептен шығарудың қабылданған тәртібін бұзған жағдайда жою
Басы артық, пайдаланбайтын құрал-жабдықтарды, көлік құралдарын, приборларда, құрал-саймандарды, мүлікті,
Неізгі құрал-жабдықтарды бір кәсіпорыннан екінші кәсіпорынға беру кезінде екі
Негізгі құралдардың шығысы бойынша іс-әрекеттерді тіркеу журналы 4-кестеде келтірілген.
Кесте 4 – Негізгі құралдардың шығысы бойынша іс-әрекеттерді тіркеу
Шаруашылық іс-әрекеттерінің мазмұны Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
Дебет Кредит
Есептен шығару актілері негізінде құрал-жабдық есептен шығарылды:
- тозу сомасына
- объектінің баланстық құнына
145650
196851
2420
7410
2410
2410
Объектіні жою үшін:
- есептелген жалақы
- жалақыдан аударымдар
6800
1360
7410
7410
3350
3150
Объектіні жоюдан алынған материалдар кірістелді 6580 1310 6210
Жыл соңында объектіні жоюдан алынған табыс жиынтық табысқа
Жыл соңында шығындар жиынтық табысқа жатқызылды 205011 5610
Негізгі құралдар сатылды:
- жинақталған тозу сомасы есептен шығарылды
- баланстық құны есептен шығарылды
125641
265481
2420
7410
2410
2410
Негізгі құралдар субъектінің өз ішінде (цехтан цехқа) орын ауыстыру
Негізгі құралдарды жою туралы дайындалған актілер бухгалтерияға келіп түседі,
«Астанателеком» ҚТО да негізгі құралдар келесі себептерге байланысты есептен
2.3 Негізгі құралдардың тозуының есебі
Негізгі құрал өндіріс процесіне қатысуымен, жылдар мерзімінің әсерімен, табиғат
Амортизация (латынның «өтеу» деген сөзінен) – тозудың құндық көрінісін
Амортизацияланған құн бастапқы құны мен жою құнының арасындағы айырма.
Жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу келіп
Толығымен амортизацияланған негізгі құралдар бойынша амортизацияны есептеу қорлардың құны
Тоқтап тұрған негізгі құралдар бойынша техникалық тұрғыдан қайта жарақтандыру
Жалға алынған негізгі құралдар бойынша амортизация есептеуді жалға беру
Жоғарыда айтылғанындай тозу сомасы өндірістік шығындардардың бір бөлігін құрайды
«Астанателеком» ҚТО-да амортизацияны есептеу автоматты түрде жүргізіледі. Ол «Амортизацияны
Негізгі құралдардың амортизациясын есептеу үшін 2420 «Негізгі құралдардың тозуы»
Астанателеком» ҚТО-да 2009 жылғы амортизациялық аударымдар бойынша шоттар корреспонденциясын
Кесте 5 – Негізгі құралдар бойынша есептелген тозу сомаларының
№
Шаруашылық іс-әрекеттерінің мазмұны Сомасы, тг Дебет Кредит
1 Негізгі қызметте қолданылатын қорларға тозу сомасы есептелінді
2 Әкімшілік мақсаттағы негізгі қорларға тозу сомасы
3 Көлік құралдарына тозу сомасы есептелінді 452126 8410
4 Сату бөлімінің негізгі қорларына тозу сомасы
5 Әкімшілік мақсаттағы көлік құралдарына тозу сомасы есептелінді
6 Барлығы 5911522
Жоғарыда айтылғанындай, негізгі құралдардың тозу сомаларын салық есебінде есепке
Кесте 6 – Негізгі құралдардың бухгалтерлік және салық
Негізгі құрал түрі Есепке алынған жыл Баланстық құны 2009
Бухгалтерлік есеп Салық
есебі
% тг % тг
Ғимарат 01.03.2002 5869400 10 48912 8 39129
Автокөлік 01.06.2003 875642 14 10216 7 5108
Барлығы х 6745042 х 59128 х 44237
6-кестеден көріп отырғанымыздай салық есебінде есептелген тозу сомасы
2.4 Негізгі құралдарды жөндеу шығындарының есебі
Негізгі құралдар пайдалану процесінде табиғи және моральдық жағынан тозады.
