ЖОСПАР
КІРІСПЕ
І КАПИТАЛ МЕН ТАБЫС ІЛІМІ, КАПИТАЛДЫҢ ФОРМАЛАРЫ
1.1 Капиталдар нарығы және оның мазмұны
1.2 Кәсіпкерлік капиталдың қалыптасу көздері
ІІ КӘСІПКЕРЛІК КАПИТАЛ
2.1 Капитал айналымы
2.2 Капиталды тиімді пайдаланудың көрсеткіштері
ҚОРТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Капитал (ағылшынша — бас мүлік, бас сома, латынша
Тауар өндірісі пайда болып қалыптасқаннан бері, капитал мынадай
Капиталдың формалары толығырақ А.Смит пен Д. Рикардоның еңбектерінде
Капиталдың формаларымен экономикалық мектептердің қосарласып дамуы бұл категорияны
Капитал категориясына ең толық жан-жақты зерттеуді өзінің «Капитал»
І КАПИТАЛ МЕН ТАБЫС ІЛІМІ, КАПИТАЛДЫҢ ФОРМАЛАРЫ
1.1 Капиталдар нарығы және оның мазмұны
Экономикалық теорияның классиктері капиталдың алғашқы қорлануын, капитализмнің қалыптасуының
Капиталдың алғашқы қорлануы (previos accumulation) өзіндік еңбекке негізделген
Бұл жағдай Еуропада XVI-XVІІІ ғғ. орын алды. Сол
Біріншіден, еңбек «бостандык алып», жалдама жұмыскерлер табы қалыптаса
Капиталдың алғашқы қорлануының экономикалық негізін шаруалар мен қолөнершілердің
Екіншіден, елдің ішкі жағында экономикалық бостандыкқа ие болған
Үшіншіден, капиталдың барлық нысандары - сауда, өсімқорлық, өнеркәсіптік
Өнеркәсіптік буржуазияның қалыптасуының алғашкы қадамдары, мүліктік жікгелумен байланысты,
Капиталдың алғашқы қорлануын тездетуге, отарлық, соғыстар мен басып
Бюджет тапшылығын жою үшін мемлекет ақша капиталының иелері
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызды құралы болып протекционизм жүйесі
Капиталдың алғашқы қорлануын дайындап дүниеге әкелген өндіргіш күштердің
Әр елдердегі капиталдың алғашқы қорлануының негізгі заңдылықтарының баршасына
Бүгінгі біздің елдің басындағы өтпелі кезенді кейбіреулер капиталдың
Бұларға ортақ қасиет, ол жеке меншік түрінде жаңа
Ішкіге алдымен жекеше өндіру жатады. Ол мемлекетгік меншікке
• өнеркәсіптің ауыр (бұның ішінде әскери-өнеркәсіп кешені)
• капиталды қызметтер мен сауда сферасында шоғырландыру;
• жерді және табиғи ресурстарды отын-қуат кешендерінің және
• тандаулы (элиталық) кәсіпорындарға және оның иелеріне
• ( сыртқы сауданы ырықтандыру (либерализация) нәтижесінде түскен
• «челнок» импортынан түскен табысты алу;
• мемлекеттің кейбір мекемелерге елімізге
• коррупция, рэкет, көлеңке экономика және т.б.
Капиталдың алғашқы қорлануының маңызы мынада: осы процесс барысында
1.2 Кәсіпкерлік капиталдың қалыптасу көздері
Капиталистік экономикалық қатынастардың дамуы капитал категориясын әрі қарай
Жақтаушылары басым көпшілік капиталға берілетін екі негізгі анықтаманы
Осымен катар «капиталдар нарығы» деген түсінік бар. Нарықтағы
Бірінші вариант. Өндіріс факторлары нарығында капитал деп олардың
Капиталдар нарығының негізгі субъектілеріне бизнес сферасы және хаусхолд
Факторлар нарығындағы капиталға сұраныс — бұл өздерінің инвестициялық
Өндіріс факторлары нарығында ақшалай салым түрінде капиталы бар
Физикалық капиталдың фирма меншігіне айналуына, немесе, оның уақытша
Капитал қызметтерін пайдалану құны капиталдың ренталық (прокаттық) бағалануы
Активтің бағасы - капитал бірлігінің қандай уакытта болмасын
Екінші вариант. Қаржы нарығында капитал деп ақша капиталы
Қарыз капиталының нарығы деп ақша капиталы объектісінің кызметін
Ақша нарығы мен капиталдар нарығы қарыз капиталының туындысы,
• статусымен (акция, немесе, облигация);
• меншіктің типімен (жеке, немесе, мемлекеттік);
• іс-әрекет ету мерзімімен;
• өтімділік дәрежесімен;
• қауіп-қатер сипатымен (банкроттық немесе нарықтық) және қауіп-қатер
Мысалы, АҚШ-тың капиталдар нарығының инструментариіне жататындар:
• АҚШ федераддық өкіметшің ұзақ мерзімді саясатын қаржыландыруға
• қаржы жүйесі арқылы әлеуметтік бағдарламалардың типтерін қаржыландыру
• жергілікті үкімет органдары шығаратын муниципалдық облигациялар;
• жекеменшіктік фирмалар эмитентеген корпорациялардың акциялары мен облигациялары.
