ЖОСПАР
Кіріспе 2
І-тарау. Қазақстан Республикасының Салық жүйесінің дамуы. 4
1.1 Қазақстан Республикасының Салық жүйесінің түсінігі және сипаттамасы.
1.3 Нарық экономикасындағы жағдайындағы Қазақстан Республикасының салық жүйесі:
2-тарау. Қазақстанда салық жүйесін жетілдіру туралы ой-пікір. 19
Қорытынды 28
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі 30
Кіріспе
Салық жүйесін мемлекет және заңды тұлға арасындағы қаржы
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25-ші желтоқсанда қабылданған “Қазақстан
Салықтың ең басты түрі болып табысқа салынатын салық,
Салықтық құрылыс мемлекетіміздің салық жүйесінің ұйымдастырылуы құрылысын және
Қандай да болмасын мемлекеттің салық жүйесі негізінен екі
Қазақстандағы салықтардың атқаратын реттеуші қызметіне кеңінен тоқталсақ, оның
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында болашақтағы мемлекетіміздің
І-тарау. Қазақстан Республикасының Салық жүйесінің дамуы.
1.1 Қазақстан Республикасының Салық жүйесінің түсінігі және сипаттамасы.
Салық жүйесі дегеніміз – мемлекет тарапынан алынатын барлық
Біздің зерттеуіміз бойынша, салық жүйесі салықтарды ұйымдастыру нысанын
Демек, салықтарды әртүрлі белгі – нышандарына қарай топтастыру
1 Салық салу объектілері бойынша;
Салықтарды алуыд жүзеге асыратын органдар бойынша;
Салықтардың пайдалануына қарай;
Салық салу объектісін бағалау дәрежесі бойынша;
Салық ставкаларын (нарқын) белгілеу әдістері бойынша;
Топтастыру кезінде аталған белгілердің әрқайсысына сипаттама беруге болады.
1 Салық салу объектілері бойынша Салық объектісі
Яғни салық салу объектілері мыналар:
заңды және жеке тұлғалардың кірістері, пайдалары;
заңды және жеке тұлғалардың қызметтерінің түрлері;
қаржылық операциялары;
мемлекет тарапынан көрсетілетін қызметтер;
заңды және жеке тұлғалардың мүліктері мен басқа да
өнімдер мен қызметтердің қосылған құны;
тауарлардың кейбір түрлері мен топтары.
Салық салу объектілері бойынша салықтар тікелей және жанама
а) Тікелей салықтар, яғни заңды және жеке тұлағалардың
1 Тікелей салықтар мемлекетке тұрақты белгіленген кірістер береді
2 Тікелей салықтар салық төлеушілердің шынайы төлеу қабілеттігін
3 Тікелей салықтарды төлеу кезінде мемлекет салық төлеуші
4 Тікелей салықтар негізінде жеке табыстардан алынғандықтан тұтас
ә) Жанама салықтар, яғни тауарлардың бағасы немесе көрсетілген
Салық сомасы тауар бағасына немесе көрсетілген қызмет тарифіне
Енді жанама салықтардың тікелей салықтарға қарағандағы артықшылығына тоқталайық:
1 Жанама салықтар, оларды ұтымды және тиімді қолдану
2 Жанама салықтар аздап және шамалы мөлшерде алынғандықтан
3 Жанама салықтарды төлеу төлеушінің ақшасы бар кезде
4 Жанама салықтың мемлекетке тигізер пайдасы, іс жүзінде
5 Жанама салықтарды жинау оңайға түседі, өйткені өндіруші
Біздің көзқарасымыз бойынша, жанама салықтардың тауар бағасын үнемі
2 Салықтарды алуды жүзеге асыратын органдар бойынша:
а) мемлекет салықтар, бұл жерде жалпы мемлекет салықтар;
ә) жергілікті салықтар, бұл жерде жергілікті салықтар мен
б) мемлекет аралық салықтар, бұл жерде келісім бойынша