Негізгі құрал-жабдықтар уақытынан бұрын тозып кетпесі үшін, оларды мезгіл
Күрделі жөндеу деп негізгі құрадардың объектісін тұтастай алғандағымен салыстырғанда
Үйлер мен ғимараттардың күрделі жөндеуі кезінде тозған құрылымдары мен
Күрделі жөндеулер негізгі құралдардаң пайдалану мерзімін, өндіріс қуаттылығын, көлемін,
Ағымды жөндеу дегеніміз негізгі құралдарды жұмыс жағдайында ұстап
Жөндеу есебінде атқарылған (орындалған) жұмыс түрі барлыұ түрі бойынша
«Астанателеком» ҚТО–да негізгі құралдарды жөндеу мердігерлік және шаруашылық
Мердігерлік ұйымдармен жасасқан шарт негізінде негізгі құралдардың мердігерлік тәсілмен
Күрделі жөндеуден өткен негізгі құралдарды қабылдап алу “Күрделі жөндеуден
Негізгі құралдардың жөнделген объектісінің техникалық төлқұжатында күрделі жөндеуден өткен
Егер жөндеуді, қайта құруды және жаңартуды сыртқы кәсіпорын орындаған
Кесте 7 – Негізгі құралдарды жөндеу шығындары бойынша
Шаруашылық іс-әрекеттерінің мазмұны Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
Дебет Кредит
Негізгі қорларды жөндеуге босатылған материалдар құны 110000 8110
Негізгі құралдарды жөндеген жұмыскерлерге есептелген жалақы 21000 8110
Жалақыдан аударымдар сомасы 3600 8110 3150
Жөндеу шығындарына жатқызылған үстеме шығындар 14000 8310 8410
Негізгі құралдарды жөндеу бойынша барлық шығындар 148600 8110 8410
Негізгі құралдарды жөндеу шығындары есептен шығарылды 148600 7210,7110
Шаруашылық тәсілмен негізгі құралдарды жөндеу цехтан тыс жерлерде жүргізілсе,
Жабдықтардың автомашиналардың, тракторлардың, мүліктердің және басқа да негізгі құралдардың
Материалдар - жөндеуге жұмсалған материалдардың, қосалқа бөлшектердің және басқалардың
Жұмысшылардың еңбегіне ақы төлеу - жөндеу
Еңбекақыдан есептелінген аударымдар – жұмысшылардың еңбек ақысынан белгіленген процентпен
Электр энергиясы, жылу, газ, бу - жөндеу цехтарының
Қосымша шығындар – жөндеу цехтарының жалпы өндірістік мақсаттағы шығындары
Жөнделетін әрбір объектіге кәсіпорынның жөндеу цехтарында көп жолды карточкасы
2.5 Негізгі құралдарды түгендеу мен қайта бағалау
Негізгі құралдардың нақты бар-жоғын анықтау және олардың сақталуына бақылау
Бухгалтерлік есептің ережелеріне сәйкес әрбір шаруашылық жүргізуші субъект өз
Негізгі құралдарды мүліктік түгелдеу жылдық қаржылық есеп беру емн
Мүліктік түгелдеу міндетіне негізгі құралдардың нақты барлығы, техникалық жағдайы
Мүліктік түгелдеу тізімдерін жасамастан бұрын мүліктік каточкалардың мүліктік түгелдеу
Негізгі құралдарды мүліктік түгелдеу кезінде комиссия міндетті түрде объектілерді
Сондай-ақ, субъектінің пайдалануындағы ( меншігіндегі) жел телімдерін, су тоғандарын
Есепке алынбаған объектілер, сондай-ақ бухгалтердік есептің регистрлеріне алынған мәліметтердің
Есепке алынбаған объектілерді мүліктік түгелдеу кезінде бағалау әрекететіп тұрған
Есепке алынбаған объектілердің қашан салынғанын немесе алынғанын, жасалған шығындардың
Негізгі құралдар өзінің негізгі мақсатына сай мүлікті түгелдеу тізімдеріне
