МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ…………………………………………………………….......6
1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
1.1 Негізгі құралдардың экономикалық мазмұны, олардың жіктелуі және бағалау................9
1.2 Негізгі құралдар есебін ҚЕХС сай ұйымдастыру ерекшеліктері....................17
2 «АВГУР» ЖШС-НІҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 «Авгур» ЖШС-нің экономикалық көрсеткіштері және
2.2 «Авгур» ЖШС-нің негізгі құралдардың қозғалысының есебі
2.3 «Авгур» ЖШС-гі негізгі құралдардың тозу есебі және
бағалау ...................34
3 «АВГУР» ЖШС-НІҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ІШКІ
3.1 Негізгі құралдардың ішкі аудитін ұйымдастыру......................41
3.2 Негізгі құралдарды ішкі аудиторлық тексеру.......50
ҚОРЫТЫНДЫ...........................60
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ…………......….................62
ҚОСЫМШАЛАР ......................64
КІРІСПЕ
Қазіргі экономикалық жағдайда әрбір ұйымның қызмет ету процесіне нарықтық
Бухгалтерлік есеп нарықтық экономика жағдайында ұйым жөнінде жан–жақты қамтылған
Орталықтан жоспарланған экономика жағдайында жүзеге асырылған бухгалтерлік есеп жүйесі
Негізгі құралдар ұйымның материалдық–техникалық жарақтану базасын құрудың негізін қалыптастырып,
Жалпы ұйымда бухгалтерлік есептің қолданыстағы жүйесін зерттеу нәтижесі ұйым
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі есепте негізгі құралдардың түсуін, алғашқы
Сонымен бірге негізгі құралдар есебінің міндеті болып негізгі құралдардың
Негізгі құралдар есебінің бірлігі болып мүліктік объект, яғни өзінің
Ел экономикасының қазіргі дамуы мен әлемдік қауымдастыққа өтуі ұйымда
Жоғарыда аталған мәселелер диплом жұмысының тақырыбының өзектілігін анықтайды.
Осылайша, негізгі өндірістік құралдар есебін ұйымдастырудың негіздерін зерттеу, ішкі
Диплом жұмысының мақсаты ұйымдағы негізгі құралдар есебі мен ішкі
-Негізгі құралдардың экономикалық мазмұны және олардың жіктелуі,
- «Авгур» ЖШС-тің негізгі құралдардың қозғалысының
-Негізгі құралдардың тозу есебі, кейінгі бағалау және ағымдық жөндеу
-Негізгі құралдардың ішкі аудитін ұйымдастыруды зерттеу.
Негізгі құралдар есебінің міндеттеріне, сондай-ақ негізгі құралдардың пайдаланылмай тұрған
Диплом жұмысының зерттеу объектісі Астана қаласында орналасқан
Алға қойылған міндеттерді шешу үшін «Авгур» ЖШС - нің
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш негізгі бөлім, қорытындылар мен
Жұмыстың бірінші бөлімінде негізгі құралдар ұғымы, олардың экономикалық маңызы,
Диплом жұмысының екініші бөлімінде зерттеу объектісі ретінде алынған «Авгур»
Үшінші бөлімде «Авгур» ЖШС-нің негізгі құралдарының ішкі аудитін ұйымдастыру,
Қорытынды бөлімде зерттеу барысында қол жеткізген қорытындылар мен
1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Негізгі құралдардың экономикалық мазмұны, олардың жіктелуі
және бағалау
Негізгі құралдар кәсіпкерлік қызметтің әртүрлі саласындағы қызмет істейтін ұйымдардың
- өнімдер (жұмыстар мен қызметтер) өндіруге, тауарларға жеткізуге, басқа
- бір жылдан артық пайдаланылатын;
- сатып алушыларға қайта сатуға жатпайтындар.
Негізгі құралдар ұзақ мерзім пайдаланылатын сипатқа ие болады. Негізгі
Қаржылық есептіліктің 16 «Жылжымайтын мүлік» стандартына сәйкес, негізгі құралдар
1) тауарларды шығаруда немесе қызметтерді көрсетуде немесе беруде пайдалануға,
2) күтіліп отырғандай бір кезеңнен астам ішінде пайдаланылатын материалдық
Біздің ойымызша, ұйымдарда пайдаланылатын және бухгалтерлік есепте есептелінуге жататын
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі есепте негізгі құралдардың түсуін, алғашқы
Сонымен бірге негізгі құралдар есебінің міндеті болып негізгі құралдардың
Негізгі құралдар есебінің бірлігі болып мүліктік объект, яғни өзінің
Кей жағдайларда активтердің кейбір түрлерін, мысалы шаблондарды, құрылғылар мен
Сонымен қатар қызмет көрсетудегі қосалқы бөлшектер мен құрылғыларды тауарлық-материалдық
Белгілі бір жағдайларда активтерге байланысты жалпы шығындардың сомасын құрамдас
Жалпы, негізгі құралдарға - қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер
Ұйымдарда негізгі құралдардың есебі №16 "Жылжымайтын мүлік" –
Көлемінің түріне, бағасының арзанды қымбаттығына қарамастан пайдалану мерзімі бір
Сонымен қатар негізгі құралдардың құрамына ұйымның қоймаларындағы дайын бұйымдар
Барлық негізгі құралдар өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік және
Өндірістік негізгі құралдар деп - өндірісте пайдаланылатын негізгі құралдарды
Негізгі өндіріс құралдарына өндіріс процесіне тікелей қатысатын объектілер жатады,
Сурет 1 Негізгі құралдардың жіктелу сызбасы
Өндірістік емес негізгі құралдардың қатарына шаруашылықтың өндірістен басқа салаларында
Иеленуге қарай негізгі құралдар меншікті және жалға алынған болып
Меншікті дегеніміз – ұйымға тиесілі және оның балансында
Қазіргі кезде пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жұмыс істейтін,
Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүліктік емес
Негізгі құралдарды пайдалану деңгейіне байланысты есепте пайдаланудағы, пайдаланудан тыс
Әр субъектіде негізгі құралдар пайдалану мақсатына және атқаратын
Негізгі құралдар келесі топтар мен топшаларға жіктеледі [8].
Жер (жер учаскелері). Есеп бірлігі болып меншік құқығындағы немесе
Ғимараттар (цех, шеберхана корпустары, тұрғын-үй ғимараттары және басқа да
Құрылыс-жайлар (мұнай және газ құбырлары, шахта бағаналары, автокөлік жолдары,
Беріліс құралдары (электр желілері, трансмиссиялар, құбыр жолдары, жылу желілері,
Машиналар мен құрылғылар, олар келесі топтарға бөлінеді:
а) күш машиналары мен құрылғылары (атом реакторлары, қазандар, бу
б) жұмыс машиналары мен құрылғылар (станоктар, аппараттар, әртүрлі мақсаттағы
в) пайдаланудағы техникалардың жұмысын өлшеу, өндіріс процесін реттеу, шикізаттар
г) компьтерлік техника (электрондық-есептегіш, басқарушы және балама машиналар, сандық
д) басқа да машиналар мен құрылғылар – жоғарыдағы жіктемеге
Көлік құралдары адамдардың қозғалысын және жүктер мен басқа да
Басқалары:
а) құрылғылар (электр тескіштер, бұзу балғалары және басқалары) –
б) өндірістік құрылғылар мен оның құрамдас бөліктері (бөшкелер, дүңгіршектер
в) әкімшілік және шаруашылық мақсаттағы заттар (столдар, шкафтар және
г) жұмыс және өнім малы (жылқы, сиырлар және т.б.).
д) көп жылғы көшеттер (көгалдандырғыш, декоративтік, өнім беретін көшеттер
е) басқа да негізгі құралдар (кітапхана қорлары, мұражай құндылықтары,
Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыруда оларды бағалаудың маңызы зор болып
Негізгі құралдар есебінің негізгі элементі болып олардың мойындалуы, яғни
- Осы активтермен байланысты ұйым болашақта экономикалық табыс алатыны
- активтердің бастапқы құнын бағалау сенімділігі.
