МАЗМҰНЫ
Кіріспе.................................................................................................................5
1. Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың мәні мен
1.1 Жиынтық сұраныс түсінігі, қисығы және әсер
1.2 Жиынтық ұсыныстың классикалық және Кейнстік
2. Макроэкономикалық тепе-теңдік түсінігі және оның маңызы................................................................................................................................16
2.1 Тепе-теңдік деңгейінің экономикалық циклы..........................................22
2.2 ҚР-дағы макроэкономикалық көрсеткіштердің тепе-теңдік жағдайы......................................................................................................................24 Қорытынды..............................................................................................................31
Пайдалынған әдебиеттер.......................................................................................32
Кіріспе
Макроэкономика экономиканы бір үлкен бүтін құбылыс ретінде қарастыратын
Макроэкономика ғаламдық мәселелерді де зерттейді. Белгілі бір уақыт
Экономикалық өсу халық санының артуы және техникалық прогресс
Ресурстардың толық пайдаланылуы және экономиканың инфляциясыз өсуі мақсатында
Макроэкономика теориясының негізі ретінде микроэкономика теориясы пайдаланылады. Микроэкономика
Экономикалық үлгі экономикалық айнымалылардың арасында байланыстар орнатуға қажетті
Тауарлар және игіліктер нарығындағы тепе-теңдік жағдайын сипаттаудың екі
Екінші көзқарасты жақтаушылар пайымдаудың басқа жолын ұсынады. Оларда
1. Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың мәні мен
1.1 Жиынтық сұраныс түсінігі, қисығы және әсер
Жиынтық сұраныс — ол мемлекеттің, кәсіпорындардың тұтынушылардың және
Жиынтық сұраныс = С + I + С
Баға дәрежесі мен ұлттық өндірістің нақты көлемі арасында
Жиынтық сұраныс — қисығы (АД) әрбір баға дәрежесінде
Ол тауар және акша нарығының тепе-теңдігін камтамасыз стетін
Жиынтық сұранысқа әсер етeтін басалық факторлар:
Процент ставкасының әсері;
Байлық әсері;
Импорт тауарларының әсері.
1. Процент ставкасының әсері — тұрақты акша массасында
2. Байлық әсері ~
3. Импорт тауарларының әсері — елдің ішінде баға
Жиынтық сұранысқа әсер ететін бағалық емес факторлар: I.
Тұтынушылардың тұрмысы;
Тұтынушылардың күтуі;
Тұтынушылардың карыздары;
Салықтар.
II. Инвестициялық шығындардағы өзгерістер
Процент ставкасының өзгеруі;
Инвестициядан күтілетін пайда;
Кәсіпорындарға салынатын салық;
Жаңа технологиялар;
Артық куаттылық.
Мемлекет шығынындағы өзгерістер.
Таза экспорт көлемінің шығынындағы өзгеруі.
Шетелдердегі ұлттық табыс;
Валюта курсы.
I. Тұтыну шығындары.
Материалдық және каржы активтерінен тұратын тұтынушылардың
жақсы тұрмыс жағдайына тәуелді болады.
тұтыушылар тауарларды сатып алу үшін көп каржы жұмсайды,
жиынтық сұранысты көбейтеді.
Болашақта кірістің езгеруіне байланысты тұтынушылардың күтуі.
ер адамдар болашақта кірісі көбейеді
саудаға көп акша жұмсайды.
Тұтынушылардың карыздары — тұтынушылардың карыздары көп болса ағымдағы
ағымдағы тұтыну азайып жиынтық сұраныс азаяды.
Салыктар ~ табысқа деген жоғары салық жиынтық сұранысты
азайтады.
II Инвестициялық шығындар.
1) Процент ставкасының өзгеруі — баға дәрежесімен байланысты
2). Инвестициялардан күтетін пайда — егер, кәсіпкерлер болашақта
3) Кәсіпорындардан алынатын салық
ынтық сұраныс көбейеді.
4) Жаңа технологиалар
5) Артық куаттылық ~
III. Мемлекеттік шығындар.
Мемлекеттің шығындары көп болса, жиынтық сұраныс кобейеді, мемлекеттің
IV. Таза экспорт көлемінің шығынынын озгеруі.
1). Жиынтық сұраныс экспортер елдердің ҰТ-нан тәуелді болады.