Капиталдар нарығын инвестициялық қорлар нарығы деп жиі атайды.
Капитаддың жеткізушілері - үй шарушалықтары,оны тұтынушылар — бизнестщ
Жеткізушілер мен тұтынушылардың бір-біріне әрекеті көп. Бұлардың байланыстары
ІІ КӘСІПКЕРЛІК КАПИТАЛ
2.1 Капитал айналымы
Іс-әрекеттерінің қандай мерзімінде болмасын, кәсіпкер инвестициялар жасап отырады,
Кәсіпкерлік бизнесті ұйымдастырудың бастапқы кезеңінде капиталдың алғашқы салымын
Ағымдық шығындарға шикізат пен материалдар, жалдау төлемі, жалақы,
Сөйтіп старттық капитал кәсіпкердің өндірістік қорлар (негізгі және
Старттық капиталдьң және кәсіпкердің қаражаттарының орнын жауып, өтеп
Меншікті және несиелік құралдардың көздері факторлардың екі түрімен
объективтік — кәсіпкерліктің ұйымдастыру — құқықтык фор-масымен, шаруашылықтың
субъективтік — кәсіпкерлік қабілетпен, кәсіпкердің жағдайымен және оның
Меншікті қаражаттардың қайнар көздеріне мыналар жатады: негізгі қызметгерден
Несиелердің қайнар көздері: несие мен қарыздар, тұрақты пассивтер
Қаржы ресурстарының алғашқы қалыптасуы жарғы капиталы жасалып кәсіпорын
Жаргы капиталы — бұл фирманың негізгі жоне айналмалы
* қаражаттарының қайнар көзі. Ал жарғы капиталының
* мыналар: акциөнерлік капитал, құрылтайшылардың жарналары, салалық,
Сырттан қаржыландыру қарыз алу немесе акция шығару арқылы
Несие — бұл қарыз капиталының қозғалу нысаны, ол
Қарыз капиталының қайнар көздері:
• рантьелердің капиталы, яғни кәсіпкерлік қызметпен айналыспай процентке
• көпшілікгің жинақтары; кәсіпкерлік қызмет сферасын өзгерткен адамдардың
• кәсіпорындарының бос капиталы; тауарлық несие түрінде бір
• банкнота шығару нәтижесінде пайда болған капитал.
Кәсіпкерлер көбінесе коммерциялық жоне банк несиесін қолданады. Сонымен
Қысқа мерзімді қарыздар жалақы төлеуге, шикізат алуға немесе
• коммерциялық несие — бір кәсіпорын
• қаржы институтгарынан алынатын несие;
• инвесторлардан алынатын қарыз.
Ұзақ мерзімді қаржыландырудың көзіне бөлінбеген пайда, акциялар мен
Ұзақ мерзімді заемдар — бір жылдан артық пайдаланатын
Ірі корпорациялардың көбі облигация шығарудан косымша қаражаттар табады.
Корпорация үшін облигацияларды сату инвестициялар тартудың қолайлы формасы:
Бұның себептері:
• Бұнда несие, бірақ қоғамнан алынатын;
• банкі сияқты, облигацияға процент көбінесе жылына
• ұзақ мерзім, әдетте 10 жыл (кейде 30
Банкінің несиесінен облигация шығару үнамды, бірақ банкілікпен салыстырғанда
Акциөнерлік қоғамдар көпшіліктің капиталын акция шығару аркылы өздеріне
Егер облигацияны иеленушілер компанияның тек несие берушісі болса,
Акцияларға ашық жазылудың өзіндік артықшылықтары және кемшіліктері болады.