Ұйымның экономикалық табыс алу деңгейінің ықтималдылығын бағалау оларды
Объектілерді сатып алу кезінде олардың бастапқы құндарының сенімді бағалануы
Есепте және есеп беруде негізгі құралдарды көрсету үшін
Бастапқы құн – активтерді сатып алу, салу кезінде оларға
Негізгі құралдарды тасымалдау кезінде болған ақауларды жөндеуге кеткен және
а) жер учаскесінің бастапқы құнына:
Жерді сатып алу бағасы, қозғалмайтын мүлік жөніндегі агенттікке төленген
ә) құрал – жабдықтардың бастапқы құнына:
Құрал–жабдықты сатып алу бағасы, оны тасымалдауға әкелуге, тиеп түсіруге
Алайда құрал - жабдықтарды монтаждау, тасымалдау кезінде болған бүліну
Ұйымның өзі салған үйлер мен ғимараттардың бастапқы құнына осы
Ұйымдар жерді және сол жерге салынған үйлер мен ғимараттарды
Баланстық (қалдық) құн – негізгі құралдардың жинақталған тозу құндарын
Әділ нарықтық құн (сату құны) – тәуелсіз жақтардың арасында
Жою құны – ұйымның негізгі құралдарды пайдалану мерзімі аяқталған
Амортизациялық құн – негізгі құралдардың жойылу құнын шегеріп тастағандағы
Ағымдағы құн – осы уақытты активтерді сатып алуға жұмсалатын
Негізгі құралдар объектісін мойындау кезінде олардың бастапқы құндары есепке
Ұйымның өзі дайындаған негізгі құралдардың бастапқы құндарына құрылыспен байланысты
Жерді, ғимараттар мен құрылыс жайларды олардың әрбіреуінің бағыты бойынша
Негізгі құралдар объектісінің бастапқы құны былай анықталады:
- құрылтайшылардың жарғылық қорға салым ретінде салған негізгі
- негізгі құралдарды ұйымның өзі дайындаса немесе төлем арқылы
- негізгі құралдарды заңда немесе жеке тұлғалардан әншейін алған
Бухгалтерлік шоттарда есептелінген негізгі құралдардың бастапқы құндары тек мына
а) Негізгі құралдардың пайдалы қызмет атқаратын мерзімін ұзартатындай немесе
ә) Негізгі құралдарды қайта бағалағанда.
1.2 Негізгі құралдар есебін ҚЕХС сай ұйымдастыру ерекшеліктері
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру
Негізгі құралдар есебін ҚЕХС сай ұйымдастыру 16 «Негізгі құралдар»
Сонымен, 16 «Негізгі құралдар» ҚЕХС сәйкес, негізгі құралдар мынадай
- тауарлар мен қызмет көрсетулерді өндіруде немесе жеткізуде пайдалануға,
- бір кезеңнен астам уақыттың ішінде пайдалану көзделетін.
ҚЕХС 16 сәйкес негізгі құрал объектісі актив ретінде танылғанда,
Өзіндік құн – бұл активті сатып алу үшін немесе
Негізгі құралды сатып алған кездегі құнына мыналар жатады:
- Сатып алу бағасы;
- Жеткізуге кеткен шығындар;
- Қызметкерлерге төленетін өтем ақы;
- Және басқа да тікелей шығындар.
ҚЕХС 16 сәйкес негізгі құрал қарызға алған кезде, оның
ҚЕХС 16 сәйкес активтермен алмасу кезінде олар әділ құнымен
Негізгі құралдар объектісінің өзіндік құны мынадай жағдайда ғана актив
(а) осы активке байланысты болашақ экономикалық пайдалардың ұйымға келіп
(b) осы объектінің өзіндік құнын сенімді түрде бағалау мүмкін
Босалқы бөлшектер немесе сервистік қызмет көрсету әдетте босалқылар ретінде
16 стандарттың тану принципіне сәйкес ұйым негізгі құралдар бойынша
Актив ретінде танылуы мүмкін негізгі құралдар объектісі бастапқы құн
Негізгі құралдар объектісінің бастапқы құны мыналарды қамтиды:
(а) импорттық бажды, сатып алуға шығатын өтелмейтін салықты қоса
(b) активті керек жерге жеткізуге және йым басшылығының ниетіне
(с) Негізгі құралдар объектісін бөлшектеуге және жоюға және
Негізгі құралдардың бастапқы құнын анықтау барысындағы тікелей шығындарға жатқызу
(а) негізгі құралдар объектісін салуға немесе сатып алуға тікелей
алаңды әзірлеуге арналған шығындар;
жеткізуге және түсіруге арналған бастапқы шығындар;
орнатуға және жинастыруға арналған шығындар;
активті керек жеріне жеткізу және оны қажетті күйге келтіру
Ұйым 2-«Босалқылар» IAS стандартын объектіні бөлшектеуге, жоюға және өзі
16 стандартқа сәйкес негізгі құралдар объектісіне жұмсалатын шығындарға жатқызылмайтын
(а) жаңа өндірістік немесе техникалық құрылыстар ашуға арналған шығындар;
жаңа өнімді немесе қызмет көрсетулерді енгізуге арналған шығындар (жарнамаға
жаңа орында немесе клиенттердің жаңа санатына шаруашылық қызметті жүргізуге
әкімшілік және басқа жалпы үстеме шығындар.
Кәсіпорындарда негізгі құралдардың тозуы олардың пайдалы қызмет мерзіміне қарай
16 стандартқа сүйенсек, пайдалы қызмет мерзімі - бұл:
(а) ұйымның активті пайдалануы күтілетін уақыт кезеңі;
(b) активті пайдаланудан ұйым алады деп болжанып отырған өндіріс
Негізгі құралдар объектісі қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін немесе қоршаған
16 стандарттың 7-тармақшасында айтылған тану принципіне сәйкес, ұйым негізгі
Негізгі құралдар объектісін одан әрі пайдалану шарттары (мысалы, әуе
Негізгі құралдар объектісінің баланстық құнына шығындарды тану, ондай объект
- ұйым басшылығының ниетіне сәйкес жұмыс істей алатын объект
- мысалы, осы объект өндіретін өнімге сұраныстың өсу процесінде
- компанияның ішінара немесе толық қоныс аударуға немесе қызметін
Кейбір операциялар негізгі құралдар объектісін салуға немесе дамытуға байланысты
Өз күшімен құрылған активтің бастапқы құны тап солай сатып
Егер негізгі құралдардың жеке объектісі қайта бағаланса, онда осы
Ұйымның операцияларында оларды пайдалану мазмұны мен сипаты бойынша бірдей
- жер учаскелері;
- жер учаскелері және ғимараттар;
- машиналар мен жабдықтар;
- су кемелері;
- әуе кемелері;
- автокөлік құралдары;
- жиһаз және инженерлік жабдықтың салынатын элементтері;
- кеңсе жабдығы.
Объектілерді негізгі құралдардың бір тобының ішінде қайта бағалау активтерді
Жер учаскелері мен ғимараттар есепте бөлек көрсетілетін, тіпті олар
Егер жер учаскесінің құны бөлшектеуге, объектіні жоюға және осы
2 «АВГУР» ЖШС-НІҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЕСЕБІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 «Авгур» ЖШС-нің экономикалық көрсеткіштері
және есепті ұйымдастыру
«Авгур» ЖШС-і өзінің жұмысын 2000 жылдың 24 наурызынан бастады.
