Жоспар
Кіріспе
1Республиканың салық жүйесіндегі реформалар және оның даму кезеңдерінің теориялық
1.1 Салықтың экономикалық мәні, мазмұны 5
1.2 Қазақстан Республикасы салық жүйесіндегі салық
1.3 Қазақстан Республикасындағы салық реформасының негізгі кезеңдері 10
2Қазақстанның салық жүйесі реформаларының негіздерін талдау 13
2.1 Мемлекеттің салық саясатын жүргізудегі салықтық реформаның ролін талдау
2.2 Республика бюджетін қалыптастырудағы салықтардың қаржы-экономикалық шараларын бағалау 16
2.3. Мемлекеттің салық қызметінің қалыптасуының экономикалық ерекшеліктері 18
3Салық жүйесіндегі реформаларды дамыту жетістігіне жету жолдары 20
3.1 Салық жүйесі реформаларын жүргізуді нарық талаптарына сай дамыту
3.2 Салық жүйесіндегі салық саясатының экономиканы реттеудегі ролі 21
3.3.Қазақстанның салық жүйесіндегі реформаларды жетілдіру жолдары 22
Қорытынды 24
Қолданылған әдебиеттер тізімі 25
Кіріспе
Қазақстан Республикасының салық жүйесі нарықтық экономиканың маңызды, белсенді элементі
Экономиканы мемлекет тарапынан реттеудің негізгі құралдарының бірі-салықтар. Салықтардың экономикалық
Қазақстан Республикасында салық жүйесінің мәселесі қазіргі жүргізіліп жатқан реформалар
Құрылымы: Бірінші тарауда Республиканың салық жүйесіндегі реформалар және оның
Екінші тарауда Қазақстанның салық жүйесі реформаларының негіздерін талдау: мемлекеттің
Курстық жұмыстың үшінші тарауында салық жүйесіндегі реформаларды дамыту жетістігіне
Мемлекет салық жүйесіндегі реформаларды қолдана отырып мынадай негізгі мақсаттарға
-Тұрақты экономикалық өсуге жету;
-Жұмысқа қабілетті барлық тұрғындарды толық жұмыспен қамту;
-Тұрғындардың нақты, номиналды табыс деңгейін қамтамасыз ету;
-Азаматтардың әлеуметтік қорғау жүйесін игеру;
-Табыс пен байлықты қайта бөлу.
1 Республиканың салық жүйесіндегі реформалар және оның даму кезеңдерінің
1.1 Салықтың экономикалық мәні, мазмұны
Қазіргі нарықтық экономика жүйесінде салықтардың алатын орны өте зор.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар-бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген,
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар мемлекетпен бірге
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына
Қазақстан Республикасы Конститутциясының 35-бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды,
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалылығын) бөлудің екі қағидаты
-пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
-„қайыр көрсету” (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
-Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп
1.Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне қарай, қабілеті мен күшіне сай
2.Жеке тұлға төлейтін салық міндетті түрде айқын болуы керек.
3.Әрбір алынатын салық белгілі уақытта немесе белгілі тәсілмен төлеуші
4.Әрбір салық ой елегінен өткізіліп, толғағына толық жеткізілгені дұрыс.
А.Смит тікелей, жанбасы, жанама салықтар жүйесін және оларды қолданудың
Салық дегеніміз не? Экономикалық мазмұн тұрғысынан салық дегеніміз тұрғындар,
Салық салудың мынадай принциптері бар:
- салық бар игіліктерге пропорционалды түрде қоғам мүддесіне сай
- салық табыс мөлшері мен әлауқаттылық деңгейіне тәуелді болады.
