ЖОСПАР
Кіріспе 2
1 Мемлекеттік қарыз мәні, құрылымы 4
2. Қазақстан экономикасының тұрақты дамуындағы мемлекеттік қарыз құрылымының
3. Қазақстандағы мемлекеттік қарызды басқару мәселесі 19
Қолданылған әдебиеттер 27
Қосымша 28
Кіріспе
Мемлекеттік бюджет - қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру мен ұдайы
Кірістер шығындардан жоғары болатын қаржылық құбылыс артықшылық (профицит)
Мемлекеттік бюджет тапшылығы - күрделі әлеуметтік-экономикалық құбылыс. Бюджеттік
Қазақстанда 90 ж. басында негізгі мәселелердің бірі бюджет
Мемлекеттік қарыз - шығарылып, өтелмеген мемлекеттік заемдар сомасы
Бұл курстық жұмысымның мақсаты: Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қарыз
1 Мемлекеттік қарыз мәні, құрылымы
Мемлекеттік қарыз - мемлекеттік заемның шығарылып, өтелмеген сомасы
Мемлекеттік қарыз мемлкеттік заемдарды ұлғаймалы ұдайы өндіріс және
Мемлекеттік қарызды өтеу мерзімі жеткен қарыз міндеттемелерін процентімен
D=G1-T1
Мемлекеттің бұл тапшылықты облигациялар сату арқылы толтырады делік.
r-пайыз қойылымы; D=G1-T1 болғандықтан
T2=(1+r)(G1-T1)+G2 (!) – бұл әр периодтағы мемлекеттік сатып
(!)- теңдеуді түрлендірсек:
T1+(T2/(1+r))=G1+(G2/(1+r)) - бюджетті басқару шығысы.
Яғни мемлекеттік сатып алу шығыстары ағымдағы түсімдерге тең.
Мемлекеттік қарыз ішкі және сыртқы деп бөлінеді.
Ішкі мемлекеттік қарыз экономикада қалыпты құбылыс. Дамыған елдердің
Қазақстанның тәжірибесінде бюджет тапшылығы мен мемлекеттік қарызды қаржыландыру
Мемлекеттік қарыз төрттен үш бөлігі мемлекеттік банктің ақша
Сыртқы мемлекеттік қарыз - елдің шетелдік несие берушілерге
Шетелдік несие, инвестиция, технологияларды шикізат салаларында, ауыл шаруашылығында,
Соңғы онжылдықта дамушы елдердің қарызы жоғары қарқынмен өсті,
Мемлекеттік қарыздарын өтеу үшін заемдарды нақтылау әдісі қолданылады:
1. заемдардың табыстылығы пайыз қойылымын төмендету- конверсия;
2. мерзіміне байланысты- консолидация;
3. бірнеше заемдарды бір заемға біріктіру - унификация;
Сонымен мемлекеттік қарыз проблемасы ақша айналысының күрделі кешенімен,
Мамандардың пікірінше, мемлекет болашақта орта және ұзақ мерзімдегі
Борышты өтеудің бекітілген кестесінің тауар мен қызмет көрсету
Сыртқы қаржыландыру тапшылығы - қайтарымсыз түрдегі төлемдер, қарыздары
Борыштың таза ағымдағы құнының (NPV) экспортқа қатысы;
NPV борышты өтеумен байланысты болашақтағы барлық төлемдердің ағымдағы
Сыртқы борыштың өсуіне ықпал ететін факторлар:
Пайыз қойылымы;
Ағымдағы есептің сальдосы;
Жинақталған борыш болып табылады.
Қаржы ағымдарының жиынтығын: борышты қалыптастырмайтын ағымдарға және борышты
Бұл қаржы ағымдардың жиынтығы деп сыртқы борыш бойынша
Сыртқы қаржыландырудың негізгі көзі болып, ресмиге:
Ұлттық
Аймақаралық
Аймақтық, аймақтық емес үкімет қарыз алулары
Экспортты несиелік қаржыландыру
Халықаралық қаржы институттары ( Әлемдік қайта құру
ХВҚ алынған қарыздар
БҰҰ агенттіктерінен гранттар
Ресми еместерге:
Акционерлік инвестициялар ( тікелей, портфельді)
Жеке сектор несиелері (коммерциялық банктер, сауда және инвестициялық
Борышты қалыптастыратын ағымдар ішінен қарызды және акционерлік капиталға
Әлемдік қаржы нарығының ғаламдану жағдайында тікелей шетел инвестициялары
өндіріске салуға қосымша ресурстарды алу;
макроэкономикалық деңгейде сыртқы нарықтық тәртіптің жоғарылауы;
сыртқы нарыққа шығуға қол жеткізудің кеңеюі;
ұлттық мамандарды дайындау мен қайта дайындау;
ұзақ мерзімді қарыз капиталының ұлттық нарықтарының кеңеюі мен
Тікелей шетел инвестициялардың теріс жақтары:
сыртқы дағдарысқа өте сезімталдығы;
шетелдіктер басқаратын меншікке бақылауды жоғалту.
