Валюталық шот операцияларының есебі

ЖОСПАР
КІРІСПЕ
I ТАРАУ.
1.1. Валюталық операциялар жөнінде түсінік.
1.2.Валюталық операция және позиция.
1.3. Хеджерлеу.
1.4. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу.
II ТАРАУ.
2.1. Қаржылық есеп беруді жасау және ұсыну.
2.2. Валюталық шот операцияларының есебі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
КІРІСПЕ
Валюталық операцияларды жүргізуге құқығы бар б/р өкілетті деп
ҚР территориясында валюталық операция субъектінің құқығы мен міндеттемелерін
Валюталық заңды сақтауды бақылау(валюталық бақылау)
Валюталық нарықтық жағдайын, істелген валюталық операциялардың көлемі мен
Валюталық реттеу есебін шешу үшін ҚР ҰБ келесі
Валюталық операциялардың субъектілері мен объектілердің, валюталық операциялардың субъектілердің
Субъектілердің, объектілердің, көлемнің және тағы басқаға байланысты анықталған
Шетел валютасын пайдаланумен байланысты лицензиялау ісі;
Валюталық операцияларды тіркеу;
Валюталық операциялар түрлі есеп анализі және жинағы;
Валюталық заңның сақталуын бақылау, сонымен қатар экспортты-импортты мемлекеттің
Валюталық реттеу сұрақтары бойынша халықаралық келісім (көбінесе,
Валюталық реттеу жүйесінің негізі валюталық бақылау болып табылады.
Жүргізілетін валюталық операциялардың заңға сәйкестілігін анықтау және оларды
Шетел валютадағы төлемдерді және олардың келісім –шарт міндеттеріне
Валюталық операция бойынша есеп беру мен есептің толықтығын
Валюталық шоттарды ашу тәртібі; Шетел кәсіпкерлермен төлемді жүргізу
Нотариуспен бекіттілген өкілетті құжаттардың көшірмелері;
Валюталық счеттыашу үшін заңды тұлғылардың өтініші;
өкілетті тұлғылардың қолдарының және мөрлердің үлгілері;
салық төлеуші ретінде тіркелуі туралы анықтама;
ҚР өкілетті органдарында тіркелу туралы күәлік.
Банк төлем жүргізілетін келісім шарттарының , келісімдердің көшірмелері
Кәсіпкерлік өнеркәсіппен айналысатын жеке тұлғалар банкте шот ашу
Шот ашу туралы өтініш
Жеке күәлік көшірмесі
Салық есебінде клиенттің тіркеуде тұрғанын күәләндыратынсалық қызметі органынан
Мемлекеттік тіркеуден өткен фактті куәландыратын өкілетті органнан берілген
Шотқа түскен валюталық қаржылар заңды болу қажет: экспортты,валюталық
Валюталық шоттан-импортты тауар бойынша контрактінің төлемін жүзеге асырған
Ұсынылған құжат негізінде валюталық шоты ашқан кезде 9
Жоғары айтылғандай , шетел валютамен оларды жүргізу үшін
4Кейбір шетел валютадағы операциялар ҰБ тіркеуге жатады,
180 күннен артық мерзімге берілетін несиелер
180 күннен артық мерзімге резидент емес тұлғылардың резиденттің
180 күннен артық мерзімге импортты мәлімет бойынша резидент
ҚР –да резидент еместердің инвесторы;
Жылжымайтын мүлікке меншікті және басқа да құқықтардың төлеміне
Экспортты мәлім кезеңдегі мерзімді 180 күннен асатын уақытта
ҚР Қаржы Министрлігімен және статистиканың мемлекет
Валюталық операцияларды жүргізу кезінде болар тәуекелге ұшырау мүмкін
I ТАРАУ.
1.1. Валюталық операциялар жөнінде түсінік.
Валюталық операциялар түсінігініңмазмұны мен мәнін ашу мақсатында тақырыптың
Меншік құқығы мен басқа да құқықтарының валюталық құндылықтарға
Қазақстан Республикасының валюталық құндылықтарды енгізу және шығару операциялары.
