Қазақстан Республикасының білім және ғылым министірлігі
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті
Қазақ филология кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Радио хабарлардың тілі мен стиль ерекшеліктері
Орындаған:
Тексерген:
Жоспар:
І. Кіріспе:
Радиохабар таратудың орны мен рөлі және қоғамдағы
алатын орны
ІІ. Негізгі бөлім
Радио және тыңдарман
Радиохабар тарату міндеттері
Радиоаудиоторияны зерттеудің әдіс-тәсілдері мен пішіндері
Радиохабардың пішіндік және стильдік бейнелеуші
құралдары
ІІІ. Қорытынды:
Радио – ғасырдың үлкен ақпарат құралы
І. КІРІСПЕ
Радио – халыққа жаңалық жеткізу, хабар-ақпарат беру жолындағы
Радиоақпараттың бір ерекшелігі – оның документальдылығы. Бұған адамның
Бүгінгі заман адамдары үшін ақпарат көздері көп-ақ. Олардың
Радио өзінің ағартушылық, насихатшылық қызметін сонау ХХ ғасырдың
Радиохабар тарату арқылы радиожурналистер жылдам ақпарат таратып отырады,
Басқа ақпарат құралдарынан радионың ерешелігі ол өзіне аса
Радионың бірінші табиғи қасиеті – жеделдігі. Қалыптасқан БАҚ
Радио тыңдарман үшін аса қолайлы болып табылады және
Радионың үшінші бір қасиеті – тыңдарманына психологиялық
Радио табиғатынан агресшіл емес, керісінше жұмсақ та жағымды,
1. РАДИО ЖӘНЕ ТЫҢДАРМАН
Әлемнің бүгінгі келбетін коммуникация айқындайды. Ол қаншалықты жақсы
Бұқаралық коммуникация қүралдарының арасында радионың мүмкіндігі кең, әрі
Радионың мұндай кең ауқымды таралуы оның физикалық жэне
- Біріншіден, ақпарат жеткізетін электромагнитті тербелістер радиокүшейткіш
- Екіншіден, радиосигналды бірқальшты және сапалы
Радиоақпараттың аудиториямен қатынасы эр уақытта осылай болған жоқ,
Радиохабар тарату бүгінде кең аудиторияға бағытталады жэне оны
Арнаның табысты болуын айқындайтын факторлардың бірі радиожурналист пен
Радионың аудиториясы кеңістікте шашырап жатыр, соған қарамастан оның
Радионың аудиториясы тек қана шашыраңқы емес, сонымен бірге
Радиохабардың тағы бір ерекшелігі - ол көбіне бір
Аудиториямен қатынаста радиостанцияның бағдарламалық түрі, бүгінгі ұғымдағы форматы
Радиохабарын қабылдау көптеген психологиялық факторлардың басын қосатын өзгермелі
Тыңдарман-іздеуші радиоқабылдағышты бұрап отырып, өзінің рухани сұранысына және
Радиохабарды негізгі іспен айналысып жүріп, саналы түрде қабылдамай
Іріктеп тыңдау — әркім талғамына сай өзін қызықтыратын
Мақсатты тыңдау - ақпаратты тыңдауға барынша назар аударылады.
Әрине, аталған типтер таза күйінде сирек кездеседі, көбіне
Қазіргі ақпараттық тасқын жағдайында адамның санасы сырттан келетін
Бұқаралық ақпарат құралының пәрменділігі мен шы-ғармашылық ізденісінің нәтижелілігі
Радиоаудиторияны зерттеудің арнайы әдіс-тәсілдері, мамандандырылған қызметтері қалыптасқан. Радиостанция
Аудиторияны ғылыми зерттеудің әдістері, техникасы мен тәсілдері журналистің
Аудитория дегеніміз - бұқаралық ақпарат құралдарымен қарым-қатынаста болатын:
Әрине, мұның бэрінде шарттылық басым, көбіне бір тыңдаушының
ІІ. радиохабар таратудың
Радиохабарларын таратудың міндеттері (функциясы) дегенде бұқараралық ақпарат құралдарына
Радиохабарын тарату ісі бір мезгілде бірнеше міндетті қатар
атқарады, яғни ол көп функционалды.