3 Салықтардың пайдалануына қарай:
а) жалпылай салықтар, мемлекет қарамағына түсіп пайдалану кезінде,
ә) Арнайы салықтар қатаң белгіленген мақсатқа, көзделген бағытта
4 Салық салу объектісінің экономикалық белгісіне байланысты:
а) Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің қандай да
ә) Тұтынуға салынатын салықтар тауарларды (қызметтерді) тұтыну кезіндегі
5 Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне байланысты:
а) Нақтылық салықтар – шынай түсетін кірістерді есепке
ә) жекелей салықтар – заңды және жеке тұлғалардан,
Кадастрлік әдіс – бұл жерде қолға тиетін таза
Салық төлеушінің декларациясы бойынша салық алу әдісі -
Жұмыс орны бойынша салық алу әдісі – салық
6 Салық ставкаларын (нарқын) белгілеу әдістері бойынша:
а) Тұрақты ставкалар
ә) Проценттік ставкалар
тұрақты ставкалар - түсетін табыс мөлшері есепке
проценттік ставкалардың үш түрі бар: пропорциональды, прогрессивті
Пропорционалды прогрессивті ставкалар салық объектісінің көлемі ескерілмей біріңғай
Прогрессивті проценттік ставкалар табыс немесе мүліктік көрсеткіштерінің өсуіне
Осы прогрессивті ставкалардың өзінің екі түрге бөлінетінін
Қарапайым прогрессия бойынша табыстық немесе мүлік құнының ұлғаюына
Күрделі прогрессия бойынша, табыс екіге бөлініп, олардың әрқайсысына
Регрессивті (шегермелі) проценттік ставкалар керісінше, салық салу объектісінің
Қазақстан аумағында, әр деңгейдегі бюджеттердің түсім көздері болып
59 бап. Жалпы ережелер.
Қазақстан Республикасында осы Кодексте белгіленген салық және бюджетке
Салықтар тікелей және жанама болып бөлінеді. Жанама салықтарға
Салықтар және басқа да міндетті төлемдердің сомалары “Бюджет
60-бап. Салықтар.
Корпорациялық табыс салығы.
Жеке табыс салығы.
Қосылған құн салығы.
Акциздер.
Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтар мен арнаулы төлемдері.
Әлеуметтік салық.
Жер салығы.
Көлік құралдары.
Мүлік салығы.
1.2 Салықтық формалары және салық жүйесінің принциптері.
Біздің ойымызша, салықтардың функционалдық сипаттамасын нақытландыру, яғни функцияларына
Негізінде, салықтардың қалыптасқан негізгі үш функциясы бар. Олар:
Бірінші фискалды функция – салықтардың және тағы басқа
Ал, қайта бөлу функциясы, әр түрлі шаруашылық субъектілерінің
Үшінші функция – салықтық реттеу, яғни реттеуші функциялық
Мемлекет үстінде аталған салықтардың функциясын қолдана отырып салық
Енді осы функциялар жөніндде қалыптасқан, дәстүрлі көзқарастармен шектеліп
Фискалды немесе жұмылдыру функциииясы арқылы мемлекет тиісті шығындарын
Қайта бөлу функциясы арқылы мемлекет экономика аясының әртүрлі
Ынталандыру функциясы – экономиканы дамыту, техникалық жаңарту және
Шектеу функциясы, салық саясаты арқылы мемлекетке тиімсіз өндірістердің
Бақылау-есептеу функциясы, кәсіпорындар мен азаматтардың табыстарын, өндірістің құрылымы
Соңғы аталған функцияның маңызы салықтардың дәстүрлі қалыптасқан функцияларының
Фискалдық функцияның атқаратын рөллі бізге мәлім болғандықтан, оны
Салықтардың бақылау функциясы – салық салу кезінде мемлекет
Салық салу кезінде мемлекет белгілі бір принциптерді қолданады.