2). Валюта курсының өзгеруі жиынтық сұранысқа әсер етеді.
Бұл карастырылған 4 факстор баға дәрежесімен байланысты емес.
2. Жиынтық ұсыныс: классикалық және Кейде
Жиынтық ұсыныс қисығы АS экономикада бағаның әртүрлі дәрежесінде
Жиынтық ұсыныстың бағалы емсс факторларынын ерекшелігі олардың бәрі
1.2 Жиынтық ұсыныстың классикалық және Кейнстік
Классикалық модель экономиканың жағдайын ұзақ мерзімде бейнелейді. Классикалық
Экономика өндіріс факторларының толық камтылу жағдайында жұмыс істейді,
жәнс номиналдық жалақы
Бағаның жалпы дәрежесінің
Моделі жұмысын салыстырмалы қысқа мерзім ғында қарастырады.
Нақты көрсеткіштср (шығару көлемі,
т.б.) козғалмалы нарықтың. ауытқуын тез сезінеді.
«Ссйнс моделінде АS кисысы көлденең немесе он түрде
Тұтыну мен қор жинау. Тұтыну адамдардың өмірінінің
Олардың бюджетінен, кейбір игіліктсрдің кажеттілігінен, ксйбір нгіліктердің төлемді
Жанүяның табысы қаншаға аз болса, олар соншаға аз
Жеке қор жинау — салықтар мен тұтынуға шығыңдарды
Тұтыну функциясы ~ тұтынудың нсгізін анықтайтын тәуелділік, мысалы,
Кор жинау функциясы — ол жиынтық кор жинаудын
Қор жинау функциясының нақгы қасиеттері тұтыну функциясына кері
Тұтыну ағымдағы кажеттіліктерді камтамасыз етеді, ал қор жинау
Табыс Қор жинауға (5) кететіп жалпы табыстың (Ү)
Қор жинау тұтьшудағы кез келген
Тұтыну функциясы табыстың Өсуімен тұтынудың өсуін көрсетеді. Көптеген
4. Инвестициялар және оған әсер ететін факторлар.
Инвестиция ЖҰӨ өндірісіне жұмсалатын табыстың маңызды бөлігін құрайды.
Инвестициялардын бағыттары:
Жаңа өндірістік ғимараттарды салу;
Жаңа кұралдар. техника және технологияны сатып алу;
Материалдар мен шикізатты косымша сатып алу;
Әлеуметтік бағытталған объектілер мен үйлер салу;
Осы бағыттарға сәйксс инвестициялар бөлінеді:
негізі капиталға инвестициялар; тауарлы-материал запастарына инвестициялар; адам
Жалпы инвестициялар — ол ескі кұралдарды ауыстыруға кететін
Таза иивестициялар
Егср күтілегін пайда нормасы жоғары болса, инвестициялар өседі.
Төлейтіп бағасы. Егер күтілстің пайда нормасы (мысалы 10%)
Инвестицияларға сұраныс кисығының жағдайыиа басқа факторлар да әсер
Инвестициялардан күтілістін табыстардың өсуін жақсартатын фактор-лар, бұл қисықты
2. инвестициялардан күтілстің табыстарды азайтатын факторлар бұл қисыкты
Табыстар мсн ннвестициялардын тәуелділігі мультипликатор аркылы анықталады. Инвестицияның
инвестициялық құрылымды жаксарту, бұл жабдықтарда шығындар
оның жеке үлесінің артуын көрсетеді;
Жұмыс жасап тұған кәсіпорьндарда техникалық каруландыру мен
реконструкциялаудың және жаңа кұрылыстың салынбауында күрделі
каржының жеке үлесінін артуы;
жаңа объектілерді салу мсрзімін кысқарту.
Инвестициялық тиімділікті арттырулын басты құралы техникалық прогресс болып
5. Мультипликатор және акселератор әсері.
Мультипликатор - көбейткіш,
Демек, инвестициямен тікелей байланысты 1000 жұмысшыны жалдау нәтижесінде,
ЖҰӨ (ұлттық табыс) өсімі
Мультифидикатор М Р
Инвестиция өсімі
Мультииликатор тұтынуға шекті бейімділікке (МРС) тікелей тәуелділікте және
МР=S 1- МРС МР8
Инвестицня мен табыс өзгерістері арасындағы тәуелділікті келесі шартты
1. Қаншалықты халықтың қосымша тұтынуға кеткен шығындары қолдаса,
көтерілген көлемінде ЖҰӨ өсімшілігі болады.