Хабар тарату тәжирбиесінде алға қойған мақсаттарына кері нәтиже
Кез келген бұқаралық ақпарат құралы, соның ішінде радиохабар
таратушылар да, әр түрлі үгіт-насихаттық ағымдар мен жарнамалық
Жекеменшіктік қатынастың орнығуы кейбір радиостанцияларда қожайындарға жалтақтық психологиясының
Сонымен бірге, мемлекеттік ұстанымдар мен әлеуметтік, адамгершілік ахуал
Қоғамдық дамудың демократиялық жолын таңдаған егемен Қазақстан
жағдайында радиостанциялар шынайы сөз бостандығын алды, цензура жойылды,
Радиохабар таратудың сан қырлы міндеттерін үшке топтастыруға
болады:
І. Ақпараттық міндеті: Барлық ақпарат құралдарының ең негізгі
Кез келген адам үшін әлеуметтік мәні бар ақпаратты
қазіргі өмірдің қажеттілігіне айналған, сол арқылы қоғамдық процестерге
Нарықтық экономика жағдайында Қазақстанда осыған байланысты
ақпаратқа сұраныс артты. Көп адамдар шағын және орта
ІІ. Қоғамды әлеуметтік топтастыру міндеті: Тұрғындарға қолайлы
ақпараттық қызмет көрсететін радио сол қоғам мүшелерін әлеуметтік
Радиохабар тарату басты мақсат-мұраты – аудиторияның ортақ
құндылықтарын қалыптастыру, жалпыадамзаттық, ұлттық, жалпы қалалық немесе аймақтық
Радионың аудиториясы үлкен болған сайын, оның жауапкершілігі де
өседі. Тыңдармандардың ақпараттық сұранысы дегенде жас ерекшелігін, әлеуметтік
Радионың қоғамдық пікірді білдіру мен қалыптастыру міндеті көбіне
ІІІ. Мәдени-ағартушылық міндеттері: Радиохабар тарату көп қырлы
мәдени-ағартушылық мақсатты жүзеге асыруда бірнеше кешенді міндеттерді қатар
Радиожурналистиканың үздік үлгілері эстетикалық талапқа жауап беріп, мәдениеттіліктің
2. Радио өмірге келген кезден бастап өнердің әр
3.Аудиомәдениеттің үздік үлгілері жылдар бойы қалыптасты және оның
Радио қай уақытта да болмасын білім мен таным
Көп радиостанциялар музыкалы, ойын-сауықтық форматта жұмыс істейді және
3. РАДИОАУДИТОРИЯНЫ ЗЕРТТЕУДІҢ :ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ МЕН ПІШІНДЕРІ
Редакция поштасын талдау. Редакцияға келіп түскен хаттар редакциялық
Радио тарихында, оның қалыптасу мен дамуында хаттардың атқарған
80-інші жылдары Қазақ радиосының редакциялық қоржынына күніне мындаған
Дегенмен, журналист әр хаттағы ақпаратты жіті сүзіп, талдау
Хатты жіктегенде радиоаудитория да көріне бастайды. Хаттың авторы
Редакцияға телефон арқылы хабарласу. Хат жазудан гөрі қазіргі
Соңғы жылдары тікелей эфир уақытында телефон арқылы байланысу,
Радиоаудиторияны зерттеудің басқа да арнайы шаралары жүзеге асырылады,
Радиоаудиторияны айқындаудың әдісі ретінде анкеталық сұраулар, интервью алу
Ендігі бір аудиторияны айқындау тәсілі бақылау болып табылады.
Қазіргі заманғы радиоаудиторияны зерттеу тәсілі ретінде аудиометрлік өлшеу
Қазақстанда мамандандырылған электронды БАҚ аудиториясын зерттеумен айналысатын мекемелер
Орыс радиосы — 965 000 адам;
Европа+ радиосы –683 900 адам;
НС радиосы –410 000 адам;
Қазақ радиосы –252 500 адам;
Ретро радиосы –145 300 адам;
Маяк радиосы -108 000 адам.