Жауапкершілік мөр, жеке баланс, банк есептері, өзінің атауымен бланкілерге
Өзінің мақсаттарына жету үшін өз атынан келісімшарттар құруға құқығы
Жауапкершіліктің міндетіне мыналар кіреді: қаржылық және статистикалық қорытынды, өзінің
Басқару құрылымын орындайтын тұлғалар болып ЖШС директоры, атқарушы директор
Бухгалтерлік есепті орындайтын тұлға болып бас бухгалтер, ЖШС бухгалтериясы
Мекеменің ұйымдастыру қызметі бойынша «Авгур» ЖШС-ның жалпы
- қаржылық есебі, ХҚЕС шот жоспарларында көрсетілетін шоттар,
- басқару есебі – салыстырмалы ақпарат, ЖШС жетекшілігі бойынша
Кәсіпорынды басқару кезінде сәтті қызмет жүргізу үшін ұйымдастырушылық және
Кәсіпорынның өндірістік құрылымы - бұл кәсіпорынның өндірістік бөлімдерінің
Кәсіпорынның өндірістік құрылымы еңбектің кәсіпорын бөлімдері арасында бөліну
өндірістік құрылымның қарапайымдылығы (өндірістік бөлімдер құрамының жеткілікті және шектеулі
өндірістік құрылымның бейімділігі, икемділігі, яғни, оның нарықтың өзгермелі
Өндірістік құрылымдардың екі типін бөліп ажыратады:
1. Кешендік өндірістік құрылым (көп кезеңді). Осындай құрылым кезінде
2. Мамандандырылған (1–2 кезеңдік ) өндірістік құрылым, мұндай құрылым
«Авгур» ЖШС өндірістік құрылымының негізгі элементтері болып бөлімдер
Сурет 2 «Авгур» ЖШС-ның өндірістік құрылымы
Басқару аппаратының ұйымдастырушылық құрылымы– бұл өндірісті басқару бойынша еңбекті
Басқарудың ұйымдастырушылық құрылымының схемасы бөлімдер мен лауазымдардың, олардың арасындағы
- сызықтық(әкімшілік бағыну),
- қызметтік (әкімшілік бағынусыз қызмет түрі бойынша),
- қызметаралық , немесе кооперирленген (бір деңгейлі
- сызықтық;
- қызметтік;
- матрицалық;
- дивизиондық;
- көпшілікті.
Берілген кәсіпорында ұйымдастыру құрылымында қызметтік байланыстар жүргізіледі. Қызметтік ұйымдастыру
ҚБ – қызметтік басқарушылар
ҚО- қызметтік орындаушылар
Cурет 3 «Авгур» ЖШС-ның басқарудың ұйымдастырушылық құрылымы
Өндірістік үдерісті ұйымдастыру және оның әсерлілігі өзінің көрінісін
Кесте мәліметтеріне сәйкес , өнімді сатудан түскен табыс
Есепті кезеңдегі кәсіпорындағы жұмысшылардың орташа тізімдік саны 18,8%
Негізгі қорлардың орташа жылдық құны +8,4, ал айналымдық
Еңбек өнімділігінің көрсеткіші де +12,1% артып, бір
Негізгі қорларды қолданудың тиімділік көрсеткіші – қорқайтарымдылығы– өткен
Cәйкесінше, қорсыйымдылығы да жоғарылады. 2010 жылы өнімнің
Өткізілген өнімнің өзіндік құны 85% артты.
Таза табыс өткен жылдың табыс деңгейімен салыстырғанда 5,7
Кесте 1
«AВГУР» ЖШС-ның технико-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер 2010 2011 Ауытқулар
Сомасы %
1. Өткізуден түскен табыс, мың теңге 878500 800000 -78500
2.Жұмысшылардың орташа тізімдік саны, адам 65 40 -15 -18,8
3. Негізгі құралдардың орташа жылдық құны, мың теңге 15964,7
14623,7
-1341 -8,4
4. Айналым құралдарының орташа жылдық құны, мың теңге 57400
5.Еңбек өнімділігі, мың теңге/ адам 10981,2 12307 +1325,8 +12,1
6. Қорқайтарымдылығы, теңге/теңге 55,1
54,7 -0,4 -0,8
7. Қорсыйымдылығы, теңге/теңге 0,0181 0,0182 -0,001 +1,0
8. Өнімнің өзіндік құны, мың теңге 370100 540685 +278585
9. Жиынтық табыс, мың теңге 508400 259315 -249085 -49,0
10. Кезең шығыстары, мың теңге 336229,9 250300 -85929,9 -26,0
1 кестенің жалғасы
11 Салық салынғанға дейінгі табыс, мың теңге 1562,1 9015
12 Корпоративтік табыс салығы, мың теңге 302,4 1803 +258,2
13. Таза табыс, мың теңге 1260 7212 +6952 В
14. Өнім рентабельділігі, % 137,4 0,48 -136,3п.п. -
Қызметтің тиімділігін сипаттау үшін рентабельділік көрсеткіштері есептеледі, олар
Рентабельділік көрсеткіші өнімнің өзіндік құнының өсуіне байланысты,
«Авгур» ЖШС қызметінің барлық есеп жүйесі келесі түрлерге
а) қаржылық есеп - Бас жоспардың 10 -
б) өндірістік есепт - Бас жоспардың 90
в) статистикалық есеп - қаржылық есеп мәліметтеріне ;
г) салық есебі - салық заңнамасына сәйкес
Қаржылық-шаруашылық қызметтің нәтижелері жөніндегі есеп есепті мерзімдегі қаржылық
«Авгур» ЖШС есептілігін және қолданыстағы есеп саясатын келесі
а) кез келген мерзімде және көлемде құрылтайшылар талабы бойынша;
б) белгіленген көлем мен белгіленген мерзімде тіркелген орны бойынша
в)белгіленген көлем мен белгіленген мерзімде нақты орналасқан жері бойынша
Ұйымның қаржылық есептілік құрамына әдетте келесілер кіреді:
1) бухгалтерлік баланс;
2) пайда мен зиян туралы есеп;
3) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
4) өз капиталындағы өзгерістер туралы есеп;
5) есеп саясаты туралы ақпарат және түсіндірме жазба.
Қаржылық есептілік құрамына әдетте келесілер кіретін бастамалардан тұрады:
- ұйымның атауы; ( «Авгур»)
- ұйымның орналасқан жері(ҚР Астана қ., Сембинов
- қызмет түрі;
- есептілік атауы;
- мерзім (бухгалтерлік балансқа) немесе уақыт кезеңі (қаржылық-шаруашылық қызметінің
- қаржылық есептілік ұсынылған өлшем бірлік (мың теңге)
Қаржылық есептілікте барлық сандық көрсеткіштердің алдыңғы кезеңге (кезеңдерге) салыстырмалы
Әрбір есептілікте есеп беруші субъектінің атауы, ол жеке ұйым
Қаржылық есептілік Қазақстан Республикасының валютасымен жасалуы тиіс. Қаржылық есептілікке
Жылдық қаржылық есептіліктің есептік кезеңі-календарлық жыл, ол 1 қаңтардан
Қаржылық жағдайды талдаудың негізі қаржылық ресурстарды қолдануды объективті бағалау
- активтердің динамикасын, құрамы мен құрылымын, жағдайы мен қозғалысын
- меншікті және қарыздық капитал көздерінің динамикасын, құрамы мен
- кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштерін талдау
- шаруашылық субъектісінің төлем қабілеттілігін талдау;
- кәсіпорын баланс активтерінің өтімділігін талдау.