Сонымен, салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
Салықтар-шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
-біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
-екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір
-Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
Салықтар-мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі. Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту,
«Салық» ұғымы әр түрлі әдебиеттерде әр түрлі қарастырылады. Негізінен
Нарықтық эколномиканың қалыптасу кезеңінде салық салу саясатының негізгі бағыты-салық
Қандай да бір механизмнің құрамында бірнеше тетіктер мен элементтер
Салық төлеуші (субъект) - салықты және бюджетке төленетін
1) резидент және резидент емес заңды тұлғалар;
2) Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ
Салық объектісі – заң жүзінде негізделген салық салуға
Салық көзі-салық салынатын табыс. Салық салынатын табыс жылдық жиынтық
Салық ставкасы-бір өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері. Ставкалар тұрақты
Прогрессивтік ставкалар салық салынатын табыстың өсуіне сәйкес ұлғайып отырады.
Пропорционалды ставкалар керісінше, салық салынатын табыстың мөлшеріне
Регрессивті салық ставкасы – салық салынатын табыс мөлшерінің
Салық өлшем бірлігі-есептеу үшін берілген салық объектісінің өлшем
Салық оклады-салық төлеушінің белгілі бір объектісінен төленетін салық
Салық жеілдіктері заңға сәйкес салық төлеушіні бірітіндеп немесе
Салықты төлеу мерзімі-салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің бюджетке
Салық төлеу тәртібі-белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде алдымен бюджетке
1.2 Қазақстан Республикасы салық жүйесіндегі салық реформалары
Қазақстан Республикасы нарықтық экономикаға алғашқы қадам жасай бастаған мезгілден
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі бағыты немесе
Салық жүйесі-өзінің құрамы жағынан бірнеше компоненттерден тұратын күрделі модель.
Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынадай: қаржы қатынастары және осы
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған «Қазақстан Республикасының
Қабылданған заңға сәйкес 1992 жылдың бірінші қаңтарынан бастап Қазақстан
13-жалпы мемлекетік салықтар;
11-міндетті түрде төленетін жергілікті салықтар мен алымдар;
18-жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.
Салықтар негізін пайдаға салынатын салық, табыс салығы, қосымша құнға
Қазақстан Республикасының салық жүйесін құруда ең алғашқы тарихи құжат
Салық санының көптігі, айналымды анықтаудың қиындығы, шектен тыс дәлелсіз
Қазақстан Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді
Осы концепцияны іс жүзіне асыруға бірінші кезең Қазақстан Республикасының
Бұл жүйе бірінші шыққан салық жүйесіне қарағанда нарықтық экономикаға
Енді бұрын қызмет еткен 42 түрлі салықтар мен алымдардың
Салық салудың негізгі принциптері сақталып, салық салуға қарапайымдылық, әділеттілік,
Қазақстан Республикасының Президентінің 1995 жылдың 21 желтоқсанында қабылданған Заң
1997 жылдың 15 сәуірінде өзгертілулер мен толықтырулар енгізілген салық
Бұл өзгерістерді негізсіз деп айту дұрыс емес. Себебі, мемлекетіміздің
2001 жылғы 12 маусымдағы қабылданған Қазақстан Республикасының жаңа «Салық
Жалпы реформалау 1-2 жылдың ішінде мүмкін еместігін баршамыз түсінеміз,
1.3 Қазақстан Республикасындағы салық реформасының негізгі кезеңдері
Қазақстан Республикасының салық жүйесі даму сатысында тұр. Сонымен бір
Қазақстан Республикасында салық салуды құқықтық реттеу өзінің дамуында 3
Салық реформасының бірінші кезеңі (1992 жылдан 1995 жылдың маусымына
Салық реформасының екінші кезеңі (1995 жылғы шілдеден 1999 жылдың
Салық реформасының үшінші кезеңі (2000 жылдан 2001 жылдың аяғына
Салық жүйесін құруда Қазақсытанның бұрын өз тәжірибесі болмағандықтан, негізінен
Салықтар санының көптігі (43 түр: 16 жалпы мемлекеттік, 10
Нақ осы жылы салық жүйесін реформалауға алғашқы нақты қадам
Заңды тұлғаларға арналған бөлімде мына аспектілеріне өзгеріс енді: пайдаға
Қатаң салық саясаты «Салық торы» аталатынға апарып соғып, салықтар
1.Нарық қатынастарын ынталандыру. Атап айтқанда:
-Кәсіпкерлікті белсенді қолдау
-Жеке салық төлеушілерді алған кірістерін кәсіпкерлік қызметке жұмсауға ынталандыру
-Салық салу байланысты заңды база шығару
-Кірістерді қосып, 3 салық салудан қорғау механизімін құру.