2. Қаншалықты халыктың
ультипликатор мөлшері төмен болады. инвестиция өсімшелігі кейіппен көбеюімен
Ағымдағы жылғы инвеститция өсімі болған.
Акселератор өткен жылғы ұлттық табыс өсімі
Макроэкономикалық модельдерде аксслератор мультипликатормен бірігіп шетелдерде экономиканы реттеу
2.Макроэкономикалық тепе-теңдік түсінігі және оның маңызы
Бұл көзқарастар түбегейлі әр түрлі қорытындыларға әкелуіне қарамастан,
Алдымен кең анықталған тауар нарығын қарастырайық, яғни, тауарларды
Жабық экономикада соңғы шығындардың саны ретінде алынатын ЖЮ
Үі= Сі+Iі+Gі (1)
1-ші кезеңцегі тұтыну және инвестициялардың функциялары мынандай:
Gі = С (Ώ, Үd) (түтыну функциясы)
Іі = I (rі) (инвестиция функциясы)
Gі = G (мемлекеттік сатып алулар)
Ті = Т (таза салықтар)
Тұтыну (С) жеке байлықтан (Ώ) және қолдағы табыстан
Нақты пайыздық мөлшерлеменің тұтынуға ықпалы тұрақты оң немесе
(1) теңдеу — тауар нарығындағы тепе-теңдіктің шарты. Сол
Тауарларға және қызмет көрсетулерге сұраныстың талдауын ұсынысты қарастыру
Y = F(К,L) = Y
Енді өндірілген өнімге сұранысты және ұсынысты сипаттайтын осы
Ү = С (Ү - Т) +I (r)
G және Т айнымалыларының мәндері экономикалық саясатта берілетін
Ү = С(Ү-Т) + І(r) + G
Бұл теңдеу өнім ұсынысы өнім сұранысына, ал ол
Пайыз мөлшерлемесі r маңызды рөл атқарады, ол тауарға
Классикалық экономика теориясы екі негізгі жобаға негізделеді. Біріншіден,
Екіншіден, егерде осы жағдай болса да, онда еңбекақы,
Кейнстік экономикалық теория бұл өзін-өзі реттеу механизмінің болуын
1сурет.
Бұл сәйкес келмеушіліктің себептерінің бірі — әр түрлі
Үй шаруашылығы қор жинағының мотивтері:
Қымбат тауарларды сатып алу;
Кәрілікті қамтамасыз ету;
Кездейсоқ жағдайлардан (ауру және т.б.) сақтану;
Балалардың болашағын қамттамасыз ету.
Фирма инвестицияларының мотивтері:
Таза пайда нормасын барынша көбейту;
Нақты пайыз мөлшерлемесі
Классикалық теорияға сәйкес, кор жинағының және инвестициялардың динамикасын
Кейнс теориясына сәйкес экономиканың тепе-теңдігін қалыптастыратын негізгі фактор
С=а + b(Ү-Т)
С — түтыну шығыны
а — автономды тұтыну
b — тұтынуды шекті бейімділігі
Ү — табыс
Т — салықтық аударымдар
(Ү-Т) - қолда бар табыс (Үd немесе DІ)
МРС = ΔC\ΔYd
МРС— тұүтынудың шекті нормасы.
ΔС — тұтыну шығындарының өсімшесі.
ΔҮd— қолда бар табыстың өсімшесі.
АРС= C\Yd
АРС — тұтынудың орташа бейімділігі.
С — тұтыну шығындарының көлемі.
Yd — қолда бар табыс көлемі.
Қор жинағының қарапайым функциясы.
S = -а + (1 - b) (Ү
S — жеке меншік сектордағы қор жинағы.
(1-b) — тұтынудың шекті бейімділігі функциясы.
МРS =ΔS/ΔYd
МРS — қор жинағының шекті бейімділігі.
ΔS - қор жинағының өсімшесі.
АРS = S/Yd
АРS — қор жинағының орташа бейімділігі.
S — қор жинағының көлемі.
Үd — қолда бар табыс.
