Минералдық тыңайтқыштардың қарашіріктің құрамына әсері


МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
I - ТАРАУ. ТОПЫРАҚ РЕСУРСТАРЫ – АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНДІРІСІНІҢ НЕГІЗІ
1.1Топырақ құрамының түзілуіне әсер ететін факторлар
1.2Топырақтың тұздануы мен онымен күрес шаралары
II – ТАРАУ. МИНЕРАЛДЫҚ ТЫҢАЙТҚЫШТАР, ОЛАРДЫҢ ТОПЫРАҚ ҚҰНАРЛЫЛЫҒЫН АРТТЫРУДАҒЫ
2.1 Азот тыңайтқыштары, олардың түрлері мен өсімдіктер үшін маңызы
Топырақ құрамындағы қарашірік мөлшерін анықтау
Топырақтағы қарашірік заттарын экстракциялау
Минералдық тыңайтқыштардың қарашіріктің сапалық құрамына әсері
III – ТАРАУ. ӘРТҮРЛІ МӨЛШЕРДЕГІ МИНЕРАЛДЫҚ ТЫҢАЙТҚЫШТАРДЫҢ ТОПЫРАҚТА ҚОРЕКТІК
Топырақтағы аммонийлі және жеңіл гидролизденетін азот мөлшеріне минералдық тыңайтқыштардың
ҚОРЫТЫНДЫ
ЕҢБЕК ҚОРҒАУ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Ауыл шаруашылығының негізі неолит дәуірінде пайда болды. Осы кезден
Табиғатқа тигізетін зиянды әсерлердің негізгі себебі табиғи экожүйелер мен
Ауыл шаруашылығы өндірісінің дамуы табиғи экожүйелердің өте үлкен
Бір кездердегі құнарлы топырақтар мен ландшафттар азғантай уақыт ішінде
Қазіргі заманғы қоғамдық өндірістің дамуы ғалымдардың пікірінше, XVІІІ ғасырдан
Ауыл шаруашылығының техникамен жабдықталуы, адамның табиғатпен қарым қатынастарында түбегейлі
Адам іс-әрекеті арқылы пайдаланылатын биоценоздардың түрі азая түсті. Табиғи
Қазіргі заманғы ауыл шаруашылық техникасы көмегімен егіс алқаптарын көбейту
Әр түрлі биотоптарда өндіріс қалдықтарының жинақталуы заттар айналымын бұзады.
Ғылыми техникалық прогресс ғасырында адамның шаруашылық іс-әрекеті әсерінен биосфераның
Қазіргі ғылыми техниканың өрлеу заманында аграрлық экожүйелерде минералдық тыңайтқыштар
Ауыл шаруашылық дақылдарына қажетті деңгейден көп мөлшерде топыраққа түскен
Минералдық тыңайтқыштарды кең көлемде қолданудың осындай негативті әсері, көптеген
Тақырыптың өзектілігі. Арал теңізінің жойылуы Қазақстанның оңтүстік өңірінің
Топырақ қарашірігінің төмендеуі, негізінен күріш дақылының физиологиялық ерекшеліктеріне және
Минералдық тыңайтқыштардың топырақ пен және онда тіршілік ететін топырақ
Минералдық тыңайтқыштар өсімдіктер үшін тек қана қоректік элементтер көзі
Биологиялық белсенділік – топырақ құнарлылығының бірден-бір көрсеткіші. Топырақ құнарлылығының
Осыған байланысты, топырақтың құнарлылығын жоғалтпай сақтай отырып, ауыл шаруашылық
Соған қарамастан, қазіргі кезге дейін, топырақты минералдық тыңайтқыштардың әртүрлі
Минералдық тыңайтқыштардың топырақ пен және онда тіршілік ететін топырақ
Осыған байланысты, топырақтың құнарлылығын жоғалтпай сақтай отырып, ауыл шаруашылық
Соған қарамастан, қазіргі кезге дейін, топырақты минералдық тыңайтқыштардың әртүрлі
ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
Агроценоздарда қолданылатын минералдық тыңайтқыштардың топырақпен байланыс, қарым-қатынасы топырақтың экологиялық
И.Н. Ромейко және т.б. /16/ ғалымдар егістікте азотты минералдық
В.В.Кидин мен О.Н.Ионова /17/ азотты минералдық тың-айтқыштардың топырақтың микробиологиялық
Топырақ қойнауында жүретін барлық процестерге минералдық тыңайтқыштардың қалай әсер
Далалық тәжірибе жағдайында С.А.Абрамян /19/ минералдық тыңайтқыштардың жоғарылатылған мөлшерінің