2.Салық салуда белгілі жетістікке жету.
-Аз қамтылғанда әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету
-Табыс алынатын көздерге байланыссыз салық салудың бірыңғай шешімін құру
-Мемлекеттің ұлттық және аумақтық мүдделерін есепке алу
-Салық салу жүйесін құруда дүниежүзілік тәжірибиені шығармашылықпен қолдануға ұмтылыс.
ІІ-ші кезеңнің міндеттері: салық ауырпалығын төмендету, салықтар санын қысқарту,
Негізінен осы талаптарға 1995 жылғы 24 сәуірде қабылданған Қазақстан
Қазақстанның жаңа салық заңына сәйкес біртұтас мемлекеттің ерекшелігі есепке
1991 жылдың 1 қаңтарынан бастап жалпы мемлекеттік салықтар мен
Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 16 шілдедегі заңына сәйкес Қазақстан
ІІІ-ші кезеңнің негізгі міндет бюджетке, қазыналық органдарға және салық
Жалпы бөлім-салық заңының «Конститутциясы» іспетті. Онда салық заңдылығын құру
2 Қазақстанның салық жүйесі реформаларының негіздерін талдау
2.1 Мемлекеттің салық саясатын жүргізудегі салықтық реформаның ролін талдау
Қазақстан Республикасының салық түрлері мен құрылымына, реттелуіне келетін болсақ:
Жанама салықтар-бағаға немесе тарифке үстем түрінде белгіленген салықтар, олар
Жанама салықтардың ішіндегі ең маңыздысы – 1992 жылғы енгізілген
Демек, бұл салықтың ерекшелігі – оны салық салынатын объектісі
-Ол жаңа құн жасалынған орын бойынша салық төлеушілердің үлкен
-Төлеушілер үшін есептеудің салыстырмалы қарапайымдылығымен ерекшеленеді;
-Бағалардың өзгеруіне инфляция деңгейіне қарамастан мемлекет бюджетінің кірісін қалыптастырудың
Акциздер-бағаға қосылатын және сатып алушы төлейтін тауарларға салынатын салық.
Салық салынатын айналым мен салық салынатын импорт мөлшерін анықтау.
Лизинг алушының негізгі қаражаты ретінде алуына жататын мүлікті қайтарымды
-Тауарлар толық немесе ішінара қайтарылған;
-Мәміленің шарттары өзгерген;
-Өткізілген тауарлар үшін баға, өтем өзгерген;
-Өткізілген тауарлар үшін теңгемен төлеу кезінде құнының айырмасын алған;
Осы кодекстің 211-бабының 3-тармақшасына сәйкес өткізу жөніндегі айналымға енгізілген
Егер Қазақстан Республикасының қосылған құн салығын төлеуші болып табылмайтын
Нөлдік ставка бойынша салынатын салық айналымдар. Қазақстан Республикасының кеден
Халықтық тасымалдар бойынша мынадай өызмет көрсетуді іске асыру жөніндегі
-Қазақстан Республикасының аумағы бойынша транзит жүктерін тасымалдауға;
-Халықаралық қатынаста жолаушылармен жүретін тасымалдауға нөлдік ставкамен салық салынады.