Салықтар жөніндегі ілімнің тұңғыш қарлығаштары, саяси экономикалық теорияның
Кезінде салық жүйесін құрудың төрт қағидасын Адам Смит
Бірінші қағида – салық әрбір салық төлеушінің тапқан
Екінші қағида – салық мөлшері мен оны төлеу
Үшінші қағида – ыңғайлылық қағидасы, яғни әрбір салық
Төртінші қағида - үнемділік қағидасы, яғни салық алу
Салық салу кезінде, аталмыш принциптерді басшылықққа аллу барысында
Қазіргі кезде қолданылатын салық салу принциптері тікелей салық
салық салмағының тең болуы, яғни әркім мемлекет қорына
салық жүйесінің қарапайым және анық болуы, яғни салық
салық салудың теңділігі және әдеттілігі, яғни әлеуметтік-экономикалық мақсаттарға
салық құрылымы еліміздің экономикасының дамуы және тұрақтандырылуы мақсатында
салықтарды басқару және заңдылықтты сақтау жөніндегі әкімшілік шығындар
Қазіргі кезеңде, мемлекет алдында тұрған бірден-бір күрделі мәселе
Бірінші, тапқан (алған) игіліктерге негізделген, яғни мемлекет тарапынан
Екіншісі, төлеу қабілеттілік принциптеріне негізделген. Бұл жерде салық
Мельников В.Д. өз еңбегінде дүниежүзілік мәне бар салық
Дүниежүзілік тәжірибеден өткен ол принциптер мыналар:
Салық салу формаларын белгілеу барысында қарапайым формаларды қолданған
Салық жүйесі мүмкіндігінше бейтарап болуы тиіс. Былайша айтқанда
Прогрессивті салықтардың орнына тікелей пропорционалды салықтарды басымырақ пайдалану.
Салық жүйесі экономикалық қызметтердің жақсаруына және күрделлі жұмсалымдардың
Тағы басқа да ғалым-экономистер дүниежүзілік салық салу істерінде
Қарапайымдылық және экономикалық бейтараптылық;
Әділеттік;
Салық ставкаларының салыстырмалылығы сияқты принциптерді айтады .
Қазіргі кезеңде қолданылатын салық салу принциптері тікелей салық
Салық жүйесі мемлекеттің экономикалық саясатымен анықталатын, үстінде аталған
1.3 Нарық экономикасындағы жағдайындағы Қазақстан Республикасының салық жүйесі:
Нарық экономикасын мемелкет тарапынан реттеуде мемелкеттік бюджеттің кірісі
Республикамыздың егемендік алуымен қатар 1991 жылы қабылданған “Салық
1995 жылдың 24-сәуірінде қабылданған Қазақстан Республикасы Президенттінің “Салықтар
Мемлекеттік қызметтің өз қызметін нысаналы бағытта іске асыруы
Қазақстан Республикасы Президентінің “Салық және бюджетке төленетін басқа
Осы енгізілген өзгерістермен бірге салық жүйесіне жаңа салық
1999 жылғы сәуірде “Салықтар туралы…” Жарлыққа енгізілген өзгерістер
(бұдан әрі құрылымдық бөлімшелері) үшін табыс салығын
1999 жылдың 1 қаңтарынан бастап салық жүйесіне салықтың
Алайда 1999 жылдың 1 сәуірінен “Салықтар туралы…” Жарлыққа
Әлеуметтік салық шаруашылық субъектілерінің еңбек ақы қорынан алынады.
Қаржы министрлігінің 2000 жылдың 1 тамызына берген бюджеттің
Біздің зерттеуіміздің нәтижесінде аталған салықтар тобы салық түсімдерінің
Бүгінгі күні көпшіліктің талдауына түскен, айналысы 7-8 жыл
Жанама салықтардың ішінде, әлемнің жүзден астам елінен қолдау
Бюджетке түсетін салық түсімдерінің 30%-ке 1992 жылдың есебіне
1992 жылдың шілдесінде “Салықтар туралы…” Жарлыққа енгізілген толықтырулар
Бүгінде салықтар бюджетке түсуіне байланысты республикалық бюджетке және
Салық саясатын жүргізудегі басты мақсатөотттандық тауар өндірушілерді мемлекет
Қорыта айтқанда, шаруашылық субъектілетіне түскен салық ауыртпалығын жеңілдетпейінше
Сонымен біз сіздермен республикамызда салық жүйесінде орын алған
2-тарау. Қазақстанда салық жүйесін жетілдіру туралы ой-пікір.