Халықаралық ақша аударымдарын жүзеге асыру.
Бірақ бұл операциялармен ғана валюталық операциялартізімі шектелмейді. Валюталық
Шетел валютасындаорындалатын операциялар заңға сәйкес жүзеге асырылады. Банктер
Валюталық операциялардың экономикалық негіздері.
Валюталық операциялар түсінігінің мазмұны мен мәнін толық ашу
Шетел валютасы болып саналады:
банкноталар, қазыналық билеттер, сәйкес шет мемлекетте заңды түрдегі
шетел мемлекеттерімен халықаралық ақшалай немесе есеп- айырысу бірліктеріндегі
Ал валюталық құндылықтарға:
1) Шетел валютасы.
2 )Шетел валютасындағы бағалы қағаздар- төлем құжаттары (акция
3) Бағалы металлдар – алтын, күміс платина
4) Табиғи бағалы металлдар- алмаз, рубин, изумрудтар, жемчуг
Қазақстан Республикасының валютасына кіреді:
айналымдағы, сонымен қатар айналымнан шығарылған, бірақ айырбастауға жататын
Қазақстан Республикасы банктеріндегі мен басқа да несиелік мекемелеіндегі
ҚР валютасындағы бағалы қағаздар- теңгеде көрсетілген төлем құжаттары
«Резидент» түсінігінің құрамына келесі категориялы азаматтар мен
ҚР территориясында тұратын тұлғалар
( белгілі бір мерзімде ҚР территориясынан тыс тұратын
ҚР заңдарына сәйкес және қР территориясында орналасқан заңды
тұлғалар;
Заңды тұлға ретінде саналмайтын, бірақ ҚР-ның заңына сәйкес
ҚР –ң территориясынан тыс орналасқан дипломатиялық және басқа
ҚР территориясынан тыс жерде орналасқан резиденттердің филиалдары
«Резидент емес» тұлғаларға жатады:
ҚР тыс мемлекеттерінің заңына сәйкес және ҚР да
Заңды тұлға болып табылмайтын мекемелер мен организациялар.
ҚР территориясында шетел дипломатиялық және басқа да ресми
ҚР-ның территориясында орналасқан резидент еместердің филиялдары.
Валюталық операциялар түсінігінің мазмұны мен мәнін ашу
Меншік құқығы мен басқа да құқықтарының валюталық құндылықтарға
Қазақстан Республикасының валюталық құндылықтарды енгізу және шығару операциялары.
Халықаралық ақша аударымдарын жүзеге асыру. Бірақ бұл операциялармен
Шетел валютасында орындалатын операциялар заңға сәйкес жүзеге асырылады.
Валюталық қатынасты реттеуде негізгі ролді арнайы валюталық заң
Резиденттер арасындағы операция бойынша төлемдер тек
Ерекше банктік операцияларды атқаратын өкілетті банктер мен ұйымдардан,
Резиденттердің тауар мен қызмет көрсету түрінде төлем алатын
Қазақстан Республикасының президенті халықаралық міндеттеменің атқарылу мақсатында және
Республикасының Ұлттық банк ҚР Президенттік «ҚР Ұлттық банк
Валюталық бақылау органдары ( Ұлттық банк пен ҚР-ның
Валюталықбақылаудың негізгі жолдары мынадай:
Өткізілген валюталық операциялардың заңға сәйкестігін анықтау және қажетті
Мемлекет алдындағы шетел валютасында резиденттердің міндеттемелерін өтегенін, сонымен
Шетел валютасындағы төлемдердің негізділігін тексеру.
Валюталық операциялар бойынша есеп ақпардың толықтығы мен объективтілігін
Валюталық бақылаудың негізгі органы – ҚР Ұлттық банкі
Шетел валютасы мен шетел валютасындағы бағалы қағаздардың Қазақстанда
Резиденттер мен резиденттер емес тұлғалар үшін нормативті актілер
Валюталық операциялардың барлық түрін орындайды.