Егер тасымалдауды рәсімдеу бірыңғай халықаралық тасымалдау құжаттарымен, ал экспортталатын
Жолаушыларды, экспортталатын тауарларды Қазақстан Республикасының аумағы бойынша тасымалдауды бірнеше
Қазақстан Республикасының заңнамалық актісіне сәйкес лицензиясыз іске асыратын
Осы тармақшада көрсетілген мүлік тізбесін және оны қалыптастыру тәртібін
Қосылған құн салығы бойынша есепке жатқызу. Егер осы тарауда
-Тауарды алушы осы кодекстің 207-бабының 1-тармағына сәйкес қосылған құн
-Тауар беруші Қазақстан Республикасының аумағында өткізілген тауарлардың шок-фактурасын немесе
-Тауарлар импорты жағдайында, қосылған құн салығы бюджетке төленген болса.
-Салық есептеу және төлеу тәртібі. Салық салатын айналым бойынша
Егер осы бапта өзгеше белгіленбесе, қосылған құн салығы бойынша
Егер алдынғы тоқсан үшін бюджетке төленуге тиіс қосылған құн
Егер күнтізбелік ай ішіндегі есепке жатқызылған қосылған құн салығының
2.2 Республика бюджетін қалыптастырудағы салықтардың қаржы-экономикалық шараларын бағалау
Республикалық бюджеттің 70% салықтар құрайтыны белгілі. Бүгінде Қазақстанда салық
Мемлекеттік кіріс жүйесіндегі реформалау, мемлекеттік бюджет қаражатының келіп түсуін
Салық заңдарын жетілдіру жөнінде жұмыс жүріп жатыр. Экономиканың даму
Шығыстардың тиімді жүйесін жасау жөнінде шаралар қолданылды. Қазынашылық жұмыс
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры және Қазақстанның Даму Банкі құрылды.
Әлемдік стандарттың талаптарына жауап беретін кірістер мен шығыстарды жаңа
Шығыстар жүйесін жетілдіру жөнінде маңызды іс-шаралар орындалды.
Ал, егер әлсіз жақтарына келетін болсақ, Қазақстанда жұмыс істейтін
Бюджетке түсімді көбейту үшін едәуір резерв нақ осында бола
Бюджетке төлем жасау жөніндегі салық мерзімін кейінге қалдырудың тәртібіне
Бюджет жүйесін орталықсыздандыруының аяқталмауы бюджет-аралық қатынастың өзекті мәселесі болып
Бюджеттің теңдестірілмеуі бюджеттер өкілеттілігінің айқын ажыратылуының жеткілікті болмауына байланысты
Бюджет ресурстарын орталықсыздандыру мен бюджет өкілеттіктерін орталықтандыру арасында үйлесімсіздік
Қазіргі кезде қалыптасқан жағдай бюджет жүйесін орталықсыздандыруды күрделендіреді. Бұл
Аймақаралық күрт айырмашылық бюджет жүйесін орталықсыздандырудың артықшылықтарын пайдалануға кедергі
Бюджет жоспарлаудың уақыт аясы орталықта да, сондай-ақ аймақтық деңгейлерде
Бюджеттің аудандық және облыстық деңгейлерінде өзіндік кіріс көздері бекітілмеген.
Республикалық бюджетке ішінара аударылатын кірістер есебінен жергілікті бюджеттердің кіріс
Жергілікті атқарушы және өкілді органдар осы көздер бойынша кіріс
Облыс бюджетінің жыл сайын өсуі – экономиканың жақсаруынан сондай-ақ
Осының барлығы салық түсімін жеті қадағалауға, кейбіреулердің салық төлеуден
Мұндай қаржы жүрген әр түрлі қулықтар болатыны аян. Оларды
2.3 Мемлекеттің салық қызметінің қалыптасуының экономикалық ерекшеліктері
Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп
1.Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне қарай, қабілеті мен күшіне сай
2.Жеке тұлға төлейтін салық міндетті түрде айқын болуы керек.
3.Әрбір алынатын салық белгілі уақытта немесе белгілі тәсілмен төлеуші
4.Әрбір салық ой елегінен өткізіліп, толғағына толық жеткізілгені дұрыс.