Егер осы мағлұматтарға сенетін болсақ, Қазақ радиосын негізінен
Ал, Алматы қаласының тэуліктік орташа тыңдармандар саны мынадай:
227 500 адам; 186200 адам; 145600 адам;
"Гэллап медиа Азия" фирмасының бұл мағлұматтары өте дәл
ІV. РАДИОХАБАРДЫҢ ПІШІНДІК ЖӘНЕ СТИЛЬДІК БЕЙНЕЛЕУШІ ҚҰРАЛДАРЫ
Радиохабардың өзіндік құралдарының ерекше табиғаты, олардың атқаратын қызметі
СӨЗ. Сөз - адамдардың тіл қатысуында қолданылатын негізгі
Ең алдымен сөзбен жүмыс істегенде журналистің алдында тұратын
Біріншісі – журналист көңіл қойып, назар аударған оқиғаны
«Айтуым өз ойын өзі үшін айтпайды. Өзге үшін
Тілді қолдана білу деп айтатын ойға сәйкес келетін
Екінші міндет – сөздің оқу мақамын дәл табу,
Жазбаша түрде немесе ауызша айтылған сөз нақты бір
Сөз әдебиетте де, журналистикада да мазмұнды жеткізуші құрал
Кез келген мәтіндегі әрбір сөзді нақышына келтіріп айтып,
"Біз басқаларды тыңдағанда олардың айтқандарын құлақпен қабылдаймыз, содан
Үшінші міндет-журналист логикалық және экспрессивті акценттерді, екпіндерді іздеуі
Сөздің әсер ету күші, создің эсерлі, эрі бейнелі
Екпін - сөз мәнінің көрсеткіші, сөздегі ой дәлдігінің
Ахмет Байтұрсынұлы "буын екпіні мен сөз екпінінің қолайлы
Радиожурналист ең алдымен өзі хабарлап отырған ақпараттағы оқиғаның
Тыңдаушыларды хабарға тартудың бір жолы - студия қонағымен
Ауызекі сөйлесудің негізгі пішіні-диалог, яғни нақты бір проблеманы
Радиодағы диалог құрудың өзіндік ерекшеліктері бар, яғни сөйлеуші
Диалогта ой дамып, қозғалыста болғаны жөн, әр түрлі
Радиожурналист ең бастысы сөз құдіретін бағалайтын, сөздің адам
Радиожурналистің бар ойын, пікірін, сезімін жеткізу құралы тек
Радионың негізгі бейнелеуші құралы - сөз. Бұл онын
Радиожурналистика жанрларының негізін ауызша айтуға бейімделіп жазылған (речевые
Радиохабарды есту арқылы қабылдайтын болғандықтан, мәтіннің немесе сценарийдің
Расында да қай замандарда болмасын адам сөз құдіретінің
Бейнелеу және айқындаушы құралдар әдебиетте танымдық мақсатта қолданылса,
Бейнеу құралдарының тиімділігі оның бір ойды, бір пікірді
Радиожурналистиканың өзгешелігін айта келіп М.Зарва эфирден берілетін сөзге
Бұдан шығатын қорытынды, радиожурналист бейнелеу құралдарының қыр-сырын жетік
Радиохабарлар тыңдаушылардың есту қабілетіне негізделіп жасалатындықтан дыбыстың өзіндік
Сөз хабардың басты дыбыстық элементі десек те, ол
Музыка мен шулар. Радиохабар кұрылымында музыка мен шу
Бүгінгі күнде психологтар мен өнертанушылар музыка мен шулардың
Радиохабардағы әрбір музыкалық және шу фрагменттерінің орнын және
Музыка мен шулар радиохабар құрылымында адам сөзін алмастырып
1) Оқиғаның болған жері мен мерзімін білдіреді. Мысалы,
2) Оқиғаның уақыт пен кеңістіктегі қозғалысын таныту. Бүгінгі
Эстондық радиожурналист И. Триккель екі балықшылар ұжымының жарысы
3) Суреттеп отырған оқиғаның эмоционалдық мінездемесін ашып көрсету.
4) Журналистің немесе оқиғаға тікелей қатысқан адамдардың психологиялық
Музыка - шындықты дыбыстық көркем образда бейнелеуші өнердің
Гегель музыканы екі түрге бөліп қарастырады: біріншісі -
Музыканың сүйемелдеушілік қызметі өнердің театр, хореография, телевидение түрлерінде
Нақтылар тоқталар болсақ:
Ақпараттық блоктардың арасын бөлу;
Бағдарламаның музыкалық шапкасы;
Дыбыстық декорация – тарихи ортаны анықтау, қозғалыстың, оқиғаның
Дыбыстық фон ретінде қолдану, мәтіннің дыбыстық ырғағын айқындау
Дыбыстық атмосфераны бейнелеу, кейіпкердің көңіл-күйін, жан толғанысын, оқиғаның
Дыбыстық образ жиынтығын қалыптастырудың көркемдік тәсілі;
Хабарда суреттелетін оқиғалардың арасын бір-бірімен жымдастыра байланыстыру.