Шетел валютасы мен бағалы қағаздармен орындайтын операцияларға резиденттер
Банктерге және басқа да несиелік мекемелерге валюталық операцияларды
Есеп беру, ақпар құжаттардың бір нысандылығын белгілейді.
Басқа да қызметтерді орындайды.
Валюталық бақылаудың болмауы еліміздің валюталық жағдайының құлдырауына әкеліп
Валюталықлегеталар беруде көптеген шығындарға ұшыратты, сонымен қатар валюталық
Осы себептен қазірні валюталық бақылаудың көптеген кемшіліктерін табу
Жоғарыда айтылғандай, валюталық реттеу жүйесінің негізі валюталық бақылау
жүргізілетін валюталық операцияның заңға сәйкестілігін анықтау және оны
шетел валютасындағы төлемдерді және олардың келісім шарт міндеттемелеріне
валюталық операция бойынша есеп толықтығын тексеру.
1.2. Валюталық операция және позиция.
Валюталық позиция – бұл банктің валютадағы міндеттерінің және
Жабық валюталық позиция кезінде банк шетелдік валютаны сатып
Ашық валюталық позиция банктің шығын тәуекелімен байланысты, өйткені
Ашық Ашық валюталық позиция қысқа болуы мүмкін, егер
Тұрақты валюта бойынша ашық валюталық позицияның (ұзақ және
Банктің валюталық операциясының классификациясы жалпы банктің критериялары бойынша
ҚР территорияда атқарылатын
Валюталық құндардың Қазақстанның шекарасын өтуімен байланысты
Республикадан тыс банктің атқаратын операциялары.
Валюталық операциялардың түрлері мен оның есебі.Екінші дүние дүние
Оның мәні мәлімнің құрылған кезіндегі бекіткен бағам бойынша
«Свифт» байланыс электронды құрылының және банкаралық электронды аударымдар
Ұзаққа қалдырылмайтын жеткізумен валюталық операциялар валюталық позицияның ең
Шетелдік валютамен жедел мәлімдер (форвардты, фьючерсті)-бұл бекітілген бағам
Мәміленің құрылу уақыты мен оны орындау мерзімі
Кезең
Кезкелген
Операцияның белгілі мерзімінен кейін атқарылатынына қарамастан,валюта бағалы мәмілені
«Спот» және форвард мәмілелері бойынша валюта бағаның айырмасы
Коммерциялық мақсатта валютаны айырбастау ,валюталық келістің алдын ала
Валюта бағамының төмендеу мүмкіндігімен байланысты шығындардан шет еліндегі
Бағамды айырма есебінен спекулятивті пайда табу.
Валютамен «опцион» (лат optio , optionis – таңдау
70-шы жылдардан батыс мемлекеттерде тұрақсыз валюталық бағама өтуімен
сатып алушы үшін сатушы және сатушы үшін сатып
Нақты және жедел операцияларды құрайтын валюталық мәлім түрі
6. Бұл кезде клиент маржада үнемдейді –
1.3. Хеджерлеу.
Хеджерлеу - шығындардан сақтану немесе қорғану - шетелдік
Хеджерлеудің үш түрі бар: болашақтағы тапсырысқа хедж; жүкқұжат
Хеджерлеу есебі «Қаржылық құралдар: мойындау және бағалау» 39
Осы құжатқа сәйкес бухгалтерлік есепті хеджерлеу олардың әділ
Әділ баға, құн - тәуелсіз тараптардың мұндай операцияларды
Хеджерленетін бал - актив, міндеттеме, тұрақты міндеттеме немесе
а) кәсіпорынды әділ баға, құнды өзгерту немесе болашақтағы
ә) хеджерлеуде есеп мақсаттары үшін хеджирлеуші ретінде белгіленген.