Азот тыңайтқыштарының жоғары мөлшері топырақтың биологиялық белсенділігіне және агрофизикалық
Сол себепті топырақ қойнауындағы органикалық және минералдық азот қатынастары
Азот тыңайтқыштарының 120 кг/га (ә.е.з.) мөлшерін егістікте қолданған кезде
Е.Х. Ремпе және Р.У. Рагимовалардың /21/ пікірінше, топы-рақты азот
Аграрлық экологиялық жүйелерде азотты минералдық тыңайтқыштардың көп мөлшерін үздіксіз
Азотты минералдық тыңайтқыштар топырақта болатын азот сіңіруші бактериялардың және
Көптеген авторлардың айтуынша /23-25/ минералдық азот, яғни тыңайтқыш құрамындағы
Ж.И.Николаенко мен И.А.Геллердің /26/ далалық тәжірибе зерттеулерінде топырақты 60
Күріш асты топырағының басқа типті топырақтардан өзгешелігі, олардың қабатында
В.Г.Алехин мен Л.В. Алехиналардың /28/ ғылыми деректері бойынша, минералдық
Минералдық тыңайтқыштардың өсімдіктер әсерінен қоныс-танған топырақ микробиоценозымен байланысы топырақтың
А.Б.Әбжәлеловтың /29/ жұмысында күріш асты шалғынды-батпақты топырақты әртүрлі мөлшердегі
Далалық тәжірибе жағдайында топыраққа минералдық тыңайтқыштарды, сабанды және биогумусты
Топырақтағы доминантты түрдегі микроорганизмдердің құрамы өте тербелісте болады және
Суға бастырылған күріш егістігінің топырағында денитрлеуші микроорганизмдер тіршілігінің жандануына
М.М.Panda /34/ және B.P. Dhuanі мен B. Mіshra
Минералдық тыңайтқыштарды пайдалану топырақтағы аммонификациялық, целлюлоза ыдырататын бактериялардың санын
Минералдық азотты тыңайтқыштардың ауыл шаруашылығында қолданылуының тиімділігін арттыру, азоттың
Микроорганизмдер популяциялары топырақтың көптеген қасиеттеріне: органикалық қалдықтардың ыдырауына, (қарашірік
Авторлар, топырақтың сапасының микробиологиялық көрсеткіштеріне: органикалық көміртектің мөлшерін; микробтық
Биогеоценоздың көміртек айналымында атмосфераға топырақ қуысынан бөлінетін көмірқышқыл газы
Топырақтың құнарлылығы мен "тыныс алу" көрсеткіштерінің арасында тікелей коррелятивті
Егістік топырағын минералдық тыңайтқыштармен өңдегенде, оның газ алмасу режимі
Ғалымдардың бір тобы /40,41/, топырақтың көмір қышқыл газын бөлу
Әрине, бұндай қарама-қарсы пікірлердің болуы топырақтың құрамына, экологиялық жағдайына
Л. В. Помазкина және т.б. /46/ топырақтың "тыныс алуын"
I-ТАРАУ. ТОПЫРАҚ РЕСУРСТАРЫ - АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНДІРІСІНІҢ НЕГІЗІ
Топырақ - құрлықтың өсімдік өнімін бере алатын борпылдақ құнарлы
Топырақ - ең маңызды және бағалы салыстырмалы қалпына келтірілетін
Қазіргі кезде құрлықтың жер ресурстарының 10,4% өңделеді, бұл немесе
Біздің еліміздің жер ресурстары ұлан-байтақ болғанымен шексіз емес. Оның
Кезінде топырақ тану ғылымының негізін салушы В.В.Докучаев қаратопырақ таскөмірден
Жер бетіндегі барлық тіршілікке қажетті жағдайлармен қамтамасыз етіп, топырақ
Соңғы 25 жылда ауылшаруашылығында қолданылатын жер 33 млн га
Ғылыми мекемелердің есептеулері бойынша, ауылшаруашылық жерлері жыл сайын эрозияның
Топырақ. Жер бетінде Күннің энергиясы заттардың екі айналымын: су
Топырақтың табиғи ландшафттар мен экожүйелердегі маңызы зор, оны жекеленген
Топырақтану ғылымының негізін салушылардың бірі В.В.Докучаев ХХ ғасырдың басында
Топырақ құрамының түзілуіне әсер ететін факторлар.