Қосылған құнға салынатын салық /ҚҚС/ Қазақстан экономикасына 1992
Тоқырау дегеніміз – тауар өнімдерінің рынокта шекетн тыс
ҚҚС Англияда 1973 жылы кіргізілді, кейіннен Европаның басқа
Жаңа тәуелсіз елдер де өз салық жүйесіне басқа
Ал, темір жол, автокөлік тасымалындағы тарифтің жоғарылау және
Салық деңгейінің жалпы экономикаға тигізетін әсерін, олардың өзара
Өндіріс аяғынан тұрып, экономика қуат алғанша ҚҚС-ың азайған
Қазақстанның әуе кеңістігінен ұщып өтетін, ауаны пайдаланып, әрі
Комодромда әрбір ұшаттын зымырандарға қоршаған ортаны, атмосфераны ластағаны
Космодромда және космосқа қатысты объектілердің криогенді отандары алған
Дизельді және карбюраторлы автомобильдер қоршаған ортаға түтін шығарып
Теміржолмен өтетін шетелдік поездарға салынатын экологиялық салық;
Әскери сынақ полигондарында қоршаған ортаны бүлдіргені үшін шетелдік
Ер кісілерге 25 жастан 50-ге дейін салынатын бойдақ
Қазақстан дамуының өзіндік ерекшеліктерін ескеріп, тарихи, табиғи факторларды,
Үкімет басшысының хабарлағанындай, 1999 жылдың қорытындысы бойынша, мұндай
Осындай көлеңкелі экономиканың келеңсіз әрекеттерінен еліміздегі күнделікті тұрмыстық
Аталған кемшіліктерді жою үшін, ең алдымен салық заңына
Жер қойнауындағы табиғи байлықтарды өндірушілердің табыстары әлемдік бағаға
Аталған кемшіліктерді жою үшін шикізатты өндірушілерге салынатын табыс
Егер экспортталатын шикізаттың әлемдік бағасы күрт төмендеп кетсе,
Оған жауап беру үшін, мұндай экспорттың еліміз үшін
Сонымен, шикізатты экспорттаушыларға қолданылып келген үстеме пайдаға салынатын
Осы аталған салық төлеушілер мен еліміздің экономикасында орын
Аса бір ойландырып жүрген мәселенің бірі-жеке тұлғалардың табысына
Қазақстан салық жүйесінде орын алып отырған әлеуметтік салық
Тәжірибе көрсеткендей, компаниялардың басым көпшілігі әлеуметтік салықтан құтылудың
Осы аталған мәселеге байланысты мынадай ұсыныс туындайды. Әлеуметтік
Компания қызметкерлері Төленетін жалақы мөлшері (теңге) 45000-нан
1-қызметкер 50000 5000
2-қызметкер 40000
3-қызметкер 60000 15000
4-қызметкер 20000
5-қызметкер 100000 55000
6-қызметкер 30000
Барлығы 300000 75000
Таблицада көрсетілгендей, компанияның тек үш қызметкері ғана 45000
Бұл сұраққа жауап беру үшін ең алдымен әлеуметтік
Жоғарыда көрсетілген әлеуметтік салық төленбейтін деңгей 45000 теңге
Республикамызда өмір сүріп отырған жалақылары төмен азаматтар үшін
Шын мәнінде жалақылары бір-бірінен өте алшақ жатқан жеке
Осындай объективтті және субъективті жақтарды ескере отырып, келесі
Қолданылып жүрген шегерімнің өзі өте елеусіз болғандықтан, бір
Ал орташа және жоғары деңгейдегі мөлшерде жалақы алатындар
Сонымен, егер республикамыздың салық жүйесіндегі жеке тұлғаларға салынатын
Қорыта айтқанда, жоғарыда аталған ұсыныстарды жүзеге асыру қиынға
Қорытынды
Нарық экономикасын мемлекет тарапынан реттеуде мемлекеттік бюджеттің кіріс
Бұл орайда мемлекетің өз қызметін іске асыруы жолында
Мемлекеттік қызметтің өз қызметін нысаналы бағытта іске асыруы
Бүгінде Республикамызда қолданылып жүрген қосылған құнға салынатын салықтың
Осы орайда қосымша түзету коэффициентін еңгізу немесе салықты
Көп зерттеудің арқасында аса ірі салық төлеушілердің мониторингі
Мемлекеттік Кіріс Министрлігі мен салық органдарының міндеті-салық базасын
ҚР-ң “Салық кодексін” бекітіп, жаңа салық дәуіріне қадам
Нарық өз өзгерістерін өмірге әкелді, салықтардың түрі азайып,
2001 жылы мемлекеттік бюджетке 25 млрд. теңге артық
даму мемлекеттік қоры ашылды;
даму банк жарғылық қоры 250 млн. АҚШ долларымен
Қорыта айтқанда, шаруашылық субъектілеріне түскен салық ауырпалығын жеңілдетпейінше,
Пайдаланылған әдебиеттердің тізімі
Нормативтік заң актілері.