Хеджерлеудегі есеп мақсаттары үшін хеджерлеу құралдары - белгілі
Хеджерлеудегі есепте хеджерлеу құралының әділ бағасындағы және сәйкес
Хеджерлеу қатынастарының үш түрі бар:
а) әділ құнды хеджерлеу: актив (міндеттемелер) балансында мойындалған
ә) ақша ағындарын хеджерлеу: баланста мойындалған активке немесе
б) таза инвестицияларды шетелдік
Хеджерлеу барлығы мынандай шарттар орындалғанда ғана әділ бағаны
а) Хеджерлеу катынастары басталысымен кәсіпорынның тәуекелділікті басқару аумағындағы
ә) Хеджерлеу әділ бағаны өзгерту тәуекелі хеджерленуіне байланысты
б) Ақшалай ағынды (түсімді)
в) Хеджерлеудің тиімділігін күмәнсіз сенімділіктің жеткілікті деңгейімен бағалауға
г) Хеджерлеуді бағалау үнемі өткізілсе, нәтижесінде оның барлық
Егер есепті қезең ішінде әділ құнды хеджерлеу жоғарыда
а) Әділ құн бойынша хеджерлеу құралын қайта бағалаудан
ә) Хеджерленентін баптың баланстық құнын хеджерленентін бап бойынша
Мысалы. Инвестор бірінші жылы «сату үшін қолда бар»
401 «Акциялар» шот дебеті.
441 «Ағымдық, қорреспонденттік шоттардағы ұлттық валютадағы ақша» шот
451 «Кассадағы ұлттық валютамен қолға берілетін ақша» 100
Жыл соңында ағымдағы әділ құн 110,0 өсуі мен
401 «Акциялар» шот дебеті 542, 543 «Инвестицияларды қайта
Құнды қағаздардың бағасын 110,0 деңгейінде сақтау мақсатымен иесі
Екінші жылдың соңында туынды құрал бойынша табыс 5,0
1.4. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу.
Жабдықтаушылар мен мердігерлерге шикізат, материал және тауарлы-материалдық қорды
Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу - не тауарлы-материалдық
Жабдықтаушылармен есеп айырысу есебі әрбір фактура-шоты бойынша жэне
Төлем тапсырмасымен банк мекемелері арқылы алынған жэне қабылданған
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен «сеп айырысу алынған тауарлы-материалдық құндылықтар,
Қаңтарда ақцептелінген шот:
Жабдықтаушылармен есеп айырысу есебі бір айға ашылатын 671
Айдың аяғында айналымдар саналады, ал төленбеген шоттар бойянша
II ТАРАУ.
2.1. Қаржылық есеп беруді жасау және ұсыну.
Қаржылық есеп беруді жасамас бұрын оның деректерінің шынайылығын
Есептік кезеңдегі түгендеу саньш, оның жүргізілетін күнін, оның
жылдык бухгалтерлік есеп беруді жасау алдында, алайда есептік
субъект мүлікті жалға, сатуға, сатып алуға, сондай-ақ шаруашылық
материалды-жауапты тұлға ауысқанда (істі қабылдау-тапсыру күні); талан-тараж
төтенше жағдайдан болатын өрт немесе стихиялық (дүлей) апат
тарату (бөліністік) балансы жасалмастан бұрын субъекті таратуда (қайта
негізгі құралды және тауарлы-материалдык қорларын қайта бағалауда -
Аяқталмаған құрылысты түгендеу барысында оның бар-жоқтығын (его наличие)
Аяқталмаған күрделі жөндеулерді түгендеу нақты өндірістің заттай жұмысын,
Кассадағы ақша қаражатын кассадағы қолда бар ақшаны белгілеу
Кассаны түгендеу шаруашылық жүргізуші субъектінің басшылығымен әзірленген және
Түгендеу барысында мыналарды тексеру аса қажет: кассирмен толық
Мысалы. Кассаны түгендеу барысында 150 теңге артық шыкты.