Артықшылақтар: біріншіден, қаражаттар жинауға көмектеседі;
сатудан түскен қаражаттар өндірістік қуаттарды кеңейтуге жәнр жаңғыртуға,
екіншіден, партнерлер мен клиенттерді информациямен қамтиды;
үшіншіден, фирма ішінде акцияларды сату арқылы персоналды ынталандырады;
төртіншіден, акцияларды пайдалану мүмкіндігін береді.
Кемшіліктерге жатқызу да болады:
• басқарудағы бақылау мен икемділіктің төмендеуі;
• акцияларды шығаруға және орналастыруға шығындар жасау;
• нарықаың қысым жасау ықпалы (конъюнктура өзгергенде);
• акциялардың шығарылуын және орналастырылуын ұйымдастыру үшін қабілетті
Корпорациялардың акция шығару аркылы каржылануы қаржыланудың ең қымбат
Қашан болмасын қаржыланудың түрлері көп болған сайын кәсіпорынның
2.2 Капиталды тиімді пайдаланудың көрсеткіштері
Кәсіпкерлік сфераның қандайында болмасын, кәсіпкер капитал жұмсап өзіне
Ұдайы өндіріс өнеркәсіптік капиталды пайдалану негізінде жүреді. Осы
A - T ... O ...
Бұл мынадай заңды сатылардан тұрады:
A - Т ...
Өндіріс факторлары нарығында тауар формасын алған өндіріс факторларына
Сөйтіп, осы ақша капиталы өндіргіш капиталға айналады. Бұл
... Ө ...
Өндіріс процесінде өндіргіш капитал тауарлық капиталға айналады және
... Т1 - А1 -
Тауарларға сіңген үстеме құн, оны нарықта өткізген соң,
П капиталдың бір формадан екінші формаға айналатын қозғалысын
d=A> - A
Мұнда А—бастапқы жүмсалған капитал, d—үстеме құн.
Авансталған капиталдың барлығының қозғалысын үзілмей қайталанып жүріп отыратын
Капиталдың айналымы мен оның ауыспалы айналымы бір-бірімен тура
Капиталдың әр түрлі элементтерінің айналымы бірдей жүрмейді. Капиталдық
Негізгі капиталға еңбек құралдарының құны жатады, айналмалыға еңбек
Негізгі капитал — бұл өндіріс процесше тұтас қатынасатын,
Айналмалы капитал — өндіргіш капиталдың бір бөлігі болып
Негізгі капитал материалдық (физикалық) және моралдық жағынан тозады.:
Материалдық тозу: негізгі капиталдың элементтері физикалық тұрғыдан қызмет
Материаддық тозу мынадай жағдайларда орын алады:
• жұмыс кезеңінде капиталдың қызмет ету процесінде;
• табиғат күштерінің әсерімен жұмыссыз қалған кезенде. Материалдық
• техникалық өндірістік — тұтыну құнының жойылуы;
• құндық — құнның жаңа өнімге көшуі.
Моралдық тозу - Бұл негізгі капиталдың,еңбек құралдарының құнының
Моралдық тозудың екі түрі болады:
• еңбек өнімділігінің өсуіне сәйкес берілген еңбек құралдары
• құны бүрынғыдай машиналар өндіріледі, бірақ техникалық жағынан
Аталған екі жағдайдада негізгі капиталдың құны жойылады, темендейді,
Осы жағдай амортизациялық қор құруға мәжбүр етеді. Осы
Амортизация корының қаржылары ескірген еңбек күрал-жабдықтарды толық алмастыруға,
Капиталдың қызмет ету мерзімінің сипаттамалары өте маңызды экономикалық
Басқа кәсіпкерлермен бәсекеде уақыт ұтқан алдымен жеңіске жететін
Мысалы, капиталдың айналу шапшандығы, оның бір жыл ішіндегі
п = о/т,
мұнда /7 — айналым саны,
0 — капитал айналымының өлшем бірлігі (1 жыл),
Капиталдың айналымы, көрсеткіш ретінде, сату көлемі мен жұмсалған
К1 = Сатудың көлемі/Салынган капитал.