Тау жыныстарының топыраққа айналу процесінің аса бір маңызды және
Топырақ ресурстары Жер бетіндегі тіршілікке қажетті ен маңызды алғы
Топырақ - сыртқы орта жағдайлары: жылу, су, ауа, өсімдіктер
1.2 Топырақтың тұздануы және онымен күрес шаралары
Суармалы егістердің дүние жүзіндегі ауданы шамамен 250 млн га
Топырақтың тұздануы деп натрий, кальций, магний тұздарының топырақта өсімдіктердің
Адамзат қоғамы дамуының экологиялық дағдарыстарының бірі дамыған өркениеттіліктің өз
Топырақты тұздану мен батпақтанудан қорғау.
Топырақтың тұздануына себеп болатын факторлар түрліше. Олардың бірі –
Көбінесе топырақтың тұздануы грунт суларының құрамында болатын тұздар есебінен
Екінші реттік тұзданудың алдын алу шараларының бірі тереңдігі 1-1,8
Суарудың жетілдірілген технологияларын қолданумен қатар, жер асты суларының деңгейінің
Жер ресурстарына үлкен зиян келтіретін үшінші бір фактор –
Өніммен бірге әкетілетін қоректік заттарды топыраққа қайтарудың ең
Топырақ құнарлылығының жойылуы топырақты интенсивті өңдеуге, ауыр ауылшаруашылық техникаларды
II – ТАРАУ. МИНЕРАЛДЫҚ ТЫҢАЙТҚЫШТАР, ОЛАРДЫҢ ТОПЫРАҚ ҚҰНАРЛЫЛЫҒЫНА ӘСЕРІ
Қазіргі ғылыми техниканың өрлеу заманында аграрлық экожүйелерді минералдық тыңайтқыштар
Қазіргі таңда ауыл шаруашылығы қажеттілігі үшін әлемдік өндіріс жылына
Минералдық тыңайтқыштардың сіңірілу тиімділігі қоректік элементтердің арақатынасымен және өсімдіктер
Азот тыңайтқыштарының суда ерігіштігіне жауын-шашын мөлшері және суару нормасы
Топырақ пен өсімдіктерде нитраттардың жинақталуына топырақ, климаттық жағдайлар және
Жер бетілік және жер астылық сулардың нитраттармен ластануы тазартылмаған
Ауыл шаруашылық өсімдіктері сіңірген нитраттардың белгілі мөлшері өнім түзілуге
Азот тыңайтқыштарының жоғарғы нормаларын пайдаланған жағдайда көкөністерде нитраттардың жинақталуын
Азот тыңайтқыштары табиғи суларды ластайды, әсіресе адам мен жануарлар
Азот табиғи суларға негізінен, ауыл шаруашылық егістіктерінің ағызынды
Су объектілерін нитраттармен ластанудан қорғаудың негізгі әдістері - тыңайтқышты
Өсімдіктерге фосфор тыңайтқыштары да өте қажет. Фосфордың азоттан айырмашылығы
Су объектілеріндегі топырақтың миграциясы суармалы топырақтарда өсімдіктердің вегетациялық кезеңінде
Ауыл шаруашылық дақылдарына қажетті деңгейден көп мөлшерде топыраққа түскен
Минералдық тыңайтқыштарды кең көлемде қолданудың осындай негативті әсері, көптеген
Олар ұсынған биологиялық егін шаруашылығының негізгі жақтары: минералдық тыңайтқыштардың
Әрине, осы аталған биологиялық егін шарушылығының теориялық негізін жасағанда
Топырақтағы қарашіріктің мөлшері оның су-ауа режимін қамтамасыз етеді, ал
Қазіргі таңда, топрыақтағы қарашірік қорының мөлшерін сақтау және молайту