Егер де комиссия күрделі сипаттағы жұмыстар (этажға этажды қосу,
Машиналар, құрал-жабыдқтар мен көлік құралдары мүліктік түгелдеу тізіміне заводтардың,
Бір тектес шаруашылық заттарының, саймандардың, станоктардың құндарыбірдей болса, бір
Негізгі құралдардың мүліктік объектілеріне берілген реттік сандары (нөмірлері) ешқашан
Мүліктік түгелдеу кезінде кәсіпорыннан тыс жерде тұрған немесе негізгі
Пайдалануға жарамайтын және жөндеуге келмейтін негізгі құрал-жабдықтар мүліктік түгелдеу
Өз меншігіндегі негізгі құралдарды мүліктік түгелдеу кезінде жалға немесе
Мүліктік түгелдеу кезінде есепке алынбаған объектілердің бағасы сараптау жолымен
Негізгі құралдардың есепке алынбаған объектілерінің баланстық құнына 2410 “Негізгі
Мүліктік түгелдеу нәтижелері сол мүліктік түгелдеу аяқталған айдың есебіне
Кем немесе артық шыққандардың кінәлілері және себептері туралы мәліметтері
Негізгі құралдың бастапқы құнын белгілі бір күнге әрекет етіп
Негізгі құралдарды қайта бағалауды жүргізу үшін түгелдеу комиссиясы сияқты
Шаруашылық жүргізуші субъекті қалауы бойышаөз меншігіне жататын негізгі құралдарын;
Қайта бағаланған сомасына негізгі құралдардың ағымдағы немесе бастапқы құны
Негізгі құралдарды қайта бағалау кәсіпорынға өнімнің өзіндік құнын, рентабельділігін
3 Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін талдау
3.1 Кәсіпорынның негізгі құралдармен қамтамасыз етілуін талдау
Кәсіпорында қызмет көрсету сапасы мен көлемін арттырудың негізгі
– кәсіпорынның негізгі құралдармен қамтамасыз етілуі мен оларды пайдалану
– негізгі қорларды пайдалану деңгейіне факторлардың әсерін анықтау;
– негізгі қорларды пайдалану деңгейінің өндіріс көлемінің өзгерісіне факторлардың
– негізгі қорларды пайдалану тиімділігін арттыру резервтерін анықтау.
Негізгі құралдарды пайдалануды талдау негізгі құралдардың құрамы
мен құрылымын талдаудан басталады. Себебі кәсіпорын қызметінің нәтижесі қорлардығң
Кесте 8 – Негізгі құралдардың қалдық құны бойынша құрамы
Негізгі құралдар түрлері Құны, мың тг Құрылымы, %
2007 жыл 2008
жыл 2009
жыл 2007 жыл 2008
жыл 2009
жыл
Ғимараттар мен құрылыстар 182337 169161 396718 5,1 4,8 7,6
Жер 17329 17329 16106 0,5 0,5 0,3
Көлік құралдары 62202 59581 64966 1,8 1,7 1,2
Аяқталмаған құрылыс 235111 183014 898568 6,6 5,2 17,2
Машина мен жабдықтар 2998061 3042939 3770652 84,6 86,3 72,4
Басқа да 48431 53406 62714 1,4 1,5 1,2
Барлығы 3543471 3525430 5209724 100,0 100,0 100,0
8-кесте мәліметтері бойынша кәсіпорынның негізгі қорларының құнының өсу динамикасы
Кәсіпорынның құрал-жабдықтардың, механизмдердің, көлік құралдарының жеке түрлерімен қамтамасыз етілуі
Еңбектің қормен қарулануы өндірістік қорлардың орташа жылдық құнын ең
Еңбектің техникалық қарулануы өндірістік құрал-жабдықтардың орташа жылдық құнын ең
Жұмыскерлерді қорлармен қамтамасыз етудің нәтижесіне баға беру үшін еңбектің
Негізгі қорлармен қамтамасыз етілу көрсеткіштері 9-кестеде келтірілген.