Қысқа мерзімді кезеңде ағымдағы қолда бар табыс өскен
Тұтыну және қор жинағының динамикасын анықтайтын факторлар:
Үй шаруашылығының табысы;
Үй шаруашылығывда жиналған байлық;
Баға деңгейі;
Экономикалық күту;
Тұтынушы қарыздарының көлемі;
Салық салу деңгейі.
Тұтыну және қор жинау көлемі салыстырмалы тұрақты болады,
Егер жиынтық сүраныстың бірінші құрауышы ретінде тұтыну шығындары
Инвестициялардың негізгі түрлері:
Өндірістік инвестициялар;
Тауарлы-материалдық қордағы инвестициялар;
Тұрғын үй құрылысына инвестициялар.
Автономды инвестициялардың қарапайым функциясы:
I = е — dk
I — автономды инвестиция шығындары
е - сыртқы экономикалық факторлар арқылы анықталатын автономды
k — нақты пайыз мөлшерлемесі
d — эмпирикалық коэффициент
Инвестиция динамикасын анықтайтын факторлар:
Таза табыстың күтіліп отырған нормасы
Нақты пайыз мөлшерлемесі
Салық салу деңгейі
Өндіріс технологиясындағы өзгерістер
Қолдағы негізгі капитал
Экономикалық күтулер
Жиынтық табыс динамикасы
Жиынтық табыстың артуымен автономды инвестициялар көлемі ЖҮӨ өсуі
Инвестиция жиынтық табыстың Ү артуынан өсетін кәсіпкерлік пайдамен
Инвестициялардың шекті бейімділігі
γ=ΔІ/ΔY
ΔІ — инвестициялар өзгерісі
ΔY — табыс өзгерісі
Инвестициялар тұрақсыздығының негізгі факторлары:
Құрал-жабдықтардың ұзақ мерзімде жұмыс істеуі;
Инновациялардың тұрақсыздығы;
Экономикалық күтулердің өзгергіштігі;
ЖҰӨ циклдік ауытқулары.
Инвестициялар және қор жинау жоспарларының сәйкес келмеушілігі іс
2.1 Тепе-теңдік деңгейінің экономикалық циклы
Өндірістің құлдырауынан үлкен шығындарды болдырмау үшін, жиынтық сұранысты
Іс жүзіндегі инвестициялар құрылымына жоспарланған және жоспарланбаған инвестициялар
Жоспарланған шығындар — үй шаруашылықтарының, фирмалардың және үкімет
Жоспарланған шығындар функциясы Е = С + I
Берілген жағдайда талдаудың қарапайымдылығына таза экспорт көлемі жиынтық
Автономды шығыгщар көлемі (а + I + G
Хп= g -m'Ү
g — автономды таза экспорт
m'- импорттаудың шекті бейімділігі
V — табыс
Хп— таза экспорт
Импорттаудың шекті бейімділігі
m'=ΔM/ΔY
ΔM — импортқа шығындардың өзгерісі
ΔY — табыс өзгерісі
Жиынтық табыстың өсуіме бірге импорт көбейеді, себебі
2-сурет
Сондықтан берілген елдің жиынтық табыс Ү динамикасы мен
Жоспарланған шығын сызығы, нақты және жоспарланған шығындар теңелген
Егер іс жүзіндегі өнім шығару көлемі Ү1 тепе-тендік
2.2 ҚР-дағы макроэкономикалық көрсеткіштердің тепе-теңдік жағдайы
Өнімнің тепе-теңцік деңгейі Үо жиынтық шығындардың кез келген
Автономды шығындар құрауыштарының кез келген өсімі
ΔА = Δ (а +1 + О +
Мультипликатор әсеріне байланысты жиынтық табыстың өсімі біршама үлкенірек
Автономды шығындар мультипликаторы - тепе-теңдік ЖҰӨ өзгерісінің автономды
m=ΔY/ΔA
m - автономды шығындар мультипликаторы
ΔY - тепе-тендік ЖҮӨ өзгерісі
ΔA - Ү динамикасынан тәуелсіз автономды өнімдердің өзгерісі.