Топырақтағы қарашірік қорының азаюының көптеген себептері бар. Олардың ішіндегі
Н.П.Силкина /36/ топырақ құнарына жоғары мөлшердегі азот тыңайтқыштарының әсерін
- жоғары мөлшердегі азот тыңайтқыштарын қолдану дақылдың вегетациясының алғашқы
- аммонийлі тыңайтқыштардың жоғары мөлшері нитратты тыңайтқыштарға қарағанда қарашіріктің
- азот тыңайтқыштардың жоғары мөлшері әсерінен топырақтың органикалық заттарының
- жоғары мөлшердегі азотты тыңайтқыштармен өңделген топырақтарда, дақылдың вегетациясының
Егін шаруашылығының ғылымға негізделмеген жүйелеріндегі қарашіріктің минералдануы оның топырақтағы
Ғалымдардың есептеулері бойынша, қарашіріктің су мен жел эрозиясы арқылы
Қарашірік қорын сақтау және оны оптимальды деңгейде ұстап тұру
Д.С.Орлов және т.б. ғалымдардың еңбектерінде /43/ Ресей Федерациясының шығыс
2.1 Азот тыңайтқыштары, олардың топырақ құнарлылығын арттырудағы ролі
Қазіргі таңда ауыл шаруашылығы қажеттілігі үшін әлемдік өндіріс жылына
Минералдық тыңайтқыштардың сіңірілу тиімділігі қоректік элементтердің арақатынасымен және өсімдіктер
Азот тыңайтқыштарының суда ерігіштігіне жауын-шашын мөлшері және суару нормасы
Топырақ пен өсімдіктерде нитраттардың жинақталуына топырақ, климаттық жағдайлар және
Жер бетілік және жер астылық сулардың нитраттармен ластануы тазартылмаған
Ауыл шаруашылық өсімдіктері сіңірген нитраттардың белгілі мөлшері өнім түзілуге
Азот тыңайтқыштарының жоғарғы нормаларын пайдаланған жағдайда көкөністерде нитраттардың жинақталуын
Азот тыңайтқыштары табиғи суларды ластайды, әсіресе адам мен жануарлар
Азот табиғи суларға негізінен, ауыл шаруашылық егістіктерінің ағызынды
Су объектілерін нитраттармен ластанудан қорғаудың негізгі әдістері - тыңайтқышты
Жыл сайын дүние жүзі бойынша 400-500 млн.т минералды тыңайтқыштар,
Пестицидтерді шамадан тыс артық мөлшерде пайдалану, егістік жерлерді дұрыс
Азот тыңайтқыштарының суда ерігіштігіне жаңын шашын мөлшері және суару
Топырақ пен өсімдіктерде нитраттардың жинақталуына топырақ, климаттық жағдайлар және
Жер бетілік және жер астылық сулардың нитраттармен ластануы тазартылмаған
Ауыл шаруашылық өсімдіктері сіңірген нитраттардың белгілі мөлшері өнім түзілуге
Азот тыңайтқыштарының жоғарғы нормаларын пайдаланған жағдайда көкөністерде нитраттардың жинақталуын
Азот тыңайтқыштары табиғи суларды ластайды, әсіресе адам мен жануарлар
Азот суларға негізінен, ауыл шаруашылық егістіктерінің ағызынды суларымен бірге
Су объектілерін нитраттармен ластанудан қорғаудың негізгі әдістері - тыңайтқышты
2.2 Топырақ құрамындағы қарашіріктің мөлшерін анықтау
Топырақтың құрамындағы қарашіріктің мөлшері спектрофотометриялық әдіс арқылы анықталды.