Кесте 9 – Негізгі қорлармен қамтамасыз етілу көрсеткіштері
Көрсеткіштер 2007 жыл 2008 жыл 2009
2008 ж 2009 ж
Негізгі қорлардың орташа жылдық баланстық құны, мың тг
3491354
3534450,5
4367577
101,2
125,1
Орташа жылдық жұмыскерлер саны, адам 64 70 75 109,4
Еңбектің қормен қарулануы, мың тг 54552,4 50492,2 58234,4 92,6
9–кесте бойынша кәсіпорында еңбектің қормен қарулану деңгейі жыл сайын
3.2 Негізгі қорлардың қозғалысы мен жағдайын талдау
Өндіріс үрдісін жалғастыру, оны дамыту мен еңбек өнімділігін жоғарылату
1. Негізгі қорлардың жаңару коэффициенті (КЖ) – негізгі құралдардың
Жыл ішінде келіп түскен негізгі қорлар құны
КЖ =
Негізгі қорлардың жыл соңындағы құны
2. Қорлардың жаңару мерзімі (Жм) :
Негізгі қорлардың жыл басындағы құны
ЖМ =
Жыл ішінде келіп түскен негізгі қорлар құны
3. Шығу коэффициенті (Кш) – негізгі құралдардың жыл басындағы
Жыл ішінде есептен шыққан қорлар құны
Кш =
Негізгі қорлардың жыл басындағы құны
4. Қорлар құнының арту қарқыны (+-%) – негізгі қорлар
Негізгі қорлардың жыл соңындағы құны
+-% =
Негізгі қорлардың жыл басындағы құны
Астанателеком» ҚТО–да де негізгі құралдардың қозғалысының көрсеткіштері 10-кестеде келтірілген.
Кесте 10 – Негізгі құралдардың қозғалысының көрсеткіштері
Көрсеткіштер
2007
2008 жыл
2009
жыл
Негізгі қорлардың жыл басындағы құны, мың тг 3439237 3543471
Келіп түскен қорлар құны, мың тг 345145 245678 2207465
Есептен шыққан қорлар құны, мың тг 240911 263719 523171
Негізгі қорлардың жыл соңындағы құны, мың тг
Жаңару коэффициенті, % 9,7 7,0 42,4
Шығу коэффициенті, % 7,0 7,4 14,8
Қорлар құнының арту қарқыны, % +3,0 -0,5 +47,8
10-кесте мәліметтері бойынша 2007 жылы жаңару коэффициентінің мәні 9,7
Негізгі құралдар өндіріс үрдісінде физикалық және моральдық тозуға ұшырайды.
1. Негізгі құралдардың тозу коэффициенті (КТ) – негізгі құралдардың
Негізгі қорлардың тозу сомасы
КТ =
Негізгі қорлардың бастапқы құны
2. Негізгі құралдардың жарамдылық коэффициенті (Кжар.):
Негізгі қорлардың қалдық құны
КТ =
Негізгі қорлардың бастапқы құны
Сонымен бірге, қорлардың қызмет мерзімі мен моральдық тозу деңгейіне
Негізгі қорлардың техникалық жағдайының көрсеткіштері 11-кестеде келтірілген.
Кесте 11 – Негізгі қорлардың техникалық жағдайының көрсеткіштері, жыл
Көрсеткіштер 2007 жыл
Негізгі қорлардың жыл соңындағы бастапқы құны, мың тг 5737696
Жинақталған тозу сомасы, мың тг 2194225 2318713 2657541
Негізгі қорлардың қалдық құны, мың тг 3543471 3525430 5209724
Тозу коэффициенті, % 38,2 39,7 33,8
Жарамдылық коэффициенті, % 61,8 60,3 66,2
Кәсіпорында негізгі қорлардың техникалық жарамдылығы төмендеп отырғанын көруге болады.
Негізгі құралдарды жөндеу жоспарының орындалуы 12-кестеде келтірілген.