Негізгі құралдардың қозғалысы мен техникалық жағдайын талдау үлкен маңызға
- Жаңару коэффициенті (Кобн) негізгі құралдардың жыл соңындағы жалпы
- Жаңару мерзімі (Тобн) жыл басындағы негізгі құралдардың құнын
- Шығу коэффициенті (Кв) есептен шығарылған негізгі құралдардың құнын
- Тозу коэффициенті (Ки) негізгі құралдардың тозу сомасын негізгі
- Техникалық жарамдылық коэффициенті (Кг) негізгі құралдардың
қалдық құнын олардың бастапқы құнына бөлгенге тең.Жоғарыда берілген формулалар
Кесте 2
Негізгі құралдардың қозғалысы және техникалық жағдайы туралы мәліметтер
Көрсеткіштер Мәні
Жаңару дәрежесі, % 1,73
Жаңару мерзімі, жыл 15,7
Шығу коэффициенті 0,07
Тозу коэффициенті 0,25
Техникалық жарамдылық коэффициенті 0,72
2 кестенің мәліметтері ұйымдағы негізгі құралдардың техникалық жағдайы есепті
Негізгі өндірістік құралдарды пайдалану тиімділігін жалпылама түрде сипаттау үшін
қор рентабельділігі;
қор қайтарымдылығы;
қор сыйымдылығы.
Қор рентабельділігі негізгі қызметтен түскен табыстың негізгі құралдардың орташа
Қор қайтымдылығы өнім өндіру үшін пайдаланылатын негізгі құралдарының бір
Қор қайтымдылығына кері шама болып табылатын қор сиымдылығы негізгі
Кесте 3
Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігінің көрсеткіштері
р/с Көрсеткіштер 2010 ж 2011 ж Ауытқу (+,-)
1 Өнімдерді (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен табыс, мың теңге
2 Орташа жылдық құны, мың теңге 226983,6 245695,8
+18712,2
3 Қор қайтарымдылығы, теңге
0,56 0,72 +0,20
4 Қор сыйымдылығы, теңге 1,77 1,38 -0,39
Келтірілген кестенің мәліметтері көрсеткендей, өнімдерді өткізуден түскен табыс 49938
Негізгі құралдарды пайдаланудағы негізгі көрсеткіш – қор қайтымдылығы болып
2.2 «Авгур» ЖШС-гі негізгі құралдардың қозғалысының есебі
Ұйымның бухгалтериясында (есеп бөлімінде) негізгі құралдардың есебі мүліктік объектілер
а) ғимараттар бойынша – олардың ішкі құрылғыларын қоса алғандағы
б) құрылыс-жайлар бойынша – органикалық (мүшелік) бүтінін құрайтын құрылығларымен
в) беріліс құрылғылары бойынша – ғимараттар мен құрылыс-жайлардың құрамдас
г) күш машиналары мен жабдықтары бойынша – іргетас және
д) жұмыс машиналары мен өндірістік құрылғылар бойынша – барлық
е) көлік құралдары бойынша – тиісті бұйымдары мен құрылғыларын
ж) құрал - самандар мен құрал – жабдықтар бойынша
Негізгі құралдардың сақталуын қамтамасыз ету үшін әрбір мүліктік объектіге
Негізгі құралдардың есебінде Қазақстан Республикасының заңдылықтары немесе мемлекеттік өкімет
негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру актісі (НҚ-1);
жөнделген, қалпына келтірілген, жаңартылған объектілерді
қабылдау-тапсыру актісі (НҚ-2);
4) негізгі құралдарды шығару актісі (НҚ-3);
5) автокөлік құралдарын шығару актісі (НҚ-4);
6) негізгі құралдар есебінің мүліктік карточкасы (НҚ-5);
7) негізгі құралдар есебі бойынша мүліктік карточкалардың
8) негізгі құралдар қозғалысы есебінің карточкасы (НҚ-7);
9) жалдағы (ұзақ мерзімді жалдағы) негізгі құралдар есебінің
карточкасы (НҚ-8);
10) материалдық-жауапты тұлға бойынша негізгі құралдардың
Негізгі құралдардың түсуі қабылдау-тапсыру актісімен рәсімделеді. Акті әрбір объектіге
Негізгі құралдардың есебін олардың жіктемелік топтары, әрбір объекті түрлері
Ағымдағы және қаржылық жалдағы негізгі құралдарға мүліктік карточка ашылмайды.
Тізімге тіркелген карточкалар негізгі құралдардың карточкалар ұясына орналастырылады. Ұяшықта
Негізгі құралдардың пайдалану орындарында (цехтарда, бөлімдерде) тізімін, яғни негізгі
Түскен, шыққан және ұйымның ішінде орын ауыстырған негізгі құралдар
Айдың соңында осы ай үшін жазылған жазулармен карточкалар негізгі
Алдыменен бұл карточкада 1 қаңтарға негізгі құралдардың түлері бойынша
Топтастырылған карточкалардың мәліметтері негізінде негізгі құралдар қозғалысының айналым ведомосін
Негізгі құралдардың ұйым шегінде бір цехтан немесе бөлімшеден басқаларына
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп
Қаржылық есептемелерін ҚЕХС-на сәйкес ұйымдастыратын ұйымдар негізгі құралдар есебін
Бұл бөлімнің шоттары ұйымның меншікті пайдалануындағы шаруашылық жүргізу немесе
Негізгі құралдарға тиісті шоттардың дебетінде негізгі құралдардың бастапқы құндарымен
- 2930 «Аяқталмаған құрылыс» - ұйымның шаруашылық әдісімен салынған
- 1060 «Өзге ақша қаражаттары»,1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша
- 5020 «Төленбеген капитал» - негізгі құралдар объектісін құрылтайшылардың
- 6230 «Мемлекеттік субсидиялардан алынған кірістер» немесе 6280
Негізгі құралдарды ұзақ мерзімді жалға алу кезінде 2400 «Негізгі
Негізгі құралдардың шығу себептері олардың тозуына байланысты мүліктік объектілерді
Қандай да бір негізгі құралдардың әрі қарай пайдалануға жарамсыздығын
Негізгі құралдардың объектісін басқа ұйымдарға беру кезінде негізгі құралдарды
Бухгалтерлік есепте есептен шығарылған негізгі құралдардың құны 2410 «Негізгі
- 2420 «Негізгі құралдардың тозуы» және 7410 «Негізгі емес
- 2420 «Негізгі құралдардың тозу» және 7410 «Негізгі емес
- 2420 «Негізгі құралдардың тозуы» және 7410 «Негізгі емес
- 2420 «Негізгі құралдардың тозуы» және 7510 «Төтенше жағдайлардан
Негізгі құралдардың істен шығуына байланысты пайда болған кірістер немесе
Негізгі құралдарды істен шығару кезінде олардың қызмет ету ұзақтығында
2.3 «Авгур» ЖШС-гі негізгі құралдардың тозу есебі және оларды
бағалау
Негізгі құралдар ұзақ мерзім өндіріс процесіне қатыса отырып, біртіндеп
Физикалық тозу – негізгі құралдарды пайдалану кезінде және сыртқы
Моральдық тозу – ғылым мен техниканың жаңа талаптарына активтердің
Негізгі құралдардың амортизациясы – негізгі құралдардың біртіндеп тозу сомаларының
Амортизацияланатын құн негізгі құралдардың бастапқы құндары мен оларды есепке
Негізгі құралдарға амортизациялық аударымдарды есептеу үшін олардың қызмет ету
Объектінің қызмет ету ұзақтығы ұйымның осы объектіні пайдалану болжамын
Негізгі құралдар объектісінің болжамды қызмет ету ұзақтығы жиелі кезеңде
Амортизацияны есептеу кезінде ұйым төмендегі әдістерді қолдана алады:
а) бірқалыпты (түзу сызықты) есептеу әдісі;
б) құнды орындалған жұмыстардың көлеміне пропорционалды
шығару әдісі (өндірістік әдіс);
в) жеделдетілген әдіс:
- азайып отыратын қалдық әдісі;
Негізгі құралдардың әрбір түріне әртүрлі әдістерді қолдануға болады. Ұйымның
Тікелей сызықты есептеу әдісі – объектінің функционалдық пайдалылығы оның
Ұйым бастапқы құны 50 000 теңге болатын құрылғы сатып
50 000 теңге – 5000 теңге
——————————— = 3 750 теңге.