727 «Негізгі емес қызметтен алынған басқадай табыс» шот
Егер кассаны түгендеу кезінде 5 000 теңге кем
• аныкталған кем сомаға кассалык шығыс ордері жазылады:
334 «Бүлінген құндылық шығыны, кем шығу» шот дебеті
45 «Кассадағы ұлттык валюта түріндегі қолма-қол ақшалар» шот
• кассирдің мойнына ақша салу:
333 «Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу»
334 «Бүлінген кұндылык шығыны, кем шығу» шот кредиті
• кассирмен кем шығуды жабу (кассалык кіріс ордері
333 «Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу»
Банктегі шот, несие бойынша,
Баланстан берешектің есептеп шыгаруын тексеріп, 3 жылдың ішінде
Егер айырысуларды түгендеу дебиторльщ жэне кредиторлық берешектер сомасын
Тексеруге жататындар:
есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу - Қазақстан Республикасы
кредиттерді алу және өтеу бойынша банкпен есеп айырысу
Сатып алушылар және тапсырыс берушілермен, жабдықтаушылар және мердігерлермен
еңбекақы бойынша субъектінің қызметкерге берешегі - комиссия істелінген
есептеудің дұрыстығы, мөлшерлеме көлемі және салық телеу мерзімдері
алдағы кезең шығындары - қүжат бойынша шотта көрініс
жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу - жолдағы тауарлар
Инвестицияны түгендеуде құнды қағаздарға жұмсалған шығынды растайтын құжаттар,
Материалдық емес активтерді түгендеуде олардың есепте дұрыс әрі
Материалдық емес активтерді қабылдау-тапсыру актілерінің қолда бар болтты
Мысалы. Түгендеу нәтижесінде артык шыккан материалдық емес активтер
727 «Негізгі емес кызметтен алынатын баскадай табыс» шот
Мысалы. Түгендеу қорытындысы бойынша кем шыккан кұндылык анықталып,
а) кем шыққан кұндылыктың баланстык құнына: 334 «Бүлінген
101-106 «Материалдык емес активтер» шот кредиті
ә) кем шыкқан құндылық материалдық-жауапты тұлғаның мойнына койылды:
334 «Бүлінген кұндылык шығыны, кем шыгу» шот кредиті
Материалдык жауапты тұлға болмаған жағдайда кем шыққан кұндылық
334 «Бүлінген құндылық шығыннан жетіспеушілік» шот кредиті.
2.2. Валюталық шот операцияларының есебі.
Резиденттер арасындағы операциялар бойынша нормативті актілермен қарастырылған жағдайлардан
100 мың АҚШ доллар эквиваленттен асатын сомада мүліктердің
- 120 күннен астам
- экспорт-импорт мэмілелерін резидент еместермен
- Қазақстан Республикасына резидент еместердің
- Интеллектуалды меншік
- Жылжымайтын
Аталған операциялардың тіркелімі сэйкес келісім-шартты (кредиттік немесе инвестициялық
Заңды тұлғалар - резидент емес тұлғалармен заңды түлға
- экспортты валюталық түсім;
- жарғылық капиталға үлес;
- резидент еместердің қаржылық күмегі
- үкілетті банктердің,
- үкілетті банктер мен үкілетті
Орындалған жұмыстар мен күрсетілген қызметтерге шетелдік валюта, яғни
Шаруашылық субьектілері ақша қаражаттарын пайдаланады және әртүрлі мынадай
1) үлттық;
2) еркін айырбасталатын (шетелдік басқа валюталарға еркін
3) түйық (айырбасталмайтын)
4) клиринг валютасында (қарсылама талаптар мен міндеттемелерді
ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының
1) Валюталық шотты ашу туралы үтініш;
2) Қүрылтай құжаттарының нотариалды расталған күшірмесі;
3) Өкілетті түлғалардың қойған қолдары мен мүртабан
4) Мемлекеттік тіркеу туралы куэлік;
5) Салық түлеуші
Резидент заңды тұғалардың валюталық шотты, жүргізуі және жабуы
9- «Шетелдік валютадағы операцияларының есебі» БЕС - ына
1. Мүлікті (тауарлы - материалдық қорларды, негізгі
2. Түленуге немесе алынуға тиіс сомасы шетелдік валютада
3. Өзгедей жолмен активтерді
Заңды тұлға - резиденттерге валюталық оп ерация бойынша
Шетелдік валютамен есеп айырысу әдетте мынадай нысандарда жүргізіледі:
1) Банктік аударым - бұл бір банктің
2) Құжаттамалық инкассо - бүл импортшыдан (түлеушіден)
үз банкіне берген талсырмасы;
3) Құжаттамалық аккредитив
Валюталық шоттар
1. қолма-қол валютаның
2. қолма-қол валютаның
3. шетелдік жүрген бенефициарға (алушыға) валюта қаражатын
Валюталық шоттар бойынша операциялардың есебі
- 431-«Ел ішіндегі валюталық шоттардағы
- 432 «Шетелдегі валюталық шоттардағы қолма-қол ақшалар.