Қоспа 5 минут қайнаған соң салқындатып, үстіне 100 мл
Спектрофотометрде (светофильтр 590 см немесе 610 см) ерітіндінің
Д х 3 х 100 х(100 m/d
( С = __________________;
E x l x m x 1000 x 100
2.3 Топырақ құрамындағы қарашірік заттарын экстракциялау
Топырақ құрамындағы қарашірік заттарын экстракциялау үшін кептірілген топырақ үлгісін
Қарашіріктің сапалық құрамы топырақ құнарлылығының деңгейін көрсететін шама. Қарашіріктің
1-кестеде азот тыңайтқышының топырақтағы қарашіріктің құрамына әсері көрсетілген.
1 кесте
Минералдық тыңайтқыштардың топырақтағы қарашіріктің сапалық құрамына әсері (N90)
Варианттар Жалпы қарашірік, % Гумин қышқылы, % Фульво қышқылы,
Бақылау 0,68 0,15 0,53 0,2
N90P60 1,0 0,32 0,68 0,34
N90P90 0,87 0,25 0,62 0,27
N90P120 0,92 0,15 0,77 0,19
Азот тыңайтқышының 90 кг/га мөлшері мен фосфор тыңайтқышының 60
2.4 Минералдық тыңайтқыштардың қарашіріктің құрамына әсері
Қарашіріктің топырақтың құнарлылығында үлкен ролі бар. Ол минералдану
Бұнымен бірге, құрғақшылық аймақтарда аса маңызды ылғалды топырақта сақтауға
Табиғи жағдайда топырақ түзілу процесінің кез келген түрінің жүруі
Топырақтағы қарашірік мөлшерінің тұрақталуы оның органикалық заттармен үздіксіз қамтамасыз
Қарашіріктің сапалық құрамы топырақ құнарлылығының деңгейін көрсететін шама. Қарашіріктің
2 кестеде минералдық тыңайтқыштардың әртүрлі мөлшерінің топырақтағы қарашіріктің құрамына
Азот тыңайтқышының 90 кг/га мөлшері мен фосфор тыңайтқышының 60
2- кесте
Минералдық тыңайтқыштардың топырақтағы қарашіріктің сапалық құрамына әсері (N120)
Варианттар Жалпы қарашірік, % Гумин қышқылы, % Фульво қышқылы,
Бақылау 0,68 0,15 0,53 0,2
N120P60 1,05 0,35 0,70 0,37
N120P90 1,05 0,19 0,86 0,21
N120P120 0,62 0,14 0,58 0,2
III - ТАРАУ. ӘРТҮРЛІ МӨЛШЕРДЕГІ МИНЕРАЛДЫҚ ТЫҢАЙТҚЫШТАРДЫҢ ТОПЫРАҚТЫҢ
Күріш агроценозының топырағына агроэкологиялық фактордың (әртүрлі мөлшердегі минералдық тыңайтқыштар
Зерттеушілер, күріш егістігінің топырағына әр түрлі мөлшерде азот тыңайтқыштарын
Академик Елешов Р.Е зерттеулері нәтижесінде табиғи ортаны ластанудан
А.Т. Алиев, т.б. айтуынша, сұр топырақтағы қоректік элементтердің негізгі
Ал, Ш.З.Мамиловтың зерттеу деректерінде күріш дақылының сіңіретін азоттың 50%
Енді сұр топыраққа түскен азот-фосфор тыңайтқыштары әртүрлі мөлшерінің ондағы
3.1 Топырақтағы аммонийлі және жеңіл гидролизденетін азот мөлшерінің
3-ші кестеде күріш егістігі топырағындағы аммонийлі азоттың тәжірибе барысындағы
Далалық тәжірибенің алғашқы жылы (1997ж.) аммонийлі азоттың ең жоғары
Азот тыңайтқышын 90 кг/га (ә.е.з.) мөлшерінде пайдаланған варианттар топырақтарында
Күріш вегетациялық кезеңінің күз айында тәжірибе варианттарындағы аммонийлі азоттың
Зерттеу жұмыстарының екінші жылы (1998 ж.) тәжірибенің алғашқы жылымен
3-кесте мәліметтеріне қарап отырсақ, топырақтағы аммонийлі азоттың ең көп
3 кесте
Азот-фосфор тыңайтқыштарының топырақтағы минералдық қоректік элемент- азот түрлерінің
жинақталуына әсері
Варианттар Мг/кг топырақта
Аммонийлі азот Жеңіл гидролизденетін азот Жалпы