Бұл фирманың айналмалы капиталға салымының әрбір теңгесі бір
Айналыс санын біле отырып, біз күнмен есептелген бір
Айналыстың көрсеткіштері көсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудағы мағынасы өте
Айналмалы капитал мен қысқа мерзімді міндеттемелер сомасының сәйкестігі,
Қазір әрекет ететін капитал — Бұл айналмалы қордың
Негізгі және айналмалы қорлардың кызметтерін сипаттау үшін олардың
1) Қайтарым (қор қайтарымы) көрсеткіштері:
Қор қайтарымы негізгі капитал дорежееінің "гікелей Квййемі бо-лып
2) Сыйымдылық (қор сыйымдылыгы) көрсеткіштері:
Қор қайтарымынын көрсеткіші негізп капиталдың бірлігіне қанша өнім
Осы көрсеткіштерді пайдалану салалық құрылымдарға, өндіріс сипатына жөне
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен Капитал-бұл тауарлар мен қызметтер өндірудеқолданылатын адамдардың жасап
Марстік теорияда өндігріс факторлары өзгеше сипатталынады: заттық факторлар
Өндірістің дамуының әрбір жаңа кезеңінде оларсыз өндіріс жемісті
Жекелей факторлардың ешқайсысы өнім шығарып, табыс бере алмайды.
Шығарылған өнім саны оны өндіруген қолданылған өндіріс факторлары
Демек, өндірістік функция-бұл өндіріс факторларының шығындарының жиынтығы
әдетте, факторлар шамасы өзгермей, тұрақты
Сонымен ендігі кезде біз капиталдың қалыптасуы және оның
Осы түрлі көрсеткіштердің жабайысына айналмалы капиталдың айналуының коэффициенті
Мысалы, бір жылда сатылған өнімдерден ақшалай түсімі —
Қосымша өнімнің шеттетілуі меншіктің кез келген нысанында орын
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы "Қазақстан Республикасында 1998-2000жж.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы, Заң күші
3. Субъектілердін қаржы-шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есөп шоттарының Бас
4. Сатмурзаев А.А., Абдыкалыков Т,А. "Бухгалтерский учет в
5. Әбдіқалықов Т.Ә., Сатмурзаев А.А. Шағын кәсіпорындарда бухгалтерлік
6. Тасмағамбетов Т.А., Радостовец В.К., т.б. Қаржы есебі.
7. Дюсембаев К.Ш. и др. Аудит и анализ
8. Елисеева И.И., Терехов А.А. Статистические методы в
9. Ержанов М.С. Теория и практика аудита.
10. Казахстанские стандарты по аудиту. С. Х. Кошкимбаев
11. Барышников Н.П. Организация и методика проведения общего
12. Барышников Н.П. Организация и методика проведения общего
13. Белуха Н.Т. Аудит: Учебник. Киев: Знання, 2000.
14. Бурцев В.В. Управленческий аудит системы сбыта бытовой
15. Бухгалтерческий учет и аудит в строительстве Под.
16. Бухгалтерский учет и аудит. 500 вопросов и
17. Бычкова С.М. Аудиторская деятельность. Теория и практика.
18. Бычкова С.М, Доказательства в
19. Витулева Т.П. Бухгалтеру об аудите. М.: Бико,
20. Волковой В.М., Лахова Е.В. Международные стандарты бухгалтерские
21. Петтн У. Трактат о налогах и сборах:
22. Петти У. Экономические и статистические работы. М.:
23. Тюрго А. Р. Избранные экономические произведения. М.:
24. Шумпетер Й. Теория экономического развития. М.: Прогресс,
25. Арсланова Р. Лившиц В. Принципы оценки инвестиционных
26. Беренс В., Хавранек П.М. Руководство по оценке
27. Бочаров В.В. Методы финансирования инвестиционной деятельности предприятий.
28. Идрисов А.Б. Планирование и анализ эффективности инвестиций.
29. Кочович Е. Финансовая математика: Теория и практика
30. Кузнецрва О.А. Лившиц В.Н. структура капитала. Анализ
31. Ливсиц И.В., Косов В.В. Инвестиционный проект: методы
32. Смирнов А.Л. Организация финансирования инвестиционных проектов. -М.:
33. Управление проектами / В.Д. Шариро, Л.М. Немчин,
34. Холт Р.Н., Баренс С.Б. Планирование инвестиций. —
35. Четыркин Е.М. Методы финансовых и коммерческих расчетов.
36. Оспанов М.Т. и др. Иносгпранный капитпап и
37. Хусаинов Б.Д. Прямые
38. Ашимбаев Т.А. Государственное регулирование перехода к рыночным
40. Валовой Д. Кремлевский тупик и Назарбаев -
41. Владимирова Л.П. Прогнозирование и татрование в условиях
42. Казахстанская правда, 1997. 25 декабря.
43. Деловая неделя. 1997. №12,