12 жыл
Негізгі құралдардың қызмет ету ұзақтығы, жойылу құны сияқты қажет
Сатып алынған ғимараттың бастапқы құны 98 000 теңге, жойылу
98 000 теңге – 8000 теңге
——————————— = 3 000 теңге.
30 жыл
Қызмет ету ұзақтығы 12 жыл болған кезде жинақталған амортизация
98 000 теңге – 36 000 теңге – 10
————————————————— = 6 500 теңге.
8 жыл
Дайындалған өнімнің (орындалған жұмыстың) көлеміне пропорционалды шығару әдісі объектінің
Техникалық төлқұжатқа сәйкес көшірме құрылғысы 500 000 көшірме басып
а)
———————————— = 0,022 теңге/көшірме;
500 000 көшірме
б)
———————————— = 1,10 теңге/сағат;
10 000 сағат
Есепті мерзім ішінде көшірме құрылғысы арқылы 110 000 көшірме
0,022 ( 110 000 = 2 420 теңге;
1,10 ( 1 900 = 2 090 теңге.
Тәжірибеде ұйым негізгі құралдар объектісінің өндірістік қуаттылығын сипаттайтын көрсеткіштердің
Азайып отыратын қалдық әдісі – негізгі құралдардың пайдалылығы мен
Бірқалыпты әдіспен амортизациялық аударымның қарапайым нормасы – 20 %,
Кесте 4
Түзу сызықты әдіс бойынша амортизациялық аударымды есептеу
Қызмет ету мерзімі Бастапқы құны, тг Амортизация нормасы
1-ші жыл 100 000 40 000 (40%×100000) 60 000
2-ші жыл 100 000 24 000 (40%×60 000) 36
3-ші жыл 100 000 14 400 (40%×36 000) 21
4-ші жыл 100 000 8 640 (40%×21 600) 12
5-ші жыл 100 000 2960 (12 960-2960) 10 000
Ұйымның негізгі құралдарға амортизацияны есептеу әдісі жие қайта қаралып
Негізгі құралдар объектісінің амортизацияланатын құны 10000 теңге, қызмет ету
Пайдаланудың алғашқы екі жылында объектінің амортизациясы
Жаңадан пайдалануға берілген негізгі құралдар бойынша амортизация есептеу келіп
Активтің амортизациялық құны пайдаланудың барлық мерзімі ішінде толықтай шығындарға
Негізгі құралдарға ай сайын есептелген амортизациялық аударымдар 2420, 2740
Негізгі құралдардың бастапқы құндарын қызмет етіп отырған бағаларға сәйкестендіру
Қайта бағалаудың кезеңі баға деңгейінің өзгерісін есепке ала отырып,
Негізгі құралдардың қайта бағалануы оларды сату немесе несие үшін
Қайта бағалауға жер, ғимараттар мен құрылыс жайлар, беріліс құралдары,
Негізгі құралдарды қайта бағалау олардың түрлеріне қарай бастапқы немесе
Негізгі құралдар объектісінің нарықтық бағаларын нақтылау үшін төмендегі әдістер
- өкілетті (лауазымды) ұйымдардың негізгі құралдар объектісіне берген ағымдағы
- дайындаушы ұйымдардың осындай өнімдерге берген бағалары жөніндегі
- сауда немесе басқа да ұйымдардың тауар бағалары жөніндегі
- бағалар жөнінде арнайы басылымдарды шыққан мәліметтер.
Қаржылық есептің халықаралық стандартына (ҚЕХС) сәйкес негізгі құралдар есебінің
Екінші үлгі ағымдағы баға бойынша бағаларды пайдалануды түсіндіреді: негізгі
Қайта бағалауды өткізу жиілігі әділ құнының ауытқуына байланысты болады.
Негізгі құралдардың әділ құны негізінен олардың нарықтық құны болып
Жинақталған амортизацияны түзетудің екінші тәсілі негізгі құралдардың объектісі ағымдағы
Бастапқы құны 10 000 теңге болатын негізгі құралдардың объектісі
5 кесте
Негізгі құралдарды қайта бағалаудың есептемесі, мың тг
Көрсеткіштердің атаулары Нарықтық баға бойынша қайта бағалау (тозу деңгейін
Объектінің құны:
- қайта бағалауға дейін
- қайта бағалаудан кейін 10 000
12 000 10 000
20 000
Жинақталған амортизация:
- қайта бағалауға дейін
- қайта бағалаудан кейін 40000 4000
8000 (40 (20000:100)
Баланстық құн:
- қайта бағалауға дейін
- қайта бағалаудан кейін 6000 (10 000-4000)
12 000 (12 000 - 0) 6000 (10 000-4000)
12 000 (20 000 - 8000)
Қызмет ету ұзақтығы:
- қайта бағалауға дейін
- қайта бағалаудан кейін 55 55
Амортизация сомасы (жылға):
- қайта бағалауға дейін
- қайта бағалаудан кейін 2000 (10 000:5)
4000 (12 000:3) 2000 (10 000:5)
4000 (20 000:5)
Негізгі құралдардың баланстық құндарының ұлғаюы (бағасының өсуі) 5420 «Негізгі
Егер объектінің пайдалануы тоқталса немесе істен шықса, онда ұйым
3 «АВГУР» ЖШС-ТІҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ ІШКІ
АУДИТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫ ЖЕТІЛДІРУ
3.1 Негізгі құралдардың ішкі аудитін ұйымдастыру
Бүгінгі таңда дер кезінде, әрі сапалы жүргізілетін ішкі өндірістік
Экономикалық дамудың қазіргі кезеңінде қаржылық ақпаратты пайдаланушылардың бұқаралық есептіліктің
Зерттеу нәтижесі көрсетіп отырғандай, ғалымдардың ішкі аудит жүйесі -
Профессор К.Ш. Дюсембаев ішкі аудитке «Ішкі аудит - ішкі
Ал профессор К.Т. Тайғашинова “Ішкі аудит басқару шешімдерін қабылдауда
Ішкі аудитке мұқтаждық көбіне-көп орта және ірі ұйымдарда заңдық
Ішкі аудиттің қалыптасуы тарихында АҚШның 1941 жылы құрылған ішкі
Айта кету керек, ішкі аудитті ұйымдастырудың мәні мен мақсатына
Біздің ойымызша, ішкі аудит бұл ұйымның өз қызметкерлерімен
Экономист-ғалымдардың арасында ішкі аудитті ішкі бақылау жүйесімен теңестіру жайттары
Біздің ойымызша, ішкі аудит жүйесін ішкі бақылау жүйесімен толығымен
Біздің пікірімізше, ішкі аудиттің анықтамасы оның атқаратын қызметімен және
Әрбір ұйым ішкі аудитті ұйымдастыру жайында шешім қабылдау, әрі
- ұйым қызметінің мазмұны мен ерекшеліктерін;
- ұйымның қаржышаруашылық қызметінің көрсеткіштерінің
көлемін;
- ұйымды басқарудың қалыптасқан жүйесін;
- ішкі бақылаудың жайкүйін.