431 - шот бойынша түмендегідей шаруашылық операциялары жүргізіледі:
1. Экспортқа жүнелтілген
2. Әртүрлі шетелдік дебиторлардан берешектің келіп
3. Бүрын берілген аванстардың түсуі (қайтарылуы) Д-т
4. Шетелдік валютадағы шоттан ел ішіндегі валюталық
5. Қүрылтайшылардың жарғылық капиталға салымы шетелдік валюртамен
6. Шетелдік валютамен несие, займ алу Д-т
7. Шетелдік валютамен аванс алынғанда Д-т 431
8. Тауарлы материалдық қорларды жеткізуге, жұмыс
9. Шетелдік валюта аккредетивке есептелді Д-т
10. Банктерден қолма қол шетел валютасын алу
11. Несиелер, займдар берешек үтелді (қайтарылды) Д-т 601-603
12. Шетелдік жеткізушілердің шотын түлеу Д-т 671 К-т
13. Өзге кредиторларға берешектерді үтеу Д-т 687
14. Еншілес, тэуелді
15. Теріс бағамдық айырма Д-т 844 К-т 431;
Есеп айырысу мен валюталық шот боынша операциялардың есебін
Есеп айырысу мен валюталық шоттар операцияларын есепке алудың
№1 сызба
Ақшалай чектер
Нақты жарнаға хабарландыру
Төлем тапсырмасы
Төлем талап тапсырмасы
г
ғ
1
Банк күшірмесі
т
43 і,432,441 дебеті бойьшша №2 ведомость
г
Бас кітап
г
Қаржылық есеп беру
ҚОРЫТЫНДЫ
Бүгінгі таңдағы басқарушылық шешім түйсікТік (интуициялық) сипатта қабылданады.
Шешім қабылдау процесі субъеқтінің алдында тұрған мақсаттар мен
Шешім қабылдау баламалы нұсқалардың салыстырмалы багасын және субъект
Басқарушылық ақпараттар базасында оперативтік міндеттер (тапсьфмалар) (залалсыздық нүктесінің
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті реформалау ұдайы жүргізіледі. Есептің
Қазіргі уақытта қаржылық жэне басқарушылық есепті нормативтік реттеудің
заңды деңгей (Азаматтық кодекс, «Бухгалтерлік есеп және қаржылық
бухгалтерлік есеп стандарттары;
стандарттарға әдістемелік ұсыныс;
шаруашылық жүргізуші субъектінің есеп саясаты; субъектінің алғашқы (жұмыс)
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Л.Л.Любимов, И.В.Липсиц “Основы экономики”, Москва "Просвещение", 1994
2. Кэмпбелл Р.Макконнелл, Стэнли Л.Брю “Экономикс” т.1. 1992
3. М.С. Саниев “Ақша, Несие, Банктер”, Алматы-2001ж
4. Максимова В.Ф., Шишов А.Л. “Теория рыночной экономики”
5. “Деньги и кредит” 12/1995г. Изд. “Финансы и
6. Эдвин Дж.долан “Деньги, банки и денежно-кредитная политика”.
7. “Деньги, кредит, банки”. Справочное пособие. Под редакцией
8. “Қазақстан Респудликасының Банк құқығы” Алматы, “Жеты Жаргы”,
9. “Ақша, Несие, Банктер”, Г.С.Сейтқасымов, Алматы 1996г.
10. “Ақша, Несие, Банктер”, 2003-07.
11. “Ақша, Несие, Банктер”, 2002-11.
' ҚР Әділет Министрлігінде тіркеліп, ҚР нормативті кұқықтық
2
15
27