А.Смит тікелей, жанбасы, жанама салықтар жүйесін және оларды қолданудың
Салық дегеніміз не? Экономикалық мазмұн тұрғысынан салық дегеніміз тұрғындар,
Салық салудың мынадай принциптері бар:
- салық бар игіліктерге пропорционалды түрде қоғам мүддесіне сай
- салық табыс мөлшері мен әлауқаттылық деңгейіне тәуелді болады.
Сонымен, салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
Салықтар-шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік
Әр бір мемлекетке ішкі және сыртқы саясатын бұзу үшін
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік
Қазіргі заманғы салық саясаты бірнеше қағиданы қолданады: жалпылай, яғни
Салық саясаты мемлекеттік заң актілеріне негізделеді, мұнда салық элементтері
Осыған кіретіндер:
-Салық тұлғасы немесе салық төлеуші, яғни салық төлеу міндетті
-Салық нысаны, яғни табыс жіне мүлік төлемінен құтқармау, осылардан
Салық көзі-толық қоғамның таза табысы, нысандарының тәуелсіздігіне байланыссыз салық
Салық мөлшері-салықтың маңызды элементі, бұл элемент салом бірлігіне байланысты
Шектік салық мөлшері-төленетін салық өсімі бар, тасы өсіміне бөлінген.
Орташа салық мөлшері-бұл жалпы салық, салық салынатын табыстың шамасына
Жеңілдік салық мөлшері-салық мөлшерін азайту немесе өндіріс түріне қарай
Жеңілдіктер әр түрлі сипатына қарай және салық төлеушілердің көп
Сондықтан салық мөлшері және табыс арасындағы қатынас белгісі бойынша
-Өрлеуші, мұнда орта мөлшері табыстың өсу деңгейіне байланысты;
-Шегінуші, табыстың өсу деңгейіне байланысты орта мөлшері кемейді;
-Пропорцианалды, табысқа тәуелсіз, орта мөлшері өзгермейді;
Салықтар нарықтық экономиканы реттеудің ең тиімді нысаны болып табылады.
3 Салық жүйесіндегі реформаларды дамыту жетістігіне жету жолдары
3.1 Салық жүйесі реформаларын жүргізуді нарық талаптарына сай дамыту
Салық жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету. Салық заңдарының тұрақтылығы принципін
Қаржы-банк жүйесінің, экономиканың аграрлық секторының нығаюына қарай, салық кодексінің
Мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігінің нығаюына және өсу мүмкіндіктеріне орай
Бюджет салық түсімінің ЖІӨ-нің 30% деңгейіне дейін өсуін қамтамасыз
Барлық дамыған елдерде бөлінетін ЖІӨ-нің үлесі әрбір он жыл
Салық заңдарын жетілдіруді қамтамасыз ету. Перспиктивада 5-7 жылдан кейін
-Жеке табыс салығына салық салу жүйесі бойынша едәуір ұқсастығы
-Салық төлемдерінен жалтарудың мүмкін еместігі мен оның тиімсіздігін қамтамасыз
-Салық салу базасын кеңейту және экономиканың нақты секторын салық
Салық жеңілдіктерін жүйеге келтіру. Салық жүктемесін барлық салық төлеушілерге
Басымдықты салаларда іскер белсенділікті ынталандыратын мақсатты бағытталған бірыңғай жеңілдік
Салық артықшылықтарын пайдаланбайтын салық төлеушілерге қатысты салық жүйесіндегі әділеттілік
3.2Салық жүйесіндегі салық саясатының экономиканы реттеудегі ролі
Қазақстан Республикасының салық саясатының мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші
Сондай-ақ шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір
Қазақстан Республикасында салық салудың мынадай принциптері бар:
-ҚР-ның салық заңдары салық және бюджетке төленетін басқа міндетті
-Салық бір игіліктерге пропорционалды түрде қоғам мүддесіне сай алынады;
-Салық табыс мөлшері мен әлауқаттылық деңгейіне тәуелді болады.