Жалпыға белгілі, ішкі аудит қызметінің ақпараттары сыртқы аудитті жүргізген
Әйтсе де, ішкі және сыртқы аудиттің арасында тәуелсіздік дәрежесіне,
Аудитке қатысты ғылыми әдебиеттер мен нормативтік актілерді саралай келе,
Біріншіден, сыртқы аудиттің дәстүрлі қызметі - ұйымның қаржылық есептілігінің
Екіншіден, сыртқы аудит, ең алдымен, ұйым клиенттерінің (жеткізушілер, тұтынушылар,
Ішкі аудиторға өзінің ішкі бақылау жүйесін жетілдіру бойынша берген
Ішкі аудитордың тәуелсіздігі, В.В. Скобараның пікірі бойынша, ұйым басшысының
Сондықтан, егер ішкі аудитор қандай да бір бөлім жетекшісіне
В.Д. Андреевтің пікірі бойынша, ішкі аудиттің ең басты артықшылықтары
Біздің ойымызша, ішкі бақылау сұрақтарын зерттеумен айналысып жүрген отандық
Біздің ойымызша, егер ішкі аудит тұрақты түрде жүзеге асырылып
Негізгі құралдардың нақты бар жоғын анықтау және олардың сақталуына
Негізгі құралдарды мүліктік түгелдеу жылдық қаржылық есеп беру мен
Мүліктік түгелдеу міндетіне негізгі құралдардың нақты барлығы техника жағдайы
Негізгі құралдарды мүлікті түгелдеу кезінде комиссия міндетті түрде объектілерді
Сондай-ақ, субъектінің жер телімдерін, су тоғандарын және басқа табиғи
Есепке алынбаған объектілер, сондай-ақ бухгалтерлік есептің регистрлеріне алынған мәліметтердің
Есепке алынбаған объектілерді мүліктік түгелдеу кезінде бағалау әрекет етіп
Есепке алынбаған объектілердің қашан салынғанын немесе алынған, жасалған шығындардың
Негізгі құралдар өзінің негізгі мақсатына сай мүліктік түгелдеу тізімдеріне
Егер де комиссия күрделі сипаттағы жұмыстар немесе
Машиналар, құрал-жабдықтар мен көлік құралдары мүліктік түгелдеу тізімінде
Бір тектес шаруашылық заттарының, саймандардың, станоктардың құндары бірдей болса,
Негізгі құралдардың мүліктік объектілеріне берілген реттік сандары ешқашан өзгермеуге
Мүліктік түгелдеу кезінде кәсіпорыннан тыс жерде тұрған немесе негізгі
Пайдалануға жарамайтын және жөндеуге келмейтін негізгі құрал-жабдықтар
Өз меншігіндегі құралдарды мүліктік түгелдеу кезінде жалға немесе
Мүліктік түгелдеу кезінде есепке алынбаған объектілердің бағасы сараптау жолымен
Негізгі құралдар аудитінің мақсаты- негізгі құралдың сақталу орындары бойынша
Негізгі құралдардың сақтау, есепке алу және пайдалану есебінің аудитінің
- негізі құралдардың нақты қолда барлығына және сақталуына
- еңбек құралдарының негізгі құралдарға дұрыс жатқызылғандығын, олардың жіктелуі,
- есепте негізгі құралдардың дұрыс болғандығын;
- негізгі құралдардың дұрыс және тиімді пайдаланғанын;
- бухгалтерлік есеп пен қорытынды есепте нақты қолда бар
Кесте 6
«Авгур» ЖШС-гі негізгі құралдардың ақпарат көздері
№ Нысанның№ Нысандардың аталуы
1
Каржылық есеп беру
2
Есеп саясаты
3
Бас кітап, бухгалтерлік есеп регистрлері
4
Смета, техникалық төлқұжат, мердігерлік келісімдер
5
«Техникалық тексеру актісі, ақау ведомосы, наряд-
тапсырыс»
6 НҚ-1 Негізгі құралдарды кабылдау-тапсыру актісі»
7 НҚ-2 «Жөндеу жүргізілген, қайта жаңартылған, жаңғыртылған
объектілерді қабылдау-тапсыру актісі»
8 НҚ-3 «Негізгі құралдарды есептен шығару актісі»
9 НҚ-4 «Автокөлік құралдарын есептен шығару актісі»
10 НҚ-5 «Негізгі құралдарды есепке алудың түгелдеу карточкасы»
11 НҚ-6 «Негізгі құралдарды есепке алудың түгелдеу карточ-
касының тізімдемесі»
12 НҚ-7 «Негізгі құралдардың
Карточкасы»
13 НҚ-8 "Жалға алынған (ұзақ мерзімге)
есепке алу карточкасы"
14 НҚ-9 "Негізгі құралдардың түгелдеу тізімі"
15 НҚ-1О "Жабдықты қабылдау актісі"
16 НҚ-11 "Жабдықты монтажға кабылдау-тапсыру актісі"
17 НҚ-12 "Жабдықтың анықталған ақаулары туралы акті"
18 Түг-1 "Негізгі құралдардың түгелдеу тізімдемесі"
19 Түг-11 "Негізгі құралдардың түгелдеу нәтижелерінің салыстыру
Ведомосы"
Негізгі құралдардың қозғалысын ішкі бақылаудың тиімділігін тест арқылы бақылау
Кесте 7
Ішкі бақылау құралдарының тиімділігін сипаттаушы тестілік сұрақтар
№ Тест сұрақтарының мазмұны
1 2 3 4
1 Материалдық жауапкершілікті тұлғалармен толық материалдық жауапкершілік
жайлы келісім-шарт жасалды ма?
2 Ұйым басшысы негізгі құралдардың бүтіндігін тексеру мен түгелдеу
3 Негізгі құралдардың сақталуын тексеру және
түгелдеу өз уа ытысымен жүргізіле ме ?
4 Ұйым басшысы тексеру
5 Бастапқы құжат
6 Негізгі құралдар объектілерінің тиісті
техникалық төлқұжаты бар ма?
7 Техникалық құжаттар негізінде негізгі
құралдарды тиісті қасиеттеріне
байланысты жіктеу жұмыстары жүргізіле ме?
8 Негізгі құралдарды қайта бағалау жұмыстары негізді түрде жүргізіле
9 Арнайы ұйыммен
10 Бухгалтерлік есепте қайта бағалау қорытындылары дұрыс көрсетіле ме?
11 Негізгі құралдарды қабылдау өз уақытымен және сапалы түрде
7 кестенің жалғасы
12 Әр қабылданған объект бойынша
13 Амортизация есептеу әдісі
14 Толығымен амортизация есептелген
15 Есеп саясатында негізгі құралдарды жөндеу бойынша шығындарды қаржыландыру
16 Негізгі құралдарды жөндеу бойынша сметалық-техникалық құжат жасалынған ба?
17 Негізгі құралдарды техникалық тексеру жүргізу жөне ақау ведомостарын
18 НҚ жөндеуі қандай әдіспен жүргізіледі?
19 Орындалған жұмыстың
20 НҚ есептен шығару актісін ұйым басшысы бекіткен бе?
Ішкі бақылау құралдары арқылы шаруашьшық операциялар жасалу барысында барлық
- Негізгі құралдарды уақытынан тыс кірістеу;
- НҚ объектілерінің бастапқы құнын дұрыс анықтамау;
- Амортизация толық есептелген НҚ объектілеріне тозу есептеу;
- Капиталға жөндеу жүргізу үшін ақау актілері мен
жоқтығы;
- НҚ объектілерінің нарықтық құнын дәлелдеу құжаттарысыз қайта
бағалау;
- Негізгі құралдарды түгелдеуді тек формальді түрде жүргізу.
3.2 Негізгі құралдарды ішкі аудиторлық тексеру
Негізі құралдар объектілерінің түсуін есепке алудың заңдылығы, тиімділігі және
Типтік операцияларды тексеру таңдау арқылы, ал типтік емес операцияларды
Кесте 8
Негізгі құралдарды аудиторлық тексеру бағдарламасы
№ Аудитордың іс-әрекетті
1 Баланс көрсеткіштерінің бас кітап деректерімен сәйкестігін тексеру Баланс,
2 Негізгі құралдардың синтезі және аналитикалық есептердің жүргізудің дұрыстығын
3 Негізгі құралдардың сақталу және пайдалану орындарындағы барын және
4 Негізгі құралдардың қозғалысы бойынша бастапқы құжаттардың рәсімдеудің дұрыстығын
5 Негізгі құралдарды жіктеуді жүзеге асырудың дұрыстығын тексеру
8 - кестенің жалғасы
6 Негізгі құралдардың бағалаудың және қайта бағалаудың дұрыстығын тексеру
7 Негізгі құралдарды кіріске енгізілуінің дұрыстығын тексеру. Техникалық құжаттамалар
8 Негізгі құралдардың тозу есебін есептеудің және көрсетудің дұрыстығын
9 Негізгі құралдарды жөндеу шығындарының негізділігін және дұрыстығын тексеру.