Кесте 12 – Негізгі құралдарды жөндеу жоспарының орындалуы, 2009
Көрсеткіштер Жоспар, мың тг Нақты,
мың тг Жоспардан ауытқу,
+- мың тг Жоспардың орындалуы, %
Жөндеу шығындары -барлығы 14610 15600 +990 106,8
Өндірістік қорларды жөндеу шығындары 6800 7500 +700 110,3
Құрал-жабдықты жөндеу шығындары 7810 8100 -290 103,7
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын жақсартудың бір жолы -
2009 жылға жоспар бойынша негізгі құралдарды күрделі және ағымдық
3.3 Негізгі қорларды пайдалану тиімділігін талдау
Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігі – кәсіпорын қызметінің нәтижелілігін анықтаушы
– қор қайтарымы (жалпы өнім көлемі / негізгі өндірістік
орташа жылдық қалдық құны ) – негізгі өндірістік қорлардың
– қор сыйымдылығы (негізгі өндірістік қорлардың орташа жылдық
қалдық құны / жалпы өнім көлемі) – 1 теңге
– қор қайтарымы (Н) мен қор сыйымдылығы (С) бір-біріне
Н = немесе С
– қорлардың рентабельділігі (таза табыс / негізгі өндірістік
– негізгі қорлардың салыстырмалы үнемі не артықшылығы:
+-Эн.ө.қ. = Ф1 – Ф0 *Iж.ө. ,
мұндағы: Ф1 ,Ф0 – негізгі өндірістік қорлардың базисті (жоспарлы)
және есепті кезеңдегі орташа жылдық құны; Iж.ө. – жалпы
«Астанателеком» ҚТО дағы көрсеткіштердің динамикасы 13-кестеде келтірілген.
Кесте 13 –Негізгі қорларды пайдалану тиімділігінің көрсеткіштері
Көрсеткіштер 2007
жыл 2008
жыл 2009 жыл 2007 жылға % пен
2008 ж 2009 ж
Көрсетілген қызметтің құны, мың тг
4205650
4914320
5438801
116,9
129,3
Таза табыс, мың тг 3111571 3588628 4113109 115,3
Негізгі қорлардың орташа жылдық қалдық құны, мың тг 3491354
125,1
Қор қайтарымы, тг 1,20 1,49 1,25 115,4 104,2
Қор сыйымдылығы, тг 0,83 0,71 0,80 86,6 96,4
Қорлардың рентабельділігі, % 89,1 101,5 94,2 113,9 105,7
13-кесте мәліметтері бойынша қор қайтарымы өсіп отыр, ол негізгі
Сонымен бірге, қор қайтарымының өсуі жалпы өнім (орындалған
Q = Ф* Н ,
мұндағы: Ф – негізі өндірістік қорлардың орташа жылдық құны;
13–кесте мәліметтері бойынша 2007 жылмен салыстырғанда 2009 жылы орындалған
а) Негізгі қорлар құнының 876223 мың теңгеге артуынан, орындалған
(Ф1 – Ф0) * Н0 = (4367577-3491354)*1,20 = 1051468
б) Қор қайтарымының 0,05 теңгеге жоғарылауынан орындалған
(Н1 – Н0) * Ф1 = (1,25– 1,20)*4367577 =
Яғни, сапалық фактордың артуы әсерінен болған жалпы
Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін сипаттаушы негізгі көрсеткіш – қорлардың
Негізгі құралдардың есебін жетілдіру мен
оларды пайдалану тиімділігін арттыру резервтері
Негізгі құралдардың есебін жетілдіру бағыттарын анықтаудың бір жолы –
1) негізгі құралдардың аналитикалық және синтетикалық есебінің ұйымдастырылуына материалдық
2) негізгі құралдар бойынша есептелген ай сайынғы тозу сомаларын
3) негізгі құралдармен байланысты операцияларды жүзеге асыруда салық заңдылығының
4) негізгі құралдарды жөндеу шығындарын өндірістік шығындарға жатқызудың дұрыстығын
«Астанателеком» ҚТО-да негізгі құралдардың есебі бойынша өткізілген аудиторлық тексеріс
1) кәсіпорын шоттарында келтірілген қорлардың меншікті не жалға алынғандығын
2) Негізгі құралдардың бастапқы құнының дұрыс көрсетілуін тексеру;
3) негізгі құралдардың барлық топтары бойынша амортизациялық аударымдар жасау
4) еңбек құралдарын негізгі құралдарға жатқызудың дұрыстығын тексеру;
5) кепілге берілген құралдардың құнының дұрыс есептелінуін тексеру.