Қазақстанның салық саясаты төменгідей қызметтер атқарады:
-Фискалды (тіркелген) немесе жұмылдыру қызметі. Осы қызметке бюджеттік шығындарды
-Бөлу қызметі, мемлекет қаржыны бөлуді әр түрлі топтардың арасында,
-Реттеуші қызметі, мемлекет салықтың көмегімен тұтыну және қорлану арасындағы
-Ынталандыру қызметі, мемлекет өндіріс пен техникалық прогрессті дамыту үшін
-Шектеу қызметі, мемлекет салық саясаты арқылы кейбір өндіріс түрлерінің
-Бақылап-есептеу қызметі, мұнда кәсіпорын мен тұрғындар топтарының, қаржы көлемінің
Ал, нарық жағдайында салықтар 3 қызмет атқарады:
а) фискалды;
б) қайта бөлу;
в) реттеуші
Қазақстан Республикасының салық саясаты экономиканы жаңама түрде реттейтін маңызды
Осы мақсатта салықтар көбінесе дағдарыстық құбылыстарды тезірек жоюға, нарық
3.3.Қазақстанның салық жүйесіндегі реформаларды жетілдіру жолдары
Жаңа салық кодекісінің енгізілуімен мемлекеттің жаңа салық саясаты
Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне салық салу мәселелері бойынша
2-тармақтың бірінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:
«2.Әрбір ішкі топ, бойынша амортизациялық аударымдар амортизация нормасын
3-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:
«3. Үйлер мен ғимараттар (мұнай, газ ұғымылары мен
Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ қызметін Қазақстан
Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ қызметін Қазақстан
Қазақстан Республикасының Үкіметі шетелдік азаматтарды тартуға белгілейтін квота
-шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары мен өкілдіктерінің бірінші
-Қазақстан Республикасының Үкіметімен ақшалай баламада елу миллион АҚШ долларынан
-қызметтің басым түрлерінде инвестициялық қызметті жүзеге асыратын және
-қаржы ұйымдарының бірінші басшылары және бас менеджерлері болып
Жеке кәсіпкерлер, арнаулы салық режимін қолданатындарды қоспағанда,
Тірек-қимыл мүшесі бұзылған, есту сөйлеу көру қабілетінен
Қорытынды
Нарықты экономикалық елдерде салықтар мемлекеттік және мунициапалдық табыстарды қалыптастыруда
Дүниежүзілік тәжірибе көрсетіп отырғандай бүкіл өркениетті мемлекеттердегі
Бүгінгі күні барлық салық жүйесінің міндеті салық жинау жұмысын
Қорыта айтқанда,
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. «Салық және бюджетке төленетін басқа да
2. «Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы», Заң, Алматы, «Қаржы
3. «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
4. Ермекбаева Б.Ж. «Жалпы мемлекеттік салықтар» (оқу құралы), Алматы,
5. «Қазақстан Республикасы Мемлекеттік кіріс министрлігінің жаршысы», №12 арнайы
6. «Салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер туралы»
7. «Қызмет көрсететін кәсіпорындардың табысына салық салу туралы Салық
8. «Налоги и налогообложение» под.ред. И.Г.Русаковой, В.А.Кашина-Москва, «Финансы», 1998г.
9. Налоговый эксперт. Пилотный номер. 2000г.
10. Финансово-кредитный словарь: в 3-х томах. Мосвка.
11. Черник Д. Налоги Франции и Великобритании.
12. Черник Д. Налоги Италии. Финансы. 1995г. №1. с.35.
13. Черник Д. Налоги Испании. Финансы. 1996г. №2.с.32.
14. Батаева С. Там, где платят налоги. Московские новости.
15. Черник Д. Налоги Германии. Финансы. 1996г.№6.