Негізгі құралдар қозғалысы бойынша аудит кезінде негізгі құралдар объектілерінің
Аудитор міндетіне кіріс құжаттарына барлық деректемелердің, инвентарлық объектілердің сипаттамасының
Аудит процесінде кәсіпорын балансынан сапалық ескірген, тозған және ары
Негізгі құралдар объекгілерін баланстан шығару дұрыстығын тексеру кезінде аудитор
Негізгі құралдардың жарамсыздығын, оларды қалпына келтіру мүмкін еместігін немесе
Комиссия объектіні қарап, есептен шығарудың нақты себептерін ашып, қолданудан
Актіні субъект басшысы бекітеді. Объектіні талдауға (жоюға) бекітілгеннен кейін
Негізгі құралдарды жою актілері, негізінде инвентарлық (мүліктік) карточкаларға, инвентарлық
Егер инвентарлық объект эксплуатацияның амортизациялық мерзімінен аз пайдаланылса, онда
Негізгі құралдар объектілерін есептен шығаруды (жоюды) бақылай отырып аудитор
Жарамсыз материалдар сатылуы мүмкін. Болжамды сатып өткізу бағасы бойынша
Объект түсу кезінде жою құнын анықтауда қиыншылықтар болады. Себебі,
Әдетте жою құны объектінің эксплуатацияға енгізілген күніндегі бағамен активтен
Өз сипаттамасы бойынша материалдық активтерде жою құны сирек болады.
Жою құны — бүл сату бойынша болжанған шығындар алып
төмендегілерге байланысты осы материалдық емес активтердің белсенді рыногы болмаса:
- материалдық емес активтердің жою құнын осы рынокқа сілтеу
- осы рынок материалдық емес активтердің пайдалы қызметі
Егер кәсіпорын материалдық емес активтер орнатылған пайдалы қызмет мерзімі
Жалға берілген негізгі құралдар объектілері жалға беруші балан сында
Актив ретіңде мойындалғаннан кейін негізгі құралдар жинақталып амортизация алынып
Негізгі құралдардың әділ (нақты) құны көп жағдайда тиісті объектілерді
Негізгі құралдарды қайта бағалауды жүргізу үшін түгелдеу комиссиясына ұқсас
Қайта бағалауға компания меншігіндегі әрекет етушімен қатар, резервтегі, консервациядағы,
Қазақстан Республикасында актив эксплуатациясына қарай қайта бағалау сомасы бөлінбеген
Амортизацияның жинақталған сомасы есепті күнгі жағдай бойынша есептеледі. Негізгі
Ұзақ мерзімді активтер тозуының дұрыс есептелуіне аудит жүргізу кезінде
Амортизация мерзімін анықтау кезінде кәсіпорын техникалық немесе салық нормалар
Тиімді қызмет мерзімі әдетте пайдаланылып отырған объектіге қатысты кәсіпорын
Материалдық емес активтердің тиімді қызмет мерзімін компания басшылығы шамамен
Халықаралық практикада материалдық емес активтердің тиімді қызмет мерзімін анықтау
Материалдық емес активтер амортизациясын есептеу кезінде түрлі әдістер қолданылады:
Жекелеген объектілер бойынша амортизациялық қайта есептеу және алынған нәтижелерді
Материалдық емес активтер амортизациясын есептеу үшін түрлі әдістер пайдаланылады.
Осы тексеруді жүргізу кезінде аудитор жөндеу жоспары мен сметасының,
жөндеу жұмыстарының шағын көлемін жүргізу кезінде пайда болған шығындар
күрделі жөндеу жүргізу кезінде шығындарды өнімнің өзіндік құнына бірқалыпты
Негізгі құралдарды жөндеу шығындарын есепке алудың таңдап алынған варианты
Тексеру барысында аудиторға жөндеу жүргізудің жоба-смета лық құжаттары дұрыс
Кәсіпорын негізгі құралдарды жөндеуді шаруашылық, мердігерлік және аралас тәсілдермен
Мердігерлік тәсілмен орындалған негізгі құралдардың күрделі және ағымдық жөндеулері
Жұмысты жүргізудің шаруашылық тәсілі кезінде ақаулық ведомос негізінде жөндеуді
Өндірістік негізгі құралдарды жөндеу шығындарын есепке алу үшін 7470
Жүргізілген түгелдеудің нақтылығын дәлелдеу процессінде аудитор есеп саясатын ұзақ
Негізгі құралдардың нақты бары және олардың сақталуына бақылау жүргізу
Негізгі құралдарға түгендеу өткізу алдында мыналар тексеріледі:
1) негізгі құралдар есебі бойынша мүліктік карточкалардың, мүліктік тізімдемелер
2) техникалық төлқұжаттар мен басқа да техникалық құжаттардың нақты
3) жалға және жауапты сақтауға алынған немесе берілген негізгі
Негізгі құралдарға түгендеу жүргізу кезінде комиссия объектінің нақты барын
Негізгі құралдар тізімдемеге атаулары бойынша объектінің негізгі пайдалану бағытына
Бір типті шаруашылық құрылғылары мен құралдары, станоктар және т.б.
Түгендеу кезінде есепке алынбай қалған, сондай-ақ есеп регистрлерінде жоқ
Түгендеу кезінде ұйымнан тысқары жерлердегі (ұзақ рейстегі автокөліктер, күрделі
Егер комиссия түгендеу барысында күрделі сипаттағы жұмыстардың (қабаттарды салу,
Түгендеу кезінде есепке алынбаған объектілер ағымдағы құндарымен бағаланады.
Аяқталмаған күрделі құрылысты түгендеу барысында комиссия құрылысы уақытша тоқтатылып
Ақау ретінде танылған бөлшектер аяқталмаған құрылыс құрамына енгізілмейді, олар
Құрылыс аяқталған объектілерді толықтай немесе олардың бөліктерін қабылдау және
Құрылысы тоқтатылған объектілер бойынша, сондай-ақ орындалмаған құрылыстар бойынша жобалау-ізденіс
Ол үшін тиісті техникалық құжаттар (сызбалар, сметалар, сметалық-қаржылық есептемелер),
Түгендеу тізімдемелері есептеу және басқа техникалық құралдармен, сондай-ақ қолмен
Түгендеу тізімдемесінде толтырылмаған жолдарды қалдырмау қажет және толтырылмаған жолдар
Егер материалдық-жауапты тұлға түгендеу аяқталғаннан кейін (қойманы, сақтау орындарын,
Түзету барлық түгендеу тізімдемелеріндегі қате жазуларды сызып, оның орнына
Қажет болған жағдайда түгендеу комиссиясының мүшелері және материалдық-жауапты тұлғаның
Тізімдемеге жетіспеушілік немесе артық шығару мақсатында объектінің нақты бары
Салыстыру ведомос актілерінде түгендеудің нәтижесінде анықталған бухгалтерлік есеп мәліметтері
Салыстыру ведомос актілері түгендеу кезінде есептік мәліметтерден ауытқулар кездескен
Түгендеу барысында мүліктердің нақты бары мен бухгалтерлік есеп мәліметтері
Есепке алынбаған негізгі құралдарды кірістеу кезінде 2410 «Негізгі құралдар»
Түгелдеу жүргізудің өз уақытыңда жүзеге асырылуы мен сапасы 24
Ұсынылған түгелдеу және салыстыру ведомостары зерттеледі. Түгелдеу басталғанға дейін
Есепте тіркелмеген немесе олардың сипаттамасы есеп құжаттарында көрсетілген мәліметтерге
Егер түгелдеу барысында ауытқулар байқалмаса, онда түгелдеу сипатының нақты
ҚОРЫТЫНДЫ
Өндіріс орындарының заман талабына сай жұмыс жасауы бірінші кезекте
Негізгі құралдардың есебі «Авгур» ЖШС-нің мысалында зерттелді.