Мультипликатор жиынтық табыстың сомалық өзгерісі (қысқаруы) автономды шығындардың
ΔСА| => АD| =>Ү| => С| => АD
Осы қарапайым сызбадан жиынтық табыс Ү алғашқы импульске
3-сурет
Рецессиялық үзіліс — тепе-теңдік ЖҮӨ-ді толық жұмысбастылықтың инфляциялық
Егер іс жүзіндегі өнім шығару тепе-тендік көлемі Үо
Рецессиялық үзілісті жеңіп шығу үшін және ресурстардың толық
рецессиялық автономды шығындар
ΔҮ —
Инфляциялық үзіліс — ЖҮӨ-ді толық жұмысбастылықтың инфляциялық емес
Егер іс жүзіңдегі шығарылымның тепе-теңдік деңгейі Үо, әлуетгі
4-сурет
Инфляциялық үзілісті жеңу жиынтық сұраныстың ұсталып тұруын және
инфляциялық автономды шығындар
ΔҮ —
көлемі көлемі
Үнемділік оғаштығы (парадоксы). АD-АS үлгісінің кейнс кресімен байланысы
Үнемділік оғаштыгы — қоғамның көбірек үнемдеуге ұмытылуынан азырақ
Экономика А нүктесінен басталады. Құлдырауды болжауда үй шаруашылықтары
Егер қор жинағының Sтан S'-қа дейін өсуімен бір
5-сурет.
6-сурет.
Экономикалық көрсеткіштер экономикалық саясатта, экономикалық талдау және бағалау
Біз, осы көрсеткіштер қалай есептелінеді және олардан экономика
ЖҮӨ экономика көрсеткіштерінің ең нақтысы деп есептеледі. Статистикалық
Барлық экономикалық агенттер табысының жиынтығы.
Өндіріс тауарлары мен көрсетілген қызметтердің жалпы шығын көлемі.
ЖҮӨ — экономика жағдайын сипаттайды, себебі адамдар аз
ЖҮӨ — экономикадағы табыс пен өндірістегі шығын көлемін
Макроэкономикалық тұрақтандырудың жеке мәселелерін толығырақ, оның әрпіне ғана
"Тұрақтандыру хирургиясы" процесін жүргізу барысында айтылған шаралармен қатар
бірыңғай айырбас курсын енгізу;
ұлттық валютаның еркін айырбасын (конвертациясын) енгізу. Бұл жағдайда
— барлық сыртқы сауда сферасын меншік түріне қарамастан
Мәселен, сіз дүкен аралап жүргенде багалардың тез көтеріліп
Макроэкономистер бұл статистиканы өздерінің талдауларында пайдаланады. Бұлар экономикалық
ҚОРЫТЫНДЫ
Тауар нарығындағы жиынтық сұраныс нақты ұлттық табыстың көлемін
Қолда бар табыстың ұсталмаған бөлігі үй шаруашылығының қор
Инвестициялық құралдардың көзі үй шаруашылықтарының қор жинақтары болғандықтан,
Мемлекеттік сатып алу көлемі қазіргі заманғы экономикада қоғамдық
Шетелдік нарықтың жағдаятына (коньюнктурасына) бір-бірімен сауда жасасатын елдердегі
Тауар нарығындағы экзогенді бұзылуы кезінде кейнстік үлгіде нақты
Кез келген ғылым сияқты макроэкономика да теориялардың өзара
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан - 2030. Қазақстан халқына Жолдауы.
Қазақстан Республикасы 2010 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары.-Астана,2002.
Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика: Учебник. — МГУ,
Ален Р. Математическая экономия. — М., "Иностранная литература",
Мэнкью Н.Г. Макроэкономика. Пер. с англ. - М.,
5. Бурда М.Макроэкономика. СПб.: иСудостроеиие", 1998.
Бюджет жүйесі туралы. Қазақстан Республикасының Заңы. О
Долан Э.Дж., Линдсей Д. Макроэкономика. Пер. с англ.
9. Микро-макроэкономика. Практикум /Под общ. ред. Ю.А. Огибина
Күлекеев Ж.Ә., Есенғалиева К.С., Тастандиева Н.Б. Микромакроэкономика терминдерінің
Мамыров Н.К., Кулекеев Ж.Ә., Сұлтанбекова Г.К. Микроэкономика. "Экономика",2004.
Мамыров Н.Қ., Есенғалиева К.С., Тілеужанова М.Ә. Макро-экономика. "Экономика",
15