Сыртқы қарыздар екі жақты және көп жақты негізде
Көп жақты несиелеушілер - халықаралық экономикалық ұйымдар (Халықаралық
Көп жақты несиелер екі жақты несиелер сияқты төлем
Халықаралық қаржы ұйымдардың несиелеу механизмі мынандай болады:
Осы ұйым мүшелерін несиелеу;
Осы ұйымдардың жұмыс топтары несиелеу алдында мемлекеттің экономикалық
Берілетін несие транштарға бөлініп, олар бағдарлама мен несие
Қарыз алушы мемлекет нақты жобаларды ұсынып, оларды халықаралық
Несие қаржылары қарыз алушы мемлекеттің орталық банкінің есеп
Халықаралық қаржы ұйымдарының пайыздық қойылымы әр түрлі. Несие
Борышты өтеу механизмі. ХВҚ-ның экономикалық тұрақтандырудың күшті бағдарламаларын
Сонымен қатар, қарыз мәселесін жоюдың негізгі құралдарына: қарыз
Қарыз міндеттемелерін акционерлік капиталға айырбастау шетел банктеріне қарыз
Ал сыртқы борышты экономикалық саясаттағы күрделі табыстарсыз ұлғайту,
Қарызды қайта қарастыру операцияларының мәні бар қарыз міндеттемелерін
Қарыз құрылымын қайта құрудағы Париж клубының әлемдік тәжірибесі
төлемді кейінге қалдыру механизмі;
борышты жою механизмі;
борыштың төлеу мерзімін ұзарту механизмі;
жеңілдікті пайыз қойылымдарын қолдану;
қарыздар мемлекетті төлем қабілетті деңгейге жеткізу үшін қосымша
Қарыздар мемлекеттерде туындайтын мәселелер бірдей- өзінің сыртқы міндеттемелерін
2. Қазақстан экономикасының тұрақты дамуындағы мемлекеттік қарыз құрылымының
Ұлттық экономиканың тұрақты өсу шартында қарыз алу процесімен
Әлемдік практикада мемлекеттік қарыз туралы ешқандай жалпы көрсетулер
Қарыз алу құнына байланысты тартылатын қаражат көздерінің түрлерін
Елдің экономикалық дамуының әр этаптағы жағдайларды бағалау.
Бюджеттік тапшылықпен қарызды көлемді бағалау келесі айнымалыларға байланысты
Әдетте мемлекеттің шығындарының көлемін бағалаған кезде мемлекеттік секторлардағы
Мемлекеттік шығындардың маңызды бабы- қарыздарға қызмет көрсету, яғни
Мемлекеттік шығындар номиналды пайыздан (RnD) емес тек мемлекеттік
Нақты
Мемлекеттік = мемлекеттік
Бюджет
тапшылығы
Макродеңгейде мемлекеттік бюджет тапшылығын бағалау кезінде жергілікті бюджет
Ресми мемлекеттік бюджет тапшылығымен қатар елде жасырын тапшылық,
Қарыздың құрылымының негізгі элементі ретінде графиктік есеп айырысу
Ішкі мемлекеттік қарыз құрылымы мемлекетік бюджет тапшылығын қаржыландыруға
90 жылдары әлемдік рынокта қаржылық бум болды. Ақша
Дамушы елдердің экономикасындағы басымдық қысқа мерзімді мемлекеттік қарыз
Қазақстанда 2002 жылдың соңына Ұлттық банк теңгелік айналымы:
Солайша, Ұлттық экономиканың тұрақты дамуындағы мемлекеттік қарыз құрылымының
3. Қазақстандағы мемлекеттік қарызды басқару мәселесі
Мемлкеттік қарызды жүйелі басқару экономикалық басқарудың жүйе астысы
Мемлекеттік қарызды басқару жүйесі келесі элементтерден тұрады: мемлекеттің
Қазақстан тәуелсіз алған жылдан бастап, 1991 ж. әлемдегі
Солайша, 1992-1998 жылдар аралығында Қазақстан инвестициялық құлдырауды жеңе
Нәтижесінде, үкімет мемлекеттік қарыздың күрделі мәселе екенін түсіне
Басқарудың бір тұтастығының жоқтығы;