«Астанателеком» ҚТО-да жүргізілген аудиторлық тексеру кәсіпорында негізгі қорлар
Кәсіпорында негізгі қорлар есебін жетілдіру мен олардың пайдалану тиімділігін
Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін арттыру өндіріске жаңа құрал-жабдық енгізу,
Өндіріске жаңа құрал-жабдықтар енгізу жолымен өндіріс көлемін арттыру резерві
Р↑Qқ = Р↑Ф* qж .
Күні бойы бос тұрулар санын қысқарту әр құралдың жұмыс
Р↑Qб.т. = Р↑К* qт *Ф .
Өндіріс көлемін ауысымдық коэффициентін жоғарылату жолымен өсіру резервін (Р↑Qа.)
Р↑Qа. = Р↑Ак*Ф *К* qа .
Өндіріс көлемін жабдықтың сағаттық өнімділігін арттыру жолымен өсіру резервін
Р↑Qc. = Р↑qс * ∑t .
Осылайша, барлық бағыттар бойынша өндіріс көлемін арттыру резервтері анықталғаннан
Р↑Н = -
мұндағы: Qн – нақты өндіріс көлемі;
Қорлардың рентабельділігін арттыру резервін анықтау үшін қор қайтарымын арттыру
Р↑Rф= Р↑Н * RӨ .
Талдау нәтижелері бойынша кәсіпорын басшылығы анықталған резервтерді игеру мен
Есепке алу практикасында кейде амортизация есептеу нәтижесінде негізгі құралдардың
Бухгалтерлік стандарттар тұрғысынан қаржы есептілігінде жарамды және шаруашылық қызметінде
Қаржы есептілігінің халықаралық стандарттарыда (ҚЕХС) мұндай ауытқулар тікелей қаралмаған,
Қолданыстағы негізгі құралдарға амортизацияның толық сомасы есептелген болса, бұл
Қаралып отырған жағдайлар бухгалтерлік стандарттар талаптарының сақталмауы салдарынан пайда
ХҚЕС-на сәйкес амортизацияның таңдап алынған әдісі есеп саясатымен анықтауға
Сонымен, бухгалтер пайдалану мерзімі бастапқыда белгіленеген пайдалы қызмет мерзімін
Пайдалы қызмет мерзімінің қайта қаралуын маманның көмегімен анықтауға болады.
Негізгі құралдардың пайдалы қызметінің мерзімі және жою құны дербес
Жою құнын ноль ретінде анықтауға болатынын атап көрсету
Егер пайдалы қызмет мерзімінің дұрыс анықталмағаны, соның салдарынан одан
Негізгі құралдардың пайдалы қызмет мерзімін қате анықтау қате болған
Кейбір жағдайларда пайдаланылатын, нормативке сәйкес толық тозған негізгі құралдар
Объектіні жөндеуге жұмсалатын шығыстарды құн есебіне сол объекті бар
Сонымен, толық амортизация өздеріне қате есептелген негізгі құралдардың баланстық
Негізгі құралдардың қалпына келтіру құны анықталғаннан кейін оларды жөндеуге
Бағалаушы айқындамасынан негізгі құралдар объектін түрлі әдістермен бағалауға болады,
Қорытындысында қаралған жағдайда жарамды жол, біріншіден, негізгі құралды пайдалану
Қаржы есептілігі кәсіпорынның қаржылық жағдайы, оның активтері мен міндеттемелері
Мысалы: Негізгі құралдардың бастапқы құны 1000,0 мың теңге болды,
Сонымен 4 жыл ішінде тозу 666,68 мың теңге
Баланстық құн сәйкес келтірілгеннен кейін, негізгі құралдарды қайта бағалау
Негізгі құралдар есебінің қазіргі заманғы проблемасы болып, бұрынғы жүз
– активті тану;
– активтің ағымдағы баланстық құнын анықтау;
– активтер бойынша амортизациялық аударымдар мен құнсызданудан болған шығындарды
Тәжірибе жүзінде осы салада айтылған сұрақтар негізгі құралдар есебін
Негізгі құралдар бойынша ҚР-ның нормативтік құжаттарының мазмұны ХҚЕС-нан кішкене
Сол себепті «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп туралы» заң
Кәсіпорындардың тәжірибеде қаржылық есеп көз-қарасы бойынша бухгалтерлік
Сол себепті негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі қаржылық есептілік үшін
Осындай себеп-салдар тәжірибеде бухгалтерлік есепті жүргізуде ХҚЕС талаптарын орындаудан
Қорытынды
Негізгі құралдар барлық шаруашылық субъектілерінде бар, олардың есебі жан-жақты
«Астанателеком» ҚТО мысалында негізгі құралдардың есебінің ұйымдастырылуы мен олардың
«Астанателеком» қалалық телекоммуникациялар орталығы Астана қаласында орналасқан және қызметінің
Кәсіпорындарында өндіріс көлемін арттырудың негізгі факторларының бірі – олардың
Өндіріс үрдісін жалғастыру, оны дамыту мен еңбек өнімділігін жоғарылату
Кәсіпорында негізгі қорлардың техникалық жарамдылығы төмендеп отырғанын көруге болады.
Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігі – кәсіпорын қызметінің нәтижелілігін анықтаушы
Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін сипаттаушы негізгі көрсеткіш – қорлардың
«Астанателеком» ҚТО да негізгі құралдардың келіп түсуі келесі себептерден
«Астанателеком» ҚТО да негізгі қорлардың синтетикалық есебі компьютерлік технологиялар
Негізгі құралдардың есебін жетілдіру бағыттарын анықтаудың бір жолы –
«Астанателеком» ҚТО да жүргізілген аудиторлық тексеру кәсіпорында негізгі
Кәсіпорында негізгі қорлар есебін жетілдіру мен олардың пайдалану тиімділігін
Кәсіпорындағыдай тозу коэффициенті жоғары, ал жарамдылық төмен жағдайда негізгі
Сонымен бірге кәсіпорында негізгі қорларды пайдалану тиімділігін арттырудың келесідей
– өндіріске жаңа құрал-жабдықтар енгізу жолымен өндіріс көлемін арттыру
– күні бойы бос тұрулар санын қысқарту арқылы әр
– өндіріс көлемін ауысымдық коэффициентін жоғарылату жолымен өсіру резерві;
– өндіріс көлемін жабдықтың сағаттық өнімділігін арттыру жолымен өсіру
Қолданылған әдебиеттер көзі
1. ҚР Конституциясы . – Алматы : Дәуір, 1995.,
2. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» //
3. Қаржылық есептің халықаралық стандарттары , Алматы-2001
4.НазарбаевН.Ә. Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның
5. ҚР « Салықтар жәнге бюджетке төленетін міндетті төлемдер
6. 13.05.2003 № 415-II ж. ҚР «Акционерлік қоғамдар
7.Михалева Е.В., Назарова В.Л. Экономическая сущность основных средств //
8. Грузинов В.П. и др. Экономика предприятия.
9. Нурахметова Л.Н. Учет основных средств по МСФО //
10. Каренов А.Б. Особбенности учета основных средств // Анализ
11. Калдыбаев О., Темирбаев А.К. Экономика предприятия. Учебное пособие
12. Раицкий К.А. Экономика предприятия. –М: Маркетинг , 2007.
13. Карлик А.Е. Экономика предприятия. Учебник. –М: ИНФРА-М, 2007.
14. Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Учебное пособие. –
15. Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления
16. Ковалев В.В. Финансовый анализ: управление капиталом. Выбор инвестиций.
17. Ковалев В.В. Управление финансами: Учебное пособие. - М.:
18. Международный бухгалтерский учет // Справочник бухгалтера от А
19. Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет основных средств. –Караганда, 1997
20. Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет. Учебник. –Караганда, 2004. -983
21. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский
22. Сейдахметова Ф.С. Документирование и инвентаризация бухгалтерского учета. –
23. Сейдахметова Ф.С. Особенности учета в различных субъектах хозяйствования.
24. Нургалиева Р.Н. Теоретические проблемы бухгалтерского и налогового учета.
25. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. –М.: Инфра-М,
26. Маренков Н.Л., Веселова Т.Н. Экономический анализ. – Ростов-
27. Макоев О.С. Контроль и ревизия. –М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2006.-256с.
28. Шапкин А.С. Экономические и финансовые риски. Оценка,
29. Фатхутдинов Р.А. Управленческие решения.- М.: Инфра-М, 2005.-344с.
4