қарашірік, %
Бақылау 14,1 35,5 0.69
N60 P60 17,8 39,6 0,74
N60 P120 19,3 38,4 0,72
N90 P60 31,5 63,2 0,94
N90 P120 29,4 50,4 0,88
N120 P60 40,5 87,8 0,97
N120 P120 37,8 72,4 0,85
Далалық тәжірибенің соңғы (1999 ж.) жылы топырақтағы аммонийлі азоттың
ҚОРЫТЫНДЫ
Минералдық тыңайтқыштардың көбіне жоғары мөлшерін қолдану топырақ құнарына елеулі
Сонымен, қорыта айтқанда:
- топыраққа N120P60 және N90P60 мөлшердегі
- сол сияқты топырақтағы аммонийлі, жеңіл гидролизденетін азот мөлшерлері
ЕҢБЕК ҚОРҒАУ
Еңбек қорғау – бұл жұмысшылардың еңбек ету процесіндегі денсаулығын
Ауылшаруашылық кәсіпорындарында еңбек қорғау жұмыстарын „Еңбек қорғау жұмыстарын ұйымдастыру
Жұмысты орындауға жіберілген адамдардың еңбегін қорғау жауапкершілігі, жұмыс жүргізіп
Жұмысшылар нұсқауын жұмысты өткізу уақыты мен сипатына қарай ГОСТ
Кіріспе нұсқауын бас мамандар мен өнеркәсіп жетекшісі еңбек қорғау
Жұмыс орнында жұмысқа қайта қабылданған немесе басқа жұмыстан ауысқан
Алғашқы нұсқау. Жұмыс орнындағы алғашқы нұсқау бөлек
Кейіннен нұсқау берушінің жұмыс орнындағы нұсқауды тіркеу журналына дата
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Звягинцев Д.Г. Успехи и современные проблемы почвенной
Никитишен В.И., Дмитракова Л.К., Забарин А.В., Егорова Е.Ф.
Нирка Е. Единственый верный путь – биологическое земледелие.
Возняковская Ю.М. Микробиологические основы экологичес-кой системы земледелия
Маринеску К.М. Управление биологической активностью черно-земов //
Мишустин Е.Н. Пути повышения азотного баланса пахотных почв
Кореньков Д.А., Руделев Е.В. Минерализация и иммобилизация азота почвы
Башкин В.Н., Кудеяров В.Н. Определение азот - минерализую-щей способности
Кудеяров В.Н. Цикл азота в почве и эффективность удобрений.
Ромейко И.Н., Битюкова Л.Б., Плишко М.К., Зиль Л.М.
Кидин В.В., Ионова О.Н. Трансформация и баланс азота удоб-рений
Абрамян С.А. Изменение ферментативной активности почвы пд влиянием естественных
Носко Б.С. Минеральные удобрения в системе факторов антро-погенной эволюции
Ремпе Е.Х., Рагимова Р.У. Биологическая активность и режим азотного
Домрачева Л.И., Панкратова Е.М., Перминова Г.Н. Оценка биологического
Мишустин Е.Н., Калининская Т.А., Петрова А.Н. Влияние аль-голизации на
Умаров М.М. Ассоциативная азотфиксация в биогеоценозах //Почвенные организмы как
Николаенко Ж.И., Геллер И.А. Влияние органических и минеральных
Щапова Л.Н. Количественная характеристика микро-флоры почв рисовых полей Приморья
Алехин В.Г., Алехина Л.В. Роль удобрений в регу-лировании
Абжалелов А.Б. Биологическая активность лугово-болотных почв в зависимости от
Каутская Л.Б. Биологическая активность и состояние органи-ческого вещества серой
Стахурлова Л.Д., Щербаков А.П. Влияние различных способов внесения азотных
Макаров Б.Н. Дыхание почвы и роль этого процесса в
Благодатский С.Ф., Ларионова А.А., Евдокимов И.В. Действие минеральных
Шарков И.Н. Влияние азотных удобрений на баланс углерода в
Ларионова А.А., Розанова Л.Н., Стрекозова В.Н., Самойлов Т.И.