Қарыздарды, міндеттерді өтеуді ұзақ уақытқа созуға ынталанды,
Ішкі қарыздың түсіндірілмеуі;
Несие берушілердің пайыз қойылымын жоғарлатуы;
Мемлекеттік қарыздан алынатын қаражаттармен қаржыландырылатын инвестициялық жобаларды тиімді
Бастапқы несиелерді тарту кезіндегі заңдық және нормативтік базалардың
Мемлекеттік қарызды басқару стратегиямының негізгі келесі тәсілдер болуы
1.Заемдар мемлекеттің қаржылық-инвестициялық жүйенің тұтастық буыны. Яғни үкімет
2. бюджеттік процестің ең маңызды құрылымдық бөлігі ретінде
3. заемдық ресурстарға қызмет көрсету және оларды тарту
4. заемдық ресурстар жалпы маңызды мемлекеттік жобалармен программаларды
5. мемлекеттік қарызды басқару саясатындағы бюджеттік заңдар қарыздың
Бұл шаралардың қолдануы Ұлттық экономиканың ұдайы өндіріс процесіне
Мемлекеттік қарызды басқару мемлекеттік қарыздарын реттеуші және үйлестіруші
ҚР-ның Қаржы Министрлігі ҚР-ның үкіметінің қарыз алу шарттарын,
Басқару шектеуіне қарыз құрылымының оңтайландыру жөніндегі шараларды дайындай
ҚР-ның "Мемлекетік және кепілдемелік мемлекеттің қарыз алу мен
үкіметтік қарыз лимиті;
ҚР Ұлттық банктің сыртқы қарыз лимиті;
жергілікті атқарушы органдардың қарыз лимиті;
Бұл лимиттер республикалық бюджетте, Ұлттық банкте, жергілікте бюджеттерде
Қорытынды
Мемлекеттік қарыз және бюджет тапшылық мәселелері қазіргі таңда
Жалпы, ҚР-ның даму стратегиясы - әлемдік шаруашылық байланыс
Үкіметтің мемлекеттік саясаттың макроэкономика контекст дәрежеде іске асуы
Тапшылықты қаржыландыру бағыттарынан түпкі түрде өзгерту қажеттілігі өте
Үкімет несиелік экспансияны күшейтуді тоқтатып, келесі әдістерді қолдануы
мемлекеттік заемдармен бағалы қағаздар айырбасы, мемлекеттің орта мерзімді
Ашық рыноктағы бағалы қағаздар операцияларды іске асыру
Қаржы министрлігіне берілетін Ұлттық банк табыстары
Бюджеттен тыс қорлар
Шетел заемдары
ішкі мемлкеттік қарыздарды жабу төлемдерін тоқтату кәсіпорындарды жекешелендіру
Солайша, жалпы бюджеттік тапшылықты реттеу экономикалық өсудің тұрақтылығын
Мемлекеттік бюджет тепе-теңдігін сақтау, мемлекеттік қарыз қарқынын төмендету
Қолданылған әдебиеттер
1. Назарбаев Н.А. «Қазақстанның егеменді мемлекет
2. Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік және кепілдемелік мемлекеттік қарыз
3. Р.Е.Елемесов «Халықаралық экономикалық қатынастар» А-02
4. Я.Әубәкіров, К.Нәрібаев «Экономикалық теория негіздері» А-98
5. В.Д Мельников, В.Д.Ли «Общий курс финансов» А-01
6. В.Д Мельников, К.К. Ілиясов «Қаржы» А-94
7. «Қаржы-қаражат» 2/2003 ж. А.Амиринова /Мемлекеттік қарызды
8. «Транзиттік экономика» 4/2003ж. А.Амиринова /Қазақстан
9. Сүлейменов Р.Т. «Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік» А-99
10. А.А. Смаилов «Қазақстан 1991- 2002 ж Ақпараттық-
Қосымша
Мемлекеттік бюджет тапшылығын қажыландыру көздері, млрд.доллар.
жылдар 1997 1998 1999 2000 2001
Бюджеттік тапшылықты қаржыландыру 62,2 67,9 79,3 18,5 25,8
Ішкі қарыз 14,9 13,4 30,1 -18,6 6,5
Түсімдердегі ҰБ үлесі 89,8 95,2 89,3 92,8 97,5
Сыртқы қарыз 46,8 51,6 49,2 31,8 10,4
Жылдың басында бюджеттің бос қалдықтарын қолдану
2,9
5,4
8,9
1