«Авгур» ЖШС-н құру және оның қызметінің мақсаты алынатын табыс
«Авгур» ЖШС - бойынша негізгі құралдардың жалпы көлемінде басым
Сонымен «Авгур» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі өндірістік құралдар есебі
Негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының заңдарына сай жүргізіледі.
«Авгур» ЖШС- де негізгі құралдардың ұқыпты сақталуына
- Ұйым өз меншігіндегі негізгі құралдарына ағымдағы жөндеу жұмыстарын
Әйтсе де, осы айтылғандармен қатар акционерлік қоғамда негізгі
1. Негізгі құралдар есебі топтар бойынша жүргізіледі, оларды жедел
2.Ұйымда тозығы жеткенімен есептен шығарылмаған негізгі құралдарды уақытылы есептен
3. Негізгі құралдарды тез арада ауыстырып отыру үшін, яғни
4. Ұйымда пайдаланылмай тұрған құрал-жабдықтарды, технологияларды жалға бере отырып
5. Техникалардың моральдық тозуына жол бермеу. Себебі мұндай тозудың
6. Халықаралық есеп стандартына сай негізгі құралдарды қайта бағалау
Қорыта келгенде кәсіпорын үшін негізгі құрал ұзақ мерзімде қызмет
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан Республикасының 28.02.2011 ж № 234-ІІІ «Бухгалтерлік есеп
пен қаржылық есептілік туралы» Заңы - www.Законы.kz
Қаржы есептiлiгiн әзiрлеу және ұсыну тұжырымдамасы – www.Минфин.kz
Халықаралық қаржылық есеп стандарттары - www.Минфин.kz
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына сәйкес қаржылық есептілікті жасайтын ұйымдар
Кеулімжаев К.К., Ажибаева З.Н. Қаржылық есеп - Алматы, Экономика,
Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері,
Палий В.Ф., Соколов Я.В. Теория бухгалтерского учета, -М.: Финансы
Друри К. Управленческий и производственный учет: Пер. с англ.Учебник.-М.:
Сейдахметова Ф.С. Современный бухгалтерский учет: Учебное пособие. В 2-х
Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэлл. Принципы бухгалтерского учета /Пер.с
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
Дюсембаев К.Ш. Теория аудита. –Алматы: Экономика, 1998. -245с.
Шеремет А.Д., Суйц В.П. Аудит: Учебное пособие. — М.:
Тайғашинова К.Т., Султанова Б.Б. Методические основы внутреннего контроля на
Жакипбеков С. Методология и организация внутреннего аудита: Автореф. дисс.
Тулегенов Е.Т., Габбасова Ш.М. Внутренний аудит в системе управления
Международные стандарты аудита в Казахстане. - Алматы: Раритет,
2001.Т. 1,2.—260с.
Суйц В.П., Ахметбеков А.Н., Дубровина Т.А. Аудит: общий, банковский,
Скобара В.В. Аудит: Методология и организация.-М.: Дело и сервис,
Бурцев В.В. Деятельность внутренних аудиторов и внутренних ревизоров: сравнительные
Макальская А.К. Внутренний аудит: Учебно-практическое пособие. - Москва «Дело
Сотникова Л.В. Внутренний контроль и аудит. Учебник. - М.:
Андреев В.Д. Внутренний аудит. Учебное пособие. -М.: Финансы и
Богомолов А.М., Голощапов Н.Л. Внутренний аудит. Организация и методика
Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы заңы». өзгертулері және толықтыруларымен.
Абленов Д.О. Аудит негіздері, , Экономика, Алматы , 2005
Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия: Учебник.-4-е изд., перераб.
Анализ хозяйственной деятельности в промышленности: Учебник / Н.А Русак.,
ҚОСЫМША А
«AВГУР» ЖШС-ның технико-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер 2010 2011 Ауытқулар
Сомасы %
1. Өткізуден түскен табыс, мың теңге
878500 800000 -78500 -9
2.Жұмысшылардың орташа тізімдік саны, адам
65 40 -15 -18,8
3. Негізгі құралдардың орташа жылдық құны, мың теңге
15964,7
14623,7
-1341 -8,4
4. Айналым құралдарының орташа жылдық құны, мың теңге
57400 50000 -7,4 -13,1
5.Еңбек өнімділігі, мың теңге/ адам 10981,2 12307 +1325,8 +12,1
6.Қорқайтарымдылығы, теңге/теңге 55,1
54,7 -0,4 -0,8
7. Қорсыйымдылығы, теңге/теңге
0,0181 0,0182 -0,001 +1,0
8. Өнімнің өзіндік құны, мың теңге
370100 540685 +278585 +85
9. Жиынтық табыс, мың теңге
508400 259315 -249085 -49,0
10. Кезең шығыстары, мың теңге
336229,9 250300 -85929,9 -26,0
11 Салық салынғанға дейінгі табыс, мың теңге 1562,1 9015
12 Корпоративтік табыс салығы, мың теңге 302,4 1803 +258,2
13. Таза табыс, мың теңге 1260 7212 +6952 В
14. Өнім рентабельділігі, %
137,4 0,48 -136,3п.п. -
ҚОСЫМША Ә
Негізгі құралдарды қайта бағалаудың есептемесі, мың тг
Көрсеткіштердің атаулары Нарықтық баға бойынша қайта бағалау (тозу деңгейін
Объектінің құны:
- қайта бағалауға дейін
- қайта бағалаудан кейін 10 000
12 000 10 000
20 000
Жинақталған амортизация:
- қайта бағалауға дейін
- қайта бағалаудан кейін 40000 4000
8000 (40 (20000:100)
Баланстық құн:
- қайта бағалауға дейін
- қайта бағалаудан кейін 6000 (10 000-4000)
12 000 (12 000 - 0) 6000 (10 000-4000)
12 000 (20 000 - 8000)
Қызмет ету ұзақтығы:
- қайта бағалауға дейін
- қайта бағалаудан кейін 55 55
Амортизация сомасы (жылға):
- қайта бағалауға дейін
- қайта бағалаудан кейін 2000 (10 000:5)
4000 (12 000:3) 2000 (10 000:5)
4000 (20 000:5)
66
Заттық құрамына
қарай
Өндірістік процеске қатысу сипатына қарай
Өндірістік емес
Мүліктік
Мүліктік емес
Пайдалану сипатына қарай
Өндірістік
Қор ретінде тұрған
Істеп
тұрған
Өндіріс
Қосымша қызмет бөлімі
Өндірістік қызмет бөлімі
Қызмет көрсетуші қызмет бөлімі
Жөңдеу шаруашылығы
Бағдарламаларды әзірлеу бөлімі
Көліктік шаруашылық
Апробация бөлімі
Құрал-жабдықтық шаруашылық
Қоймалық шаруашылық
директор
Атқарушы директор
ҚБ 1
ҚБ 2
ҚБ 3
ҚА 2
ҚА 3
ҚА 1
Арал
АПБТ
90 ауылдық
ПББ
9 құрылымдық бөлімдері
Жалағаш
АПБТ
Қармақшы
АПБТ
Қазалы
АПБТ
Сырдария
АПБТ
Шиелі
АПБТ
Жаңақорған
АПБТ
18 ҚПББ
Орт-қ
опер.
уч-сі
ПСжТУ
Арнаулы байланыс қызметі
Қызылорда қ.
18 Қалалық ПББ