Қазақстан Республикасының Конституциясы (30 тамыз,1995 ж.)-А.:Қазақстан, 1995 ж.
“Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
ҚР-ның 1991 жылғы 25 желтоқсандағы “Қазақстан Республикасында салық
ҚР Президентінің 1995 жылғы 24 сәуірдегі “Салық және
Бюджет жүйесі туралы: Қазақстан Республикасының Заңы
1999 ж. 31 желтоқсан.
6. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030.-Алматы:Баспа, 1999 ж.
Арнайы әдебиеттер.
Алексеев С.С. “Проблемы теории государства и права” М.Юрид.
Гуреев В.И. “Салық құқығы”. М.:Экономика, 1995 ж.
Ермекбаева Б.Ж. “Жергілікті салықтар мен алымдар”, 1998 ж.
Ермекбаева Б.Ж. “Жалпы мемлекеттік салықтар”А-1997 ж.
Ильясов К.К., Зейнелгабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. “Салық және
Найманбаев С.М. “Қазақстан Республикасының Қаржылық құқы”. А., Демеу,
Найманбаев С.М. “Салықтық құқық”А. 1996 ж.
Карагусова Г.Ж. “Салық: нақтылық және пайдалану тәжірибесі”. А.Қаржы
Мещеряков Ф.В. “Дүние жүзіндегі дамыған елдердің салық жүйесі”
Сулейменов М.К., Покровский Б.В., Худяков А.И., Жакенов В.А.
Худякоов А.И. “Қазақстан салық жүйесі: Табысқа салық”А.:Баспа, 1997
Худяков А.И. “Қазақстан салық жүйесі: салық құқық бұзушылық”
Жданов А.А. Финансовое право РФ. М. 1995, 81
Химичева Н.И. Финансовое право М. Изд. БЕК 1995
Ильясов К.К., Зейнельгабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. Налоги и
Карагусова Г.Ж. Налоги: сущность и практика исползование. А
Сулейменов М.К., Покровски Б.В., Худяков А.И., Жакенов В.А.
Мельников В.Д., Ильясов К.К. Қаржы, А.,1994,*100 бет
Карагусова Г.Ж. Налоги: сущность и практика использования. А.,
Карагусова Г.Ж. Налоги: сущность и практика использования. А.,Қаржы
Химичева Н.И. Финансовое право. М. Изд. БЕК 1995,
А.Смит. Исследование о природе и причинах богатства народов.
Мельников В.Д., Ильясов К.К. Қаржы, А., экономика 1994,*98
Ильясов К.К., Зейнельгабудин А.Б., Ермекбаев Б.Ж. Налоги и
Заң газеті 1994 ж. 14 сәуір
Дорошева Г. Новоое в налоговом законодательстве. Бюллетень бухгалтера
Журнал №3 “Экономическое обозрение”-2001, Алматы, баспа.63-65 б.
ҚР-сы Президентінің “Салық және бюджетке төленетін басқа да
Кененова Қ.Ә. “Реалии социального экономического развития Казахстана”№3 А.99.
Худяков А.И. “Қазақстан Салық жүйесі: Табысқа салық” Алматы:Баспа
Байанов Л7 Циклы и кризисы в жизни общества
1