Табиғи бейнелеуші құралдардың хабарды ұйымдастыру барысында көп қолданылатын
Радиохабарда шулар төмендегідей қызметтерді атқарады: журналистің баяндап отырған
- дыбыстық фон құрайды, акустикалық иллюстрация ролін атқарады,
- әдеби контексте айқындаушы белгі рөлін атқарады, әрі
Бір сөзбен айтқанда радиомәтіннің бейнелеуші және көркем айқындауышы
1984 жылдың наурыз айында Т.Ахтановтың "Шырағың сөнбесін" туындысы
"Негізгі идеяны шешу, тақырыпты ашу үшін музыка мен
Ал музыка мен шудың көркем хабарлардан алатын орнын
Рөлдерде Қазақтың драма театрының актерлері ойнаған, режиссері -
Жалғыз сүйеніші, қорғаны болған әкесінің қаза болып, Жанат
Ж.Нәжімеденовтың кітабы бойынша ұйымдастырылған "Күй кітабы» атты әдеби-музыкалық
Хабар Құрманғазының түрмеде отырьш өз-өзіне мұң шаққан сөзінен
Күйім болар шерткенім,
Жан берсе де айныман, - деп өз мақсатын
жыр етсе енді бір сәт замана қыспағын бастан
Күйші қашты түрмеден,
Азабынан түрменің.
Қорыққаннан емес қой,
Бақытына бүкіл байтақ елінің, -
деп толғанады. Міне, осылайша күйшінің бар ғүмыры өзінің
Бұл жерде музыка ырғағы күйшінің жай-күйімен астасып, әр
...Бейнелеуші құралдардың бірінші тобының пішін қалыптастырушы деп аталуы
Бұл аталған екінші топ журналистің шығармашылық еркіндігіне құрылады,
Ең алдымен дыбыс құрудың өзіндік әдіс-тәсілдеріне тоқталамыз: бірінші
Екінші -"Буратино" тәсілі. Бұл тәсілді бейнелеуші құрал ретінде
Буратино тәсілі журналистің шығармашылыгында кең қолданысқа ие болды.
Үшінші - дыбыстық мизансцена. Эфирде сөз болып жатқан
Төртінші – дауыстық әрлеу. Бұл тәсіл радиотеатрда көп
Монтаж. Монтаж сөзі француз тілінен аударғанда екі мағына
Бізге екінші мағына сәйкес келеді, өнер, әдебиет сияқты
Монтаж – хабарды алдын ала жазу барысында техникалық
а) монтаждық бөліктердің ішкі байланысы және олардың ұқсастыгы
ә) монтаждық бөліктердің бір-біріне деген эмоциялық қатынасы;
б) олардың ырғақты уақыттық мөлшері.
Радиоәңгіменің, радиокомпозицияның, сұхбаттың жоспарын құру, сұрақтардың тізбесін жасау
Монтаж жасаудың мүмкіндіктері ән жанрда алуан түрлі, яғни
Дыбыстық образ жасау негізінде монтаж жатыр, бұл жөнінде
Монтажды шығармашылық бағытта қолданудың тәсілдерін және оның қызмет
- мәтінді қысқарту;
- авторлық мәтін мен деректі жазбалар үзінділерінің сабақтастығы
- белгілі бір уақыта сығымдау;
- материалдың мазмұнына сәйкестендіріп, сонымен қатар автордың негізгі
- әр түрлі кеңістікті танытатын және уақытты көрсететін
- сюжет қозғалысында жүйелі, тізбекті, қатар жүру тәсілдерін
- радиотуындының жиынтық композициясын құру.