Карамщук З.П. Микробиологические основы почво-защитного земледелия. – Алма-Ата.: Наука,
Шарков И.Н. Азотные удобрения и минерализация азотсодер-жащих соединений
Помазкина Л.В., Лубнина Е.В., Зорина С.Ю., Котова Л.Г.,
Картоаломей И.В. Динамика выделения СО2 серой лесной
Кудеярова А.Ю., Корнягева Н.Н., Давыдкина Л.В., Кварацхелия М.З.
Бардышев М.А., Павловская Г.А., Яцевич В.А., Тикавый
Свирскене А.К., Донкуне Р.И. Влияние высоких доз
Бардышев М.А., Павловская Г.А., Яцевич В.А., Свирид И.А.
Одум Ю. Экология. Часть 1-2 – М., 1986 г.
Риклефс Р. Основы экологии. –М., 1979 г.
Новиков Г.Л. Основы общей экологии и охраны природы –
Бродский А.К. Краткий курс экологии. Алматы Наука. – 1998
Фурсов В.И., Амиргалиев М.Г. Краткий курс экологии. – Алматы,
Гиляров А.М. Популяционная экология. –М., 1995 г.
Банников А.Г., Рустамов А.К., Вакулин А.А. Охрана природы –
Фурсов В.И. Охрана природы в сельском хозяйстве. – Алматы,
Сагимбаев Г.К. Экология и экономика. – Алматы.: Каржы-каражат, 1997.
Уатт К. Экология и управление природными ресурсами. – М.:
Федоров В.Д., Гильманов Т.Г. Экология. –М.: Изд-во МГУ, 1980.
Чернова Н.М. Лабораторный практикум по экологии. – М.: Изд-во
Чернова Н.М., Былова А.М. Экология. – М.: Просвещение, 1987.
Шилов И.А. Экология. – М.: Высшая школа, 1998.
Саданов А.К., Абжалелов А,Б., Аскарова У.Б. Практикум по
Саданов А.К., Абжалелов А,Б., Аскарова У.Б. Экология.
Канаев А.Т., Сагындыкова С.З. Экология окружающей среды Казахстана.
Звягинцев Д.Г. Успехи и современные проблемы почвенной
Никитишен В.И., Дмитракова Л.К., Забарин А.В., Егорова Е.Ф.
Нирка Е. Единственый верный путь – биологическое земледелие.
Возняковская Ю.М. Микробиологические основы экологической системы земледелия
Абжалелов А.Б. Биологическая активность лугово-болотных почв в зависимости от
Андреюк Е.И., Иутинская Г.А., Дульгеров А.Н. Почвенные микроорганизмы и
Орлов Д.С. Проблемы контроля и улучшения гумусного сос-тояния почв
Семенов А.М., Мурзаков Б.Г., Мишустин Е.Н. Сохранение и
Давлятшин И.Д., Беспаева Р,С., Черницына Л.Н. Статисти-ческие параметры
Саданов А.К., Абжалелов А.Б. Сохранение и воспроизводство
гумуса и способы его стабилизации //Экологическая методология возрождения
Багданавичене З.П., Буравичене И.А., Ваганас И.Ю., Ласкаус-
Аскарова У.Б. Влияние различных доз минеральных удобрений на экологическое
Саттаров Д.С., Валиев В,В. Динамика содержания гумуса в
Орлов Д.С. Химия почв. – М.: Изд-во МГУ, 1992.