Монтаж кезінде дыбыс күші (жоғары, төмен, контраст), пауза,
Хабар жасау барысында монтажды қолдану аясы жанрлардың ерекшеліктері
Монтаж жанрлық қызметке тәуелді, белгілі бір мәселені шешу
Көркемдеу құралдары бір-бірімен тығыз байланысып, әрі сабақтасып мазмұнды,
Монтаж түрлері:
1) Акустикалық-радиохабарға жеке дыбыстық элементтерді дыбыстық үзінділерді бір
Монтаж – деректі материалды көркемдеп ұйымдастырудың тәсілі. Бір
2) Монтажды тікелей эфирде де іске асыруға болады,
3) Тізбектелген монтаж – мән-мазмұны, эмоционалдық жағынан тығыз
Акустикалық коллаж - әр түрлі фактуралық дыбыстық элементтердің
Жалпылап айтқанда радионың өзегі - сөз, тетігі -
Радиодағы сөзден кейінгі жетекші орынды иеленетін бейнелеу қүралы
Радиодағы келесі бір бейнелеу құралы - дыбыс эффектілері,
Жалпы, радиожурналистика жанрлары үлкен үш топқа бөлінеді: ақпараттықжанрлар,
Радиоақпарат - қысқаша кіріспе қажет маңызды саяси мэнге
Қай жерден қандай айғақты алып қарасак та, радио
Дәл осындай ақпараттар басылым беттерінен де көгілдір экраннан
а) диктордың оқуындағы хабарлама;
э) оқиға кейіпкерінің сөзі. Бүл қоғам қайраткерінің, көрнекті
б) тілшінің баяндауы, ол студияға кіріп болып
в) музыкамен көркемделген ақпарат.
Қазіргі уақытта соңғы топты бөле-жара карастырудың қисыны келе
Әуелі, радиоақпаратгың жанрлық ерекшел іктеріне тоқталып өтейік.
1. Деректілігі. Радиоақпараттың мазмұнына нақты бір құбылыс,
2. Дәйектілігі. Ода айтылатын дерек нақты куәландырылған жэне
3. Жедеғабыл сипаты. Ең жоғары деңгейдегі оперативтілігі. Тыңдарман
4. Толыққандылығы. Не болды? Қашан болды? Қайда өтті?
Ақпараттың алғашқы жолы айқын, эрі нақты болуы -
Ақпараттың жанрлық элементі тек ғана факті болып табылады.
Қорытынды
Қазіргі ақпараттық қоғам айналымындағы ақпараттық көлемі мен қарқынның
Журналистердің мақсаты – саясаткерлердің лауазым иелерінің нені қалайтынын,
Радио қай уақытта болмасын білім мен таным көзі,
Радио – қай жерде жаңалық болып жатқанымен таныстырып
Радио арқылы хабар тарату басты мақсат-мұраты – аудиторияның
Ал, бүтін ел барша халық құлақ түріп отыратын
Радио арқылы ақпарат тарату арқылы қоғамның дамуына ықпал
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
Ақтаев С. “Дауылпаз дауыс” Алматы, Қазақстан, 2005.
Барманкулов М К. Общность и специфика документальных жанров
Барманкулов М.К. Искусство современной информации. Алматы, 1993.
Бернштейн С.Я. Язык радио. М., 1977.
Велитченко С.Н. Принципы формата в современном радиовещании и
Гаймакова Б.Д., Макарова С К., Новикова В.И., Оссовская
Әбдіжәділқызы Ж. “Тікелей эфир табиғаты”:оқу құралы,Алматы, Қазақ университеті,
Әуе толқынында – Қазақ Радиосы. Жинақ. Алматы, Нұрлы
Жақып Б. Ө. Қазақ публицистикасының қалыптасу, даму жолдары.
Қабылғазина К. “Аудиотехника және радиохабарларының технологиясы”, Алматы, 1999.
Қабылғазина К. Аудиотехника және радиохабарларының технологиясы, Алматы, 1999.
Омашев Н. “Радиожурналистика” Алматы, 2005.
Омашев Н.О. Қазақ радиожурналистикасы: тарихы, тәжірибесі, теориясы. Алматы,
Омашев Н.О. Радиожурналистика негіздері. Оқу құралы. Алматы, 1983.
Основы радиожурналистики / Под ред. Э.Г. Багирова, В.Н.
Радиожурналистика. Учебник. 2-е издание Под ред. А.А. Шереля.
Ружников В.Н. Основы радиовещания. Учебное пособие. Москва. 1993.
Цвик В. Журналистс микрофоном. -М., 2000
Интернет сайт www.kulichki.ru , www.kulichki.net , www.popal.ru ,
Ярошенко В.Н. Информационные жанры радиожурналистики. 2-еизд., М., 1976.
2